ترمیم اعتماد اجتماعی از رهگذر تعامل قوا
تهران - ایرنا - اعتماد اجتماعی سرمایه‌ای است که نظام‌های سیاسی با اتکا به آن اهداف و برنامه‌هایشان را به بهترین وجه محقق می‌سازند. در کشور ما این سرمایه نیازمند ترمیم به نظر می‌رسد و قوای سه‌گانه مسئولیتی سنگین در این زمینه دارند.
نحوه تعامل میان قوا مسئله‌ای بسیار مهم و حساس در شرایط فعلی کشور است. واقعیت آن است که در شرایط خاص و حساس امروز ایران و با وجود مشکلاتی همچون تحریم‌های یکجانبه آمریکا، شیوع گسترده ویروس کرونا در کشور و مشکلات اقتصادی موجود، به نظر می‌رسد که هرگونه واگرایی میان قوا نه تنها امید به حل مشکلات را کمتر خواهد کرد که باعث خواهد شد تا از میزان اعتماد مردم به نظام کاسته شود؛ وضعیتی که راه غلبه بر مشکلات را سد خواهد کرد. در مقابل، همراهی قوا می‌تواند مردم را بیش از پیش با تصمیمات و برنامه‌های دولت برای مهار مشکلات همراه سازد.
اعتمادی که باید حفظ شود
«اعتماد اجتماعی» در یک تعریف ساده به این معنا است که دو یا چند طرف یک ارتباط متقابل، تا چه اندازه به قضاوت‌ها و واکنش‌های هم اعتماد داشته و معتقدند که کنش طرف مقابل مفید و موثر است و در نتیجه با یکدیگر همراهی می‌کنند. اعتماد اجتماعی در سطح خرد به معنای میزان اعتمادی است که دو فرد براساس نقش‌ها و وظایف در یک رابطه نسبت به یکدیگر دارند. بطور مثال هرچه میزان اعتماد اجتماعی میان بیمار و پزشک بالاتر باشد، بطور حتم بیمار از توصیه‌های پزشک خود بیشتر تبعیت کرده و دستورالعمل‌های وی را به کار خواهد گرفت.
اعتماد اجتماعی در سطح کلان نیز مهم است. این که افراد تا چه اندازه به نهادها و سازمان‌ها یا به کلیت یک نظام سیاسی اعتماد داشته باشند، بسیار مهم است. هرچه سطح اعتماد شهروندان بالاتر باشد، یک نهاد سیاسی یا اقتصادی آسان‌تر می‌تواند از شهروندان بخواهد تا اقدام مشخصی را صورت دهند یا از دستورات و قوانین تبعیت کنند. در مقابل، کاهش اعتماد اجتماعی می‌تواند یک جامعه را دچار مشکلاتی جدی سازد و باعث شود تا شهروندان نسبت به دولت یا سایر نهادها و سازمان‌ها بی‌اعتماد شوند و در اجرای سیاست‌ها با آن‌ها همراهی نکنند.
یکی از عواملی که موجب کاهش قابل توجه سطح اعتماد اجتماعی به نهادهای عمومی می‌شود، وجود اختلافات جدی میان نهادها، سازمان‌ها یا سیاستمداران است. نمونه‌ی کاهش اعتماد اجتماعی را در شرایط امروز آمریکا می‌توان دید؛ شهروندان رنگین پوست نسبت به نهادها و رویه‌های قضایی به شدت بی‌اعتماد شده‌اند و معتقدند که نظام کنترل اجتماعی این کشور با رنگین پوستان عادلانه رفتار نمی‌کند. افزایش اختلافات میان «دونالد ترامپ» و کنگره آمریکا و همچنین میان دو جناح اصلی سیاسی این کشور بر سر مسائل مهمی همچون نحوه مقابله با آمریکا و سیاست‌های اقتصادی، باعث پیچیده‌تر شدن شرایط این کشور شده است و بسیاری از شهروندان، نهادهای عمومی، سازمان‌ها یا تشکل‌های مردم نهاد حاضر به تبعیت از تصمیمات ترامپ نیستند.
همراهی شهروندان با دولت‌هایی که به آن اعتماد داشته‌اند، یکی از رازهای موفقیت برخی کشورها در کنترل و مهار بیماری کرونا و آسیب‌های اقتصادی پس از آن بوده است؛ به صورتی که شهروندان ضمن اعتماد به دولت خود، با رعایت تمامی موارد و همراهی تمام و کمال با سیاست‌ها، دولت و نظام بهداشت و درمان را در مقابله با ویروس کرونا، مشکلات اقتصادی یا مانند آن یاری داده‌اند.
به اعتماد مردم صدمه نزنیم
با روی کار آمدن مجلس یازدهم، بسیاری می‌گفتند به دلیل تفاوت مواضع سیاسی بخش بزرگی از نمایندگان مجلس شورای اسلامی و دولت، اختلاف نظرهایی میان این دو قوه پیش خواهد آمد. این امر کاملا طبیعی است و بخشی از روند جابجایی جریان‌ها و نخبگان سیاسی به شمار می‌رود. اما اکنون و با گذشت نزدیک به دو ماه از فعالیت مجلس شورای اسلامی، به نظر می‌رسد برخی اختلاف نظرها ممکن است تبدیل به تخاصم و تعارض جدی میان دو قوه شود. تعارضی که به نظر می‌رسد بخشی از آن، تنها به دلیل اختلافات سیاسی در حال رخ دادن است.
اما این وضعیت زمانی بیش از پیش آسیب‌زا می‌شود که برخی نمایندگان بخواهند با تخریب دولت یا انتقادات پیاپی به هر تدبیر و تصمیم اتخاذ شده، دولت را آماج حملات خود قرار دهند، تا اثبات کنند رویکرد دولت نسبت به مسائل غلط است. در این وضعیت برخی افراد به هر تصمیم دولت در امور بسیار مهم سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی ایراد گرفته و تصمیمات دولت را به صورت کلی اشتباه می‌خوانند. این قضاوت هرچند ممکن است دلایلی سیاسی داشته باشد، اما پیامدهای آن ابعادی بسیار گسترده خواهد داشت.
بطور مثال در حالی که دولت در تلاش است تا با تصمیماتی، وضعیت بازار مسکن را سامان ببخشد، گروهی بنا بر اغراض سیاسی، مدعی بی‌تفاوتی دولت یا وزرا نسبت به بازار مسکنند، تصمیمات دولت را خلق الساعه و ناکارآمد جلوه می‌دهند و حتی مدعی می‌شوند که دولت به دنبال ایجاد آشفتگی بیشتر در وضعیت بازار مسکن است. این اظهارات هرچند در نگاه اول فاقد ارزش به نظر می‌رسند، اما همین رویکرد می‌تواند باعث گسترش بی‌اعتمادی نسبت به دولت و در نهایت منجر به این این شود که شهروندان بیش از پیش دست به رفتارهای احساسی و هیجانی در این بازار بزنند و یا تصور کنند تصمیمات و قوانین دولتی، فاقد ضمانت اجرایی است و در نهایت وضعیت این بازار وخیم شود.
بررسی‌ها نشان می‌دهد برخی افراد در قبال موضوعات دیگری همچون وضعیت بازار سکه و ارز، بورس، برجام، محیط‌زیست، امنیت، سیاست خارجی و یا هر تصمیم و برنامه دیگر دولت، همین رویکرد را دنبال می‌کنند. آنان تصور می‌کنند تخریب چهره دولت و ایجاد تنش در رابطه دولت و مجلس، تنها برای یک جناح یا یک گروه سیاسی هزینه خواهد داشت و بر اعتبار گروه دیگر خواهد افزود، اما باید پذیرفت که کاهش اعتماد اجتماعی مردم به دولت، به هیچ وجه به معنا افزایش اعتماد به یک جناح سیاسی دیگر نیست، که بالعکس کلیت اعتماد شهروندان نسبت به سیاست‌ها را مورد هجمه قرار می‌دهد. اعتمادی که در شرایط دشوار امروز، نیاز ضروری دولت است.
وحدت، کلید حل مشکلات است
بیانات هفته گذشته مقام معظم رهبری در جلسه مجازی ایشان با نمایندگان مجلس شورای اسلامی و تاکید ایشان بر پرهیز از تنش و حفظ وحدت میان قوا، نشان داد که تخریب یکسویه دولت و ایجاد فشار بر آن از سوی برخی نمایندگان، مسیر مناسبی نیست. ایشان ضمن تاکید بر مسئولیت دولت برای پاسخگویی به نمایندگان مردم، از این دو قوه خواستند که همراهی بیشتری با یکدیگر داشته باشند و از تنش بپرهیزند. امری که می‌تواند به حفظ اعتماد اجتماعی مردم به دولت و مجلس کمک کند. از سوی دیگر رای دهندگان نیز با انتظار حل مشکلات و رفع موانع موجود پای صندوق‌های رای حاضر شده‌اند و از نمایندگان خود انتظار دارند تا به جای برخوردهای سلیقه‌ای و جناحی، اولویت‌ها را در نظر گرفته و اقداماتی اساسی را صورت دهند. عدم تحقق این انتظار نیز می‌تواند به اعتماد رای دهندگان به نمایندگان، لطمه وارد کند.
واقعیت آن است که در شرایط خاص امروز، مردم نیاز دارند تا پیامی واحد از قوای سه‌گانه بشنوند و احساس کنند که این مسئولان در حال پیگیری مشکلات و مسائل موجود هستند، نه آنکه تنها تلاش دارند تا اثبات کنند جریان سیاسی مقابل راه را اشتباه رفته است. همراهی مجلس با دولت و حمایت از قوانین و برنامه‌های دولت که با مساعدت مجلس و سایر نهادها و سازمان‌های مسئول تدوین خواهد شد، می‌تواند به هرچه بهتر اجرا شدن این برنامه‌ها کمک کند و در نتیجه آن دولت بتواند گره از مشکلات امروز مردم بگشاید.
واقعیت آن است که یکی از دلایل عبور ایران از شرایط دشوار جنگ تحمیلی، اعتماد عمیق مردم ایران به نظام سیاسی، امام خمینی (ره) و دولت وقت بود. اگر این اعتماد وجود نداشت، بسیج عمومی نیروها و مقاومت در برابر فشارها ممکن نبود. در شرایط خاص اقتصادی و سیاسی امروز، این اعتماد شهروندان به نظام سیاسی است که باعث عبور از مشکلات خواهد شد؛ اعتمادی که نباید با اغراض سیاسی به آن صدمه زد و آن را به راحتی از دست داد.
*س_برچسب‌ها_س*