توفیق ماهواره خیام مکمل علم نجوم دانشمندان ایرانی / ید طولای نخبگان ایران در علوم آسمانی

به گزارش شبکه اطلاع رسانی راه دانا؛ پرتاب ماهواره خیام بسیاری از مردم جهان و حتی مردم کشورمان را شگفت زده کرد؛ در حالیکه بیراه نیست اگر بگوئیم ماحصل علم اخترشناسی بوعلی و ابوریحان در سده های آغازین ظهور اسلام در ایران امروزه به اینجا و ماهواره خیام رسیده و این حرکت تداوم خواهد داشت؛ با این تفاوت که در آن روزگار رمز و راز آسمان از طریق رصد از زمین کشف شد تا امروز ایرانیانیان به جایی برسند تا در حرکتی مکمل زمین را از آسمان رصد کنند.

خیام در 500 کیلومتری زمین

تبدیل ایران به مرکز منطقه‌ای پرتاب در تثبیت لایه لئو (LEO) یکی از برنامه های کشور و اهدافی بود که بدخواهان با تمام قوا و به هر نحوی از انحاء به مقابله با آن پرداختند.

در این رهگذر باطل، رسانه‌های غربی که همواره از نزدیک شدن ایران به حوزه های علمی از جمله صنعت هوا فضا بیم داشتند؛ با شانتاژهای زیرکانه و تحلیل‌های مُخرب خود سعی داشته و خواهند داشت تا با هیاهوی رسانه‌ای و قیل و قال های منحصر به فرد خود، در دل دانشمندان و سازمان های علمی پشتیبانی کننده صنعت هوا فضا ترس از شکست را بکارند و آنها را از ادامه کار منصرف کنند.

غافل از آنکه حضور قدرتمند اخترشناسی و علم نجوم را با یک جستجوی ساده در اینترنت و یا منابع دیگر و حتی در آثار مکتوب و دیوان اشعار شاعران بزرگی همچون بوعلی، خواجه نصیر، خیام، ابوریحان، شیخ بهایی و... به روشنی می توان دید.

عظمت این علوم تا به جایی است که آشنایی نسبی با خاستگاه ساخت چند رصد خانه منحصر به فرد ایران در سده های آغازین ظهور اسلام درکشور می تواند یکی از دلایلی باشد که بر این مدعا بشود اقامه کرد.

پایگاه فضایی بایکونور روسیه در قزاقستان - محل پرتاب ماهواره خیام

بد نیست برای یادآوری اذهان نسیان‌زده و فراموشکار خودی و آن دسته از غربگرایانی که همواره داشته‌های خودی را تحقیر و مدعای دشمنان را تطهیر کرده اند، مروری در ساخت رصد خانه های کشور داشته باشیم تا شاید از این رهگذر بتوانیم اثبات کنیم که پرتاب ماهواره هایی چون خیام ریشه در گذشته های دور داشته و علم وارداتی و میراثی سرقتی از کشور و ملت و مردمی دیگر نیست که ما هم مانند ناسا و سازمان های دیگر از سایر ملت ها مصادره به مطلوب کنیم و به نام خود ثبت و ضبط نماییم.

دانشمندانی که آسمان را زیر پا گذاشتند

همانطور که همه میدانیم ساخت نخستین رصد خانه های جهان اسلام در سرزمین هایی صورت گرفته که در حال حاضر متعلق به کشور و ملتی دیگر است. ملتی و سرزمینی که در سده 800 میلادی یعنی حدود نیمه دوم قرن سوم هجری قمری حدود و ثغور مرزهای جغرافیایی ایران پس از اسلام را تشکیل می داد. لذا ذکر نام این کشورها و سرزمین ها مشخصا به تاریخ ما بر می گردد و حتی اگر در سرزمین های دیگری چون بغداد هم حرکتی صورت گرفته مشخصا توسط دانشمندانی از کشورمان ساماندهی شده اند. با این اوصاف این سوال به ذهن متبادر می شود که ساخت نخستین رصدخانه در جهان اسلام مشخصا در کدام منطقه صورت پذیرفته است؟

ساخت اولین رصدخانه در ایران پس از اسلام

دانشمندان جهان اسلام در ایران با اتکاء به دانش پیشینیان خود در سال 828 میلادی ساخت رصد خانه ای را در بغداد ضروری دانستند. برای این منظور دو دانشمند منجم به نام های «فضل بن نوبخت اهوازی» و «محمد بن موسی خوارزمی» مامور ساخت و موظف به اداره آن شدند. تقریبا این اولین رصد خانه ای است که کمی آنسوتر از مرزهای گسترده ایران زمین توسط دانشمندان ایرانی ساخته شد.

بنا به رسم معمول آن زمان هر رصدخانه ای که بنا می شد نام اخترشناسی بر تارک آن نقش می بست و به نام او شناخته می شد. دانشمندی که غالبا با اتکا به علاقه مندی اش از بای بسم الله کندن بنای آن رصد خانه حضور داشت و پس از اتمام بنا در آن رصدخانه به غور و غوص در راز و رمز آسمان می پرداخت.

رصدخانه دیگری که از حیث آوازه و اعتبار در تاریخ ماندگار شد، رصدخانه «عبدالرحمان صوفی» در شهر شیراز بود.

گاهشمار جلالی محصول رصدخانه خیام نیشابوری

به تدریج پادشاهان وسلاطین پشتیبان منجمان شدند و برخی از رصدخانه ها از اسم و رسم شاهان نام و نشان گرفتند که بطور تقریبی در حدود سده چهارم هجری قمری معمول شد. از مهمترین این رصدخانه ها می توان به «رصدخانه علاءالدوله» در شهر همدان اشاره کرد که در واقع به حکیم نامی کشورمان شیخ الرئیس ابوعلی سینا بنا شد.

به تاسی و شاید تقلید از بنای رصدخانه علاءالدوله چیزی کمتر از یکصد سال بعد ملکشاه سلجوقی، رصدخانه بزرگی را با تشویق وزیرش نظام الملک در شهر اصفهان برای حکیم عمر خیام نیشابوری ساخت. رصدخانه اصفهان از هر حیث با رصدخانه های دیگر متفاوت بود. کار پژوهش این رصد خانه به جایی رسید که یکی از مهمترین خدمات در این رصدخانه صورت گرفت که آن تدوین و پی ریزی گاهشمار جلالی بود؛ گاهشماری معتبر که هنوز پس از حدود یک هزار سال از زمان ابداع آن به عنوان دقیق‌ترین تقویم جهان شناخته و در بین منجمین و اخترشناسان از اعتبار خاصی برخوردار است؛ تا جایی که بزرگانی چون «جورج سارتن» حکیم نیشابور را از ریاضیدانان بزرگ جهان می‌داند.

اما اوج ساخت رصدخانه در ایران و در اوج قدرت گرفتن علوم مختلف در شهر مراغه و با دستور و نظارت مستقیم خواجه نصیرالدین طوسی بنا شد. رصدخانه مراغه نیز حدود 200سال پس از بنای رصدخانه خیام در اصفهان به سال 657 هجری مقارن با 1261 میلادی بنا شد. در ساخت رصد خانه مراغه «هولاکو» نوه چنگیز خان مغول که پس از خون ریزی های فراوان تحت تاثیر تمدن ایران و اسلام قرار گرفته بودند؛ مهمترین پشتوانه و مشوق خواجه نصیر در ساخت این رصدخانه با عظمت بود که اشاره به ساخت کتابخانه ای با 400هزار جلد کتاب نایاب در این رصد خانه شاید بتواند به مثابه شعاع نوری عمل کند که ابعاد تاریک و غیر قابل تصور این کار بزرگ را روشنی ببخشد. چرا که رصدخانه «مراغه» فقط مخصوص رصد ستارگان نبود، بلکه یک سازمان علمی گسترده بود که در آن بیشتر شاخه‌های دانش و علوم زمان خود در آنجا تدریس می‌شد که دلیل علمی تشکیل رنگین کمان یکی از نتایج کارعلمی این رصدخانه بود.

اولین فعالیت های علمی ایرانیان در کشورهای دیگر

این دانش اندوزی و پیشرفت علم اخترشناسی و غور و غوص در آسمان تا جایی پیش رفت که اوج شکوفایی رصدخانه‌ها در سده نهم هجری قمری مشاهده می‌شود، یعنی زمانی که «الغ‌بیگ» نوه تیمور لنگ، رصدخانه خود را در سمرقند بنا کرد. محققان تاسیس این رصدخانه و بعد از آن رصدخانه استانبول را حلقه انتقال این علم به غرب می‌دانند که با کمک بهترین ریاضی‌دانان زمان خود همچون «غیاث‌الدین جمشید کاشانی» به ثمر نشاند.

رصد خانه های مدرن ایران

اگر به ترتیب قصد معرفی رصدخانه های ایران و اشاره به سردمداران علم اخترشناسی داشته باشیم، بی تردید مثنوی هفتاد من کاغذ طلب می کند که نه در حد سواد این قلم است و نه در قالب نوشتار این رسانه؛ بنابراین برای خاتمه بحث رصد خانه ها صرفا اشارتی به نام رصدخانه های نوین خواهیم داشت که از تلسکوپ های الکترونیک و مدرن برای نیل به مقاصد خود بهره می گیرند.

با این وجود رصدگاه‌ها و رصدخانه هایی را نام می بریم که غالبا به نام شهرها یا دانشگاه های محل فعالیت آنها شناخته می شوند که از آن جمله اند چک چک یزد، رادکان، کاروانسرای قصر بهرام، طالقان، رصدخانه تخت سلیمان بین تکاب و بیجار، زعفرانیه، کاسین خرم آباد، مهر بوشهر، رصدخانه و آسمان‌نمای آلاشت، خواجه نصیرالدین طوسی دانشگاه تبریز، ابوریحان بیرونی دانشگاه شیراز، رصدخانه بخش فیزیک دانشگاه فردوسی مشهد، شهرداری فسا، دانشگاه کاشان، ابن صلاح همدانی، رصدخانه و آسمان‌نمای دانشگاه بیرجند (رصدخانه دکتر مجتهدی)، رصدخانه کوثر اصفهان، دانشگاه زنجان، رصدخانه 16 اینچ در ماهدشت و...

سخن آخر

با این وجود اگر بپذیریم که دانشمندان ایرانی در ابتدا راز و رمز آسمان را از زمین نگریسته و کشف کرده اند، بی راه نیست که به استناد وجیزه ای که در بالا آمد بگوییم که با به دست آوردن اطلاعات فضا و آسمان اکنون اسلاف ابن سیناها و ابوریحان ها در تکمیل این چرخه ماهواره هایی را به فضا پرتاب کرده اند که برای دستیابی به امنیت و رفاه بیشتر و صیانت از محیط زیست و... که امروزه در معرض تاراج ویژه خواران و زیاده خواهان هستند، این بار از آسمان زمین را رصد کنند تا مگر وجدان های بیدار با متقاعد کنند که این اتفاقات ریشه در سده های گذشته دارد و دور تسلسلی است که بعد از بنای رصد خانه بغداد که توسط دو تن از دانشمندان ایرانی محقق شد ادامه این حرکت امروز به ماهواره خیام رسیده است همچنانکه خود این شاعر پر رمز و راز در یکی از رباعی های خود به کنایه می گوید: «در طاس فلک نقش قضا و قدر است / مشکل گرهی‌ست خلق از این بی‌خبر است / پندار مدار کین گره بگشایی / دانستن این گره به قدر بشر است»

بنابراین افرادی که سعی دارند نهضت علمی کشور را وامدار فعالیت های غرب کنند بشدت در اشتباه‌اند؛ گرچه از نظر دانشمندان، محصول غایی علم برای خدمت به نوع بشر تدوین و تفسیر شده اند و در این رهگذر فرهنگ و زبان و نژاد و جغرافیا مهم نیست؛ لذا این نوشتار خطاب به آنانی است که در پی خط کشی کردن علوم برآمده اند و بجای حل مسئله صورت مسئله را پاک می کنند. اما با این اوصاف «خیام» به آرزویش که به آسمان رسیدن بود؛ رسید.

اخبار مرتبط؛

 واکنش آمریکا به پرتاب ماهواره خیام

نسخه‌های سوم و چهارم ماهواره خیام را می‌سازیم