جزئیات 5 گام کاهش تعهدات برجامی ایران / دیگر هیچ محدودیتی در حوزه عملیاتی نداریم

گروه سیاسی خبرگزاری میزان؛ ایران با 5 گامی که در راستای کاهش تعهدات برجامی برداشته است، دیگر با هیچ محدودیتی در حوزه عملیاتی هسته‌ای (شامل ظرفیت غنی‌سازی، درصد غنی‌سازی، میزان مواد غنی‌شده، و تحقیق و توسعه) مواجه نیست.

در ادامه نگاهی خواهیم داشت به جزئیات و کم‌وکیف این 5 گام که واکنشی بود از سوی تهران به نقض برجام توسط آمریکا و اروپا.

گام اول

جمهوری اسلامی ایران، روز 18 اردیبهشت 1398 در اولین سالگرد خروج آمریکا از برجام، سلسله اقداماتی را برای پاسخ به نقض برجام از سوی آمریکا و ناتوانی اروپا در تضمین منافع برجامی ایران انجام داد.

صبح روز چهارشنبه 18 اردیبهشت 1398 ابتدا خبر رسید که سفرای کشورهای عضو برجام شامل آلمان، انگلیس، چین، روسیه و فرانسه به وزارت امور خارجه دعوت و نامه حجت الاسلام و المسلمین حسن روحانی توسط سید عباس عراقچی معاون سیاسی وزارت امور خارجه به آنان تسلیم شد. در این نامه تصمیم شورای عالی امنیت ملی کشورمان مبنی بر «توقف اجرای برخی تعهدات جمهوری اسلامی ایران ذیل برجام» به اطلاع سران کشورهای مزبور رسید.

سپس، شورای عالی امنیت ملی با صدور بیانیه‌ای خطاب به کشور‌های عضو برجام اعلام کرد جمهوری اسلامی ایران در راستای صیانت از امنیت و منافع ملی مردم ایران، و در اعمال حقوق خود مندرج در بند‌های 26 و 36 برجام، از امروز 18 اردیبهشت 98 برخی اقدامات خود در توافق برجام را متوقف می‌کند.

در بیانیه 18 اردیبهشت شورای عالی امنیت ملی تصریح شده بود که ایران دیگر خود را متعهد به رعایت محدویت‌های «نگهداری ذخائر اورانیوم غنی‌شده» و «ذخائر آب سنگین» نمی‌داند و به کشور‌های باقیمانده در برجام 60 روز برای اجرای تعهدات خود بویژه در حوزه‌های بانکی و نفتی فرصت می‌دهد.

پس از آن، حجت‌الاسلام‌والمسلمین «حسن روحانی» طی سخنانی در جلسه روز 18 اردیبهشت 98 هیئت دولت اظهار کرد: ما از امروز به بعد دو اقدام برجامی حود که ناظر بر دو فروش است را متوقف می‌کنیم؛ یعنی هر وقت مواد غنی شده ما به 300 کیلوگرم می‌رسید ما در عوض کیک زرد این مواد غنی شده را به کشور دیگری می‌دادیم [ارائه مواد غنی شده در ازای دریافت کیک زرد]، اما از امروز این فروش متوقف می‌شود. همچنین هرگاه آب سنگین ما از 130 تن تجاوز می‌کرد ما اضافی آن را به کشور دیگری می‌فروختیم، اما از امروز این فروش متوقف می‌شود.

گام دوم ایران روز دوشنبه 16 تیر 98، گام دوم کاهش تعهدات هسته‌ای خود را در واکنش به نقض آشکار برجام از سوی آمریکا و بدعهدی‌های مکرر اروپا، برداشت.

طبق بند 5 برجام، ایران باید تا 15 سال، غلظت اورانیوم غنی شده خود را در سطح 3.67 درصد نگه دارد. اما حالا که برجام از سوی آمریکا نقض شده و اروپا پس از 14 ماه، اقدامی در راستای تامین و تضمیمن منافع برجامی ایران انجام نداده است، تهران وفق بندهای 26 و 36 توافق هسته‌ای، مجاز به تعلیق تعهد خود در بند 5 برجام، است.

از همین رو، ایران از یکشنبه 16 تیر 98 در گام دوم کاهش تعهدات هسته‌ای خود، درصد یا خلوص غنی‌سازی اورانیوم را از سقف 3.67 بالاتر برد. اقدامی که به گفته بهروز کمالوندی سخنگوی سازمان انرژی اتمی در یک روز و به صورت دفعی انجام گرفت.

کمالوندی همچنین به این موضوع نیز اشاره کرد که فعلا به سوخت رآکتور تهران نیازی نداریم، اما این اجازه را داریم که در صورت نیاز به سمت آن حرکت کنیم. این بخش از اظهارات سخنگوی سازمان انرژی اتمی کشورمان بدین معنا بود که ایران حتی می‌تواند و مجاز است که غنای اورانیوم خود را به سطح 20 درصد هم برساند چرا که سوخت مورد نیاز نیروگاه تهران، سوخت 20 درصد است.

اما در این میان نکته حائز اهمیت، سخنان عراقچی در پایان نشست خبری روز 16 تیر 98 است؛ آنجایی که معاون سیاسی وزیر امور خارجه گفت: در بحث عدول ایران از سقف عنی‌سازی 3.67 درصد، موضوع و موضع سیاسی ایران بر موضوع و موضع فنی ما، غلبه دارد.

این سخن عراقچی بدان معنا بود که اگر چهار رکن تعهدی برای ایران در برجام قائل باشیم، تهران تعهد به دو رکن را کنار گذاشته است. آن چهار رکن تعهد برجامی ایران عبارت است از: نگه داشتن سقف دخیره اورانیوم در سطح 300 کیلوگرم نگه داشتن غنای اورانیوم در سطح 3.67 درصد نگه داشتن تعداد سانتریفیوژهای «آی آر یک» در سطح 5060 عدم تحقیق و توسعه در حوزه غنی سازی اورانیوم

بنابراین به گفته عراقچی، اینکه سطح ذخیره اورانیوم غنی شده ایران، 300 کیلوگرم یا 400 کیلوگرم باشد و یا غلظت اورانیوم غنی شده ایران  3.67 درصد یا 5 درصد یا 20 درصد باشد، چندان مهم نیست و مته به خشخاش گذاشتن است؛ آنچه مهم است آنکه ایران دیگر به دو رکن تعهدی خود در برجام یعنی سطح ذخیره اورانیوم و سطح غلظت اورانیوم تعهدی ندارد و به هر میزان که نیاز داشته باشد و مصارفش اقتضاء کند بر حجم ذخایر و غنای اورانیوم خود خواهد افزود.

گام سوم طبق سخنان روحانی در پایان نشست سران قوا در چهارشنبه شب 13 شهریور 98، برداشته شدن تمامی محدودیت‌های مربوط به تحقیق و توسعه در زمینه انواع سانتریفیوژ‌های جدید و هر آنچه که برای غنی‌سازی نیاز داریم از موارد گام سوم خواهد بود.

«بهروز کمالوندی» صبح روز شنبه 16 شهریور 98، در نشست خبری که پیرامون جزئیات گام سوم کاهش تعهدات برجامی برگزار شد، اظهار کرد: از روز جمعه 15 شهریور گام سوم کاهش تعهدات برجامی از سوی جمهوری اسلامی ایران آغاز شد. کمالوندی با بیان اینکه آژانس از روز شنبه 16 شهریور مراجعه و رصد می‌کند که چهار اقدام در چارچوب گام سوم انجام شده است، عنوان کرد: اولین اقدام ما این بود که از روز جمعه 15 شهریور تولید مواد غنی شده از زنجیره‌های تحقیقاتی و عدم اختلاط را شروع کردیم و امروز این روند به آژانس اعلام شده است. وی با بیان اینکه دومین اقدام ایران این است که اکنون گازدهی ماشین «IR6s» که قرار بود از ابتدای سال یازدهم برجام گازدهی شود را شروع کردیم، گفت: سومین اقدام نیز راه‌اندازی زنجیره 20 تایی ماشین IR4 است که آن هم قرار بود از ابتدای سال یازدهم انجام شود که از روز 15 شهریور آن را آغاز کردیم. سخنگوی سازمان انرژی اتمی گفت: چهارمین اقدام در گام سوم این است که قرار بود گازدهی به زنجیره 20 تایی ماشین IR6 را دو ماه دیگر آغاز کنیم که آن را نیز از حالا شروع کردیم. گام چهارم ایران روز چهارشنبه 15 آبان 98، چهارمین گام کاهش تعهدات هسته‌ای خود را در واکنش به نقض برجام از سوی آمریکا و بی‌عملی و انفعال اروپا، برداشت.

گام چهارم ایران شامل «آغاز فرآیند گازدهی در تاسیسات فردو» بود. بدین ترتیب، سطح غنی‌سازی در تاسیسات هسته‌ای فردو به 4.5 درصد رسید و ظرفیت تولید «سو» به 9500 افزایش یافت؛ یعنی مقداری کمتر از پیش از انعقاد برجام.

گام پنجم دولت جمهوری اسلامی ایران در روز 15 دی 98 طی بیانیه گام پنجم اعلام کرد آخرین مورد کلیدی از محدودیت‌های عملیاتی خود در برجام، یعنی «محدودیت در تعداد سانتریفیوژها» را کنار می گذارد و بدین ترتیب برنامه هسته‌ای ایران دیگر با هیچ محدودیتی در حوزه عملیاتی (شامل ظرفیت غنی سازی، درصد غنی سازی، میزان مواد غنی شده، و تحقیق و توسعه) مواجه نیست و از این به بعد برنامه هسته‌ای ایران صرفا بر اساس نیازهای فنی خود پیش خواهد رفت.