جزییات تازه از پرونده جاسوسی علیرضا اکبری / نقش روسیه در لو رفتن اکبری چه بود؟

وب‌گاه عرشه آنلاین 1402/02/11 - 15:06 مشاهده در مرجع

گزارشی از جزییات جاسوسی علیرضا معاون پیشین دبیر شورای عالی امنیت ملی منتشر شده است. در این گزارش به گفته مقامات اطلاعاتی غربی علیرضا اکبری در طول یک دهه اطلاعات ارزشمندی در مورد برنامه‌های هسته‌ای و نظامی ایران در اختیار بریتانیا قرار داده بود و در نهایت با همکاری روس‌ها پرده از جاسوسی او برداشته شد.

«فرناز فصیحی» خبرنگار نیویورک‌تایمز به همراه «رونن برگمن» دیگر روزنامه‌نگار این نشریه در تل‌آویو گزارشی درباره جزییات زندگی علیرضا اکبری، مقام پیشین شورای عالی امنیت ملی ایران که به تازگی به اتهام جاسوسی اعدام شد منتشر کرده‌اند. بر اساس این گزارش در آوریل 2008 یک مقام ارشد سرویس اطلاعاتی بریتانیا برای انتقال اخبار محرمانه و جنجالی به همتایان اسرائیلی خود به تل‌آویو سفر کرد و مشخص شد بریتانیا در ایران جاسوسی با سطح بالای دسترسی به اسرار هسته‌ای و دفاعی کشور دارد.

به گفته مقامات اطلاعاتی، این جاسوس اطلاعات ارزشمندی در اختیار آنان قرار داده و سال‌ها این کار را ادامه داده بود. این اطلاعات در رفع هرگونه تردید دولت‌های غربی نسبت به قصد ایران برای دستیابی به سلاح‌های هسته‌ای و ترغیب جهان به اعمال تحریم‌های گسترده علیه تهران نقش حیاتی داشتند.

هویت این جاسوس تا مدت‌ها پنهان بود اما اعدام علیرضا اکبری معاون پیشین وزیر دفاع، در ایران در روز 11 ژانویه به جرم جاسوسی، رازی را آشکار کرد که 15 سال پنهان مانده بود: آقای اکبری همان جاسوس انگلیس بود.

اکبری مدت‌ها زندگی دوگانه داشت. او در ظاهر فردی مذهبی، متعصب، تندروی سیاسی، از فرماندهان ارشد سپاه پاسداران و معاون وزیر دفاع بود. او بعد‌ها به لندن نقل مکان کرد و وارد بخش خصوصی شد، اما هرگز اعتماد مقامات ایران را از دست نداد. بر اساس گفته‌ی مقامات اطلاعاتی، او افشای اسرار هسته‌ای ایران به مقامات اطلاعاتی بریتانیا را از سال 2004 آغاز کرده بود.

اکبری ظاهرا تا سال 2019 با مشکلی مواجه نشده است. اما به گفته دو منبع ایرانی نزدیک به سپاه پاسداران، ایران با کمک روسیه کشف می‌کند جاسوسی که وجود سایت هسته‌ای زیرزمینی مخفیِ ایران در دل کوه‌های اطراف تهران را افشا کرده آقای اکبری بوده است. ایران علیرضا اکبری را علاوه بر افشای اسرار هسته‌ای و نظامی، به افشای هویت و فعالیت‌های بیش از صد مقام دولتی، از جمله محسن فخری‌زاده چهره ارشد هسته‌ای که در سال 2020 به دست اسرائیل ترور شد، متهم کرد.

بریتانیا هرگز به طور علنی به جاسوس بودن علیرضا اکبری که در سال 2012 شهروند این کشور شد، اذعان نکرده است. «ویلیام آرچر» سخنگوی وزارت خارجه بریتانیا در امور ایران گفت: «سیاست دیرینه ما این است که در مورد مسائل اطلاعاتی اظهار نظر نکنیم.»

نیویورک تایمز در سپتامبر 2019 گزارشی منتشر کرد و در آن به منبع اطلاعاتی که سایت هسته‌ای فُردو را لو داده بود اشاره کرد و نوشت این فرد جاسوس بریتانیا بوده است است. به گفته سه مقام اطلاعاتی و امنیت ملی غربی، اطلاعات مربوط به سایت فردو تنها یکی از افشاگری‌هایی علیرضا اکبری بود که مقام اطلاعاتی بریتانیا در آوریل 2008 به همتایان اسرائیلی و غربی خود منتقل کرده است.

پگارش نیویورک تایمز از فعالیت‌های اکبری بر اساس مصاحبه‌ها با مقامات اطلاعاتی و امنیت ملی و دیپلمات‌های ارشد فعلی و پیشین آمریکایی، بریتانیایی، اسرائیلی، آلمانی و ایرانی تهیه شده است. برخی به دلیل عدم اجازه صحبت در این زمینه درخواست کردند نامشان قید نشود.

علیرضا اکبری وفادار به آرمان‌های جمهوری اسلامی با جای مهر روی پیشانی

جاسوس بودن علیرضا اکبری، که در زمان اعدام 62 سال داشت، دور از ذهن بود. به گفته برادرش مهدی اکبری و افرادی که او را می‌شناختند، او در ظاهر به آرمان‌های جمهوری اسلامی فوق‌العاده وفادار بود و حامی سرسخت مقامات حکومتی ایران بود. بارزترین ویژگی ظاهری او جای مهری بود که روی پیشانی‌اش نقش بسته بود و نشان از اعتقاد راسخش به مذهب باورهایش داشت. او در نوشته‌ها، سخنرانی‌ها و مصاحبه‌هایش دیدگاه‌های سیاسی افراطی و آتشین خود را ابراز می‌کرد و به گفته‌ی یک دیپلمات ارشد ایرانی و از مشاوران دولت، در جلسات رسمی می‌گفته که ایران باید به سلاح هسته‌ای دستیابی پیدا کند. مهدی اکبری هم می‌گفت: «برادرم بسیار مذهبی و انقلابی بود. بیش از هر کس دیگر در خانواده‌مان.»

علیرضا اکبری و علی شمخانی

علیرضا اکبری که در خانواده‌ای مذهبی از طبقه متوسط در شهر شیراز به دنیا آمده بود، به گفته برادرش در زمان انقلاب ایران در سال 1979 که به سقوط سلطنت منجر شد نوجوان بود. او و برادر بزرگترشان با شوری انقلابی برای شرکت در جنگ ایران و عراق داوطلب شدند. علیرضا اکبری پس از تقریباً شش سال در خط مقدم یکی از فرماندهان ارشد سپاه پاسداران شد.

علیرضا اکبری پس از بازگشت از جنگ، به مقام معاونت وزیر دفاع و مشاور شورای عالی امنیت ملی و سایر نهاد‌های دولتی ارتقاء مقام پیدا کرد. او با دو مرد قدرتمند روابط نزدیکی برقرار کرد: محسن فخری‌زاده دانشمند هسته‌ای و علی شمخانی دبیر شورای عالی امنیت ملی و وزیر دفاع سابق که اکبری ابتدا معاونش بود و سپس، تا زمان دستگیری نهایی‌اش، به عنوان مشاور ایشان در شورا ایفا نقش کرد.

فواد ایزدی تحلیلگر سیاسی نزدیک به دولت و سپاه پاسداران در ایران، گفته «او فوق‌العاده جاه‌طلب، تحلیل‌گری حاذق با مهارت‌های نوشتاری و گفتاری برتر و فرد مورد اعتماد همه بود. او در زمینه‌ی برنامه‌های هسته‌ای و نظامی به اطلاعات حساس و محرمانه زیادی دسترسی داشت.»

اکبری در سال 2004 زمانی که تردید‌های اسرائیل و غرب مبنی بر تلاش مخفیانه ایران برای دستیابی به سلاح هسته‌ای رو به افزایش بود، مامور شد که با سفارتخانه‌های کلیدی در تهران ارتباط برقرار کرده و آن‌ها را متقاعد کند که برنامه هسته‌ای ایران صلح‌آمیز است. او به این منظور مدام با سفرای بریتانیا، چین، فرانسه، آلمان و روسیه ملاقات می‌کرد.

ماجرای استخدام اکبری برای جاسوسی چه بود؟

اکبری در هشت ویدئوی کوتاه که پس از اعدامش در شبکه‌های تلویزیونی دولتی پخش شد، با کت و شلوار و صورت تراشیده، جزئیات فعالیت‌های جاسوسی و ماجرای استخدام شدنش توسط سرویس جاسوسی بریتانیا در ضیافتی در سفارت انگلیس در تهران را توضیح داد. اما بعد در پیام صوتی که شبکه بی‌بی‌سی فارسی آن را پخش کرد که به گفته برادرش از طرف خانواده آقای اکبری در اختیار این شبکه قرار داده شده بود، اظهارات خود را «اعترافات اجباری» اعلام کرد.

انگیزه اکبری از جاسوسی مشخص نیست. او در ویدئو‌ها مذکور، ضمن انکارِ داشتن مشکلات مالی، «طمع و قدرت» را محرک خود عنوان کرد. دولت ایران می‌گوید آقای اکبری به کشور خیانت کرده و اسرار حکومتی را در ازای دریافت پول افشا کرده است. خانواده آقای اکبری جاسوس بودن او را رد کرده و می‌گویند بسیاری از ادعا‌ها در این ویدئو‌ها غیرواقعی و ساخته‌ی دولت ایران بوده است. اما به گفته آن‌ها بسیاری از تاریخ‌ها و رویداد‌های مطرح شده در ویدیو‌ها صحت دارند.

طبق توضیحات علیرضا اکبری در ویدئو‌ها، سرویس اطلاعاتی انگلیس در سال 2004 در ضیافتی در سفارت انگلیس در تهران اقدام به جذب او به این سازمان کرد. در ضمن به او گفتند به خود و خانواده‌اش ویزای انگلیس خواهند داد. او سال بعد به بریتانیا سفر کرد و با مامور سرویس اطلاعات مخفی بریتانیا یا ام‌آی6 دیدار کرد. اکبری می‌گوید که او در طول چند سالِ بعد برای ملاقات با مامورین سرویس اطلاعات در کشور‌های اتریش، اسپانیا و بریتانیا شرکت‌های صوری تاسیس کرد. دولت ایران اظهار می‌کند که ام‌آی6 نزدیک به 2 میلیون پوند، حدود 2.4 میلیون فعلی به اکبری پرداخت کرده است.

به گفته برادر آقای اکبری، او در چارچوب سِمَت رسمی خود با سفیر انگلیس در تهران دیدار داشت و بار‌ها برای امور تجاری به اروپا سفر کرد. ضمنا گفت که برادرش مانند بسیاری از مقامات ایرانی، زمانی که در استخدام دولت بود، فعالیت‌های اقتصادی متعددی داشت و از نظر مالی تامین بود.

مهدی اکبری ماجرای یک بعدازظهر تابستانی در سال 2006 در یکی از باغ‌های تهران را تعریف کرد که با برادرش در مورد کار گپ زده بودند. وقتی به او پیشنهاد می‌کند یک شرکت مشاوره نفت و گاز تاسیس کنند، آقای اکبری کارت ویزیت خود با عنوان عضو هیات مدیره یک شرکت انرژی در اتریش را به او نشان می‌دهد. اکبری پیشنهاد برادرش را رد کرده و می‌گوید که با سرمایه‌گذاری جدید «سرش به شدت شلوغ است» و مدام به اروپا سفر می‌کند.

برادر آقای اکبری گفت که او در سال 2008 از سمت‌های رسمی خود بازنشسته شد، اما فعالیت به عنوان مشاور آقای شمخانی و سایر مقامات را ادامه داد. به گفته برادر و دو دوست خانوادگی، آقای اکبری کمی بعد در همان سال به اتهام جاسوسی برای بریتانیا دستگیر شد و چهار ماه در زندان بود. آن‌ها گفتند که بازجویی‌ها به جایی نرسیدند و بسیاری از دوستان قدرتمند آقای اکبری از او حمایت کردند. طبق گفته برادرش او با قرار وثیقه آزاد شد. سپس پرونده‌اش را بستند و به او اجازه دادند آزادانه سفر کند.

اطلاعات علیرضا اکبری چگونه به اسرائیل می‌رسید؟

بریتانیا در آوریل سال 2008 اطلاعات سری تاسیسات غنی‌سازی اورانیوم در یک مجتمع نظامی زیرزمینی به نام فردو را به عنوان بخشی از تلاش‌های ایران برای ساخت بمب هسته‌ای دریافت کرد و آن را با آژانس‌های اطلاعاتی غربی و اسرائیل به اشتراک گذاشت. کشف سایت فردو درک جهان از برنامه‌ی هسته‌ای ایران را تغییر داد و باعث شد اسرائیل و غرب برای مقابله با آن برنامه‌های نظامی و سایبری جدیدی طرح کتند.

یونی کورن، که در آن زمان رئیس دفتر وزیر دفاع اسرائیل بود، در مصاحبه‌ای در سال 2019 گفت: «اطلاعات درباره سایت فردو ما را شوکه کرد.» او گفت: «سهم بزرگ انگلیس در تلاش‌های ترکیبی غرب برای جمع‌آوری اطلاعات از پروژه هسته‌ای ایران همیشه از طریق نیروی جاسوسی انسانی تامین شده است. آن‌ها در جا‌هایی حضور فیزیکی داشتند که نه ما و نه آمریکایی‌ها به آن دسترسی نداشتیم.»

به گفته فردی که در آن زمان از مقامات ارشد سازمان اطلاعات آلمان بود، اطلاعاتی که بریتانیا در سال 2008 با اسرائیل به اشتراک گذاشت، خیلی زود به آژانس‌های اطلاعاتی غربی منتقل شدند. باراک اوباما که آن زمان رئیس جمهور بود و رهبران بریتانیا و فرانسه در نشست گروه 7 در پیتسبورگ در سپتامبر 2009 از نیروگاه غنی‌سازی هسته‌ای فردو پرده برداشتند.

مدت‌ها بود که سازمان‌های اطلاعاتی غربی از طریق تصاویر ماهواره‌ای از اقدام ایران به ساخت یک تاسیسات در عمق کوه‌ها در سایت فردو مطلع بودند. اما فکر می‌کردند این سایت یک انبار نظامی است و از تبدیل آن به محل مخفی غنی‌سازی هسته‌ای بی‌اطلاع بودند.

«نورمن رول» مدیر پیشین اطلاعات ملی سازمان اطلاعات مرکزی ایالات متحده آمریکا (سیا) در امور ایران گفت: «کشف سایت فردو نگرش جامعه بین‌المللی نسبت به ایران را به‌شدت تغییر داد.» او همچنین گفته بود «این امر به متقاعد کردن چین و روسیه در عدم شفافیت ایران در مورد برنامه هسته‌ای خود کمک کرد و به تحریم‌ها شدت بخشید.»

به گفته یک دیپلمات ارشد ایرانی، مقامات وزارت امور خارجه حتی پس از دستگیری و بازنشستگی اکبری از مشاغل رسمی هم از او مشاوره می‌گرفتند و او را از جلسات غیرعلنی درباره سیاست‌ها و مذاکرات هسته‌ای مطلع می‌ساختند.

اکبری ضمنا مدام به لندن سفر می‌کرد. به گفته برادرش، او در سال 2010 در آن‌جا دچار حمله قلبی شد و همان‌جا ماندگار شد. همسر و دو دخترش نیز مدت کوتاهی بعد به او ملحق شده و در نهایت تابعیت انگلیس را به دست آوردند. زندگی‌شان از طریق سرمایه‌گذاری و سفر‌های آقای اکبری به ایران جهت حفظ روابطش با مقامات ارشد تامین می‌شد. آقای اکبری در ویدئو‌ها ادعا می‌کند سکته قلبی‌اش ساختگی و تنها به قصد ماندن در بریتانیا بوده است. به گفته برادرش او بین سال‌های 2010 تا 2019 حداقل سه بار از لندن به تهران سفر کرده و هر بار در منزل خانوادگی‌خود که در تهران نگه داشته بود اقامت داشته است.

بازگشت علیرضا اکبری به ایران

به گفته برادر علیرضا اکبری، او بار آخر در سال 2019 و در پی درخواست کمک و مشاوره از طرف آقای شمخانی، دبیر شورای عالی امنیت، در یک امر هسته‌ای و دفاعی فوری به ایران سفر کرد. او چند روز پس از بازگشت به تهران به وزارت اطلاعات احضار شد. طبق اظهارات برادرش، اکبری با نگرانی با شمخانی تماس گرفت و شمخانی به او گفت که مقامات ایران از ارتباطش با ام‌آی6 باخبر شده‌اند و از او خواست که برای اثبات بی‌گناهی‌اش با آن‌ها همکاری کند. او پس از چندین بازجویی دستگیر شد.

به گفته دو نیروی نزدیک به سپاه پاسداران، ایران متوجه می‌شود که افشاگر سایت فردو علیرضا اکبری است؛ موضوعی که سازمان اطلاعات روسیه نیز آن را تایید می‌کند. مشخص نیست روسیه، متحد نزدیک ایران، چگونه به این اطلاعات دسترسی پیدا کرده است.

اسرائیل در سال 2020، یک سال پس از دستگیری اکبری، محسن فخری‌زاده دانشمند هسته‌ای، را در حین رانندگی به سمت ویلای خارج شهر خود در روستایی کوهستانی در نزدیکی تهران با یک ربات کنترل از راه دور ترور کرد.

به گفته برادرش، اکبری توسط وزارت اطلاعات بازداشت و ماه‌ها در یک بازداشتگاه زیرزمینی و سپس در زندان اوین در تهران در سلول انفرادی به سر برد. به خانواده‌اش گفته شد موضوع دستگیری را مخفی نگه دارند. مقامات ایرانی پس از اعدام او در رسانه‌های دولتی گفتند که بار‌ها از او خواستند با کامپیوتری که انگلیسی‌ها در اختیارش گذاشته بودند با مامورین ام‌آی6 ارتباط برقرار کند و آن‌ها را گمراه کند.

اعدام علیرضا اکبری

مقامات ایرانی در ماه ژانویه، کمی بیش از سه سال پس از دستگیری آقای اکبری و پس از ماه‌ها اعتراضات ضد حکومتی و سرکوب در ایران و دور جدید تحریم‌های بین‌المللی، هویت جاسوس را اعلام کردند. اعدام مقامات ارشد در ایران بسیار نادر است. آخرین باری که یک تکنوکرات ارشد در ایران اعدام شد در سال 1982 بود. اما به گفته منابع و دیپلمات‌های ایرانی، اکبری تنها چند روز پس از انتشار خبر دستگیری‌اش، موقع طلوع خورشید توسط نگهبانان زندان به فضایی محصور و روباز مشایعت شد. در آن‌جا طنابی به گردنش انداخته و در عرض چند دقیقه، بدن بی‌جانش از چوبه‌ی دار آویزان شد.

اکبری بدون اطلاع و حضور نزدیکانش در گورستان بهشت زهرا به خاک سپرده شد. خانواده‌اش گفتند که مقامات تنها فیلمی از شستنِ جسد و کفن کردن آن بر طبق آداب اسلامی به آن‌ها نشان دادند. مریم صمدی، همسر اکبری گفته «هرگز تصورش را نمی‌کردیم. من هم مسائل سیاسی پشت پرده آن را درک نمی‌کنم.»

بریتانیا اعدام اکبری را محکوم کرد، سفیر خود را برای مدت کوتاهی فراخواند و تحریم‌های جدیدی علیه ایران وضع کرد. به خانواده اکبری اجازه دادند مراسم چهلم او را در تهران برگزار کنند. مراسم را همراه با گل‌آرایی و تهیه‌ی سینی‌های حلوا در یک مسجد برگزار کردند. اعضای خانواده برای خوش آمدگویی به دوستان، همکاران و شرکای کاری او در شغل‌های مختلفی که در طول چهل سال خدمت به جمهوری اسلامی داشت، روی صندلی‌هایی که به ردیف کنار دیوار چیده شده بود نشستند. اما به گفته خودشان، هیچ‌کس نیامد. تنها خانواده‌اش حضور داشتند.

هم اکنون دیگران می خوانند