حداقل 17 یوز در پارک ملی توران زندگی می‌کنند / همچنان به بارداری دوباره «ایران» امیدواریم
حسن اکبری معاون سازمان حفاظت از محیط زیست کشور می‌گوید طبق سونوگرافی انجام شده توسط دامپزشک بین‌المللی، رحم و تخمدان‌های «ایران» سالم بوده و به امکان زادآوری او در اسارت امیدواریم.
حسن اکبری معاون محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی سازمان حفاظت از محیط زیست در مورد حفاظت از یوز پلنگ آسیایی در گفتگو با باشگاه خبرنگاران جوان اظهارداشت: معاونت محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی سازمان حفاظت محیط زیست، در سال 1400، برنامه‌ی جامعی را با همکاری اساتید دانشگاه، سازمان‌های مردم نهاد و دیگر صاحب نظران این حوزه با هدف حفاظت موثر از جمعیت یوزپلنگ آسیایی در ایران تدوین و آغاز به اجرا نمود.
وی ادامه داد: این برنامه شامل شش راهبرد اصلی برای تقویت حفاظت از این گربه‌سان نادر کشور است که عبارتند از: - پایش و مدیریت در جهت افزایش جمعیت یوز و طعمه‌های آن در زیستگاه‌ها و کریدور‌های بین زیستگاهی
- افزایش کمیت، کیفیت و مطلوبیت زیستگاه‌های یوزپلنگ
- تقویت مشارکت جوامع محلی در حفاظت از یوزپلنگ از طریق توانمندسازی جامع
- افزایش آگاهی و ترویج الگو‌های معیشت پایدار، پژوهش و به روزرسانی اطلاعات پایه‌ای از یوز، گونه‌های مرتبط و زیستگاه
- احیای جمعیت پایه یوزپلنگ در شرایط اسارت و نیمه اسارت، ساختارسازی
- مدیریت و توانمندسازی حفاظت از یوزپلنگ که در حال حاضر برزیستگاه‌های فعلی یوزپلنگ در استان‌های سمنان و خراسان شمالی متمرکز است.
اکبری گفت: در راستای این برنامه، فعالیت‌ها و اقداماتی طی دوسال اخیر انجام گرفته و طبق پایش و پژوهشی که با همکاری سازمان‌های مردم نهاد صورت گرفته است در سال 1401، تعداد ثبت مشاهدات و زاد آوری افزایش داشته و طی پایش انجام شده، 7 یوزپلنگ ماده، 2 یوزپلنگ نر و 8 توله یوز ثبت شده که نشان می‌دهد حداقل 17 فرد یوز در زیستگاه توران زیست می‌کنند.
او بیان کرد: از ابتدای سال جاری نیز تا تاریخ 15 خرداد ماه 1402، 4 مرحله مشاهده مستقیم یوزپلنگ توسط محیط بانان منطقه توران به ثبت رسیده است. همچنین از ابتدای سال یک قلاده یوزپلنگ نر، به نام فراز، 3 قلاده یوزپلنگ ماده (به نامهای مهشاد، حرب و نهایتاً تلخاب با 4 توله تازه متولد شده آن) دردوربین‌های تله‌ای رصد شده اند.
اکبری در پاسخ به این سوال که دلیل این روند رو به افزایش چه می‌تواند باشد، گفت: این روند رو به افزایش ثبت مشاهدات، می‌تواند ناشی از افزایش امنیت و کیفیت زیستگاه‌ها از طریق حفاظت فیزیکی و پایش زیستگاه با تعداد 27 نفر محیط بان و 6 نفر همیار در منطقه توران، تقویت منابع آبی مانند نصب دستگاه‌های تلمبه آبی و ساخت آبشخور‌های جدید، اضافه شدن یک پاسگاه محیط بانی، دو دستگاه خودرو فوتون و 10 دستگاه موتور سیکلت برای پایش بهتر، جلب مشارکت بخش خصوصی و سمن‌ها و خرید پروانه‌های چرا و دیگر اقدامات انجام شده در راستای برنامه حفاظت از این گونه ارزشمند باشد. ضمن اینکه علاوه بر زیستگاه توران، در زیستگاه‌های استان خراسان شمالی نیز حدودا مشاهدات خوبی از یوزپلنگ ثبت شده که موید این نکته است که زیستگاه‌های جنوبی آن استان از حیث حفاظت از یوزپلنگ بسیار مهم هستند.
آیا پناهگاه حیات وحش میاندشت در محدوده در نظر گرفته شده برای حفاظت یوزها
معاون محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی سازمان در پاسخ به این سوال که آیا پناهگاه حیات وحش میاندشت نیز در محدوده درنظر گرفته شده برای حفاظت از یوزپلنگ ایرانی وجود دارد یا خیر گفت: بله. این برنامه شامل مجموعه حفاظت شده توران اعم از پارک ملی و منطقه حفاظت شده، همچنین پناهگاه حیات وحش میاندشت و نیز با توجه به زیستگاه‌های شرق خراسان رضوی و شمال غرب خراسان جنوبی می‌باشد. همچنین از دیگر فعالیت‌های انجام شده در زیستگاه‌های مدنظر برنامه، می‌توان از تقویت تجهیزات انفرادی محیط بانان مانند دوربین چشمی، دوربین دید در شب، تعمیر و تکمیل و مرمت و افزایش یک پاسگاه محیط بانی نام برد.
او در ادامه تصریح کرد: علاوه بر اقدامات ذکر شده، در دو سال اخیر، حقوق عرفی یک مرتع در منطقه امن زیستگاه یوزپلنگ در توران خریداری شده و نظارت بر خروج و و ورود دام و بررسی وضعیت واکسیناسیون صورت گرفته است.
اکبری سپس به اقدامات انجام شده برای ارتقای کیفیت زیستگاه از جمله نهال کاری و تداوم در آبیاری نهال‌های کاشته شده در مناطق توران و میاندشت اشاره کرد و گفت به منظور افزایش منابع آبی نیز، تعمیر و مرمت چشمه‌ها و منابع آبی به تعداد 200 دهنه آبشخور و 15 دستگاه تلمبه بادی در زیستگاه توران و تعمیر و مرمت و افزایش منابع آبی موجود در میاندشت انجام شده است.
این مقام محیط زیست در ادامه بیان داشت: همچنین تهیه و توزیع یونجه در مراتع توران و میاندشت در فصول خشک برای تمرکز بخشی به طعمه‌های یوز انجام می‌شود. بعلاوه، نشست‌های آموزشی با محوریت ادارات کل استان‌ها و روسای منطقه توران و میاندشت، تهیه بروشور و آگاهی رسانی برای توجه رانندگان جاده میامی سبزوار، آموزش چهره به چهره و مشارکت از طریق عقد قرارداد و همایش‌هایی در جهت افزایش آگاهی عمومی و جلب مشارکت سایر دستگاه‌های دولتی و بخش خصوصی برگزار شده است.
او با اشاره به انعقاد تفاهم نامه همکاری سه جانبه بین شرکت نیکران موتور در قالب مسولیت‌های اجتماعی این شرکت، معاونت محیط زیست طبیعی سازمان و صندوق ملی محیط زیست گفت: این اقدام در پشبرد اهداف حفاظت و پایش یوزپلنگ ایرانی در منطقه توران نقش موثری داشته است.
تکثیر، چرایی و چگونگی یوزپلنگ ها
اکبری در مورد برنامه تکثیر در اسارت یوزپلنگ، چرایی و چگونگی آن و روند پیشرفت این برنامه بیان کرد: برنامه تکثیر در اسارت مرکز تحقیقات و نگهداری یوزپلنگ توران، هم اکنون با برنامه‌ای تحت نظارت اداره کل حفاظت محیط زیست سمنان مدیریت می‌شود، و برنامه آن هر چند وقت یکبار مورد بازبینی متخصصان کشور قرار می‌گیرد. در حال حاضر با وجود یک نر به نام فیروز و یک ماده به نام ایران به زاد آوری آن‌ها امیدواریم. در طی دو سال گذشته با وجود پیش فرض‌هایی مانند این که جفتگیری یوزپلنگ‌ها در ایران در شرایط تکثیر در اسارت موفقیت آمیز نخواهد بود، جفتگیری موفق منجر به بارداری در ایران اتفاق افتاد که البته سه توله به دنیا آمده به دلیل مشکلات پیش آمده جانشان را از دست دادند. به هر حال بارداری ایران یکی از دستاورد‌های تحقیقاتی برنامه مذکور بود. طبق سونو گرافی انجام شده توسط دامپزشک بین المللی مشاور برنامه تکثیر در سال 1402، مشخص شده که رحم و تخمدان‌های ایران سالم بوده و به امکان زادآوری آن در اسارت امیدواریم.
اودر مورد تعداد یوز‌های موجود در مرکز تکثیر در اسارت و اقدامات انجام شده در این مرکز گفت: در این مرکز علاوه بر ایران و فیروز، یک ماده دیگر به نام دلبر و همچنین دو توله نابالغ ماده به نامهای آذر و توران، نگهداری می‌شود. از مهمترین اقدامات صورت گرفته در این مرکز در دو سال گذشته، می‌توان به ساخت و تجهیز اتاق درمان صحرایی، توسعه و تجهیز امور زیربنایی، نصب دوربین مدار بسته برای لانه‌ها، تهیه پروتکل تغذیه، تهیه پروتکل بهداشتی و درمانی، تهیه پروتکل پیش، حین و بعد از زایمان برای بارداری احتمالی، اعزام یک دامپزشک برای دوره کوتاه مدت بیست روزه به آفریقا، مشاوره مستمر با کارشناسان خارجی، به کار گیری تیم دامپزشکی جهت تیمار داری و بزرگ کردن توله ها‌ی مکشوفه در توران با هماهنگی ستاد اشاره داشت.
پیشگیری از تصادفات جاده‌ای: معاون محیط زیست طبیعی سازمان در این باره بیان کرد: یکی از مشکلات و تهدیدات جمعیت زیستگاه، عبور جاده عباس آباد - میامی از وسط کریدور عبور یوزپلنگ بین مجموعه حفاظتی توران و منطقه میاندشت و خوش ییلاق است. تصادف جاده‌ای یوزپلنگ آسیایی در محور میامی - سبزوار نخستین بار در سال 1389 رخ داد. از آن پس تا سال 1397، هفت قلاده یوزپلنگ در این مسیر جان خود را از دست دادند. این آمار با اضافه شدن یک یوزپلنگ کشته شده در سال 1401، یک مادر با سه جنین در فروردین 1402 و یک توله یوز نر در تیر ماه 1402 به 10 یوزپلنگ و سه جنین برای این محور می‌رسد.
اکبری ادامه داد: تلاش‌های کارشناسی برای ایمن‌سازی این جاده، نخست با مطالعه نقاط داغ و حساس در سال 1394 آغاز شد. در ادامه در سال 1395، طی نامهای از طرف معاون رئیس جمهور و ریاست وقت سازمان حفاظت محیط زیست به وزیر وقت راه و شهر سازی، مشکل تصادفات جاده‌ای یوزپلنگ آسیایی در محور حادثه خیز میامی - سبزوار، وضعیت بحرانی جمعیت یوزپلنگ و تصادفاتی که تهدید کننده بقای تعداد افراد بسیار کم این جمعیت بود، تشریح و ضرورت اقدامات سریع در این خصوص مطرح شد.
وی افزود: بخش کوچکی از این محور به طول 3 کیلومتر در هر طرف با بودجه تخصیص یافته از سوی سازمان حفاظت محیط‌زیست در سال 1397 فنس‌کشی شد و بعد از آن به مرور تابلو‌های اطلاعاتی و هشدار نیز در این محور نصب شد. همچنین، بر پایه مطالعات پیشین، جزئیات یک طرح پیشنهادی برای ایمن‌سازی محور حادثه‌خیر حدفاصل سه‌راهی بیارجمند تا رباط صدرآباد (نرسیده به شهر داورزن) به طول 79 کیلومتر، طی جلسات کارشناسی و جمع‌آوری نظرات کارشناسان نهایی شد. این طرح به همراه پیوست‌های متعدد شامل جزئیات و نقشه‌های مسیر، مختصات UTM کریدور‌ها و زیرگذرها، مسیر پیشنهادی فنس در دو سمت و بین دو خط رفت و برگشت، مشخصات فنس و شرایط اجرایی و همچنین شرایط سازه‌ای ابتدا و انتهای فنس در هر سمت، در تاریخ 21/6/1401 به وزارت راه تحویل شد که بر اساس این طرح اقدامات اساسی برای کاهش تلفات جاده‌ای در طول مسیر پیشنهاد شد. این اقدامات پیشنهادی به ترتیب اولویت عبارتند از: - فنس کشی دو قطعه مسیر داغ در مجموع به طول بیشتر از 35 کیلومتر بر اساس مشخصات و جزئیات اعلام شده در طرح و پیوست‌ها - بهسازی زیرگذرها به فاصله هر 3 تا 5 کیلومتر یک زیرگذر بر اساس مشخصات اعلام شده در طرح در کل مسیر - تامین روشنایی کل مسیر ذکر شده به طول 79 کیلومتر - نصب دوربین کنترل سرعت متوسط در کل مسیر 79 کیلومتری برای کاهش سرعت تا 80 کیلومتر
لازم به ذکر است در طرح پیشنهادی اقدامات شماره یک و دو هم عرض و دارای الویت یکسان اعلام شدند.
در ادامه، معاون محیط طبیعی سازمان گفت: در نهایت پس از جلسات متعدد، توافقات زیر با وزارت راه و شهرسازی برای ایمن‌سازی این محور صورت گرفت: - فعال سازی و افزایش دوربین‌های کنترل سرعت در 45 کیلومتر از مسیر اجرای برنامه ساماندهی تابلو‌های موجود، اجرای تامین روشنایی، آرام سازی و آشکار سازی محور برنامه ریزی برای ایجاد فضای نمایشگاهی و شبه نمایشگاهی در مجتمع‌های خدماتی و تا کنون با پیگیری‌های سازمان حفاظت محیط زیست، وزارت راه ضمن اقدام اولیه جهت تامین روشنایی با تخصیص اعتباری حدود 20 میلیارد که هم اکنون در مرحله انجام است، به ساماندهی تابلو‌های موجود نیز پرداخته است. همچنین در کمیسیون ایمنی راه‌های کشور با کاهش سرعت تا حد 90 کیلومتر (به صورت سرعت متوسط) در محدوده‌های پر خطر به مدت یکسال موافقت شده است. در همین راستا مقرر شده که تعداد دوربین‌ها در مسیر پر خطر به 8 دستگاه افزایش یابد که موضوع در دست پیگیری است. این محدودیت پس از گذشت یک سال با ارزیابی اثرات بر کاهش تصادفات جاده‌ای حیات‌وحش و سوانح انسانی قابل تمدید است.
اکبری افزود: همچنین مطابق توافق صورت گرفته، با انتقال اعتبار به میزان 20 میلیارد تومان برای فنس کشی به طول 10 کیلومتر (5 کیلومتر در دو طرف جاده) به سازمان محیط زیست موافقت شده و در حال رایزنی با سازمان برنامه و بودجه برای انجام این مهم هستیم.
او ضمن ابراز خرسندی از این که در چند سال اخیر حفاظت مطلوب در زیستگاه توران منجر به افزایش ثبت تعداد افراد در داخل این زیستگاه شده گفت: با توجه به نوع رفتار شناسی گونه، این افزایش تعداد افراد جمعیت می‌تواند منجر به خروج افراد از منطقه حفاظت شده، برای کشف قلمرو‌های جدید و یا اجتناب از درون آمیزی و... شود که ممکن است به از دست رفتن افراد جمعیت و نهایتا آسیب جدی به جمعیت این گونه منجر شود. بنابر این ضرورت دارد، حفاظت زیستگاه‌های اطراف مجموعه حفاظتی توران و میاندشت به صورت ارتقا سطح حفاظتی، اعلام مناطق به صورت مناطق شکار ممنوع و یا استفاده از قالب حفاظت مشارکتی افزایش یابد. به همین منظور، ایجاد یک بافر حفاظتی و آموزشی در این مناطق در دست طرح ریزی است. انعقاد تفاهم نامه مشارکت با بخش خصوصی در زمینه حفاظت از جنوب و جنوب شرق توران و طرح ریزی برای پیدا کردن سازو کار قانونی برای انعقاد تفاهم نامه‌های مشارکت بخش خصوصی درتقویت حفاظت از شمال و شرق توران در دستور کار است.
ایجاد طرح بلندمدت برای حفاظت از یوزپلنگ ایرانی
معاون محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی سازمان حفاظت محیط زیست در پایان ضمن اعلام ارائه طرحی بلندمدت برای حفاظت از یوزپلنگ ایرانی، حاوی 6 راهبرد برنامه حفاظتی موجود و اقدامات و اعتبارات مورد نیاز، عناوین دستگاه‌ها و مراجع ذیربط برای اجرا و یا مشارکت در اجرای اقدامات توسط سازمان محیط زیست به شورای عالی محیط زیست، ابراز امیدواری کرد، تصویب این طرح در شورای عالی محیط زیست، منجر به مشارکت بهتر وزارتخانه‌های مختلف اعم از وزارت راه و شهر سازی، وزارت نیرو، وزارت صنعت، معدن و تجارت و وزارت جهاد و کشاورزی همراه با پشتیبانی سازمان برنامه و بودجه، دستگاه قضایی، ستاد کل نیرو‌های مسلح، وزارت کشور، وزارت ارتباطات و آمار و فناوری و... و همچنین حمایت آموزش و پرورش، صدا و سیما، جوامع محلی و سرمایه گذاران بخش خصوصی، سمن‌ها و... را شده، به حفاظت حداکثری از این گونه بی نظیر و ارزشمند بیانجامد.
باشگاه خبرنگاران جوان اجتماعی محیط زیست