سفر پزشکیان به نیویورک؛ روزنه‌ای برای مذاکرات مستقیم تهران و واشنگتن؟/ رمزگشایی از چگونگی احیای برجام

به گزارش اقتصادنیوز، بازگشت دیپلمات‌های کهنه‌کار به کابینه مسعود پزشکیان، همان هایی که با توسل به اهرم دیپلماسی و رایزنی زمینه را برای نتیجه رسیدن توافق هسته‌ای 2015 فراهم کردند، نوعی خوش بینی محتاطانه ای را ایجاد کرده و موجب شده فرضیه عبور از تنش ها درباره برنامه هسته ای ایران با توسل به مذاکره برجسته شود. با این حال، به باور ناظران بعید است برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) احیا شود، از همین رو محتمل ترین پیکربندی، گفتگوها دوجانبه - بین ایالات متحده و ایران است نه رایزنی چنددولتی.

چرا احیای برجام دور از ذهن است؟

به نوشته موسسه مطالعاتی استیمسون، عباس عراقچی، وزیر امور خارجه جدید ایران؛ که پیشتر در قامت معاون محمد جواد ظریف به عنوان یکی از اعضای تیم مذکره کننده هسته ای فعالیت داشت، در مصاحبه با یک خبرگزاری آلمانی گفته بود که احیای توافق اولیه «امکان پذیر نیست». او به تغییر چشم‌انداز بین‌المللی به واسطه جنگ‌های اوکراین و غزه اشاره کرد؛ دو رخدادی که دیدگاه‌های امنیتی اتحادیه اروپا، روسیه، چین و ایالات متحده را تغییر داده است. عراقچی همچنین خاطرنشان کرد: با توجه به بندهای غروب آفتاب در برجام، «برخی مفاد متنی باید تغییر کند که فرآیندی چالش برانگیز است». پزشکیان که قرار است برای شرکت در اجلاس سالانه مجمع عمومی سازمان ملل عازم نیویورک شود، در جریان مبارزات انتخاباتی خود و پس از پیروزی اش، قول داد برای عبور از ترامپ های اعمال شده از زمان ریاست ترامپ که اقتصاد ایران را تحت فشار قرار داده، تعاملات خود را با غرب از سر بگیرد. دونالد ترامپ در سال 2018 به طور یکجانبه از برجام خارج شد. با آمدن جو بایدن به کاخ سفید، مذاکرات برای بازگرداندن توافق از سرگرفته شد، اما به واسسطه پاره ای از متغیرها شکست خورد. حمله تمام عیار روسیه به اوکراین در فوریه 2022 و همچنین افزایش تنش ها میان ایالات متحده و چین معادلات را پیچیده تر کرد. همه این گزاره ها نشان می دهد که چارچوب اصلی مذاکرات - شامل ایران، پنج عضو دائم شورای امنیت سازمان ملل متحد و آلمان - دیگر برای دستیابی به حل و فصل موضوع در مدت زمان معقول مفید نیست.

مذاکرات پشت پرده بین ایالات متحده و ایران در عمان قبل از موفقیت برجام جریان داشت. اظهارات اخیر مقام های رسمی ایران و عراقچی نشان از تمایل ایران برای شرکت در مذاکرات مستقیم با آمریکا در یکی از کشورهای منطقه دارد. با این حال، شواهد نشان می دهد تهران و واشنگتن برای بعد از انتخابات ریاست جمهوری در آمریکا، آماده مذاکره می شوند. در حال حاضر، حل و فصل جنگ غزه و جلوگیری از تشدید تنش ها در منطقه به از منظر واشنگتن با اهمیت تر و برجسته تر است. همزمان به ادعای ناظران نگرانی‌های مربوط به سیاست‌های منطقه‌ای تهران، فعالیت محور مقاومت و توانایی‌های پهپادی و موشکی ایران نیز ممکن است بر مناقشه هسته‌ای سایه افکند. تحریم‌های جدید اعمال شده علیه شرکت هواپیمایی ملی ایران به دلیل گزارش تحویل موشک‌های بالستیک کوتاه‌برد تهران به روسیه، فضا را برای گفت‌وگوها تیره‌تر کرده است. در عین حال، ایران چنان پیشرفت های چشمگیری در برنامه هسته ای خود داشته که به نظر می رسد در صورت تصمیم قادر است از آستانه گریز هسته ای عبور کند. بر اساس گزارش آژانس بین‌المللی انرژی اتمی (IAEA)، تا اواسط ماه اوت، ایران دارای 164.7 کیلوگرم اورانیوم غنی‌شده تا 60 درصد بود که به ادعای ناظران در صورت غنی‌سازی 90 درصد برای ساختن بمب کافی بود. با این همه گروهی از ناظران می گویند بعید است که ایران به سطوح تعیین شده در برجام - حداکثر 300 کیلوگرم اورانیوم غنی شده با خلوص کمتر از 5 درصد، بازگردد.

سایه جنگ های اوکراین و غزه بر توافق هسته ای ایران

به نوشته استیمسون، یکی دیگر از موضوعات کلیدی برای مذاکرات جدید، نظارت آژانس بین المللی انرژی اتمی است. به ادعای ناظران ایران علاوه بر غنی‌سازی فراتر از محدودیت‌های تعیین‌شده در برجام، همکاری خود با آژانس در زمینه بازرسی و نظارت الکترونیکی را نیز به میزان قابل توجهی کاهش داده است. رافائل گروسی، مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی خواستار «شفافیت بیشتر از سوی ایران» و همچنین «اصلاحات و به‌روزرسانی‌های برنامه هسته ای ایران» در روابط تهران با این نهاد پادمانی شده است. گروسی گفته که امیدوار است به زودی به ایران سفر کند تا در این زمینه با رئیس جمهور جدید رایزنی داشته باشد. به باور ناظران در دوران وزارت عباس عراقچی، دستگاه دیپلماسی ایران احتمالاً از انعطاف کافی برای انجام مذاکرات برخوردار خواهد بود، شاید حتی بیشتر از دوران ریاست جمهوری حسن روحانی، تیم مذاکره کننده ایران عملگراتر باشند و فارغ از مخالفت خوانی ها در داخل بتوانند شرایط را برای رایزنی ها بهبود بخشند. این واقعیت که عراقچی هم اکنون در حال بحث در مورد اصلاح برجام و آغاز مذاکرات جدید است، احتمالاً نشان می دهد شورای عالی امنیت ملی نیز با حامیان تنش زدایی هم صدا است. همچنین این احتمال وجود دارد که مذاکرات جدید به موضوعاتی فراتر از برجام، گزاره هایی چون سیاست های منطقه ای و موشکی ایران بپردازد. نیاز ایران به کاهش تحریم ها، چشم انداز مذاکرات را تغییر می دهد.

عراقچی در تشریح رویکرد خود به عنوان وزیر امور خارجه، تمایل ایران به تعامل با شرق و روابط نزدیکتر با روسیه و چین را در اولویت قرار داده است. با این حال، دو کشور از تحریم های اعمالی بر ایران سود می برند و بعید است که مشتاق توافق جدیدی باشند که به انزوای ایران پایان می دهد. اروپا نیز به واسطه همکاری های ادعایی موشکی ایران و روسیه، نسبت به تهران بدبین شده و از همین رو به نظر می رسد گزینه محتمل، مذاکرات مستقیم میان تهران و واشنگتن باشد. با این همه انتخابات ایالات متحده و اسرائیل دورنمای چنین مذاکراتی را پیچیده می کند. منطقه از زمان حملات حماس به اسرائیل در 7 اکتبر گذشته که رویارویی در سایه بین ایران و اسرائیل را آشکار ساخته و همچنین متحدان تهران علیه اسرائیل و ایالات متحده را فعال کرده است، دچار آشفتگی شده است. ماه آوریل مقر فرماندهان نظامی ایران در یک مجتمع دیپلماتیک در دمشق هدف حمله قرار گرفت، حمله ای که پاسخ تند پهپادی و موشکی ایران را به دنبال داشت و موجب شد تا تهران و تل آویو به شکلی بی سابقه رویاروی هم تعریف شوند. 31 ژوئیه، اسرائیل در اقدامی تحریک آمیز دیگر، اسماعیل هنیه، رهبر سیاسی حماس را در تهران که در مراسم تحلیف پزشکیان شرکت کرده بود، ترور کرد. اگر ایران به افعال تحریک آمیز اسرائیل پاسخ دهد، احتمالا تنش ها افزایش پیدا خواهد کرد. در چنین شرایطی شانس احیای توافق هسته‌ای به خطر افتاده و مواضع جناح‌های مخالف توافق خواه در ایالات متحده، اتحادیه اروپا و خاورمیانه تقویت می شود. از همین رو می توان گفت مذاکرات احتمالاً بر توانایی‌های پهپادی و موشکی ایران و اتحادهای منطقه‌ای متمرکز خواهد بود. عامل دیگر نفوذ اسرائیل بر سیاست آمریکا در قبال ایران است. هرکدام از دو نامزد انتخابات ریاست جمهوری آمریکا در صورت پیروزی ناچارند تا مواضع تل آویو در ارتباط با تهران را لحاظ کنند. مخالفت اسرائیل با برجام در سال 2015 تقریباً توافق را در آن زمان به پایان رساند و عامل اصلی خروج ایالات متحده در سال 2018 از این توافق بود. با توجه به افزایش تنش ها بین اسرائیل و ایران و محور مقاومت مورد حمایت ایران، تل آویو خواستار به رسمیت شناختن منافع خود خواهد بود.

بسیاری از تحلیلگران سیاسی ایران بر این باورند که یکی از دلایلی که اسرائیل هنیه را در تهران ترور کردند، تضعیف شانس دولت پزشکیان برای بهبود روابط با غرب بود. احمد زیدآبادی، تحلیلگر سیاسی، در این باره گفت که هدف از این ترور سوق دادن ایران به مسیری رادیکال تر بود. حملات جدید اسرائیل علیه حزب‌الله با فعال کردن دستگاه‌های ارتباطی بی‌سیم ردیابی انفجاری نیز می‌تواند مذاکرات بالقوه ایران و آمریکا را با مشکل مواجه کند. در عین حال، اوج گرفتن صداهای مخالف جنگ غزه در میان اسرائیلی ها پس از کشته شدن شش گروگان جوان اسرائیلی می تواند اهرم فشار ایالات متحده بر دولت بنیامین نتانیاهو، نخست وزیر اسرائیل را افزایش دهد. همزمان داده های نظرسنجی ها می گویند، کامالا هریس می تواند کاخ سفید را تشویق کند تا مذاکرات هسته ای و دیگر مذاکرات با ایران را احیا کند. اگر هریس برنده شود، دولت بایدن سه ماه فرصت دارد تا روی چنین مسائل سختی کار کند، با این اطمینان که پیشرفت های حاصله در رایزنی ها توسط جانشینش متوقف نخواهد شد. قطر یا عمان مقصد احتمالی چنین مذاکراتی خواهند بود.

• نسخه رقیب ترامپ برای خاورمیانه؛ کاملا هریس به دنبال توافق بزرگ با ایران؟/ پیروزی دموکرات‌ها کابوس...
• معنای سکان داری عراقچی / عصر تازه دیپلماسی در ایران؛ وزیر خارجه پزشکیان و چشم انداز تیره تعامل با غر...
• دلیل تازه ایران و آمریکا برای احیای دیپلماسی هسته‌ای / روایت تریتا پارسی از شمارش معکوس برای بازگشت...
• معمای برجام در عصر پزشکیان / بازگشت ترامپ؛ آغاز فصل تازه تنش میان تهران و واشنگتن؟

• اینستاگرم
• تلگرام
• ایکس
• لینکدین