عراق، اولویت استراتژیک منطقه ای ایران

تلاش ایران برای بهبود روابط با همسایگان و کشورهای عربی حوزه خلیج فارس را می توان در سفر منطقه ای «محمد جواد ظریف» مشاهده کرد. مقصد اول سفر وزیر خارجه کشورمان عراق بود و در این سفر ظریف تقریبا با تمامی مقامات ارشد سیاسی و تصمیم گیر دولت عراق از جریانات ذی نفوذ سیاسی در عراق از "نوری المالکی" نخست وزیر اسبق، "عادل عبدالمهدی" نخست وزیر سابق، سید "عمار حکیم" رهبرائتلاف عراقیون گرفته تا "برهم صالح" رییس جمهوری عراق و "مصطفی الکاظمی" نخست وزیر عراق دیدار و گفت و گو داشته است. تنوع دیدار ها و گفت و گو های جداگانه با هر کدام از شخصیت های تاثیر گذار سیاسی عراق از سوی وزیر خارجه کشورمان گویای اهمیت استراتژیک عراق در دکترین منطقه ای جمهوری اسلامی ایران دارد.

اهمیت عراق در سیاست های منطقه ای ایران

عراق بزرگترین همسایه غربی کشور از جهات مختلف برای سیاست های منطقه ای ایران حایز اهمیت است. جدای از عناصر اتصال دهنده فرهنگی و دینی دو کشور که اکثریت جمعیت در هر دو کشور را شیعیان تشکیل می دهند؛ به لحاظ ژئوپلیتیکی نیز، بغداد جایگاه تعیین کننده در سیاست های منطقه ای جمهوری اسلامی ایران دارد. عراق نقطه اتصال ایران به سوریه و لبنان است و برای همین در توسعه روابط همسایگی، عراق بیش از سایر کشورهای منطقه مورد توجه ایران است. در کنار روابط پایدار سیاسی و استراتژیک دو کشور، به لحاظ اقتصادی و تجاری هم وابستگی عمیقی میان دو کشور برقرار است. ایران تامین کننده انرژی بخش های جنوبی عراق است و این مساله تا آن میزان برای دولت عراق اهمیت دارد که هر چهار ماه شاهد سفر مقامات ارشد عراقی به واشنگتن جهت اقناع دولت آمریکا به تمدید کردن این معافیت های تحریمی و عدم شمول آنها در تحریم های ثانویه هستیم. این موضوع در دولت بایدن هم برای اولین بار در فروردین ماه سالجاری اتفاق افتاد و معافیت تحریمی عراق برای مدت 120 روز دیگر تمدید شد. مقصود از بیان این امر، عمق روابط اقتصادی ایران و عراق و توجه دولت این کشور به ضرورت تداوم و توسعه همکاری اقتصادی و صنعتی میان دو کشور است. برای همین انتخاب عراق به عنوان مقصد اول سفر وزیر خارجه کشورمان با عطف به چنین پیشینه قوی روابط اقتصادی و سیاسی میان دو کشوراست. رییس دستگاه دیپلماسی کشور متوجه این واقعیت راهبردی است که عراق در منطقه بیشترین ظرفیت را برای ایران در جهت حل چالش های منطقه ای اش به خصوص در مواجهه با عربستان دارد. کما اینکه با ابتکار دولت عراق و شخص مصطفی الکاظمی در اوایل همین ماه آوریل گزارش های متقن از مذاکرات مقدماتی میان طرف ایرانی و عربستانی در بغداد صورت گرفته است. این موضوع با توجه به آمادگی همیشگی دولت ایران مبنی بر حل تنش های منطقه ای مورد توجه جدی قرار گرفته است. به بیانی دیگر جمهوری اسلامی ایران از تلاش های دولت عراق در زمینه سازی برای عادی سازی روابط با عربستان استقبال کرده و این موضوع در صحبت های ظریف در عراق هم نمود عینی داشت. ظریف در دیدار با مقامات عراقی ضمن تقدیر از از ابتکار عمل دولت عراق در باز کردن روزنه ارتباطی میان تهران و ریاض ابراز امیدواری کرده که این اقدام سیاسی در نهایت منجر به گفت و گوهای فراگیر منطقه ای و به تبع آن پایداری صلح و ثبات در منطقه شود.

مهم ترین هدف وزیر خارجه کشورمان از سفر عراق می توان گفت که یکی از مهم ترین اهداف وزیر خارجه کشورمان در سفر عراق، اعلام آمادگی دولت ایران در برقراری روابط سیاسی با عربستان است. به این شکل که ایران به نوعی با تایید و ارج نهادن به اقدام دیپلماتیک طرف عراقی خواستار تداوم این تلاش ها تا رسیدن به نتیجه نهایی است. در تحلیل این موضوع هم باید به فاکتور بین المللی و تغییر فضای سیاست جهانی اشاره داشت. واقعیت امر این است که چهار سال حضور ترامپ در کاخ سفید و استراتژی فشار حداکثری ترامپ این فرضیه را در میان حاکمان سعودی و برخی دولت های کوچک عربی ایجاد کرده بود که ایران تحت فشار و انزوای شدید قرار خواهد گرفت و قدرت منطقه ای اش را به عنوان برگ برنده اصلی اش در سیاست های منطقه ای از دست خواهد داد. به همین دلیل، سعودی ها و حامیان منطقه ای شان در کارزار استراتژی ضد ایرانی ترامپ قرار گرفتند و همین امر باعث افزایش بی اعتمادی ها و دشمنی ها در منطقه گردید. امروز با کنار رفتن ترامپ از مسند قدرت و جایگزینی آن با رییس جمهوری که مدار و محور حرکت اش حداقل در سیاست اعلامی حقوق بشر و احترام به توافقات بین المللی گذاشته است؛ دیگر حاکمان سعودی آن پشت گرمی گذشته را احساس نمی کنند. سرگشتگی و اضطراب حاکمان سعودی طی ماه های اخیر ناظر به همین امر است که تصور دارند که در دوره آمریکای بایدن به خاطر رفتار های ضد حقوق بشری موارد مواخذه و تنبیه قرار خواهند گرفت. این موضوع با کلید خوردن مذاکرات برجامی بیشتر شدت یافت. استراتژی اعلامی بایدن مبنی بر بازگشت به برجام و رفع تحریم های ناسازگار با توافق برجام، بر واهمه سعودی ها افزوده است. مجموع این شرایط بستر را برای روند عادی سازی و حداقل تبدیل روابط دو کشور از فضای خصمانه مطلق به رقابت فراهم ساخته است. طبیعی است که در این عرصه، عراق به عنوان کشوری بزرگ ظرفیت و توان میانجیگری بالایی در رفع سوء تفاهمات و اعتماد سازی دارد. باید در نظر داشت که تلاش های عراق در ایجاد روابط سیاسی میان ایران و عربستان به نفع همه کشورهای منطقه و من جمله خود عراق است. عراق دنبال توازن بخشی در سیاست خارجی اش است و این رویکرد را دنبال می کند که از تمام ظرفیت های منطقه ای برای توسعه و بازیابی ثبات اش استفاده کند. دراین بستر گشایش روابط سیاسی میان تهران و ریاض می تواند ظرفیتی جدید به عراق در رسیدن به اهداف سیاسی و اقتصادی اش اعطا نماید. امید این است که ندای صلح طلبانه جمهوری اسلامی ایران مورد توجه جدی قدرتهای منطقه ای و به خصوص عربستان قرار گیرد و این کشور پذیرای این واقعیت باشد که از تنش های منطقه ای، صرفا بازیگران بیرونی سود می جویند و قربانی اصلی اش مردمان عادی در منطقه است.

• عربستان سعودی
• خاورمیانه
• محمد جواد ظریف
• عراق
• ایران