متولیان سلامت چطور درباره آمار سرانه پزشک در ایران به خطا افتاده‌اند؟
شواهد نشان می‌دهد ایران در زمینه پزشک دچار کمبود است با این حال مقامات حوزه سلامت و درمان چندان از این امر نگران نیستند و به‌نظر می‌رسد با بعضی شواهد آماری دچار خطای محاسباتی شدند.
چند ماه است که خروجی رسانه‌های برخط در حوزه اجتماعی و سلامت موضوع «کمبود پزشک در ایران» را به شکل هشدار آمیز منتشر می‌کنند. پای این موضوع به چند برنامه تلویزیونی هم کشیده شده است. اصل صحبت این است که سرانه پزشک در ایران به ازای هر 10 هزار نفر 11.7 نفر است و این رقم مطلوب نیست.
این عدد 11.7 درحالی مطرح می‌شود که براساس آمار سازمان بهداشت جهانی (W.H.O) در سال 2018 کشور استرالیا به ازای هر 10 هزار نفر جمعیت خود 52.4 پزشک داشته است. 9 کشور برتر جهان در این بخش نیز کمتر از 40 پزشک به ازای هر 10 هزار نفر جمعیت خود نداشته‌اند. (لینک)
10 کشور برتر جهان به لحاظ سرانه پزشک به ازای هر 1000 نفر (منبع سازمان بهداشت جهانی سال 2018)
این فاصله محسوس ایران با کشورهای پیشرفته جهانی در سرانه پزشک متاسفانه از سوی مدیران نظام سلامت کشور طی این سال‌ها چندان مورد توجه نبوده و حتی در مواردی با توجیه و انکار وضعیت نامطلوب همراه شده است.
به تازگی ابوالفضل باقری فرد، معاون آموزشی وزیر بهداشت هم در اظهاراتی نشان داده که این وزارتخانه در دوره اخیر چندان راهش با دولت‌های قبل متفاوت نیست و حداقل در این بخش به کمک آمارها یک غفلت از واقعیت دیده می‌شود.
باقری فرد در خبری که خبرگزاری جمهوری اسلامی ایران به نقل از پایگاه خبری وبدا به نقل از او درخصوص اظهارات مطروحه درباره کمبود پزشک و پایین بودن میزان دسترسی مردم به خدمات درمانی در کشور، منتشر کرده، گفته بود: پایه و اساس اطلاعات ارائه شده، صحیح نیست.
خوش‌بینی مقامات وزارت بهداشت به سرانه پزشک
شواهدی که معاون آموزشی وزیر بهداشت درباره صحبت خود مطرح کرد مربوط به آمار سایت رسمی سازمان جهانی بهداشت در سال 2018 است که در آنجا آمده در ایران به ازای هر 10 هزار نفر 15.8 پزشک وجود دارد. باقری فرد با استناد به این آمار وضعیت ایران را بهتر از عراق (سرانه 7 پزشک در 10 هزار نفر)، سوریه (12.8 پزشک در هر 10 هزار نفر) و افغانستان (2.8 پزشک در هر 10 هزار نفر) اعلام کرد.
البته آمارهایی که باقری فرد به شکل رسمی از این کشورها به نقل از سازمان بهداشت جهانی اعلام کرد هم با اختلاف 0.1 الی 0.2 بعضا دارای خطا هستند که با این حال قابل چشم‌پوشی است. اما نکته این است که او سرانه پزشک در ایران را در حال حاضر 17.1 اعلام کرده است و می‌گوید در سال 1404 به سرانه بالای 18 خواهیم رسید.
ابهام در آمارهایی که مورد استناد است!
داریوش چیوایی، کارشناس مسائل حوزه سلامت معتقد است آماری که از سوی معاون آموزش وزارت بهداشت درباره سرانه پزشک مطرح می‌شود دارای ابهام است. وی در این خصوص به خبرنگار الف گفت: سرانه پزشک در ایران به ازای هر 10 هزار نفر از سوی دکتر باقری فرد 17.1 اعلام شده است. اعلام این عدد می‌تواند با استناد به دو مرجع رسمی سازمان نظام پزشکی در داخل کشور و سازمان بهداشت جهانی به عنوان مرجع بین‌المللی باشد.
وی ادامه داد: بنابر آمار سازمان نظام پزشکی در داخل ایران قریب به 146 هزار پزشک وجود دارد که از سوی این مرجع برای آنها کد نظام پزشکی صادر شده است. اگر این عدد برای پیدا کردن عدد سرانه پزشک در کشور با جمعیت کل کشور (بالغ بر 80 میلیون نفر) در فرمول آماری قرار گیرد به عددی حدود 17.1 پزشک به ازای هر 10 هزار نفر می‌رسیم. اما نکته این است که بسیاری از اطبا و پزشکان که هنوز کد آنها در سازمان نظام پزشکی فعال است فوت شدند!
این پژوهشگر حوزه سلامت تاکید کرد: برخی از همین پزشکان در همین دوران کرونا، جان خود را از دست دادند و به عنوان شهید راه سلامت شناسایی می‌شوند اما کد آنها در سازمان نظام پزشکی حذف نشده است. از سویی برخی پزشکان در سازمان مذکور کد فعال دارند در حالی‌که در مشاغل ستادی و مدیریتی مشغول به کار هستند و از چرخه نظام درمانی و حضور بر بالین بیماران خارج شدند. به عنوان مثال برخی نمایندگان مجلس و اعضای دولت که دیگر به کار پزشکی مشغول نیستند.
چیوایی گفت: برخی از پزشکان هم در سازمان نظام پزشکی کد فعال دارند در حالی‌که وارد مشاغل دیگر اقتصادی شدند. به عنوان مثال افرادی که در حوزه ساخت و ساز مسکن اشتغال دارند. برخی پزشکان هم به دلیل دستیابی به شرایط اقتصادی بهتر از کشور مهاجرت کردند اما در لیست سازمان مذکور دارای کد فعال هستند.
وی در ادامه گفت: به لیست پزشکانی که کار درمانی نمی‌کنند اما کد پزشکی فعال در سازمان نظام پزشکی دارند می‌توان لیست پزشکان فعال در حوزه ترک اعتیاد سوء مصرف مواد مخدر را هم اضافه کرد که کد آنها در سازمان نظام پزشکی فعال است اما حیطه فعالیت‌شان کارهای بالینی نیست. پزشکانی هم داریم که در حوزه زیبایی و پوست کار می‌کنند که فعالیت‌شان جنبه درمانی و کارهای بالینی ندارد.
یک اشکال به آمار سازمان بهداشت جهانی
وی گفت: اگر مرجع آماری که دکتر باقری فرد درباره سرانه پزشکان در ایران به آن استناد می‌کند از سوی سازمان بهداشت جهانی گرفته شده باشد نیز باز محل اشکال است. چرا که در نمودارهای این سازمان بین سال‌های 2010 و قبل از آن تا سال‌های 2015 و بعد از آن یک جهش در آمار سرانه ملاحظه می‌شود در حالی‌که ورودی‌های دانشکده‌های پزشکی در ایران در آن مقطع چنین افزایش ظرفیتی را نداشتند.
اشاره این پژوهشگر مربوط به آخرین آمار سرانه پزشک در ایران طی سال 2010 است که عددی حدود 8.9 پزشک در هر 10 هزار نفر را نشان می دهد. و عدد مربوط به سال 2014 که سرانه پزشک در ایران به 15.0 پزشک در هر 10 هزار نفر در جمعیت می‌رسد که اگر این اعداد متناسب با آمار جمعیت کل کشور در آن مقاطع محاسبه شود به اختلافی حدود چند 10 هزار نفری می‌رسد. (لینک)
سرانه پزشک در ایران حد فاصل سال‌های 1960 تا 2018 میلادی (منبع اطلاعات بانک جهانی)
مقایسه فوق یعنی در حد فاصل سال 1382 تا سال 1387 که دانشجویان پزشکی از طریق کنکور سراسری پذیرفته شدند تا سال 1389 تا 1394 که این پزشکان فارغ‌التحصیل شدند و به جمع پزشکان شاغل کشور افزوده شدند و در نتیجه در سرانه پزشکان کشور مورد محاسبه قرار گرفتند یک رشد چند 10 هزار نفری رخ داده است. در حالی‌که ورودی کنکور تجربی برای رشته‌های مختلف پزشکی این اختلاف ظرفیت را نشان نمی‌دهد.
تغییر در ملاک آماری رخ داده است
چیوایی معتقد است اختلاف آماری که در حد فاصل سال‌های 2010 تا 2015 بانک جهانی ملاحظه می‌شود مربوط به یک تغییر ملاک‌های آماری است. وی در اینباره گفت: دکتر حریرچی، معاون وقت وزیر بهداشت در دولت قبل در یک مقطع مصاحبه مطبوعاتی کرد و گفت ایران 108 هزار پزشک دارد. بعد به فاصله چند روز مصاحبه دیگری انجام داد و گفت ایران 180 هزار پزشک دارد. دکتر جهانگیری از دیگر مقامات وزارت بهداشت هم مصاحبه‌های مشابهی انجام داد. درحالی‌که ما گفتیم این آمارها تناقض دارد!
این پژوهشگر سلامت ادامه داد آمار سرانه پزشک نشان می‌دهد از دنیا عقب هستیم.. اینکه دکتر باقری فرد معتقد است از 45 درصد کشورهای دنیا جلو هستیم باید ببینیم کدام کشورها را می‌گوید بسیاری از کشورهای در حال توسعه دنیا در سرانه این بخش از رکورد 18 پزشک برای هر 10 هزار نفر عبور کردند.
رازی که در برخورد با پزشکان دو شغله برملا شد!
وی تاکید کرد: دکتر باقری فرد به موضوع طب سنتی اشاره می‌کند که کشورهای دیگر به آمار خود اضافه کردند. در حالی‌که ما در کنار آمار سرانه پزشک آمار سرانه متخصص (Specialist) داریم که تعریف مشخصی دارد و عدد 5.9 ایران نشان از جایگاه نامطلوب آن دارد. دکتر قاضی‌زاده هاشمی، وزیر وقت بهداشت هم زمانی که موضوع 2 شغله بودن پزشکان مطرح بود به دلیل همین سرانه پایین متخصصان (4.8 در آن مقطع) می‌گفت نمی‌توان با این موضوع برخورد کرد.
فرصت‌هایی که از گردشگری سلامت از دست می‌دهیم
این پژوهشگر حوزه سلامت همچنین گفت: ایران در حال از دست دادن فرصت‌ها در بخش پزشکی است ما می‌توانیم به دلیل اختلاف قیمت دلار یک گردشگری سلامت ارزان داشته باشیم و گوی سبقت را از ترکیه و امارات بگیریم. به خاطر اسلامی بودن کشور می‌توانیم برای کشورهای همسایه گردشگری سلامت داشته باشیم و میزبان کشورهای مسلمان باشیم. با 2 الی 3 میلیون گردشگر سلامت می‌توانیم در این بخش توانمند شویم.
وی افزود: برخی از کشورهای منطقه مانند ترکیه و رژیم صهیونیستی طی این سال‌ها سرانه پزشکان خود را 2 برابر کردند و الان به شدت پزشک و دندانپزشک جذب می‌کنند. حتی به دانشجویان و فارغ‌التحصیلان ایرانی پیامک (S.M.S) اقامت و شرایط تحصیلی مناسب پیشنهاد می‌دهند تا نیروهای پزشکی را جذب کنند.
