میزگرد «بحران قره‌باغ 3 سال بعد» -2| علیزاده: مدعیات کریدوری جمهوری آذربایجان از لندن و تل‌آویو هدایت می‌شود
الباکیان، استاد دانشگاه ایروان معتقد است احداث کریدور زنگزور، قدرت روسیه را در برابر ترکیه و اروپا کاهش می‌دهد و در مقابل او، علیزاده استاد دانشگاه تهران می‌گوید: مدعیات کریدوری جمهوری آذربایجان از لندن و تل‌آویو هدایت می‌شود.
به گزارش گروه بین الملل خبرگزاری تسنیم، منطقه قفقاز جنوبی در سال 2020 با یک جنگ 44 روزه بین جمهوری آذربایجان و ارمنستان و تبعات پس از آن مواجه شد. این جنگ باعث تغییرات بزرگی در منطقه شده و این تغییرات تا به حال ادامه دارد. تغییراتی که در حوزه جغرافیایی، امنیتی، سیاسی، اقتصادی و اجتماعی مشاهده می‌شود.
کشورهای مختلفی در این تحولات نقش آفرین بودند از جمهوری آذربایجان گرفته تا ترکیه، روسیه، کشورهای اروپایی، امریکا و رژیم صهیونیستی که هر کدام به نوعی تلاش دارند در این منطقه نقش آفرین باشند.
خبرگزاری تسنیم برای بررسی آخرین وضعیت منطقه و تحولاتی که در جریان است و احتمالاً در آینده هم ادامه خواهد داشت، میزگردی با حضور کارشناسان ارمنی و ایرانی در این خصوص برگزار کرده است که "ادگار الباکیان" استاد دانشگاه روس - ارمنی - اسلاو ایروان، "سرگئی مِلکونیان" استاد دانشگاه ایروان و کارشناس مسائل رژیم صهیونیستی، "شیوا علیزاده" کارشناس مسائل روسیه و استاد دانشگاه تهران و "سید مهدی حسینی" کارشناس مسائل قفقاز و مدرس دانشگاه در این میزگرد حضور داشتند. بخش اول از این میزگرد در اینجا منتشر شد و آنچه در ادامه ادامه می‌خوانید، بخش دوم و پایانی این میزگرد است:
3 تاکتیک آذربایجان برای گرفتن مناطقی در ارمنستان
تسنیم: آقای مِلکونیان جمهوری آذربایجان طی یک سال گذشته به طور مرتب در درگیری‌های مرزی اقدام به گرفتن نقاطی استراتژیک در خطوط کرده که بر راه‌های ارتباطی ارمنستان مسلط می‌شود. به نظر شما آیا این اقدامات، به صورت هدفمند برنامه‌ریزی شده است و در آینده این اقدامات چه تاثیری می‌تواند بر منطقه بگذارد؟
مِلکونیان: سیاست ترکیه و جمهوری آذربایجان در ارمنستان این است که به صورت تکه تکه ارمنستان را جدا کنند تا به اهداف خود برسند. به عنوان مثال در ترکیه کنونی که روی آن سرزمین بنا کرده، ما هیچ ارمنی نمی‌بینیم. به همین صورت در نخجوان که حکومت جمهوری آذربایجان حاکمیت خودش را در آن پیاده کرده ما نه ارمنی و نه آثاری از ارامنه نمی‌بینیم و همین اتفاق در قره باغ کنونی هم در حال رخ دادن است.
حالا تنها چیزی که می‌ماند خود ارمنستان است و برای این هدفشان از 3 طریق عمل می‌کنند. نخست، با تئوری به اصطلاح کریدور زنگزور می‌خواهند حضور خودشان را در استان سیونیک تثبیت کنند. دومین راه که ترکیه و جمهوری آذربایجان اصرار بر آن دارند، این است که دولت ارمنستان یک سری از مناطق محصور خود را به جمهوری آذربایجان واگذار کند.
این‌ها مناطقی هستند که جاده‌های مواصلاتی مهم ارمنستان از کنار آن‌ها می‌گذرد؛ جاده‌ای که از یک طرف ارمنستان را به گرجستان و از یک طرف ارمنستان را به ایران متصل می‌کند و تحت کنترلشان در می‌آید.
سومین موضوع یا برنامه این است که ترکیه و جمهوری آذربایجان با همدیگر مسئله آذربایجان غربی را مطرح می‌کنند و این اصطلاح آذربایجان غربی همان ارمنستان و استان سیونیک است. باکو حتی نام کسانی را هم که قرار است در این مناطق مستقر شوند، تحت عنوان بازگشت مهاجرین آماده دارد و هدفشان این است که اول اسکان بدهند، بعد برای اینکه بخواهند این قوم اسکان داده شده را تأمین کنند، حضور نظامی داشته باشند و سیونیک را کاملاً اشغال کنند.
آن بلندی‌هایی که شما اشاره کردید که بعد از جنگ اخیر به دست جمهوری آذربایجان افتاده است، این امکان را داده که تمام جاده‌های مواصلاتی به ایران و به سمت شمال را کنترل کنند.
این روزها با آزار و اذیت کشاورزانی که در نزدیکی مرز هستند و با تیراندازی‌های روزانه، کاری می‌کنند که ارمنی‌ها از آنجا بروند و این اراضی خالی از سکنه شود.
این‌ها در وهله نخست و به عنوان هدف کوتاه مدت، دستیابی به این اراضی در ارمنستان را دنبال می‌کنند؛ بعدها برای روسیه و ایران هم این مشکلات را ایجاد خواهند کرد.
ایجاد کنسولگری در قاپان و برگزاری رزمایش در ایران اثر بازدارنده داشت
تسنیم: خانم علیزاده، آقای ملکونیان درخصوص این صحبت کردند که آذربایجان برنامه دارد استان سیونیک را تحت تحریفات تاریخی به طور کامل تحت اختیار خود در آورد، به نظر شما اقدامی که ایران در ایجاد کنسولگری در قاپان انجام داد چه تأثیری بر این برنامه جمهوری آذربایجان و ترکیه داشته است؟
علیزاده: تا همینجا نیز، چه افتتاح کنسولگری در قاپان و چه مانورهایی که ایران در شمال غرب برگزار کرد، اثر بازدارنده داشته است. زیرا در غیر اینصورت راه‌اندازی این دالان بسیار جدی بود.
در واقع نه توهم است نه اغراق است و آنچه گفته می‌شود براساس داده‌هایی است که در میدان جریان دارد و روی زمین اتفاق می‌افتد و آقای مِلکونیان هم به آن به خوبی اشاره کردند. قطعاً افتتاح کنسولگری در قاپان تأثیرمهمی در جلوگیری از طرح‌های توسعه طلبانه که برخی همسایگان دارند، داشته است. همچنین باید اشاره کنم به موضع‌گیری مقام معظم رهبری در دیدار با اردوغان که سال گذشته به راه تاریخی اشاره کردند که اجازه قطع کردن آن توسط ایران داده نمی‌شود که این موضعی مهم بود.
حاکمان سیاسی در چین، روسیه و ایران وضعیت جدید سیاسی منطقه قفقاز را به سختی می‌پذیرند
احداث کریدور زنگزور، اتحاد غربی علیه روسیه را تقویت می‌کند
تسنیم: آقای الباکیان درباره تاثیرات منفی این کریدور در آینده بر کشورهایی مثل ایران، روسیه و حتی چین صحبت‌های زیادی مطرح است. سوال این است که آیا روسیه از تاثیرات و خطر این کریدور برای خود آگاه نیست و اگر هست چرا اقدامی به طور رسمی و روشن انجام نمی‌دهند؟
الباکیان: در طبقه سیاسی روسیه افراد زیادی هستند که این موضوع را درک می‌کنند و دیدگاههایی هم در روسیه هست که فکر می‌کنند اگر طبق بند 9 توافقنامه که اشاره به بازگشایی جاده‌های مواصلاتی و ترانزیتی و با کنترل نیروهای روسی دارد، رفتار شود، از لحاظ اقتصادی به نفع روسیه است؛ بخصوص اینکه کنترل هم دست خودشان است. با طرز فکر پوتین هم کسی نمی‌تواند مخالفت کند.
اما اتفاقاتی نیز در جریان است. به عنوان مثال مسدود کردن کریدور لاچین و ایجاد پاسگاه نظامی در آن. با اینکه مثلاً پوتین بارها اعلام کرده که این پاسگاه باید برچیده شود، هنوز می‌بینیم که دایر است.
باید بپذیریم که در دنیا هیچ کشوری وجود ندارد که بدون اشتباه باشد و روسیه نیز بدون اشتباه نیست.
در مقابل تمام این کشورهایی که نام بردید، مثل ایران، ارمنستان، چین و روسیه باید بگویم که یک اتحاد بزرگ غربی علیه آن‌ها شکل گرفته است و بخصوص علیه ایران و روسیه که حتی با هم یک پیمان نظامی جداگانه هم دارند. احداث کریدور، در آینده این اتحاد غربی علیه ایران و روسیه را تقویت می‌کند. همچنین می‌توانیم در مورد ایران و چین و اتحادی که بین ایران و ارمنستان وجود دارد، صحبت کنیم.
ولی بر خلاف طرف مقابل، متأسفانه در این سو، یک اتحاد مشترک نداریم. ما باید یک برنامه مشخص داشته باشیم و بدون شک، ضرورت تشکیل این اتحادیه در این سو هم وجود دارد. متأسفانه طبقه حاکم سیاسی کشورهایی که نام بردیم، وضعیت سیاسی جدید را به سختی می پذیرند و به نظر من اینجاست که ما کارشناسان و محافل علمی کار بسیار سختی داریم که بتوانیم افکار سیاسی حاکم را تغییر دهیم.
کریدور زنگزور، پان ترکیسم را به نزدیکی‌های چین و ترکستان شرقی می‌رساند
احداث کریدور، قدرت روسیه را در برابر ترکیه و اروپا کاهش می‌دهد
تسنیم: روسیه تصور می‌کند که اگر این دالان زده شود می‌تواند تحریم‌های اتحادیه اروپا و آمریکا را دور بزند. چین هم تصور می‌کند که این دالان می‌تواند به عنوان بخشی از کریدور "پهنه راه" اش باشد. آیا این برداشت روسیه و چین درست است؟
الباکیان: من فکر نمی‌کنم که طبقه سیاسی بلند مرتبه روسیه چنین فکر کنند و اگر افرادی باشند که چنین فکر می‌کنند باید بگویم که این طرز فکر درست نیست زیرا تنها دو کشور ترکیه و جمهوری آذربایجان از آن منفعت خواهند برد و بعد از | آن هم اتحادیه اروپا آسیب‌پذیری‌اش را در برابر روسیه کاهش می‌دهد.
از لحاظ تکنیکی نیز از آنجا که کنترل این جاده‌ها به دست ترکیه و جمهوری آذربایجان خواهد افتاد، اینجا باز روسیه به ترکیه وابسته خواهد بود و این ترکیه است که تصمیم می‌گیرد که روسیه می‌تواند از اینجا تحریم‌ها را دور بزند یا خیر و به نوعی قدرت آن در برابر ترکیه کم می‌شود. را برای همین اصرار دارم که طبقه سیاسی حاکم روسیه چنین فکری نمی‌کنند، چون آن‌ها دیدند که توافقنامه نوامبر درباره کریدور لاچین که قرار بود تحت کنترل نیروهای روس باشد، نقض شده و روسیه هیچ کنترلی روی آن ندارد. کریدورهای بعدی هم همین سرنوشت را خواهند داشت.
در مورد چین، برخلاف اینکه پکن در آسیای میانه و آفریقا نفوذ و حضور گسترده ای دارد، درمنطقه قفقاز این حضور بسیار کم رنگ است. فکر نمی‌کنم که چینی‌ها آنقدر عمیق به این موضوع فکر کرده باشند که تمام راه‌های مواصلاتی‌شان در این منطقه به این کریدور گره زده شود. اینجاست که من فکر می‌کنم سیاسیون و طبقه کارشناسی و علمی باید به چین این موضوع را بفهمانند که ایجاد این کریدور می‌تواند پان ترکیسم را حتی به نزدیکی‌های چین و منطقه ترکستان شرقی برساند.
کریدور زنگزور در راستای راهبرد آمریکا مبنی بر انزوای ترانزیتی ایران است
تسنیم: آقای حسینی ما با روسیه در حال ایجاد کریدوری تحت عنوان کریدور شمال - جنوب هستیم که مقدماتش فراهم شده و در حال انجام است و به زودی احتمالاً نهایی خواهدشد. این کریدوری که جمهوری آذربایجان بدنبال آن است، آیا می‌تواند تداخلی در عملکرد این کریدور ایجاد کند و آیا کریدور شمال - جنوب در صورتی که شاخه‌هایی از آن به کریدور شرقی - غربی داده شود، می‌تواند خواسته‌های جمهوری آذربایجان و ترکیه را نیز تامین کند یا خیر؟
حسینی: آن چیزی که به عنوان کریدور شمال - جنوب مدنظر است، همین مسیر راه آهن روسیه - جمهوری آذربایجان - ایران است که در ایران آن بخش قزوین - رشت ایجاد شده و الآن بین رشت - انزلی کار باید پیش برود.
طرف روس روی راه تاکید دارد. ما 4 مسیر در ارتباط با روسیه داریم؛ یکی مسیر دریایی است که فعال بوده، یکی مسیر شرق است که از طریق قزاقستان - ترکمنستان - ایران دنبال می‌شود و قطارهایی بارگیری شده و در یک سال اخیر هم رفت و آمد وجود داشته است.
یک مسیر هم مسیر ارمنستان است که از همین منطقه سیونیک عبور می‌کند و اتفاقاً الآن شرکت‌های ایرانی با جدیت مشغول کار در آنجا هستند تا مسیر جاده‌ای تقویت شود.
از سوی دیگر، در 3 دهه سپری شده از فروپاشی شوروی، مسیر ایران برای اتصال جمهوری آذربایجان به نخجوان بدون هیچ‌گونه مانعی فعال بوده و الان هم طرف جمهوری آذربایجان گفته از این مسیر استقبال می‌کند.
در این خصوص چند نکته باید ذکر شود: طی چهار دهه اخیر راهبرد آمریکا در قبال ایران این بوده که همه راه‌ها چه مسیرهای انتقال انرژی و چه مسیرهای ترانزیتی بدون ایران دنبال شود که یکی از نقاط عطف آن را در خط لوله باکو - تفلیس - جیهان دیدیم و مسیرهایی که غیراقتصادی بود راه‌اندازی شد و مورد بهره‌برداری با راندمان پایین قرار گرفت.
کریدوری که جمهوری آذربایجان از آن نام می‌برد نیز در همین مسیر است و اعتراض تهران نیز به همین بسته شدن خطوط ارتباطی ایران با ارمنستان است.
جریانات خارجی نمی‌خواهند ایران در قفقاز حضور داشته باشد
نکته دیگر اینکه، از ابتدای شعله‌ور سازی بحران قره باغ که از 1988 قبل از فروپاشی شوروی شروع شده، بسیاری از تحلیلگران معتقدند که دمیده شدن به آتش این جنگ و بحران یک راهبرد برای خارج ساختن ایران از معادلات قفقاز بوده است.
ایران به صورت طبیعی در خلاء پس از شوروی می‌توانست در منطقه حضور داشته باشد که در بیانیه اردیبهشت 1371 بین ارمنستان و جمهوری آذربایجان بر ایران و نقش ایران برای ایجاد صلح در منطقه تأکید شد و این واقعه را نباید فراموش کنیم که البته آتش بس توافق شده با سقوط شوشی نقض شد. تمام این‌ها هشدارهایی بود که جریانات خارجی نمی‌خواستند ایران در این میان باشد.
هدف از ساخت فرودگاه‌های بزرگ در نزدیکی مرز با ایران
تسنیم: آقای مِلکونیان درباره تحرکات رژیم اسرائیل در منطقه، شاهد هستیم که مناطقی تحت عنوان روستاهای هوشمند در شمال کشورمان و جنوب جمهوری آذربایجان درحال شکل‌گیری است. کارکرد این روستاها چیست و چه اهدافی را دنبال می‌کنند؟
مِلکونیان: حضور اسرائیل در مناطق اشغالی قره باغ روز به روز بیشتر می‌شود و اهداف آن‌ها هم فقط موضوع روستای هوشمند نیست. به عنوان مثال ترکیه و اسرائیل توانستند نیروهای ویژه‌ای را در جمهوری آذربایجان تربیت کنند و الان 5 پایگاه مهم در همان مناطق توسط اسرائیل و ترکیه ایجاد شده است. ترکیه و اسرائیل یک سری نیروهای آموزش دیده تحت کنترل خودشان در مناطق هم مرز با ایران دارند.
آن‌ها در مناطق هم مرز با ایران، نیروهای نظامی را اسکان داده‌اند و از همه مهم‌تر اینکه در همان مناطق دو فرودگاه بزرگ بین‌المللی ایجاد شده که اگر قرار نیست آنجا جمعیت انسانی ساکن شود، پس این فرودگاه‌ها به چه دردی می‌خورد؟
محاصره 230 روزه قره باغ قربانیان زیادی گرفته است
تسنیم: وضعیت قره باغ این روزها چگونه است؟
مِلکونیان: امروز بیش از 230 روز است که کل قره باغ در محاصره کامل جمهوری آذربایجان است. ما روز به روز می‌بینیم که به آمار مرگ و میرها خصوصاً درباره کودکان و حتی در افراد مسن به خاطر گرسنگی اضافه می‌شود که هدفشان از این محاصره این است که آن منطقه باقیمانده ارمنی‌نشین را کلاً خالی از سکنه کنند که در این صورت ترکیه و اسرائیل باز مناطق بیشتری را در مناطق اشغال شده به دست خواهند آورد. طبیعتاً ارمنی‌ها به عنوان اولین قربانی در این ماجرا تلقی می‌شوند، ولی بدون شک در دراز مدت حضور این دو کشور در آن منطقه برای ایران هم خطرناک خواهد بود.
کریدور زنگزور بیشتر به دنبال اهداف سیاسی است تا اقتصادی
تسنیم: آقای الباکیان درباره تمایل کشورهای آسیای میانه و قفقاز برای سهم داشتن در کریدور شمال - جنوب و حضور در بنادر جنوبی ایران اخباری مطرح می‌شود. آیا این کشورها تمایل دارند که در این منطقه و این کریدور سرمایه‌گذاری کنند؟
الباکیان: ما با ارتباطات و دیدارهایی که با کارشناسان هم تراز خودمان از کشورهایی که شما نام بردید، داشتیم، فکر می‌کنیم که این موضوع برایشان جالب است. ولی به غیر از تمایل، بسیاری از موارد نامشخص و نامعلوم هم وجود دارد و منطقه قفقاز جنوبی خصوصاً برای این پروژه شمال به جنوب آنطور که لازم بود، تبلیغ نشده است. در صورتی که می‌بینیم ترکیه چقدر در مورد کریدور به اصطلاح زنگزور تبلیغ می‌کند.
کریدور زنگزور هیچ هدف اقتصادی ندارد و پشت آن فقط اهداف سیاسی است. مثلاً زیرساخت‌هایی که ساخته شده هیچ کدام در خدمت اقتصاد نیست و بلکه در خدمت سیاست است و در همان خط آهن باکو - تفلیس - قارص هیچ فعالیت اقتصادی انجام نشده و فقط اهداف سیاسی دارد.
من فکر می‌کنم که همه چیز با منافع سیاسی آغاز می‌شود و پایان می‌گیرد و کشورهایی که از مسئله سیاسی این کریدور آسیب می‌بینند، طبیعتاً ایران، ارمنستان و روسیه هستند. تصور می‌کنم در وهله نخست، این جمهوری اسلامی ایران است که در این زمینه باید فعالتر شود و با افراد و طبقه سیاسی که در ارمنستان وجود دارند و این موضوعات را می‌فهمند همکاری بیشتری داشته باشد.
مدعیات کریدوری جمهوری آذربایجان از لندن و تل‌آویو هدایت می‌شود
محور ارمنستان - هند / جمهوری آذربایجان - پاکستان باید تقویت شود
تسنیم: خانم علیزاده سخن پایانی شما را می‌شنویم.
علیزاده: درباره دالان مورد ادعای جمهوری آذربایجان که ما از آن به دالان تورانی ناتو یاد می‌کنیم که نشان می‌دهد از بیرون از منطقه هدایت می‌شود؛ یعنی از لندن و تل آویو. این دالان در بلند مدت به نفع چین و روسیه هم نیست و از آن طرف هند را داریم که در کریدور شمال - جنوب همکار ماست و محور ارمنستان - هند که رابطه گرمی است.
در مقابل، محور جمهوری آذربایجان - پاکستان را داریم که روابط برادرانه‌ای دارند و جذب سرمایه گذاری هند هم اهمیت دارد.
تسنیم: آقای مِلکونیان اگر درباره این موضوعات نظری دارید، سخن پایانی شما را می‌شنویم.
مِلکونیان: بسیار مهم است که در نظر بگیریم، وقت بسیار اندک است و ما داریم به یک نقطه پایانی می‌رسیم و این بستگی دارد به اینکه سرنوشت روسیه در اوکراین به کجا خواهد کشید.
دوم اینکه ارمنی‌هایی که امروز در قره باغ تحت محاصره هستند چقدر می‌توانند دوام بیاورند و هرچقدر ارامنه تحت محاصره در قره باغ بتوانند طاقت بیاورند و این مقاومت را طولانی‌تر کنند، ما می‌توانیم مانع اجرای طرح‌های تورانیستی ترکیه و جمهوری آذربایجان علیه ایران، ارمنستان و روسیه باشیم.
با توجه به اینکه توازن قوا برای ارمنستان نسبت به همسایگان دشمن خود بسیار کمتر است، اینجاست که ارمنستان نیاز به مشارکت متحدان استراتژیکش دارد که بتواند برنامه‌های دو کشور ترکیه و جمهوری آذربایجان را خنثی کند.