وقت گفتمان مشترک در اکوسیستم استارت‌آپی

صبا طاهریان / دنیای اقتصاد

در این پنل عماد قائنی، مدیرعامل شرکت ایلیا، فرهاد نیلی، مدیرعامل شرکت مشاوره رهنمان، مسعود طباطبایی، مدیرعامل شرکت دیجی کالا، محمد فرجود، مدیرعامل هلدینگ فناوری و نوآوری بانک تجارت، شهاب جوانمردی، مدیرعامل فناپ و ژوبین علاقه‌مند، مدیرعامل لیان شرکت کردند و به بحث و تبادل نظر درباره تاثیر رگولاتوری بر توسعه اکوسیستم استارت‌آپی پرداختند.

ارتباط اقتصاد دیجیتال و سنتی

عماد قائنی در قامت مدیر این پنل از حاضران در نشست درباره میزان ارتباط اقتصاد سنتی با اقتصاد دیجیتال پرسید. مسعود طباطبایی در پاسخ به این پرسش، اقتصاد دیجیتال را بخشی از اقتصاد متداول و سنتی دانست و گفت: «وقتی که از خرده فروشی صحبت می کنیم، بخشی از صنعت هستیم و تلاش کردیم قسمت هایی از آن را دیجیتال کنیم. سرعت رشد ما در دیجیتالی کردن خرده فروشی نسبت به کشورهای همسایه کمتر است. شروع بسیار خوبی داشتیم، اما اکنون از کشورهای همسایه جا مانده ایم.»

او افزود: «اکنون سرعت رشد ما در دیجیتالی کردن خرده فروشی و خدمات کمتر از 5‌درصد است. سرعت رشد کشورهای اطراف 15 تا 20‌درصد است. برداشت ما این است که اگر بخواهیم خرده فروشی را توسعه دهیم، باید تعامل خود را با خرده فروشان بیشتر کنیم. همکاری و شراکت، یکی از استراتژی های جدی ما برای سال های آینده است.»

طباطبایی همچنین در پاسخ به اینکه چرا ما همچنان از کشورهای همسایه عقب هستیم، گفت: «اولین مشکل این است که اقتصاد دیجیتال در ایران جذابیتی ندارد. بعد از چند سال سرمایه‌گذاری، مسیر خروج سرمایه بسته است و سرمایه‌گذار نمی‌تواند سرمایه خود را خارج کند. نتیجه آن می‌شود که تمایل برای سرمایه‌گذاری از بین می رود. به عنوان مثال شرکت علی بابای چین به تنهایی چند میلیارد دلار در ترندیول ترکیه سرمایه‌گذاری می کند، اما در کل صنعت دیجیتال ما چند میلیارد دلار سرمایه‌گذاری نشده است. این امر موجب می‌شود صنایع سنتی و صنایع دیگر جذابیت داشته باشند. درباره اقتصاد صحبت می کنیم و سرمایه‌گذار قصد دارد از سرمایه خود بهره ای کسب کند.»

او افزود: «تپسی اقدام بزرگی کرده و با وجود تمام چالش هایی که وجود داشته، رشد کرده است. سه شرکت بزرگ اقتصاد دیجیتال درگیر بورس بودند و هر سه به بن بست رسیدند. این امر بیانگر آن است که موانع بزرگی بر سر فعالان اقتصاد دیجیتال وجود دارد و تا زمانی که این موانع رفع نشوند، همچنان توسعه به کندی صورت می‌گیرد.»

سلامت الکترونیک و چالش استفاده از دیتا

در بخش دیگری از پنل، مبحث مشکلات و فرصت های اقتصاد دیجیتال در کشور مطرح شد. ژوبین علاقه بند، مدیرعامل شرکت سرمایه‌گذاری لیان، درباره این موضوع گفت: «روند دیجیتالی شدن صنعت سلامت در ایران عقب تر از دیگر صنایع است. صنعت سلامت الکترونیک شامل نوبت دهی آنلاین، مشاوره آنلاین پزشکی، آزمایش آنلاین و پایش آنلاین بیماری هایی مانند دیابت و فشار خون است. در دنیا نرم افزارهایی وجود دارد و کلینیک هایی که تحلیل سلامت روی شهروندان انجام می دهند و سپس از طریق نرم افزارهای مخصوصی که دارند و روی دستگاه های شهروندان نصب می شوند، فشار خون یا دیابت مدام پایش شده و کلینیک ها از طریق این آپ ها با شما در ارتباط هستند.»

او افزود: «در ایران دیگر صنایع 5‌درصد دیجیتال شده اند. محرک اصلی صنعت دیجیتالی سلامت داده هایی است که جمع آوری می‌شود و ترند جهانی سلامت را به سوی پیشگیری می برد. سلامت الکترونیک کلیدواژه اصلی پیشگیری است و حتی وزارت بهداشت فرانسه، نام خود را به وزارت بهداشت و پیشگیری تغییر داده است. پیشگیری هم از طریق سلامت الکترونیک و داده های آن صورت می‌گیرد. در کرونا شاهد آن بودیم که پیشگیری چه اثری دارد.»

علاقه بند گفت: «بیمارهایی وجود دارند که در مناطق دورافتاده زندگی می کنند و دیجیتال هلث (سلامت دیجیتالی) می‌تواند ارتباط مردم را با دکترهای متخصص به صورت آنلاین برقرار کند. مشکلی که در صنعت پزشکی داریم، درآمد پزشکان است. درآمد پزشکان تعرفه گذاری شده است. سلامت الکترونیک امکان افزایش درآمد پزشکان را فراهم می کند.»

او در رابطه با وضعیت صنعت سلامت الکترونیک ایران نسبت به منطقه گفت: «بسیار از منطقه عقب هستیم و دلیل اصلی این امر، رگولاتوری است. تا زمانی که قوانین و مقررات این حوزه شفاف نباشد، رشد و توسعه سلامت الکترونیک امکان پذیر نیست. تاثیرگذارترین عامل در سلامت الکترونیک، بحث رگولاتوری است و چالش اصلی این است که تکلیف دیتای سلامت چه می‌شود. شرکت‌های سلامت الکترونیک به دنبال استفاده از دیتایی هستند که با دیتای شخصی افراد فرق دارد. قانون‌گذار نباید از این بترسد که شرکت‌ها با دیتای سلامت افراد ارزش خلق کنند و تا این مشکل رفع نشود و تکلیف آن روشن نشود، نمی‌توان به رشد این حوزه امیدوار بود.»

علاقه بند گفت: «در این زمینه فعالیت های بسیاری در حال انجام است. هم با انجمن تجارت الکترونیک و هم با سازمان نظام صنفی در حال تعامل هستیم. من معتقدم می‌توانیم با نهاد رگولاتوری مذاکره کرده و تعامل کنیم. تجربه من بیانگر این امر است که زمانی که با نهادهای مرتبط و رگولاتوری مذاکره کردیم ادبیات ما بسیار متفاوت شد.»

معضل بزرگ رگولاتوری و بی برنامگی

شهاب جوانمردی، مدیرعامل فناپ، یکی دیگر از حاضران در این پنل تخصصی بود که به موضوع دغدغه بازیگران جدید اقتصاد برای قانع کردن رگولاتور و مطالبه خواسته هایشان پرداخت. او با تاکید بر اینکه نداشتن برنامه در این زمینه مشکل بزرگی است، گفت: «اگر فضای گفت و گو با ارائه برنامه ای مشخص و دقیق همراه می شد و پروژه های مشترکی بین کسب و کارهای جدید تعریف می شد، می‌توانستیم مطالبات جدیدتری را به نتیجه برسانیم. اگرچه این مسیر بسیار پرچالش است، اما شدنی است و ما باید برای برقراری ارتباط و دیالوگ داشتن تلاش کنیم.»

او افزود: «تحولات اقتصادی جهانی و منطقه ای در چند سال اخیر باعث بروز چالش هایی در کشور شده که بازارهای سرمایه‌گذاری، بنگاه های تولیدی، بازار ارز و کسب و کارهای مختلف را درگیر کرده است. اما سوال اینجاست که کلید حل این چالش ها در دست کیست؟ آیا دولت می‌تواند با ایجاد تغییر و تنظیم مقررات منعطف برای رشد کسب و کارها، به خصوص در حوزه اقتصاد دیجیتال، زمینه توسعه را فراهم کند یا بازیگران دیگری هم هستند که در این میدان پرچالش، اثرگذاری جدی داشته باشند؟»

فرهاد نیلی، مدیرعامل شرکت مشاوره رهنمان، هم در این زمینه با تاکید بر لزوم مذاکره با رگولاتوری گفت: «رگولاتور نرم ترین بخش در مقابل بخش های سرد است. فرونشست زمین در اصفهان، خشک شدن تالاب ها در کشور و مشکل کم آبی قابل رفع و مذاکره نیستند. اما می‌توانیم با نهاد رگولاتوری مذاکره کرده و مشکلات را رفع کنیم.» او با اشاره به اینکه رگولاتور فرشته نیست، بیان کرد: «رگولاتور منافع خود را دارد. کتابی داریم به نام رگولاتوری تنظیم گری بانک ها تا زمانی که رگولاتورها فرشته نیستند. رگولاتور نگاه تبعیض آمیز دارد و باید پلن بی برای آن داشته باشیم. باید با رگولاتور مذاکره کنیم. اقتصاد معلم بداخلاقی است. منفذهای اقتصاد کلان در تورم، تامین مالی، نرخ ارز و بی ثباتی اقتصادی نشان می دهد راه همواری در پیش نداریم. رگولاتور تصور می کند باید خود راه را برود. باید به نهاد رگولاتوری بگوییم تجربه دنیا را ببین. مسیر دیگری وجود دارد و با توجه به محدودیت های زیست محیطی، بانک های کشور به بن بست نرسیده است، شما به بن بست رسیده اید.»

نیلی همچنین گفت: «اقتصاد دیجیتال باید اندازه گیری شود. تا زمانی که مقیاس مشخصی نداشته باشد، نمی‌تواند بازی ساز شود. با این بازی ما بازنده ایم. بنابراین باید بازی را عوض کنیم. آداب صحبت با رگولاتورها باید هوشمندانه باشد. اگر نفر اول شکست خورد، نفر دوم باید مسیر دیگری را برود.»

دیتا؛ دارایی در حد نفت

نیلی با تاکید بر ارزش دیتا در عصر امروز، ادامه داد: «درک رگولاتور از دیتا یک شیء فیزیکی است. کالای فیزیکی زمانی که دست شماست، دست شخص دیگری نیست، اما همه می‌توانند همزمان از یک دیتا استفاده کنند بدون آنکه ضربه ای به دیگران وارد کنند. استفاده مشاع اما مقررات گذاری شده از دیتا را باید تعریف کنیم. از بورس داده می‌توانیم ارزش بالایی خلق کنیم. دیتای دیجی کالا اگر ارزش گذاری شود از آمار بانک مرکزی و مرکز آمار ایران ارزشمندتر است. باید از دیتا شروع کنیم که حق دسترسی به دیتا و مسوولیت آن تعریف شود.»

او با اشاره به اینکه سال گذشته مجله اکونومیست دیتا را در حد نفت ارزشمند دانست، بیان کرد: «داده می‌تواند به اندازه نفت و گاز ارزش گذاری کند. حق دسترسی به دیتا صفر و یک نیست. همه باید نسبت به استفاده از داده ها پاسخگو باشند اما نمی‌توانیم بگوییم حق استفاده از دیتا را ندارید. مالکیت دیتا با مالکیت کالا متفاوت است و قانون‌گذار باید آن را تعریف کند و باقی‌مانده جوانانی که هنوز نرفته اند باید با دیتا فضایی فراهم کنیم که خلق ارزش کرده و بمانند. گفت‌وگوی مطالبه گرانه باید با رگولاتوری انجام شود.»

شفافیت خرده فروشی آنلاین

در موضوع تعامل بازیگران اقتصاد دیجیتال با رگولاتور، بحث حوزه های مختلف درگیر در این زمینه به میان آمد. طباطبایی در این مورد گفت: «رگولاتور در چند حوزه تاثیر جدی دارد. یکی واردات است، سیاست دولت در چند سال گذشته این بوده که واردات را ممنوع کرده است. چرا واردات ممنوع شده است؟ اولویت هایی مانند حفظ منابع ارزی دلیل این امر بوده است. دیجی استایل واردکننده پوشاک باکیفیت بود، خدمات پس از فروش هم داشت. در سال های 95 و 96 چند برند با دیجی استایل همکاری می کردند، اما واردات برای دیجی استایل ممنوع شد. در حال حاضر بخش بزرگی از پوشاک کشور از طریق غیر‌رسمی وارد کشور شده و از طریق صفحات اینستاگرامی و بدون پشتیبانی و خدمات پس از فروش عرضه می شوند. نتیجه آنکه حقوق مشتری ضایع می‌شود و دولت هم از تعرفه گمرکی بهره ای نمی برد.»

او افزود: «مشابه این اتفاق در خودروسازی کشور نیز رخ داد. انحصار داخلی مزیت ایجاد نمی کند، بلکه موجب کپی کاری از محصولات می‌شود. اما رگولاتوری از این امر درس نمی‌گیرد. سالانه 4 میلیارد دلار واردات پوشاک به صورت غیررسمی صورت می‌گیرد. در حوزه لوازم آرایشی و بهداشتی نیز همین اتفاق می افتد. به رگولاتوری گفته ام که بر اساس آمارها، 4‌درصد (بازار) را می‌توانید کنترل کنید و 96‌درصد که واردات غیررسمی انجام می دهند، قابل کنترل نیست. با ممنوعیت واردات برای 4‌درصد بازیگری که به طور قانونی واردات انجام می دهند، جلوی رشد اقتصاد دیجیتال گرفته می‌شود.»

طباطبایی درباره شفافیت در خرده فروش آنلاین گفت: «خرید و فروش خرده فروش های آنلاین شفاف است. آنها مالیات هم پرداخت می‌کنند و به نفع دولت است. کارت به کارت مسیر فرار همه مدل های کسب و کاری از ایجاد شفافیت بیشتر است. ما دیتای بسیار وسیعی در دیجی کالا داریم. ما می‌توانیم آمار تورم کالای اساسی در یک سال گذشته را مشخص کنیم اما هیچ نهادی از ما این را نمی خواهد.»

قیمت گذاری پویا؛ نتیجه مذاکرات با رگولاتور

در ادامه این نشست قائنی موضوع ارتباط با رگولاتور و رسیدن به نتیجه مثبت را مطرح کرد و از علاقه بند درباره تجربه اش در این زمینه پرسید. علاقه بند در پاسخ گفت: «تجربه من در اسنپ و در سلامت الکترونیک این است که می‌توان اثرگذار بود. در اسنپ که بودم قسمت عمده ای از زمان من در رگولاتوری می گذشت. ما قیمت گذاری پویا داریم و برای این امر بسیار جنگیدیم و قیمت گذاری پویا را به رگولاتوری توضیح دادیم. بعد از سه سال به این نتیجه رسیدیم که رگولاتور درخواست کرد در نرم افزار اعلام کنیم که به دلیل افزایش ترافیک، قیمت کرایه تاکسی افزایش یافته است.»

او افزود: «یکی دیگر از مشکلاتمان این بود که می گفتند راننده باید 23 ساله و متاهل باشد. ما هم اعلام کردیم که رانندگان اسنپ طی 24 ساعت توسط پلیس امنیت، تعیین صلاحیت می شوند و ما می‌توانیم مسیر سفر را ردیابی کنیم و رگولاتور را راضی کردیم. قانون دیگر این بود که خودروهای اسنپ نباید بیشتر از 5 سال از عمرشان گذشته باشد. برای این امر نیز با رگولاتور مذاکره کردیم. بسیاری از دارندگان کسب و کارهای جدید با رگولاتور مذاکره نمی کنند اما اگر مذاکره کنند، کارشناسان رگولاتوری به آنها گوش می کنند. در نشستی، یکی از کارشناسان شهرداری به کارشناس وزارت راه و شهرسازی گفت، اسنپ می خواهد سفرهای بین شهری داشته باشد، از الان جلوی اسنپ را بگیرید.»

علاقه‌بند با تاکید بر لزوم حمایت و تشکیل تشکل ها گفت: «انجمن تجارت الکترونیک، اتحادیه کسب و کارهای مجازی و سازمان نظام صنفی رایانه ای نقش بسیار مهمی در متقاعد کردن رگولاتوری دارند.»

راه حل چالش های اقتصاد دیجیتال

در ادامه این پنل، شهاب جوانمردی، مدیرعامل فناپ، در رابطه با اهمیت اقتصاد دیجیتال و راهکارهای مواجه با چالش های امروز آن در ایران صحبت کرد و گفت: «زمانی که ما به عنوان بازیگران جدید اقتصاد در زیرساخت ها، اپراتورها، نرم افزارهای کاری و دیتاسنترها سرمایه‌گذاری کردیم، به نتیجه رسیدیم. این پیشرفت ها باعث شد که کسب و کارهای جدیدی از ظرفیت توسعه پلتفرمی در فضایی که رگولاتور هنوز ایده ای درباره اش نداشت، به جامعه معرفی شوند و با توجه به شرایط جامعه و رقابت های قیمتی، خودشان را جا بیندازند. به این ترتیب، موضوع داده به مرور مهم و مهم‌تر شد و رگولاتور به آرامی خود را وارد بازی کرد.» او با اشاره به چالش هایی که در مسیر رشد این کسب و کارها قرار دارد، گفت: «بازیگران سنتی اقتصاد ایران در برخی از موارد مانعی برای توسعه اقتصاد دیجیتال بودند و از اهرم های پیدا و پنهانی برای جلوگیری از ورود کسب و کارهای جدید استفاده می کردند. تامین کنندگان مالی قادر نبودند داده ها و استعدادهای مورد نیاز برای پیشرفت کسب و کارهای اقتصاد دیجیتال را به دقت محاسبه کنند و همه این موارد باعث شد که فعالان این حوزه در حرکت شان به سمت جلو با ابهامات بیشتری روبه رو شوند، این در حالی است که ما به همگرایی نیاز داشتیم و البته همچنان هم نیاز داریم تا بتوانیم از کسب و کارهای سنتی که ماده محور هستند، به کسب و کارهای دیجیتال که داده محورند حرکت کنیم.» او با اشاره به اینکه در اقتصاد سنتی مقیاس مشخصی برای مسیر رشد وجود ندارد، گفت: «اگر می خواهیم از بیزینس های سنتی فاصله بگیریم و به سمت دیجیتالی شدن پیش برویم، داشتن مقیاس بسیار مهم است. برای داشتن اسکیل مناسب در هر کسب و کار به عوامل زیادی نیاز داریم. بازیگران صنعت خصوصی و عمومی باید بتوانند با هم همکاری داشته باشند؛ در حالی که اکنون چنین اتفاقی رخ نمی دهد. عدم‌شناخت بازیگران سنتی از کسب و کارهای جدید و رقابت و ترس هم از دیگر عوامل این مساله هستند. از سوی دیگر، متصل نبودن اقتصاد ما به اقتصاد جهانی هم مشکلاتی به وجود آورده است.» جوانمردی در ادامه گفت: «هر وقت هزینه حمل و نقل و هزینه توزیع بین بازیگران مختلف صنعت به صورت اشتراکی تقسیم شد و هر دو گروه به این موضوع باور پیدا کردند که منفعت و تداوم کسب و کارشان در به هم پیوستن است، آن وقت می‌توان به رگولاتوری هم نقد کرد و از او مطالبه داشت.» او با تاکید بر اینکه باید برای مذاکره و ایجاد گفتمان مشترک با رگولاتوری مالی تلاش بیشتری شود، بیان کرد: «در صنعت مالی ما با رگولاتوری بسیار سفت وسختی مواجه بودیم، اما بسیار مهم بود که بتوانیم آن را به رسمیت بشناسیم و وارد گفت و گو شویم. مساله امروز ما شاید این باشد که بازیگران جدید اقتصاد برای قانع کردن رگولاتور و مطالبه خواسته هایشان پروپوزالی آماده نکرده اند، در حالی که اگر فضای گفت و گو با ارائه پروپوزالی مشخص و دقیق همراه می شد و پروژه های مشترکی بین کسب و کارهای جدید تعریف می شد، می‌توانستیم مطالبات جدیدتری را به نتیجه برسانیم.»

امتیاز لایحه را به مسوولان بدهیم

در ادامه این نشست، فرهاد نیلی، مدرس دانشگاه، درباره شکل تعامل با دستگاه ها و رگولاتوری به نکات جالبی اشاره کرد. او درباره تجربه حضور در بانک جهانی صحبت کرد و گفت: «در بانک جهانی که فعالیت می کردم، به یکی از مدیران ارشد منطقه بانک جهانی، ایرادهای یک پروژه را اعلام کردم. او گفت ایرادها را گذاشتیم که هیات‌مدیره ایراد بگیرد. امتیاز آن به افرادی تعلق می‌گیرد که ایراد را پیدا کرده اند. بنابراین مالک نسخه نهایی می شوند. یکی از دوستانم تعریف می کرد که پیش نویس لایحه تدوین کرده بودیم و به یکی از مسوولانی که قصد داشت دیده شود، پیشنهاد دادیم لایحه را بخواند. او بعدها لایحه را به مجلس ارائه داد.» او افزود: «اولین ادب در گفت وگو با رگولاتور این است که امتیاز را به رگولاتور یا نماینده مجلس بدهیم. آن فرد پیش نویس را ارائه می دهد. همچنین نباید کمال گرا باشیم. چیزی به نام جهان کامل وجود ندارد. ممکن است نمایندگان آمریکا و چین به یکدیگر بدوبیراه بگویند، مدیرانشان در بانک جهانی اما با یکدیگر مذاکره کرده و توافق می کنند.» نیلی همچنین گفت: «باید تدریجی و قدم به قدم جلو برویم. زبان تبشیر و انذار را باید داشته باشیم. باید مدل صحبت با رگولاتور را تعریف کنیم. باید مالکیت پروژه را به رگولاتور بدهیم؛ چراکه کشور بهره مند میشود. 85 میلیون نفر در پرتفولیوی رگولاتور وجود دارند.»

در ادامه موضوع تعامل با نهادها و رگولاتوری، ژوبین علاقه بند به تجربه خودش اشاره کرد و گفت: «بارها پیش آمد که ما را از جلسه بیرون کردند و ما به نهاد دیگری مراجعه کردیم و نهاد دیگر میانجی می شد. معاونت حقوقی و معاونت علمی کشور همواره به کمک ما می آمدند. اما کمیته ماده 12 بسیار به کمک ما آمد. اگر قانونی وضع شد که به زیان بخش خصوصی است، بخش خصوصی می‌تواند شکایت کند.»

در نهایت به نظر می‌رسد که فعالان اکوسیستم استارت‌آپی یافتن راهکار مناسب و ایجاد زبان مشترک با رگولاتوری را از مهم‌ترین عواملی می دانند که می‌تواند منجر به رشد اقتصاد دیجیتال شود.

صبا طاهریان / دنیای اقتصاد --> اخبار مرتبط

• نرخ استهلاک سرمایه بالاتر از رشد سرمایه‌گذاری
• تکلیف جدید برای تسهیلات تکلیفی
• انباشت سرمایه اقتصاد ایران در یک دهه اخیر
• خروج اوراق از میز سیاستگذاری
• منحنی معکوس رشد اقتصادی