احتمال فرونشست در دشت های استان مرکزی / ذخایر آبی در چه وضعیتی قرار دارد؟

به گزارش خبرگزاری تسنیم از اراک، در سال‌های اخیر مساله خشکسالی و کمبود آب بیش از همیشه در دنیا و کشورمان خود را نشان داده به طوری که کارشناسان از "جنگ آب" در دنیا سخن می گویند.

استان مرکزی از جمله استان‌هایی است که به واسطه بارش‌های محدود با مشکلاتی روبروبوده است، همین امر و در راستای بررسی وضعیت ذخایر آبی در استان مرکزی و راهبردهای موجود برای مقابله با کم‌آبی خبرنگاران خبرگزاری تسنیم استان مرکزی به سراغ "عزت‌الله آمره‌ای" مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای استان مرکزی رفته‌اند.

بررسی وضعیت ذخایر آبی، سفره‌های زیرزمینی، برداشت های مجاز و غیرمجاز آب در استان، آخرین وضعیت آبرسانی و ذخایر سدها از سرفصل‌های این مصاحبه تفصیلی بود که در زیر می‌آید:

تسنیم: یکی از بحث های مهمی که این سال‌ها مورد توجه بوده برخورد قاطع با بهره برداران غیرمجاز آب بوده است، در استان مرکزی وضعیت این برخوردها چگونه است؟

آمره‌ای: خوشبختانه طی شش سال اخیر با تعامل و همراهی مجموعه استان با شرکت آب منطقه‌ای، اتفاق خوبی در استان افتاده است و یک نهضت استانی برای مبارزه و برخورد با متخلفان بخش آب افتاد به طوری که به ندرت حفر چاه جدید در استان وجود داشته است و در 5 سال اخیر چاه غیرمجاز عمیق اضافه نشده است در این راستا گروه‌های گشت و بازرسی فعال هستند همچنین اگر تخلفی از سوی مردم مشاهده شود گزارش می‌دهند و تخلفات را اعلام می‌کنند بنابراین پرونده حفر چاه غیرمجاز در استان در حال بسته شدن است.

حفر 3000 چاه غیرمجاز در استان مرکزی / پرونده چاه‌های غیرمجاز تا 2 سال دیگر بسته می‌شود

تسنیم: آماری از انسداد چاه‌های غیرمجاز در استان ارائه می‌کنید؟

آمره‌ای: حدود 3 هزار حلقه چاه فاقد پروانه در گذشته در استان حفاری شده بود که از این میزان حدود 2 هزار حلقه چاه مشمول قانون تعیین تکلیف قبل از سال 85 شده‌اند، در گذشته قانونی در مجلس تصویب شد مبنی بر اینکه چاه‌های که قبل از سال 85 حفاری شده‌اند می‌توانند پروانه دریافت کنند و در حد مصرف محدود یک گلخانه به آنها اجازه استفاده داده می‌شود که در حال تعیین تکلیف هستند و پروانه آنها تا پایان سال صادر می‌شود.

خوشبختانه حدود 600 حلقه از یک هزار حلقه چاه غیرمجاز مسدود شده است بنابراین حداکثر 400 حلقه چاه غیرمجاز در استان وجود دارد که باید بسته شود که احکام برخی از چاه‌ها قطعی شده و 200 حلقه چاه آماده مسدود شدن قرار دارند که به تفکیک شهرستان برنامه‌ها به شهرستان‌ها و فرمانداران ارائه شده است و امیدواریم تا دوسال آینده پرونده چاه غیرمجاز در استان به طور کلی بسته شود.

تسنیم: وضعیت ذخایر آبی استان در چه وضعیتی قرار دارد؟

آمره‌ای: اوج بارندگی و سیلاب در سال 98 اتفاق افتاد که خوشبختانه اتفاق خوبی بود و تاکنون که سه سال از سیلاب سال 98 می‌گذرد هنوز از برکت بارندگی و سیلاب در ذخیره سدها و در تغذیه آب‌های زیرزمینی بهره می‌بریم.

متاسفانه بعد از سال 98 میزان بارندگی‌ها سال به سال کاهش پیدا کرد و سال آبی گذشته متوسط حدود 20 درصد شاهد کاهش بارندگی نسبت به دراز مدت در استان بودیم در حالی که اثرات آن در آب‌های زیرزمینی و سطحی و مخازن سد‌ها مشهود است.

بر اساس پیش‌بینی‌های هواشناسی متاسفانه امسال پاییز خوبی از لحاظ بارندگی وجود ندارد و بر اساس پیش بینی سازمان هواشناسی تنها شاهد بارش 20 میلی‌متری در پاییز خواهیم بودکه این بارش بسیار کمی است و امیدواریم در زمستان و بهار بارش‌های خوبی را شاهد باشیم.

در تابستانی که گذشت با وجود اینکه بسیاری از شهرها با کمبود آب مواجه بودند اما خوشبختانه در هیچ یک از شهرهای استان مرکزی مشکل قطعی و جیره‌بندی آب وجود نداشت و این در حقیقت به جهت اجرای طرح‌های مهم آبرسانی بوده که در استان مرکزی اجرا شده است.

مخزن سد الغدیر ساوه به 50 میلیون متر مکعب رسیده است که جای نگرانی دارد

تسنیم: آیا درباره وضعیت ذخایر آبی استان نیز توضیحاتی ارائه می‌کنید؟

آمره‌ای: در استان مرکزی سه سد بزرگ 15 خرداد دلیجان، الغدیر ساوه و کمال صالح وجود دارد که مدیریت و مصرف سد 15 خرداد دلیجان مربوط به استان قم است و مدیریت آن بعهده استان نبوده اما دو سد بزرگ سد الغدیر ساوه و کمال صالح سد‌های مهم و تاثیرگذار استان هستند.

سد ساوه با مخزن حدود 277 میلیون متر مکعب یکبار در زمان بهره‌برداری در سال 70 سرریز کرد و بعد از 20 سال بار دیگر در سال 98 سر ریز کرد که یک اتفاق نادر در کشور بود که حدود 277میلیون متر مکعب آب پشت سد جمع شد ولی در دوسال اخیر مخزن سد کاهش پیدا کرده و در حال حاضر مخزن سد به 50 میلیون متر مکعب رسیده است که جای نگرانی دارد چراکه از آب این سد برای تأمین آب کشاورزی، 23 هزار هکتار باغات انار و آب شرب شهر ساوه استفاده می شود بطوریکه 80 درصد آب شرب شهر ساوه تا زمان راه اندازی سد کوچری از این سد تامین می‌شود بنابراین اگر بارندگی و سیلابی وجود نداشته باشد شرایط سد نگران کننده خواهد بود هرچند هم اکنون سد وارد مرحله بحرانی شده و باید 50 میلیون متر مکعب حجم آب موجود تا سال آینده مدیریت شود.

سد کمال صالح برای شهر اراک به عنوان یک سد حیاتی محسوب می‌شود و حدود 70 الی 80 درصد آب شرب شهر اراک از سد کمال صالح تامین می‌شود، این سد در چند سال اخیر مشکلی نداشته ولی سال گذشته که وضعیت بارندگی مطلوب نبود مخزن این سد نیز به نصف رسید.

ظرفیت مخزن سد کمال صالح حدود 96 میلیون متر مکعب است که هم اکنون 40 میلیون متر مکعب ذخیره آبی در سد کمال صالح وجود دارد که ذخیره آبی آن به زیر 50 درصد رسیده است و امیدواریم با بارندگی‌ها این سد هم سرریز داشته باشد چراکه سد کمال صالح به عنوان یک سد حیاتی برای استان به شمار می‌رود و اگر مشکلی به وجود آید شهر اراک دچار مشکل می‌شود البته این نگرانی وجود ندارد و چاه‌های و منابع جایگزین برای اراک پیش بینی شده است که اگر وضعیت سد نگران کننده شد بلافاصله منابع جایگزین منابع زیر زمینی در مدار قرار گیرد و شهر دچار مشکل نشود.

آبرسانی شهرهای جنوبی و جنوب شرقی مانند خمین، دلیجان، محلات و ساوه از خط کوچری انجام شد

تسنیم: در حوزه آبرسانی به شهرها و روستاهای استان و تامین آب شرب سالم در این بخش‌ها چه اقداماتی انجام شده است؟

آمره‌ای: در بخش تامین آب و آبرسانی به شهرها وزارت نیرو و به تبع آن شرکت آب منطقه‌ای اقدامات خوبی را انجام داده است به طوری که برای اکثر شهرهای بزرگ استان طرح‌های آبرسانی بزرگ اجرا شده است و علاوه بر در اختیار داشتن منابع آب زیرزمینی طی دو برنامه پنجم و ششم موفق شدیم ظرفیت جدیدی را از محل طرح‌های انتقال آبرسانی انجام دهیم.

آبرسانی شهرهای جنوبی و جنوب شرقی مانند خمین، دلیجان، محلات و ساوه از خط کوچری انجام شده است که شهرهای خمین، دلیجان و محلات طی سالهای گذشته به بهره‌برداری رسیده‌اند و تنها طرح آبرسانی شهر ساوه، از این مسیر در حال اجرا است.

تسنیم: باتوجه به اینکه آبرسانی از سد کوچری یکی از خواسته‌ها و پیگیری های به حق مردم ساوه قلمداد می شود این پروژه درحال حاضر در چه وضعیتی قرار دارد؟

آمره‌ای: پروژه آبرسانی شهر ساوه از کوچری طرح مهم و بزرگی است و حدود 130 کیلومتر خط باید از سمت سلفچگان به سمت ساوه اجرا شود که تاکنون 30 کیلومتر از آبرسانی اجرا شده و 100 کیلومتر آن باقی مانده است که برای این 100 کیلومتر باقی مانده نیازمند حدود هزار و 500 میلیارد تومان اعتبار هستیم که در مرحله انعقاد قرارداد است.

خوشبختانه در سفر هیأت دولت پروژه سد کوچری یکی از پروژه‌های مهم و اولویت‌دار استان بود که 500 میلیارد تومان اعتبار برای این پروژه تصویب شد که تشریفات انتخاب پیمانکار برای مابقی 100 کیلومتر در حال انجام است و امیدواریم این پروژه در صورت تامین اعتبار مورد نیاز طی دو الی سه سال آینده مورد بهره‌برداری قرار گیرد.

تسنیم: در منطقه ای مانند شهرستان تفرش که در سال های اخیر با مشکلات آبی روبرو بوده چه اقداماتی شده است؟

آمره‌ای: یکی از پروژه‌های شاخص استان آبرسانی از چشمه هفتیان به تفرش است که 70 درصد این پروژه اجرا شده و هم اکنون به صورت اضطراری بخشی از آب وارد شهر تفرش شده است و 25 روستای مسیر هم آبرسانی می گردد چراکه در شهرستان تفرش به جهت کوهستانی بودن مشکلات آب شرب وجود دارد.

رینگ جنوبی آبرسانی از سدکمال صالح به اراک در حال اجراست

تسنیم: پروژه انتقال آب سدکمال صالح به شهر اراک و تحت پوشش گرفتن 100 درصدی اراک به کجا رسید؟

آمره‌ای: یکی از پروژه‌های مهم و بزرگ شهر اراک سد کمال صالح است که رینگ شمالی شهر اجرا و بهره برداری شده و رینگ جنوبی این طرح نیز در حال اجراست و با تکمیل آن در حقیقت کل سطح شهر اراک تحت پوشش آب سد کمال صالح قرار می‌گیرند.

هرچند این بدین معنی نیست که تمام آب مورد نیاز سطح شهر اراک از سد کمال صالح تامین می‌شود بلکه بخشی از کمبود آب از چاه‌ها تامین و اختلاط می‌شود که خوشبختانه آب شرب شهر اراک وضعیت مطلوبی دارد.

تسنیم: یکی از مباحث مهم امروز در دنیا مساله آب‌های تجدیدپذیر و تکمیل چرخه مصرف آب استدر استان برای بازچرخاندن آب چه اقداماتی انجام شده است؟

آمره‌ای: اکثر تصفیه‌خانه‌های فاضلاب شهرهای بزرگ مانند اراک دلیجان، محلات، ساوه، آشتیان، تفرش ساخته شده است، در صورت وجود متقاضی برای استفاده از پساب در بعضی از شهرها و تصفیه‌خانه‌ها، این پساب فروخته می‌شود و قرارداد استفاده با آنها نیز بسته شده است هرچند برخی از شهرستانها هنوز متقاضی برای استفاده از پساب وجود ندارد و از پساب به شکل درستی استفاده نمی‌شود و در مسیر رودخانه‌ها رها می‌شود.

با توجه به وضعیت نگران‌کننده آب‌های زیرزمینی باید به سمت استفاده از پساب یا به اصطلاح بازتخصیص یا جایگزینی پساب به جای استفاده از منابع آب زیرزمینی رفت، استقبال شهر اراک در استفاده از پساب بیشتر از سایر شهرستان‌هاست، هم اکنون حدود 150 لیتر از پساب تصفیه‌خانه به شهرک صنعتی خیرآباد، 250 لیتر از پساب به فضای شهرداری شهر اراک به جهت جنگل کاری و در آبیاری فضای سبز موجود استفاده کند.

حدود 100 لیتر به مجموعه کمیته امداد، 200 لیتر در ثانیه برای مباحث زیست محیطی تالاب میقان اختصاص پیدا کرده است، حدود 500 تا 600 لیتر در ثانیه پساب وجود دارد که برای آن برنامه‌ریزی انجام نشده است هرچند قبلا برای بخش کشاورزی در نظر گرفته شده بود اما به جهت مسائل بهداشتی و زیست محیطی مورد تایید قرار نگرفت، در حال حاضر پالایشگاه و پتروشیمی شازند متقاضی استفاده از باقی مانده پساب هستند که در حال انجام مذاکرات است و اگر توافقات حاصل شود بخشی از پساب تصفیه‌خانه برای دو صنعت مادر و ملی استان که از صنایع مهم کشور هستند انتقال داده می‌شود تا مقداری فشار برداشت آب زیرزمینی از منطقه کاهش پیدا کند، مصرف صنایع پالایشگاه و پتروشیمی شازند بسیار بالا است و رفته رفته به آب منطقه آسیب وارد می‌کند بنابراین استفاده از پساب می‌تواند به عنوان یک جایگزین مطلوب برای دو صنعت ملی استان باشد.

در شهرهای دلیجان با شهرداری این شهر همچنین شهر محلات با مجتمع گلخانه ای برای استفاده از پساب قرار داد بسته شده است، برنامه وزارت نیرو یا آب منطقه‌ای برای پساب‌ها، استفاده و جایگزینی منابع آب قبلی در اختیار صنایع بزرگ است بنابراین در قسمت‌هایی که تصفیه‌خانه و شبکه‌های فاضلاب تکمیل نشده است باید به صورت فراخوان سرمایه‌گذار مشارکت داشته باشد و از طریق شرکت‌های آب و فاضلاب، سرمایه‌گذار شبکه فاضلاب یا تصفیه‌خانه را تکمیل می‌کند و به ازای آن می‌تواند از پساب استفاده کند.

نقاط آسیب‌پذیر استان مرکزی در سیل و سیلاب‌ها شناسایی شد

تسنیم: آیا اقدامی برای جمع آوری آب های روان و جلوگیری از هدررفت آنها دارید؟

آمره‌ای: در این راستا تقریبا خروجی رودخانه‌های بزرگ استان مانند رودخانه قمرود و قره‌چای و بزرگ بسته شده است و هر بارندگی و سیلابی در استان داشته باشیم نهایتا در سد‌ها ذخیره می‌شوند و چیزی را از دست نمی‌دهیم همچنین سدهای کوچکی توسط جهاد کشاورزی و منابع طبیعی در بالا دست، احداث شده است که این سدها در نگهداری آب‌ها و ذخیره بارندگی‌ها بسیار موثر هستند بنابراین امکان احداث سد بزرگ در استان به جهت توپوگرافی منطقه وجود ندارد و تنها به جهت کاهش حجم سیلاب، فرسایش خاک و نفوذ پذیری آب در زمین باید در استان طرح‌های آبخیزداری انجام شود تا بتوانیم آب را ذخیره کنیم و اجازه ندهیم سبب خسارت سیلاب شود.

بعد از مدیریت سیلاب مخرب سال 98، نقاط آسیب‌پذیر استان در سیلاب شناسایی شد و در طول این سال‌ها بسیاری از نقاط آسیب‌پذیر استان با همراهی دستگاه‌های مربوطه اصلاح و ترمیم شده است، در سیلاب‌های تابستانه به جهت انجام اقدامات پیشگیرانه به جز یک روستا تقریبا آسیب جدی و تلفات جانی در استان وجود نداشته است و خسارت مالی محدود بود کما اینکه در بسیاری از شهرهای کشور سیلاب‌های تابستانه خسارت‌های جدی وارد کرد.

خوشبختانه در استان مرکزی مسیر رودخانه‌ها لایروبی شد، پل‌های عبوری جاده‌ها توسط راهداری پاکسازی شده است و این آمادگی برای دستگاه‌ها وجود دارد که سیلاب‌های بعدی بدون هیچ آسیبی برای استان برکتی باشد و بتوانیم از سیلاب و بارندگی‌ها استفاده کنیم.

تسنیم: به موضوع سیل و سیلاب اشاره کردید، برای حل مشکل این بخش اقدامی شده است؟

آمره‌ای: دخل و تصرف در رودخانه‌ها را از عوامل تشدید سیلاب است که در استان مرکزی مدیریت سیلاب در لایروبی‌ها و دخل و تصرف رودخانه‌ها مانند چاه‌های غیرمجاز تبدیل به نهضتی شده است که همه دستگاه‌های اجرایی، دهیارها، بخشدارها و مردم به این موضوع واقف شدند و حریم و بستر رودخانه‌ها را رعایت می‌کنند و مجموعه آب منطقه‌ای به شدت با افرادی که حریم رودخانه‌ها را مسدود یا تصرف می‌کنند برخورد می‌کند و همچنان این برخوردها ادامه دارد تا کمترین آسیب در مواقع سیلاب وجود داشته باشد.

متاسفانه سالانه حدود 200 میلیون متر مکعب از ذخایر استان کم می‌شود و جایگزین نمی‌شود

تسنیم: وضعیت فرونشست و فروچاله‌ها در استان مرکزی چگونه است؟

آمره‌ای: فرونشست به معنای نشست سرتاسری در سطح دشت است که سالانه چند سانت یا چند میل فرو نشست وجود دارد که در استان مرکزی مطالعه مستندی وجود ندارد که آیا فرونشست وجود دارد؟ یا به چه میزان فرونشست وجود داشته است و تاکنون مطالعه صورت نگرفته است.

این کار برعهده سازمان زمین شناسی است و فروچاله‌ها، چاله‌های عمیقی است که در اثر نشست زمین ایجاد می‌شود و نمونه‌های بارز آن در استان همدان است که به عنوان مثال در یک محدوده به ابعاد 20 متر در 50 متر و عمق 10 متر یا 30 متر زمین فرو می‌رود که خطری جدی محسوب می‌شود و این فروچاله‌ها عموما به جهت برداشت‌های بی‌رویه از منابع آب زیرزمینی و افت آب زیرزمینی اتفاق می‌افتد.

در استان مرکزی تاکنون فروچاله مشاهده نشده است ولی احتمال فرونشست در سطح استان وجود دارد اما مطالعات مستندی در این زمینه وجود ندارد و امیدواریم در آینده مطالعات دقیق‌تری انجام شود تا بتوان به طور دقیق در این زمینه اظهارنظر کرد.

تسنیم: وضعیت کاهش و کسری مخازن آب زیرزمینی در استان مرکزی چگونه است؟

آمره‌ای: متاسفانه سالانه حدود 200 میلیون متر مکعب از ذخایر استان کم می‌شود و جایگزین نمی‌شود، منابع آب زیرزمینی مانند دخل و خرج است که دخل آن از بارندگی‌ها و خرج آن از طریق چاه‌ها، چشمه‌ها و قنوات غیره است بنابراین اگر دخل و خرج ما با هم مطابقت نداشته باشد مسلما کم می‌آوریم این در حالی است که در آب‌های زیرزمینی متاسفانه دخل ما جوابگوی خرج ما نیست و همین موضوع سبب شده است سالی حدود 180میلیون متر مکعب از سفره های آب زیرزمینی ما کم و دیگر جایگزین نشود و این یک خطر بزرگ محسوب می‌شود.

خوشبختانه با اقدامات انجام شده وضعیت کاهش آب‌های زیرزمینی روبه بهبودی است و به عبارتی جلوگیری از حفاری غیرمجاز و کنترل برداشت‌ها سبب شد در سه الی چهار سال گذشته تقریبا ثبات نسبی در کاهش سطح آب زیرزمینی استان ایجاد شود.

تسنیم: سند سازگاری با کم آببی و تنش آبی در استان مرکزی به کجا رسید؟

آمره‌ای: سال‌های گذشته سندی در استان تحت عنوان سند سازگاری با کم آبی تهیه شده و در کل کشور هر استانی برای خود این سند را تهیه کرده است، این سند تقریباً یک سند فرابخشی است و دستگاه‌هایی از جمله جهاد کشاورزی و صنعت و معدن، مجموعه وزارت نیرو، آب و فاضلاب، محیط زیست و شهرداری‌ها متولی اجرای این سند هستند.

بر اساس سند سازگاری با کم آبی هر دستگاه اجرایی وظایفی را عهده‌دار است که بر اساس برنامه‌های تدوین شده در سند، طی 7 سال باید مجموعا 600 میلیون متر مکعب برداشت منابع آب زیرزمینی کاهش پیدا کند که همین امر سبب می‌شود با کسری مخزن در طی سال مواجه نشویم.

پر کردن چاه‌ها، کنتورگذاری چاه‌ها، اجرای آبیاری‌های مکانیزه، اصلاح الگوی کشت، و در شهرها جلوگیری از کشت چمن، شیوه‌های نوین آبیاری توسط شهرداری‌ها و در صنعت استفاده از بازچرخانی آب از جمله برنامه‌های سند سازگاری با کم آبی که هر دستگاهی متعهد به اجرای آن است.