استفاده از واژه بیگانه در نامگذاری تولید داخل ممنوع است / صداوسیما در پخش تبلیغات، زبان فارسی را رعایت کند
خبرگزاری فارس گروه کتاب و ادبیات نفیسه اسماعیلی: در آستانه حکمی که سال گذشته پس از دیدار شعرا در نیمه ماه مبارک رمضان با رهبر انقلاب برای یک مسئول صادر شد، سراغ «محمود شالویی» مشاور وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی در امور پاسداشت زبان فارسی رفتیم.
در سال 98 پس از انتقاد و تذکر رهبر انقلاب در توجه بیشتر به موضوع زبان فارسی، وی به این سمت منصوب شد و حدود یک سال است در وزارت ارشاد مسئولیت دارد. قرار بود همزمان با پاسداشت زبان فارسی و روز بزرگداشت فردوسی، گفت‌وگویی با وی داشته باشیم که کرونا این ویروس منحوس همه برنامه‌های ما را به شکلی دیگر رقم زد.
اوایل هفته کاری در دفتر کار او در طبقه چهارم وزارت ارشاد (حوزه وزارتی) حاضر شدیم. تاکید بر فاصله‌گذاری اجتماعی و استفاده از اسپری ضدعفونی کننده را چندین بار در سخنان ورودی‌مان شنیدیم، حتی زمانی که قرار بود برگه‌ای را نشان‌مان دهد دستانش را با الکل ضدعفونی کرد!
بعد از کمی صحبت درباره روزهای پیش‌رو مصاحبه آغاز شد. گفت‌وگویی که حدود دو ساعت ادامه داشت و مخاطبان این متن آن را اکنون می‌خوانند:
* شنیده‌ام که تحصیلات شما در حوزه ادبیات و زبان فارسی نیست. درست است؟
بله، تحصیلاتم در حوزه ادیان و عرفان تطبیقی است.
* پس در حوزه زبان و ادبیات فارسی چه می‌کنید؟
من به حوزه زبان و ادبیات فارسی علاقه‌مندم و از دیرباز هم به این عنوان بیشتر شناخته می‌شدم.
* بر چه مبنایی؟
از دوره نوجوانی به حوزه شعر و ادب فارسی ذوق وافر داشتم و از همین روی اشعار بسیاری از مثنوی معنوی را به حافظه سپردم و در این باره به پژوهش پرداختم. من سال‌های خیلی طولانی است که در حوزه ادبیات عرفانی کار می‌کنم و در این زمینه یکسری پژوهش‌هایی داشتم و بیشتر از همه روی «مثنوی معنوی» کار کردم. دو سالی است که از خارج از کشور به ایران آمدم و در رادیو فرهنگ هم همین بحث را در برنامه‌ای تحت عنوان «شب‌های روشن» پیگیری می‌کنم.
کتابی با عنوان «مولانا و وحدت ادیان» را نوشتم که از سوی انتشارات پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات منتشر شد. همچنین شرحی بر گزیده‌ای از اشعار سهراب سپهری به دو زبان فارسی و انگلیسی از سوی «نشر انجمن مفاخر ملی ایران» با عنوان «من مسلمانم» منتشر شد. البته دو اثر دیگر هم هست یکی ترجمه، توضیح و مقدمه دیوان حافظ همراه با 30 اثر استاد فرشچیان به زبان صربی و ترجمه و شرح گزیده مثنوی به زبان مقدونیه‌ای است.
رشته من عرفان است و بخشی از عرفان هم مربوط به ادبیات عرفانی است و ادبیات عرفانی، مهمترین حوزه ادبیات فارسی امروز است. اگر آثار ادیبان برجسته را بررسی کنید، می‌بینید از جمله عارفان هستند؛ مثلا حافظ، سعدی، مولانا، سنایی، عطار اینها همه از سلسله عرفا هستند که به نظر می‌رسد زبان عرفان و زبان ادبیات خیلی به هم نزدیک است.
* حکم شما چند ساله است؟
زمان در حکم قید نشده است.
* چه شد این سمت را پذیرفتید؟
من پیش‌تر رایزن فرهنگی ایران در یوگسلاوی سابق بودم. یعنی صربستان و مقدونیه. بعد که به ایران آمدم مدیر کل ارشاد مازندران شدم، ولی پس از منویات رهبر انقلاب در دیدار با شعرا همزمان با نیمه ماه مبارک رمضان، آقای صالحی وزیر ارشاد خواستند که من این حوزه را عهده‌دار شوم.
* به سمت کنونی شما برسیم که موضوع اصلی این گفت‌وگوست. در بد ورود شما موضوع طرح‌نامه زبان فارسی مطرح شد. درباره این طرح‌نامه بگویید که از کجا شروع شد و به امضای چه کسی رسید؟
موضوع مربوط به «پاسداشت زبان فارسی» به سالیان گذشته برمی‌گردد. یعنی به اولین مصوبه مجلس شورای اسلامی در سال 1375 که استفاده از واژه‌های بیگانه را ممنوع کرده بود. در این مصوبه توجه به زبان فارسی، گسترش و ترویج و توسعه آن مورد توصیه قرار گرفته بود. همچنین دستگاه‌های مختلفی را موظف و مکلف و برای هر یک وظایفی را مشخص کرده بود. این اولین مصوبه در این زمینه بود؛ آن هم با توضیحاتی که چه اقداماتی باید صورت گیرد.
* یعنی اولین مصوبات در زمینه زبان فارسی برای سال 75 است؟
بله، مربوط به سال 1375 است که آقای ناطق نوری رئیس وقت مجلس شورای اسلامی، آن را ابلاغ کرد؛ یعنی 28 آذر 1375 ابلاغ شده است.
استفاده از واژه بیگانه روی کلیه تولیدات داخلی ممنوع است
بر این مبنا به منظور قوت و اصالت زبان فارسی به عنوان یکی از رکن‌های هویت ملی ایران و زبان دوم جهان اسلام و معارف و فرهنگ اسلامی، دستگاه‌های قانون‌گذار اجرایی و قضایی کشور و سازمان‌ها، شرکت‌ها و موسسات دولتی و کلیه شرکت‌هایی که شمول قوانین و مقررات عمومی بر آنها مستلزم ذکر نام است و تمام شرکت‌ها، سازمان‌ها، نهادهای مذکور در بند «د» تبصره 22 قانون برنامه دوم توسعه موظف هستند از به کار بردن کلمات و واژه‌های بیگانه در گزارش‌ها، مکاتبات، سخنرانی‌ها و مصاحبه‌های رسمی خودداری کنند و همچنین استفاده از این واژه‌ها روی کلیه تولیدات داخلی اعم از بخش‌های دولتی و غیردولتی که در داخل کشور تولید می‌شود، ممنوع است.
این مصوبه سال 75 مجلس است. در مصوبه مجلس هم هر دستگاهی مشخص شده است که باید چه کاری انجام دهد. مثلا فرهنگستان زبان و ادبیات فارسی باید براساس اصول و ضوابط مصوب خود برای واژه‌های مورد نیاز با اولویت واژه‌هایی که کاربرد عمومی دارند، راسا یا با همکاری مراکز علمی واژه‌گزینی یا واژه‌سازی کنند. این مصوبه 24 سال پیش مشخص شده است.
اولین مصوبه در راستای زبان فارسی مربوط به سال 75 است که در آن وظایف دستگاه‌ها مشخص شده است
آنجا حتی آمده، واژه‌هایی که فرهنگستان زبان و ادبیات فارسی معادل‌یابی برای آنها را ضروری نمی‌داند و نیز کلماتی که هنوز واژه فارسی معادل آنها به تصویب نرسیده، از شمول این قانون مستثنی هستند. فرهنگستان علوم پزشکی، دستگاه آموزشی و پژوهشی، دانشگاه و سایر سازمان‌های علمی و فرهنگی، چاپخانه‌ها، مراکز نشر، روزنامه‌ها و مطبوعات مکلف به رعایت این قانون هستند و در صورت تخلف وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی موظف است مطابق تبصره 8 همین قانون با آنها رفتار کند.
صداوسیما و همه دستگاه‌ها موظفند واژه‌های مصوب فرهنگستان زبان و ادبیات اسلامی را به کار برند
*تبصره‌ها در این راستا بسیارند که تکلیف دستگاه‌ها را مشخص کرده؟
اتفاقا نه زیاد نیستند، اما مثلا در تبصره 7، صداوسیمای جمهوری اسلامی ایران موظف شده از بکارگیری واژه‌های نامأنوس بیگانه خودداری کند و ضوابط دستوری زبان فارسی معیار را که مقام معظم رهبری هم در سخنرانی اخیر ماه مبارک رمضان سال گذشته خیلی روی آن تاکید داشتند، رعایت کند؛. سازمان صداوسیمای جمهوری اسلامی ایران و کلیه دستگاه‌های مسئول در ماده واحده موظفند واژه‌های مصوب فرهنگستان زبان و ادبیات اسلامی را بعد از ابلاغ در تمام موارد به کار ببرند. تولید و توزیع‌کنندگان کالا و سایر مراکز کسب و پیشه در صورت تخلف از این قانون به ترتیب به مجازات‌هایی از اخطار کتبی توسط وزارت ارشاد تا تعطیلی موقت محل کار، لغو برنامه‌ها و... محکوم خواهند شد.
* با توجه به این سخنان، یعنی برای سایر دستگاه‌ها هم تکلیف مشخصی ابلاغ شده؟
بله، مثلا نیروی انتظامی را هم موظف کرده که از نصب علائم به زبان و خط بیگانه توسط مراکز تولید و توزیع و صنوف جلوگیری کند. در واقع سال 75 مشخص شده فرهنگستان، صداوسیما، وزارت ارشاد و نیروی انتظامی چه کاری باید انجام بدهند. نکته‌ای باقی نگذاشته و صریح و شفاف همه این موارد را بیان کرده است.
در این مقطع نیازمند آئین‌نامه اجرایی بود که آن هم دو ماه پس از تصویب به پیشنهاد کمیسیون فرهنگی دولت و به تصویب هیات وزیران رسید. بعدها آئین‌نامه اجرایی در جلسه هیات وزیران در سال 1388 مشخص شد و در سال 1394 آئین‌نامه اجرایی شورای پاسداشت زبان فارسی از دل آن بیرون آمد.
* گویا بعد از آن اصلاح هم شده است.
بله سال 1394 آن را اصلاح کردند. بلافاصله در ماده 17 اصلاحیه آمده به منظور انجام هماهنگی بین دستگاه‌های اجرایی ذیربط در انجام تکالیف مشخص شده در قانون و آئین‌نامه و رفع مشکلات اجرایی، «شورای هماهنگی پاسداشت زبان فارسی» به ریاست وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی و نمایندگان تام‌الاختیار وزارت کشور، وزرای کشور، بهداشت و درمان آموزش پزشکی، آموزش و پرورش، صنایع دستی و گردشگری، ثبت اسناد و املاک شهر، صداوسیما، فرمانده نیروی انتظامی، شهردار تهران و رئیس فرهنگستان تشکیل شود و قرار شد تصمیمات شورا برای مراجع قانونی ذیربط ارسال شود.
* یعنی سال 94 گفته شد که باید شورا تشکیل شود. بنابراین امور مربوط به شورای هماهنگی پاسداشت زبان فارسی را باید از سال 94 مطالبه کرد.
بله. پس تا اینجا مشخص شد که طبق قانون وظیفه هر دستگاه چیست. (اما بنا به هر دلیلی چون دلایل هر کدام از این دستگاه‌ها در جای خودش شنیدنی است) اینکه چطور دستگاهی در ایفای وظایفش کم‌کاری داشته باید آن دستگاه پاسخگو باشد. در همین مسیر اما وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، کار خوبی انجام داد و از سال 94 یک شورای پاسداشت زبان فارسی در وزارتخانه تشکیل داد.
تشکیل شورای پاسداشت زبان فارسی از سال 94 در وزارت ارشاد / ابتدا در معاونت فرهنگی سپس به صورت مشاور وزیر
* چه جالب! یعنی در وزارت ارشاد این شورا وجود داشت ولی فعال نبود؟!
بله تشکیل شده بود، اما در «معاونت مطبوعاتی» دایر شد و دبیرخانه‌اش زیر نظر مستقیم وزیر ارشاد نبود، بلکه زیر نظر معاونت مطبوعاتی فعالیت داشت. رئیس شورا وزیر بود، ولی دبیرخانه‌اش در معاونت مطبوعاتی قرار داشت و دبیری هم برای آن مشخص شده بود.
* منظور شما آقای احسان‌الله حجتی است؟
آن زمان آقای حجتی، مشاور معاون مطبوعاتی وزیر و دبیر شورای پاسداشت زبان فارسی بود.
* مصوبه قوی قابل اجرا هم داشتند؟
خوشبختانه در سال 1397 شرایط نوشتار و طرح تابلوهای معرف کاربری که مصوب مجلس است هم در آنجا تدوین می‌شود که خیلی کار خوبی است. یعنی وظایف هر کدام از دستگاه‌ها را مشخص کرد و این مسئله ابلاغ شد.
* این را آقای حجتی تصویب کرده است؟
بله. آقای حجتی آن زمان دبیر بود. شورای پاسداشت آن را تصویب کرد و رئیس آن هم آقای وزیر بود و با امضای وزیر ارشاد ابلاغ شد. ایشان به عنوان وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی و رئیس شورای هماهنگی پاسداشت زبان فارسی و به همه دستگاه‌ها ابلاغ کرد و وظیفه هر دستگاهی را هم مشخص کردند. اینکه مثلا مرجع صدور مجوز، «اتحادیه‌های صنفی» است و سازمان ثبت اسناد، مرجعی است که هر واحد و مجموعه‌ای باید آنجا ثبت شود.
* اندازه تابلوها باید چقدر باشد؟
رعایت نسبت 70 درصد خط فارسی به 30 درصد خط بیگانه در تمام تابلوهایی که کاربرد دوزبانه دارند، الزامی است. اینها را مشخص و ابلاغ کردند و ما تمام اینها را به استان‌ها ابلاغ کردیم و دائم هم پیگیری می‌کنیم و استان‌ها هم مکرر گزارش‌های خودشان را ارسال می کنند.
* به دوره شما هم برسیم. در دوره مسئولیت جنابعالی هم این موضوع رصد می‌شود؟
در دوره ما علاوه بر اینکه شروع به پیگیری این مسائل کردیم، از استان‌ها خواستیم گزارش خود را در این راستا برای ما بفرستند. نکته مدنظر این بود که شوراهای خرد و جزیی‌تری در قالب «کمیسیون» در تهران شکل بگیرد که آنها مرتبا این موارد را رصد و نظارت کنند. از این رو به پیشنهاد شورای پاسداشت زبان و فارسی و دستور آقای صالحی، وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی «کمیسیون داخلی شورای پاسداشت زبان فارسی» در وزارتخانه شکل گرفت؛ کمیسیون دائمی شورای پاسداشت زبان فارسی برای همه دستگاه‌های عضو شکل گرفت. مثلا در شورای پاسداشت زبان فارسی شهرداری در سطح معاون فرهنگی و اجتماعی در شورای پاسداشت شرکت می کند. وزارت بهداشت هم در سطح معاون وزیر بهداشت و معاون پرستاری، از سوی صداوسیما هم معاون پژوهشی سازمان حاضر می‌شود.
* این شورا چند نفر عضو دارد؟
12 عضو، اما به واسطه کرونا و شرایط بهداشتی مجبور شدیم این جلسات را به صورت مجازی برگزار کنیم که مصوباتی را که لازم است اخذ و به «شورای پاسداشت زبان فارسی» بیاوریم. برگزاری جلسات به صورت فصلی هم کفایت می‌کند. مهم این است که کار جنبه کاربردی پیدا کند.
* به نظر می‌رسد تشکیلات پیچیده‌ای دارید! مصوباتی هم داشته؟
بله مصوباتی در تمام 3، 4 جلسه از زمان تشکیل داشته؛ نکته اینجاست که پس از دغدغه‌مندی مقام معظم رهبری در دیداری که با شاعران در موضوع زبان فارسی داشتند، امور، سرعت بیشتری به خود گرفت و همه مسایل طی یک مدار پیگیری شد و بلافاصله وزیر ارشاد، مشاوری برای خود در این حوزه معرفی کرد.
سازمان ثبت احوال به فارسی بودن نام توجه دارد
نکته مهم اینجاست که دستگاه‌های مختلفی در این شورا حضور دارند. حتی اگر شورای پاسداشت هم نبود، همان مصوبه سال 1375 مجلس شورای اسلامی برای اینکه هر دستگاهی تکلیف خودش را بداند، کافی بود. موضوع اهمیت زبان فارسی نشان می‌دهد وظیفه و رسالت از هیچ دستگاهی ساقط نمی‌شود؛ حتی اگر عضو شورای پاسداشت نباشد مانند «سازمان ثبت احوال». در حال حاضر این سازمان عضو شورای پاسداشت نیست، اما کسی که می‌خواهد به سازمان ثبت احوال مراجعه کند و شناسنامه بگیرد و نامی را آنجا ثبت کند، این سازمان به فارسی بودن نام توجه دارد.
استعلام‌هایی که روزانه از فرهنگستان برای اسامی خاص می‌آید
* پس سازمان ثبت احوال هم برای ثبت یک «نام» از شما استعلام می‌گیرد؟
هر جایی که ابهام باشد، مثلا هر کسی از فرهنگستان زبان فارسی استعلام بگیرد، فرهنگستان هم به ما اطلاع می‌دهد. روزانه از فرهنگستان استعلام‌هایی می‌شود و فرهنگستان هم پاسخ می‌دهد و در سیستم سامانه به این شکل با یک جدیت کار دنبال می‌شود. متقاضی از طریق سامانه تقاضا می‌کند و می‌گوید من می‌خواهم فلان اسم را برای فلان مجموعه انتخاب کنم. سیستم ما آن را به فرهنگستان منتقل می کند و خوشبختانه فرهنگستان و شخص آقای دکتر حداد عادل نسبت به موضوع بسیار حساس هستند و با جدیت آن را بررسی می‌کنند.
واحدهای ما یعنی افرادی که در «ادارات کل فرهنگ و ارشاد اسلامی در استان‌ها» مدیریت می‌کنند، با موضوع زبان فارسی به اندازه‌ای آشنا هستند که اگر یک واژه بیگانه را به آنها معرفی کنند، همان جا بتوانند پاسخ آنها را بدهند و بگویند این واژه بیگانه است. اما برای اطمینان‌خاطر حتما آن را وارد سامانه می‌کنند و از فرهنگستان استعلام می‌گیرند و فرهنگستان هم پاسخ آنها را می‌دهد. خوشبختانه رابطه بسیار خوبی بین وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و فرهنگستان زبان و ادبیات فارسی در این زمینه وجود دارد. این دو دستگاه کار خودشان را خیلی خوب و منظم انجام می‌دهند.
* موازی‌کاری نیست؟
نه، استعلام می‌شود؛ چون فرهنگستان مرجع تخصصی و علمی و تشخیصی و تطبیقی است. بالاخره واژه‌گزینی‌ها هم بر عهده فرهنگستان است. فرهنگستان باید اینجا نقش علمی خودش را ایفا کند که دارد به خوبی انجام می‌دهد.
جالب است بدانید گاهی فردی اسم بیگانه یا غیرفارسی را در شناسنامه‌اش ثبت کرده، حالا می‌خواهد به نام خودش، شرکتی را ثبت کند. می‌گوید اسم من است و اسم من در شناسنامه درج شده، چطور شما به اسم من مجوز نمی‌دهید؟
* در کمیسیون دائمی از اعضای فرهنگستان هم حضور دارند؟
بله خانم دکتر پرویزی، معاون آقای دکتر حدادعادل، معاون واژه‌گزینی در کمیسیون دائمی حضور دارد یا مدیرکل فرهنگی شهرداری تهران در کمیسیون ما حضور دارد. نماینده اداره نظارت بر اماکن حضور دارد. دو مدیر کل سازمان ثبت اسناد حضور دارند. حتی وزارت صنعت در حد مدیر کل حضور دارد. وزارت صنعت یک مجموعه خیلی گسترده و پراکنده است؛ یعنی بخش مهمی از آن به اصناف برمی‌گردد که ما خواستیم نماینده اصناف هم حتما حضور داشته باشد.
اگر این موارد را طی یک‌سال گذشته بررسی کنیم، در می‌یابیم ظرف یک سال گذشته هم نسبت به ساماندهی این موضوع اقدامات جدی صورت گرفته، هم سامانه ارتباطی ما خیلی فعال شده، هم مراجعات ما خیلی گسترده است. شاید در دوره‌هایی کسی به وزارت ارشاد یا ادارات کل وزارت ارشاد مراجعه نمی‌کرد و خودش مستقیم از یک نامی استفاده می‌کرد. دستگاه‌های مربوطه هم خیلی به این موضوع حساسیتی نشان نمی‌دادند ولی الان با پیگیری‌های مداومی که دارد صورت می‌گیرد، گزارش‌های متعدد و مفصلی که از آنها خواسته می‌شود، با یک احساس وظیفه‌ای دستگاه‌ها هم پای کار آمده‌اند.
یکسری موانع یا مشکلاتی وجود دارد؛ چون این حضور و نفوذ واژه‌های بیگانه ظرف یک یا چند سال شکل نگرفته است و در طول سالیان متمادی وارد شده و گاهی مجموعه‌ای با این عنوان شناخته شده است، حالا برای تغییر این اسم و این عنوان، قدری زمان می‌طلبد. نیاز جدی به فرهنگ‌سازی عمومی و ایجاد انگیزه و هیجان عمومی در جامعه است؛ طوری که مردم احساس وظیفه و احساس کنند که در مقابل واژه بیگانه باید واکنش نشان بدهند یا نباید واژه بیگانه را بپذیرند.
جالب است بدانید گاهی فردی اسم بیگانه یا غیرفارسی را در شناسنامه‌اش ثبت کرده، حالا می‌خواهد به همان نام، شرکتی را ثبت کند، می‌گوید اسم من است و اسم من در شناسنامه درج شده. چطور شما به اسم من مجوز نمی‌دهید؟
الان می‌توانیم بگوییم همه دستگاه‌ها با شدت و ضعف‌هایی بسیج شده‌اند. البته همه شاید نوع فعالیت یا کارکردشان یکسان نباشد، اما در اینکه همه این دستگاه‌های عضو شورای پاسداشت زبان فارسی به نوعی احساس وظیفه می‌کنند و در این امر دخیل و سهیم شدند، تردیدی وجود ندارد.
ما برای اینکه بتوانیم همه این قوانین و مقررات را به زمانی برگردانیم که دیگر فضای عمومی جامعه ما از واژه‌های بیگانه خالی شده باشد، نیازمند زمان است و باید دستگاه‌های بیشتری وارد کار شوند و احساس مسئولیت خیلی بیشتری صورت بگیرد. همه این کار را کار خودشان بدانند. اگر این موضوع مردمی شود، بیشتر و زودتر اثرگذار خواهد بود.
برای ثبت نام یک شرکت یا واحد تولید باید چه کرد؟
* به راه‌های ارتباطی اشاره کردید. این راه‌های ارتباطی چیست؟ مردم از چه طریقی با شما ارتباط دارند؟
مردم یعنی متقاضیانی که می‌خواهند برای شرکت، مجموعه یا یک واحد تولیدی یا صنفی خودشان، نامی را انتخاب کنند وقتی به سازمان ثبت اسناد مراجعه می‌کنند، معمولا سازمان ثبت اسناد مستقیما از فرهنگستان زبان و ادبیات فارسی استعلام می‌کند.
* یعنی اگر نام، مغایر باشد شما بلافاصله می‌گویید این نام مجاز نیست؟
خود فرهنگستان به سازمان ثبت اسناد، نظرش را اعلام می‌کند. در واقع وقتی سازمان ثبت شرکت‌ها، استعلام می‌کند، فرهنگستان نظرش را اعلام می‌کند، در عین حالی که سازمان ثبت نظرش را اعلام می‌کند به ما هم رونوشت می‌دهد که شما در جریان باشید که اگر این شرکت از سامانه شما تقاضایی داشت، بدانید ما این واژه را تایید یا رد کرده‌ایم.
یک کانال، سازمان ثبت است. کانال دیگر ما هستیم و استان‌ها و در نهایت ما هم به همین طریق از فرهنگستان استعلام می‌گیریم.
اگر با یک نام غیرفارسی مواجه شدید، حتما استعلام آن را بخواهید
دستگاه‌های دیگر هم باید خیلی مواظب این موضوع باشند. مثلا شهرداری‌ها؛ چرا که در کوچه و خیابان با نیروهایی که دارد، دائما در تردد شهری و مواجهه عینی است. حالا مثلا اگر کسی آمده از ما درخواست کرده و ما آن را تایید نکردیم، او رفته و آن نام را زده است. کسی که آن نام را می‌بیند، باید اعلام کند. تقاضایی که ما داریم این است که اگر با یک نام غیرفارسی مواجه شدید حتما استعلام آن را بخواهید و بگویید شما برای نام مجموعه خودتان مجوز دارید؟
* یعنی الان هر صنفی هر جایی را بخواهد باز کند، باید حتما از شما مجوز داشته باشد؟
اصناف باید برای نام استعلام بگیرند. ما برای کار مجوز نمی‌دهیم، ولی برای نام باید استعلام بگیرند و باید در سامانه ما استعلامشان را ثبت کنند و در ادامه ما نیز این موضوع را به فرهنگستان منتقل می‌کنیم.
* از زمانی که شما به این سمت منصوب شده‌اید، مراودات شما با فرهنگستان بیشتر شده است؟
خیلی زیاد!
* تا پیش از این مراودات چگونه بوده؟
در این سطح نبود. در حال حاضر وزیر در حوزه خودش مشاور منصوب کرده است، سامانه فعال شده، ارتباطات ما دائمی شده، حوزه ما بیشترین ارتباط را با فرهنگستان زبان و ادبیات فارسی و سازمان ثبت اسناد دارد، حتی نشست‌های سه‌جانبه هم زیاد برگزار می‌کنیم. مشورت‌های مختلف و متعدد داریم و این موارد را با همدیگر مرور می‌کنیم. حتی درباره بعضی از اسم‌ها با هم مشورت می‌کنیم یا نظراتی را که به ما داده می‌شود هم منتقل می‌کنیم.
* با مغایرت‌های درخواستی چگونه برخورد می‌شود؟
گاهی مثلا نامی رد شده، اما متقاضی نپذیرفته و شاکی بوده و گفته این نام طبق فلان مستندی که در لغت‌نامه دهخدا است، فارسی است. نام ایرانی است؛ چون نام روستای ما در فلان جا است، پس فارسی است، چرا مردود شده! فرهنگستان استدلال‌های خودش را خیلی خوب مطرح می کند با این مضمون که می‌گوید: اگر شما می‌خواهید نام این روستا را انتخاب کنید، چنانچه محدوده فعالیت شما در همین روستا یا در همین شهر است (چون شناخته شده است) ما به شما مجوز می‌دهیم، اما اگر شما می‌خواهید این نام را در پایتخت یا در شهرهای دیگر کشور بیاورید، این تداعی نام بیگانه را می‌کند و یا مشابه اسمی در خارج است که آن را در ذهن تداعی می‌کند.
* پس شما با فرهنگستان موازی‌کاری ندارید؟
نه، موازی‌کاری نیست؛ بلکه یک همکاری و تعامل بسیار خوب است. من معتقدم فرهنگستان پشتوانه علمی این ماجرا است و الان بسیار خوب کارش را انجام می‌دهد. جالب است بدانید در این راستا رئیس فرهنگستان آقای دکتر حداد عادل در هر روز مکاتباتی را به امضاء خودشان برای ما ارسال می کنند. در حال حاضر ارتباط خوبی برقرار است و ما مجموعه‌ای هستیم که هر روز تعداد زیادی نامه (همینطور که می‌بینید) برای ما می‌آید، استعلام گرفته می‌شود و پاسخ‌ها ارسال می‌شوند.
* شما به موانعی هم اشاره کردید. افراد مانع هستند یا نهادها و سازمان‌ها؟
از موانعی که در کار وجود دارد، موضوع رونق کسب و کارهاست، چون برخی عنوان می کنند این کار با برند خاص شناخته شده است یا با استفاده از این عنوان می‌تواند کسب و کارش را بهتر توسعه دهد. شاید اگر بخواهد از یک اسم فارسی استفاده کند، اینقدر رونق نداشته باشد. یا بعضی‌ها ایراد می‌گیرند ما اصلا اینقدر واژه فارسی نداریم. همه استفاده شده، ولی من باید در پاسخ بگویم خوشبختانه هم فرهنگستان توانسته واژه‌های بسیار متعددی را که جاذبه خوبی دارد در اختیار متقاضیان قرار بدهد و هم اینکه زبان فارسی آنقدر زبان غنی‌ای است که اگر واقعا کسی بررسی و در آن ورود کند، واژه‌هایی پیدا می‌کند که در هیچ زبان خارجی نیست. واژه‌های زبان فارسی از هر زبانی هم گسترده‌تر است و هم بار معانی و مفاهیم بیشتری دارد. فقط مهم این است که ما بتوانیم فرهنگ عمومی جامعه را به این سمت و سو سوق بدهیم که شما از زبان فارسی با آن شیرینی و ظرافتی که دارد برای معرفی کالای خودتان و رونق بخشیدن به کسب خودتان بهره بگیرید.
* شما از سوی نهاد یا سازمان‌هایی در مورد این کار مقاومت‌هایی دیدید؟
مقاومتی که کسی بگوید انجام نمی‌دهم، نه ندیدم. یا اینکه دستگاهی بگوید نه ما این کار را انجام نمی‌دهیم یا مقاومت منفی داشته باشند، با چنین مواردی مواجه نیستیم و همه دستگاه‌ها نسبت به این قانون خودشان را مقید می‌دانند. شاید بعضی از ابهامات وجود داشته باشد که قطعا وجود دارد و ما باید در کمیسیون و جلسات خودمان آنها را بررسی کنیم؛ مثلا الان سازمان ثبت اسناد و املاک چند مکاتبه با ما داشته است و گفته راجع به بعضی از مسائل یکسری ابهامات دارد.
جالب است بدانید حتی سازمان ثبت خواسته که تعدادی از آگاهان به زبان و ادبیات فارسی توسط فرهنگستان معرفی شوند و یا اصلا در سازمان حضور داشته باشند تا چنانچه فرد متقاضی مراجعه کرد و تردید وجود داشت این افراد آن اسم را بررسی کنند و نظر کارشناسی بدهند. در حال حاضر خیلی کار صورت گرفته یعنی نسبت به این یک‌سال حجم کار و اتفاقات وسیع است.
* شما گفتید بعضی دستگاه‌ها همراه هستند و بعضی از سازمان‌ها نه. اسم ببرید.
یعنی اگر ما بخواهیم سازمان یا نهادها را درجه‌بندی کنیم، در این موضوع وزارت فرهنگ و فرهنگستان زبان و ادبیات فارسی بیشترین همکاری و دلسوزی را دارند و در کنار همدیگر بیشترین بار این موضوع را تحمل می‌کنند؛ حتی تمام ادارات کل ما در استان‌ها بسیج شده‌اند، (33 استان ما بسیج هستند)، فرهنگستان هم دائما با ما در ارتباط است و شما از حجم نامه‌ها می‌توانید میزان ارتباط ما با فرهنگستان را متوجه شوید.
نقش کاربردی «صداوسیما»
* همه ما به نقش مهم صداوسیما واقفیم. چقدر در این موضوع با صداوسیما جلسه داشته یا تذکر داده‌اید؟
نقش صداوسیما خیلی مهم است و شاید یکی از بحث‌هایی که بیشتر مورد بررسی حتی کارشناسی هم قرار می‌گیرد در مورد نقش کاربردی «صداوسیما» است که در قانون هم به آن اشاره شده است. بیشترین موضوعی که به صداوسیما برمی‌گردد، درباره «تبلیغ کالاهاست». با صداوسیما بارها مکاتبه شده، صحبت شده و آن توقع و انتظار وجود دارد که کالاهایی که نام ایرانی ندارند، تبلیغ نشود. از سوی دیگر بیان و سخن مجری برنامه‌های صداوسیما مهم است. حتی مسابقه‌هایی که صورت می‌گیرد اثر خودش را می‌گذارد. دقت کنید تکرار و بیان چندین باره یک کلمه می‌تواند اثرگذار باشد.
در بخش تبلیغات و آگهی‌ها اگر صداوسیما نهایت اهتمام خودش را بکند، یقینا ما خیلی موفقیت بیشتری را در این زمینه خواهیم داشت.
مهمترین مشکل ما با صداوسیما در «پخش آگهی‌ها و تبلیغات» است
* در این یک سال حضورتان برای مجری یا برنامه‌ای به سازمان صداوسیما از باب تذکر نامه‌ای فرستاده‌اید؟
بله مکاتباتی با صداوسیما داشتیم. مثلا از صداوسیما خواسته شده که در پخش آگهی‌ها حتما دقت داشته باشد تا آگهی‌ها با عناوین فارسی باشند و از واژه‌های بیگانه استفاده نشود. حتی یکی دو موردی بوده که در صداوسیما یک مجری از کلمات بیگانه استفاده می کرد، مکاتبه کردیم. می‌دانیم صداوسیما هم ترتیب اثر می‌دهد، هرچند برخی از برنامه‌های صداوسیما زنده است و ما باید مشکلات آنها را هم درنظر بگیریم. تا بخواهند واژه‌ای را بسازند یا پیدا کنند، واژه غریبه‌ای آمده و مرسوم شده و چون بعضی از اینها زمان‌بر است و یک دفعه می‌خواهد جلوی آن را بگیرد، پس نیازمند زمانیم.
به طور کلی، مهمترین مشکل ما با صداوسیما در «پخش آگهی‌ها و تبلیغات» است.
اجازه دهید به مشکل دیگر در نامگذاری شرکت‌ها هم اشاره کنم. الان مشکلی که وجود دارد و سازمان ثبت اسناد هم با ابهام به موضوع نگاه می‌کند، اینجاست که شرکتی در سازمان ثبت اسناد تقاضای ثبت می دهد، اسم شرکت اسم غیرایرانی است. سازمان ثبت اسناد می‌گوید این اسم غیرایرانی است، ولی از سوی دیگر این شرکت با یک شرکت خارجی در خارج از کشور مشارکت دارد. اسم آن شرکت را ارائه کرده و می‌گوید من نماینده آن شرکت هستم و با هم شریک هستیم. این مسئله برای نامگذاری در سازمان ثبت اسناد یکی از موضوعات مورد ابهام است.
در این مسئله که نماینده شرکت خارجی تقاضای نام غیرایرانی دارد، باید چه کنیم؟ در اینجا ما و فرهنگستان اصرار داریم که اگر یک شرکت ایرانی قرار است با یک شرکت خارجی مشارکت داشته باشد و از اسم آن شرکت خارجی استفاده کند، باید سرمایه‌گذاری او در یک سطح قابل قبول باشد. این سهم را باید سازمان‌های مربوطه باید مشخص کنند، 50 درصد یا 60 درصد نه با هر سطحی.
در چه صورت نام یک شرکت یا برند خارجی را می‌پذیریم؟
پس نظری که فرهنگستان در این زمینه دارد و بحث‌هایی که با سازمان ثبت اسناد وجود دارد، درباره میزان سقف سرمایه‌گذاری یک شرکت است؛ یعنی سرمایه‌گذاری این شرکت باید به اندازه‌ای باشد که واقعا به عنوان شریک آن شرکت خارجی محسوب شود و سهم را باید سازمان ثبت اسناد مشخص کند. ما می‌گوییم باید چشم‌گیر باشد و رقم به اندازه‌ای باشد که وقتی شما در برآورد خودتان بررسی می‌کنید، بگویید این دو شرکت باهم مشارکت دارند.
*درباره رسم الخط زبان فارسی هم همین میزان دقت و جدیت وجود دارد؟
قانون اعلام کرده برای رسم‌الخط 70 درصد تابلو باید فارسی و 30 درصد می‌تواند بیگانه باشد. در آخرین جلسه‌ای که پارسال قبل از مساله کرونا در شورای پاسداشت داشتیم به مصوبات خوبی رسیدیم، اما آن مصوبه آنچنان که باید و شاید هنوز مورد توجه قرار نگرفته، ولی ما پیگیر هستیم که این مصوبه با جدیت توسط همان دستگاه‌ها اعمال شود.
تاکید بر نام فارسی در ثبت عنوان هر دستگاه
مصوبه آن بود که برای ثبت عنوان در هر دستگاه از همان ابتدا فارسی و ایرانی بودن آن عنوان بایستی ملاک و معیار باشد، یعنی باید خودش را با نام ایرانی معرفی کند.
* این از چه زمانی قابل اجراست؟
سال گذشته پس از جلسه شورای پاسداشت زبان فارسی، مکاتبات متعددی انجام دادیم، درخواست گزارش کردیم و اینکه اگر کسی مراجعه کرد تاکید بر نام «فارسی» باشد.
* در کارگروهی نامی از شعراء و نویسندگان و چهره‌ها دیدم حضور این افراد به چه معناست؟
اینجا ما یک کارگروه علمی هم تشکیل دادیم (به خاطر اینکه پشتوانه علمی هم داشته باشیم.) شورای پاسداشت زبان فارسی ما متشکل از 12 نفر است، کمیسیون دائمی شورای پاسداشت زبان فارسی هم متشکل از 12 دستگاه است.
اما شورای داخلی پاسداشت زبان فارسی هم تشکیل شد که تاکنون هم دو سه جلسه داشته، (برای وزارت ارشاد و دستگاه‌های وابسته است، مانند سازمان سینمایی، معاونت هنری، معاونت فرهنگی، چون ما هم نقش مهمی در این موضوع داریم و هر کدام از اینها گزارش حوزه خود را ارائه می‌دهند) تا فضا را در قلمرو مربوط به ما چه در موسیقی، چه در تئاتر، سینما، مطبوعات، رسانه باید به سمتی سوق دهیم که از واژه‌های بیگانه عاری باشد. در این میان یک «کارگروه علمی و تخصصی» برای اینکه نظرات اعضای تخصصی را داشته باشیم تشکیل شد.
برای این کار سه چهره توسط آقای وزیر انتخاب شدند که آقای «افشین علا»، آقای «اسماعیل آذر» و آقای «احمد حسنی رنجبر» معرفی شدند. این سه نفر به عنوان کارگروه تخصصی فعالیت دارند. مواردی که لازم است ما در حوزه‌های تخصصی مربوط به زبان و ادبیات فارسی داشته باشیم، با این دوستان مشورت می‌کنیم.
* انتخاب این چهره‌ها به پیشنهاد شما بود؟
من پیشنهاد کردم و گفتم یک شاعر حتما حضور داشته باشد. دو نفر هم از حوزه ادبیات فارسی در جلسات داشته باشیم.
اولین دروازه ورودی نفوذ «زبان» آن کشور است
* چه خطری را پیش‌بینی می‌کنید که از عنوان تاراج در یادداشت اخیر خود درباره زبان فارسی استفاده کردید؟
زبان فارسی یک گنج است. باید از هر گنجی مراقبت شود. این اثر نفیس و گرانسنگی که امروز در اختیار ماست، محصول زحمات بزرگانی چون فردوسی و فردوسی‌هاست و امروز به دست ما رسیده است. این گنج در معرض تهاجم وحشتناکی قرار گرفته و صرفا ما نباید فکر کنیم که این تهاجم بیگانه به قلمروی زبان فارسی محدود می‌شود. بیگانگان هرگاه بخواهند در فرهنگ یک کشوری نفوذ پیدا کنند، اولین دروازه ورودشان زبان آن کشور است و به سراغ زبان آن کشور می‌روند، (این در طول تاریخ وجود داشت. حتی کشور انگلیس، یک زمانی در معرض تهاجم فرهنگی کشور فرانسه بود.) برای اینکه این گنج محفوظ بماند و به تاراج نرود، ما باید زحمتی را که فردوسی و فردوسیان متقبل شدند و برای آن 30 سال رنج و زحمت کشیده‌اند با دغدغه‌مندی پیگیر باشیم. کار نباید صرفا به حاکمیت، نظام و دولت محدود شود و نباید فقط به دستگاه‌ها سپرده شود. مهم‌تر و بیشتر از همه باید همه مردم اصلا گروه‌ها و تشکل‌های مردمی با احساس انگیزه و علاقه بسیار به عنوان سدی در مقابل نفوذ بیگانه قرار بگیرند. مثلا در خراسان آقای دکتر یاحقی فعال هستند. ایشان تنها به این اکتفا نکرده که یک دستگاه دولتی برای فردوسی مناسبت و برنامه داشته باشد، خودش موسسه‌ای برای پاسداری از فردوسی، شاهنامه و زبان فارسی ایجاد کرده است.
ما یک سلسله برنامه‌های ایجابی هم در دستور کار خودمان قرار داده‌ایم؛ به خصوص حضور در فضای مجازی که ان‌شاءالله ظرف یکی دو ماه آینده شما شاهد برنامه‌های متعددی در این مسیر خواهید بود که این برنامه‌ها به واسطه همین فعالیت‌های ایجابی است. برنامه‌هایی که از طریق فضای مجازی اتفاق می‌افتد.
قرار است حضور زبان فارسی در فضای مجازی را گسترش دهیم. مثلا در فضای مجازی خیلی کمتر از گفتار «گلستان» و «بوستان» استفاده می‌کنیم.
* به نظر شبیه یک شعار است. چرا که هر مسئولی تنها دغدغه‌ای که مطرح می‌کند، همین است و از ترویج حرف می‌زند. جسارتا این فرمایش شما شعاری است تا حدی.
باید محتوای غنی ایرانی را با بسته‌هایی چشم‌نواز ارائه کرد. به قول مولوی گفت:
ای برادر قصه چون پیمانه است / معنی اندر وی مثال دانه است دانه معنی بگیرد مرد عقل / ننگرد پیمانه را گر گشت نقل ماجرای بلبل و گل، گوش دار / گر چه گفتی نیست آنجا آشکار
شما می‌توانید معنی و محتوا را در یک قالب زیبا و بسته‌بندی شکیل ارائه بدهید. یکی از کارهایی که ما باید انجام بدهیم طراحی این مهم است؛ یعنی بتوانیم آن را در یک طراحی نوین ارائه دهیم، مثلا گلستان با این زبان سنگین، قابلیت فهم ندارد. چه بسا خیلی‌ها زبان خارجی را خیلی راحت‌تر بتوانند بفهمند تا نثرهای سنگین ما را. پس باید آن را به زبان فارسی معیار و متعارف ساده کنیم.
تهیه محتوا و بسته‌هایی ویژه فضای مجازی
روز دوشنبه آینده نخستین جلسه در این راستا برگزار می‌شود که بتوانیم این طرح‌ها را هرچه زودتر برای روزهای آینده با توجه به شرایط موجود کشور که امروزه استفاده از فضای مجازی بیشتر شده و شرایط کرونایی موجب شده که از فضای مجازی استفاده بیشتری کنیم، یک مقدار آن را کاربردی‌تر بکنیم و وارد این فضا شویم. حالا ما می‌خواهیم داشته‌های خودمان را باز زبان امروزی ارائه بدهیم. الان ما سه طرح در این قالب داریم.
* فکر می‌کنم شما مردادماه حکم مشاور دریافت کردید.
بله، اول مرداد.
* شما با کشورهای فارسی‌زبان در ارتباط هستید؟
بله، جلسه‌ای داشتیم درباره موسساتی که می‌خواهند خارج از کشور فعالیت معرفی و تبلیغ و گسترش زبان فارسی را داشته باشند، یعنی آموزش زبان فارسی به غیر فارسی‌زبان‌ها. ما در دنیا سه کشور فارسی‌زبان هستیم «ایران، تاجیکستان و افغانستان». کشورهای زیاد دیگری هم هستند که زبان فارسی در آنها رواج دارد؛ مانند هندوستان و پاکستان و غیره. ما بعضی از برنامه‌های مشترک را با برخی از کشورهای فارسی‌زبان مانند تاجیکستان در دست اقدام داریم که خودش به عنوان یکی از مواردی است که در حوزه زبان فارسی مورد توجه قرار گرفته است.
اولویت اول ما داخل کشور است و به خصوص فضای بیرونی جامعه ما که بیشتر در معرض دید است.
سیستم نباید با آدم‌هایش تعارف کند، چون آدم‌ها باید متناسب با آن مسئولیت و وظیفه به کار گمارده شوند
* هفته پیش آقای قزلی که پیش از این مدیرعامل بنیاد شعر و ادبیات داستانی بودند، حکم مشاورت در پاسداشت زبان فارسی را گرفتند. این چقدر به سمت شما نزدیک است؟
خیلی خوب است که یک مشاور در زبان فارسی در معاونت فرهنگی حاضر باشد.
* مطلع بودید؟
برای من رونوشتی نیامده است.
* ایشان به نوعی همکار شما می‌شوند؟
نه آنها در معاونت فرهنگی هستند. اتفاقا این خواسته ما هم هست که هر معاونت یک مسئول مستقیمی را برای این کار معرفی کند چون الان معاونت‌ها یک نماینده‌ای در شورای داخلی ما دارند و اتفاقا از معاونت فرهنگی آقای قزلی هستند. ایشان نماینده معاونت فرهنگی در شورای داخلی پاسداشت زبان فارسی است، حالا همین شخص مسئولیت امور را در همان معاونت به عهده می‌گیرد و پیگیر است. ما از معاونت می‌خواهیم موضوعات را انجام دهند حالا هر معاونت می‌تواند کار را به فردی محول کند. این مسئله بسیار خوب است و سایر معاونت‌ها هم باید این کار را اجرایی کنند.
* پس به نوعی همکار هستید.
بله
* شما قطعا طرح و برنامه‌ای را به وزیر در زمانی که قرار بود حکم دریافت کنید، ارائه کردید. چشم‌اندازها و یا اولویت‌های شما در طرح اولیه چه بود؟
من سه طرح متفاوت دادم. چون فاصله کوتاهی بین آمدن من از مازندران و انتصابم وجود داشت (کمتر از یک هفته)، وقتی این پیشنهاد به من شد، آقای وزیر از من طرح خواستند و من سه طرح ارائه کردم. طرح‌ها بررسی شد و هر کدام از اینها هم یک ویژگی‌هایی داشت. نظر آقای وزیر و مجموعه روی طرح سومی بود که من ارائه کرده بود. طرح بنده درباره هماهنگ کردن دستگاه‌ها، نظارت و سیاست‌گذاری‌های کلان بود. اما روز به روز که پیش رفتیم و با کارها بیشتر درگیر شدیم، طبیعی است که خودبه‌خود برنامه‌های بیشتری هم به ذهن خطور می‌کند یا اصلا سبب‌ساز مسائل دیگری هم می‌شود که آنها هم به آهستگی ورود پیدا کردند و امروزه می‌توانیم بگوییم از بعضی از این عناصر استفاده می‌کنیم و آنها را به کار می‌گیریم.
مهم این است که شما بتوانید ظرفیت را بشناسید و از این ظرفیت در چنین جایگاهی استفاده کنید
* اگر روزی احساس کنید نمی‌توانید در این حوزه موفق باشید یا نیاز به یک فرد جوان‌تری است، این مسئله را مطرح می‌کنید؟
سیستم نباید با آدم‌هایش تعارف کند. چون آدم‌ها باید متناسب با آن مسئولیت و وظیفه به کار گمارده شوند. هیچ کسی هم بیهوده نیست. مهم این است که شما بتوانید ظرفیت را بشناسید و از این ظرفیت در چنین جایگاهی استفاده کنید و بعد اگر کسی بهتر از این فرد پیدا کردید، اصلا نباید تعارف کنید. یا اگر طرف ملول و خسته شد و عشق و علاقه به کار نداشت یا منتظر رفتن به جا و مسئولیت بهتر بود سیستم نباید تعارف کند و باید فورا دست به کار شود کار را نباید محدود به آدم‌ها کرد.
انتهای پیام /
گفت‌وگو با مشاور وزیر در زبان فارسی شالویی زبان فارسی ارشاد وزیر ارشاد واژه بیگانه ممنوع اسامی خاص
