اندر پیچ و خم بازگشت بایدن به برجام
تهران - ایرنا - با پیروزی بایدن در انتخابات ریاست‌جمهوری آمریکا و ابراز امیدواری‌ها در خصوص بازگشت واشنگتن به توافقات بین‌المللی از جمله برجام، گمانه‌زنی‌ها در مورد راه‌های عملی‌شدن این وعده انتخاباتی وی شدت گرفته‌است.
به گزارش ایرنا، توافق هسته ای ایران و کشورهای 1+5 که در تیرماه 1394 به امضای مقامات این کشورها رسید یکی از مهمترین دستاورهای دیپلماتیک قرن حاضر نام گرفته است. جمهوری اسلامی ایران با امضای این توافق بین المللی ضمن نشان دادن حسن نیت خود در فعالیت های هسته ای اش، موفق به لغو تحریم های سازمان ملل و اقدامات یکجانبه آمریکا شد. با این حال پس از پایان ریاست جمهوری «باراک اوباما» و روی کار آمدن «دونالد ترامپ» آمریکا با نقض تمامی تعهدات خود، از برجام خارج شده و بار دیگر تمامی تحریم های یکجانبه خود را علیه ایران اعمال کرد. وی همچنین با در پیش گرفتن سیاست «فشار حداکثری» علیه ایران کوشید جمهوری اسلامی را به زانو درآورده و آن را وادار به مذاکره مجدد بر سر برنامه هسته ای و نیز فعالیت های منطقه ای و موشکی اش کند، تلاشی که به اذعان کارشناسان بین المللی ناکام ماند و در نهایت به تقویت موضع ایران و انزوای آمریکا در مجامع بین المللی انجامید.
اکنون با شکست فضاحت بار ترامپ در انتخابات ریاست جمهوری ایالات متحده، جامعه جهانی امیدوار است دوران بی تعهدی این کشور به معاهدات و قوانین بین المللی نیز به پایان رسیده باشد و «جو بایدن» خلف وی بتواند با سیاست های عاقلانه، مسیر بازگشت مجدد کشورش به توافقات بین المللی از جمله برجام را هموار سازد. مقامات کشورهای مختلف از اروپا و آسیا گرفته تا ایران با اشاره به پیشینه فعالیت های سیاسی و شناخت بایدن از تعاملات بین المللی از وی خواسته اند تا با متوقف کردن یکه تازی ها و قانون شکنی های ترامپ، گام در مسیر تعامل و مذاکره با جامعه جهانی گذاشته و فصل جدیدی در مناسبات واشنگتن با جهان آغاز کند.
در همین راستا «محمد جواد ظریف» وزیر امور خارجه ایران از رئیس جمهور منتخب ایالات متحده جو بایدن به عنوان سیاستمداری باتجربه که توافق در زمینه اختلافات هسته ای با او 'کاملا عملی' است یاد کرده است. وی هفته گذشته در مصاحبه با روزنامه ایران تاکید کرد که بایدن سیاست خارجی را بسیار بهتر از ترامپ می شناسد و همچنین مخالف یک جانبه گرایی است. وی گفت بیش از 30 سال است که بایدن را می شناسد و شخصا با وی در دوره مسئولیتش به عنوان سفیر سازمان ملل (2002 تا 2007) ملاقات کرده است.
همانند وزیر امور خارجه ایران، دیگر کارشناسان بین المللی نیز یک شانس واقعی برای دستیابی به توافق با رئیس جمهوری آینده آمریکا بر سر برنامه هسته ای جمهوری اسلامی می بینند. این در حالی است که دولت کنونی آمریکا تنها چند ماه از عمرش باقی مانده، همچنان به تکرار تهدیدها و ادعاهای دروغین خود ادامه داده و به فکر سناریوسازی علیه ایران است. در همین رابطه رسانه های آمریکا گزارش دادند که دونالد ترامپ پنجشنبه گذشته در جلسه ای در کاخ سفید درباره گزینه های نظامی علیه برنامه هسته ای ایران پرس و جو کرده است. این نشان می دهد ترامپ که تنها دو ماه تا آغاز به کار بایدن در کاخ سفید فرصت دارد، حاضر است برای کاستن از فشار روانی شکستی که در برابر عزم ایران متحمل شده، دست به هر کاری بزند. با این حال مشاوران وی در همین نشست او را از عواقب خطرناک چنین اشتباه مهلکی آگاه کرده و توصیه کرده اند که به این گزینه حتی فکر هم نکند.
در این میان گمانه زنی رسانه های غربی در خصوص محتمل بودن بازگشت بایدن به توافق هسته ای و موانع موجود در این راه ادامه دارد. آنها می گویند دولت ایران امید بیشتری به رئیس جمهور بعدی آمریکا دارد. خبرگزاری رویترز به نقل از ظریف می نویسد که ایران آماده بحث در مورد چگونگی پیوستن مجدد ایالات متحده به توافق وین است. اگر بایدن اراده ای برای انجام تعهدات ایالات متحده آمریکا داشته باشد، ایران نیز می تواند بلافاصله به انجام کامل تعهدات خود در چارچوب توافق نامه و مذاکرات در چارچوب پنج به علاوه یک بازگردد. در این صورت طی چند ماه آینده وضعیت بهتر خواهد شد و بایدن می تواند با سه دستور همه تحریم ها را لغو کند.
با این حال، یک مشکل آشکار این است که بازگشت ایالات متحده به توافق نامه وین به طور خودکار منجر به لغو کلیه اقدامات تنبیهی نمی شود: توافق نامه های امضا شده در سال 2015 منحصرا مربوط به تحریم های "مرتبط با برنامه هسته ای" است و در مو رد اقدامات یکجانبه دیگر بی تأثیر است. این تقریبا در مورد همه دستورات ترامپ صدق می کند. آنها بر تمام بانک ها و کل بخش انرژی در ایران تأثیر می گذارند. این مسئله تسکینی را که می تواند ناشی از بازگشت ایالات متحده به تعهدات خود در توافق نامه وین باشد، خنثی می کند.
اما خود بایدن چه می گوید؟ شبکه تلویزیونی سی. ان ان سیزدهم سپتامبر (23 شهریور) بیانیه ای از سوی این نامزد دموکرات انتخابات ریاست جمهوری 2020 تحت عنوان «راهی سختگیرانه تر برای برخورد با ایران وجود دارد» منتشر کرد. وی در آنجا از یک طرف اعلام کرد: «من به تهران راهی معتبر برای بازگشت به دیپلماسی خواهم داد. اگر ایران به پایبندی دقیق به توافق هسته ای برگردد، ایالات متحده مجددا به توافق می پیوندد و این به عنوان نقطه آغاز مذاکرات بعدی عمل می کند.» از سوی دیگر، بایدن گفت: ما تحریم های هدفمند علیه نقض حقوق بشر در ایران، حمایت از تروریسم و برنامه موشکی آن را ادامه خواهیم داد.»
این سخنان اگر جدی گرفته شود به این معنی است که بایدن بیشتر تحریم های اعمال شده توسط سلف خود را بر جای خواهد گذاشت و حتی اگر او چیز دیگری بخواهد، نه تنها جمهوری خواهان در کنگره با او مخالفت می کنند، بلکه اکثریت نمایندگان مجلس و سناتورهای حزب خودش نیز از او پیروی نمی کنند.
در واقع روش بایدن دقیقا مانند ترامپ است اما با استفاده از ابزارهای دیپلماتیک و هوشمندانه تر. او نیز در تلاش است تا دوباره درباره توافق وین مذاکره کند. اولین و مهمترین هدفش حداقل تمدید قابل ملاحظه مدت زمان تمام محدودیت های برنامه هسته ای ایران و تدوام آنها است. علاوه بر این ایران باید متقاعد شود که از حمایت متحدان خود در سوریه، حزب الله لبنان، شیعیان عراق، مقاومت فلسطین و مقاومت یمن دست بردارد و تولید موشکهایش را متوقف کند. با این حال حتی اشاره ای به این نکته نیز وجود ندارد که ایرانیان در صورت پذیرش این خواسته های غیرمعقول چه انتظاری می توانند داشته باشند. اینجاست که دستگاه دیپلماسی ایران باید خط قرمزها و خواسته های خود را برای طرف آمریکایی روشن سازد.
برای کشورهای اروپایی به ویژه سه گانه آلمان، فرانسه و انگلیس مزیت بایدن این است که پس از پیروزی وی در انتخابات، می توانند به واشنگتن برای احیای کامل همکاری های بین اقیانوس اطلس فشار آورند. آنها حاضرند برای این منظور با دیگر خواسته های آمریکا از جمله در خصوص برنامه هسته ای ایران کنار بیایند. از همین روست که «هایکو ماس» وزیر امور خارجه آلمان در تاریخ 9 نوامبر (19 آبان) در گفتگو با شبکه رادیویی آلمان (دویچلاندفونک) متعهد شد که هدف مشترک اروپا و آمریکا یک توافق نامه گسترده را شامل شود که شامل برنامه موشکی ایران و نقش منطقه ای آن نیز باشد. به گفته وی اگر ایران بتواند به این شکل عمل کند، سپس همه می توانند به این توافق نامه برگردند.
با این حال برخلاف دوره ترامپ و اجرای سیاست فشار حداکثری علیه ایران، کارشناسان شانس رسیدن تهران و واشنگتن به دیدگاهی مشترک را دور از ذهن نمی‌بینند. همین موضوع باعث شده‌است که مقامات برخی دول عربی منطقه و رژیم صهیونیستی از بایدن تقاضای تجدیدنظر در متن توافق را داشته‌باشند. اخیرا تلاش دولت‌های عربی منطقه با شکست آمریکا در صحن شورای امنیت و پایان‌یابی زمان تحریم‌های تسلیحاتی پنج ساله، راه به جایی نبرده است. از این رو آنها اینک دست به دامان بایدن شده‌اند به امید آن که رییس جمهوری جدید آمریکا همان راهی را که «باراک اوباما» رفته بود، نرود؛ راهی که پایان آن احیای مجدد برجام و پایبندی دو طرف توافق به مفاد آن است.
*س_برچسب‌ها_س*