برجام در برزخ نوامبر

روزنامه «دنیای اقتصاد» پیش‌تر در گزارش 17 شهریور با تبیین سه متغیر نشست سپتامبر شورای حکام آژانس و انتخابات نوامبر اسرائیل و کنگره آمریکا این استدلال را مطرح کرده بود که احیا یا شکست برجام متاثر از سه بازه زمانی یادشده است. با توجه به اینکه نشست فصلی شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی14 سپتامبر - 23شهریور در وین بدون صدور قطعنامه الزام‌آور و بسنده کردن به یک بیانیه به پایان رسید و برجام از خوان اول خود به سلامت عبور کرد، اما به سد نتانیاهو در خوان دوم برخورد کرده و می‌تواند مجددا در خوان سوم یعنی انتخابات کنگره با دست‌اندازهای بیشتری مواجه شود. در واقع تاثیر این دو متغیر به میزانی است که حتی می‌تواند بر نشست فصلی شورای حکام آژانس در اواخر ماه دسامبر نیز اثر بگذارد.

به این معنی که ناشی از فشارهای نتانیاهو و جمهوری‌خواهان، زمینه برای صدور قطعنامه در آژانس علیه برنامه هسته‌ای ایران فراهم شود. هرچند مقامات ایران روز چهارشنبه 11 آبان اعلام کردند که تهران و آژانس در مسیر تفاهم قرار دارند و قرار است هیاتی از ایران ظرف روزهای آینده راهی وین شود. چگونگی رسیدن طرفین به این توافق و بسته شدن پرونده مکان‌های ادعایی می‌تواند عنصر مهمی در روند احیای برجام باشد. با این حال با توجه به متغیر ناآرامی‌های هفته‌های اخیر در ایران و تمرکز مقامات غربی بر این اعتراضات، بازگشت سریع به گفت‌وگوها ظرف روزها و هفته‌های آینده چندان محتمل به‌نظر نمی‌رسد و همزمان متاثر از پیروزی نتانیاهو و انتخابات کنگره آمریکا است. با وجود این جوزپ بورل مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا به تازگی اعلام کرده که سرنوشت برجام از اعتراضات جداست. مساله‌ای که می‌تواند شانس احیای برجام را ولو با دست‌اندازهای بیشتری که در حال خودنمایی است، همچنان در دسترس قرار دهد.

متغیر نتانیاهو

بنیامین نتانیاهو چهارشنبه شب توانست حدنصاب لازم برای پیروزی در انتخابات کنست را به دست بیاورد. این پنجمین انتخابات اسرائیل در چهار سال گذشته به حساب می آید. بر گزاری انتخابات در پی شکست تلاش های نفتالی بنت و یائیر لاپید برای تثبیت کابینه ائتلافی انجام شد. حال بازگشت او می‌تواند بیش از پیش گره برجام را کورتر کند.

الگوی رفتاری نتانیاهو در قبال ایران و به‌ویژه توافق هسته‌ای و سطح تنش آفرینی و اقداماتی که وی بدون هماهنگی با آمریکا در دوره اوباما و حتی ترامپ صورت داد، از جمله موضوعاتی است که دموکرات ها در یک دهه اخیر بر سر آنها با اسرائیل به مشکل برخورده اند. در این چارچوب نتانیاهو روابط حسنه با دموکرات‌ها ندارد و بارها نشان داده که از این قابلیت برخوردار است که بحران ایجاد کند. از این زاویه باید منتظر فشارهای دوباره او این‌بار بر دولت بایدن درباره احیای توافق هسته‌ای بود. به‌نظر می‌رسد که نتانیاهو با توجه به بن‌بستی که در چند ماه اخیر در مذاکرات ایجاد شده، فضا را برای متقاعدسازی دموکرات‌ها برای خارج کردن برجام از دستورکار به پیش ببرد.

پیروزی نتانیاهو همچنین می‌تواند بر دیگر حوزه‌ها از جمله روابط رو به گسترش ایران و روسیه نیز تاثیرگذار باشد و به تعبیر برخی تحلیلگران گرایش تطویل مذاکرات توسط روس‌ها را تقویت کند. درباره روابط تل آویو با مسکو همواره دو تز در سپهر سیاسی اسرائیل مطرح بوده است. تز اول تز لیبرال‌ها و چپ‌گرایان است که معتقد هستند نزدیکی به روسیه روابط با آمریکا را تحت تاثیر قرار می‌دهد. در مقابل تز لیکود این بوده که با توجه به تثبیت روابط اسرائیل با آمریکا، نزدیک شدن به روس‌ها به ویژه با توجه به جمعیت یهودی ساکن روسیه تداخلی در روابط با واشنگتن ایجاد نمی‌کند.

در این چارچوب و با توجه به روابط شخصی پوتین و نتانیاهو باید انتظار بهبود روابط پس از یک دوره تنش به‌ویژه بر سر اوکراین را داشت که می‌تواند همکاری و همگرایی دوره گذشته بر سر شامات را مجددا تکرار کند که از این زاویه روابط گرم تهران و مسکو در شرایط کنونی را تحت تاثیر قرار دهد.

متغیر انتخابات کنگره

دیگر بازه زمانی پیش روی مذاکرات احیای برجام انتخابات 8 نوامبر - 17 آبان کنگره آمریکا برای انتخاب مجلسین سنا و نمایندگان است که می‌تواند بازگشت نتانیاهو به نخست وزیری را با پیروزی جمهوری‌خواهان تکمیل و تقویت کند. تا پیش از این و براساس نظرسنجی ها، این باور وجود داشت که حزب جمهوری‌خواه در انتخابات کنگره دست کم یکی از دو مجلس را پس می‌گیرد.

با این حال بر اساس نظرسنجی‌های جدید، جمهوری‌خواهان در حال تسلط بر هر دو مجلس هستند که اگر این اتفاق صورت گیرد و جمهوری‌خواهان بتوانند در کنگره به اکثریت قابل توجهی دست پیدا کنند، بایدن برای کسب اکثریت کرسی ها در کنگره در حمایت از توافق و رای به تصویب آن، با مشکل مواجه می‌شود و این موضوعی است که مخالفان برجام و بازگشت به آن به ویژه اسرائیل به شدت از آن استقبال می‌کنند. با توجه به اینکه برجام در طول نزدیک به دو سال گذشته که دموکرات‌ها در دولت و کنگره قدرت را در دست داشتند، در عمل احیا نشد، بازگشت جمهوری‌خواهان می‌تواند این احیا را به کما ببرد و مسیر توافق را از گذشته سخت‌تر کند. این موضوع به‌ویژه در مساله تضمین که یکی از گره‌های اصلی برجام و مورد انتظار ایران بوده می‌تواند تلاش‌های ماه‌های گذشته را تحت‌الشعاع قرار دهد.

• بایدن به ایران امتیازات بزرگ نمی‌دهد
• افزایش شانس دموکرات‌ها!
• چه کسی برای تشکیل دولت جدید اسرائیل شانس بیشتری دارد؟
• بازگشت فاشیست‌ها
• احیای برجام پس از انتخابات میان‌دوره‌ای آمریکا