به رغم تحریم‌های جنایتکارانه آمریکا، 9 فرصت و منفعت در بستر اقتصاد به بار نشست

از 15 مرداد ماه سال گذشته که اولین دور تحریم ها علیه ایران آغاز شد، اقتصاد کشور هزینه های بسیاری را پرداخت کرده است و کسی منکر آثار منفی تحریم ها نیست. اما در این بین این تحریم ها دارای منفعت هایی نیز بوده اند که از آن جمله می توان به کاهش وابستگی بودجه به درآمدهای نفتی، رونق بورس، ممنوعیت واردات کالاهای غیرضرور، لوکس و دارای مشابه داخل و... اشاره کرد.

به گزارش تابناک اقتصادی، در اردیبهشت ماه سال گذشته بود که سرانجام رئیس جمهور آمریکا بعد از مدت ها تهدید به خروج از برجام، تهدید خود را عملی کرد و از این توافقنامه بین المللی خارج شد. وی بعد از خروج از برجام اعلام کرد که تحریم های ایران ظرف مدت 90 روزه و 180 روزه باز خواهند گشت. بعد از بازگشت تحریم ها کشور با چالش های جدی مواجه شد و هزینه های زیادی را پرداخت کرد اما این تحریم ها موجب شد تا دولت اصلاحات ساختاری را آغاز کند که در زیر سایه درآمدهای نفتی هرگز جرات انجام آن ها را نداشت. همچنین توجه به ظرفیت های موجود از دیگر نعمات تحریم ها بود. آغاز اصلاحات ساختاری و توجه به ظرفیت های کشور نوید آینده روشنی را برای اقتصاد ایران می دهد. در ادامه به برخی از این اصلاحات ساختاری و توجه به ظرفیت ها اشاره خواهد شد.

• *س_لغو واردات کالاهای لوکس و غیرضرور_س*

یکی از تحریم های 90 روزه آمریکا که از 15 مرداد ماه 1397 آغاز می شدند، ممنوعیت خرید و فروش دلار با ایران بود. به همین منظور دولت در راستای جلوگیری از خروج ارز و تنظیم بازار ارز و همچنین حمایت از تولید داخلی تصمیم گرفت تا واردات برخی کالاهای لوکس و غیرضرور که در داخل نیز تولید می شدند، را ممنوع لغو کند. بر اساس ابلاغیه وزیر صنعت، معدن و تجارت به سازمان توسعه و تجارت در 2 تیرماه 1397 ثبت سفارش و واردات 1339 ردیف تعرفه‌ای کالا که شامل بیش از 1400 قلم کالا است ممنوع شد. خودرو نیز یکی از کالاهای ممنوعه واردات بود.

• *س_تامین ارز مورد نیاز برای واردات از طریق مدیریت ارزهای صادرات_س*

بعد از ممنوع اعلام شدن واردات برخی کالاها و همچنین در پیش بودن تحریم های نفتی، بانک مرکزی سعی کرد تا از تیرماه 97 با راه اندازی بازار ثانویه، ارزهای صادراتی را مدیریت کند و با بازگرداندن این ارزها و تزریق آن ها در سامانه نیما، ارز مورد نیاز برای واردات کالاها را تامین کند. این کار باعث شد تا بدون نیاز به ارزهای حاصل از درآمدهای نفتی، ارزهای مورد نیاز برای واردات کالاها تامین شود.

• *س_جدی تر شدن برخورد با مفسدان اقتصادی_س*

تحریم ها و توزیع ارز 4200 تومانی و متعاقب آن سواستفاده برخی افراد از این ارزها باعث شد تا افکار عمومی مبارزه جدی تر قوه قضائیه با این گونه مفاسد را مطالبه کنند. پس از انتخاب آیت الله رئیسی به عنوان رئیس قوه قضائیه این برخوردها سرعت گرفت. از جمله پرونده های مهم قضایی ایران که در طی یک سال اخیر شاهد رسیدگی به آن ها بودیم می توان به پرونده هادی رضوی، شبنم نعمت زاده، سلطان سکه، سلطان قیر، متهامان پدیده شاندیز، متهامان بانک سرمایه از جمله حسین هدایتی، رسیدگی به پرونده مدیرعامل سابق ماشین سازی تبریز و... اشاره نمود.

• *س_حرکت به سمت بستن توافقنامه های تجاری و تمرکز بر تجارت با کشورهای همسایه_س*

از آنجا که تحریم ها کار را برای تبادلات تجاری سخت تر از گذشته نموده بود، دولت سعی کرد تا به سمت بستن توافقنامه های تجاری حرکت کند یا مذاکراتی را که در گذشته برای به سرانجام رسیدن توافقنامه های تجاری انجام داده بود به صورت جدی تری پیگیری نماید. به عنوان نمونه در آبان ماه سال جاری دولت توانست توافقنامه تجاری اورآسیا را اجرایی کند. توافقنامه که دولت از اواخر سال 1394 به دنبال اجرایی کردن آن بود. به تازگی عبدالناصر همتی رئیس کل بانک مرکزی در یادداشت اینستاگرامی خود نوشت: " حجم تجارت بین ایران و کشورهای عضو اتحادیه اوراسیا در سه ماه گذشته رشد بسیار خوبی داشته است".

همچنین تحریم ها باعث شد تا دولت توجه ویژه را بر کشورهای همسایه و دوست جهت تبادلات تجاری داشته باشد که از آن جمله می توان به روند رو به رشد تبادلات تجاری با کشور عراق اشاره کرد. حتی صحبت هایی انجام شد تا تبادلات تجاری ایران با عراق به 20 میلیارد دلار افزایش یابد.

• *س_حرکت به سمت بستن پیمان های پولی دوجانبه و چندجانبه_س*

با توجه به تحریم خرید و فروش دلار با دولت ایران و با توجه به اینکه نوسانات دلار نقش تاثیرگذاری بر اقتصاد کشور داشته و دارد، بانک مرکزی در دو سال اخیر تلاش کرده است تا با انعقاد پیمان های پولی تاثیر و نقش دلار را کمتر از گذشته کند. در همین راستا در 29 مهر ماه 1396 طی سفری که رجب طیب اردوغان رئیس جمهور ترکیه به ایران داشت، با ایران پیمان پولی دو جانبه ای را امضا کرد.

همچنین عبدالناصر همتی رئیس کل بانک مرکزی طی سفری که به روسیه در مهرماه سال گذشته داشت، درباره ملاقات با رئیس کل بانک مرکزی روسیه در صفحه اینستاگرامی خود نوشت: در حال حاضر 25 درصد از مبادلات میان دو کشور بر مبنای پول ملی انجام می شود که رقم کمی است و ما به دنبال آن هستیم این رقم را بالا ببریم و به تدریج دلار را از روابط تجاری خود حذف کنیم.

در همین رابطه عبدالناصر همتی رئیس کل بانک مرکزی در مهر ماه سال جاری طی مصاحبه ای در مورد مبادلات بانکی با دو کشور روسیه و ترکیه گفت: اکنون با این کشورها با دلار تعامل تجاری نداریم. اگر برخی مواقع نیز از یورو نام می بریم، در واقع یورو را به عنوان مبنای تبدیل در نظر گرفته‌ایم تا اگر پول ملی دو کشور افت و خیز داشته باشد، طرف مقابل ضرر نکند. وی افزود: حدود 30 تا 40 درصد مبادلات با ترکیه با پول ملی انجام می‌شود و بقیه آن نیز با یورو در حال انجام است. همتی با بیان اینکه ما با روسیه با روبل و ترکیه با لیر در حال مبادله هستیم، افزود: این روند به تدریج دلار را از چرخه مبادلات حذف می‌کند، بسیاری از کشورها اکنون تمایل دارند که با پول ملی خود مبادله تجاری کنند تا آمریکا بر روند مبادلاتشان نظارت نداشته باشد.

• *س_رونق بورس و جذب نقدینگی سرگردان_س*

شوک ناشی از تحریم ها باعث شد تا قیمت دلار افزایش یابد و با توجه به نقدینگی بالا در جامعه و سیال بودن آن، این نقدینگی به سمت بازارهای ارز، مسکن، خودرو، طلا و سکه روانه شد و این بازارها را برهم ریخت. مسئولین جهت مدیریت و کنترل نقدینگی از سال گذشته سعی کردند تا با اعمال سیاست هایی، نقدینگی و سرمایه ها را به سمت بورس روانه کنند. از جمله این سیاست ها کاهش نرخ مالیات فروش سهام و حق تقدم سهام، از نیم درصد (0.5 درصد) به یک دهم درصد (0.1 درصد) ارزش فروش سهام و حق تقدم بود که در جلسه مورخ 16 تیرماه 1397 شورای عالی هماهنگی اقتصادی تصویب شد.

به هر حال تحریم ها و پس از آن تصمیماتی که مسئولین گرفتند، باعث شد تا در یک سال گذشته شاهد رونق بورس باشیم و از ابتدای سال جاری تا پایان دی ماه بازدهی این بازار به 129 درصد برسد و همین نیز عاملی شد تا مردم بیشتر ترغیب شوند تا در بورس سرمایه گذاری کنند که خود می تواند موجبات رونق تولید را فراهم آورد.

• *س_جایگزینی درآمدهای مالیاتی و مولدسازی دارایی های دولت_س*

با توجه به تحریم صادرات نفت ایران و کاهش درآمدهای نفتی، دولت بیش از پیش به فکر راهکارهایی جهت جایگزین کردن درآمدهای نفتی و جدا شدن اقتصاد از نفت افتاد.

محمدباقر نوبخت رئیس سازمان برنامه و بودجه طی مصاحبه ای در مورخه 17 مهر ماه سال جاری در این رابطه گفت: سه منبع جایگزین نفت خواهد شد؛ ما از حجم قابل توجهی از یارانه‌های پنهانی که در حامل‌های انرژی وجود دارد می‌توانیم استفاده کنیم و بخش دیگر که عمده کار ما است مالیات‌ها است. بخش دیگر از درآمدهای جایگزین نفت نیز از محل مولدسازی به دست می‌آید که آن نیز به تصویب رسید.

در یک سال گذشته دولت و مجلس به دنبال تعریف پایه های مالیاتی جدید از جمله مالیات بر عایدی سرمایه، مالیات از خانه های خالی و... بوده اند. همچنین سازمان امور مالیاتی سعی کرده است تا از فرارهای مالیاتی که میزان آن در اقتصاد ایران بین 30 تا 40 هزار میلیارد تومان برآورد می شود، جلوگیری کند. به علاوه معافیت های مالیاتی برخی سازمان ها لغو شده است.

همچنین دولت سعی کرده است تا میزان یارانه های پنهان که حجم آن بالغ بر 649 هزار میلیارد تومان در بودجه سال 98 برآورد شده است را کاهش دهد. از جمله اینکه در آبان ماه سال جاری دست به افزایش قیمت بنزین و سهمیه بندی آن زد. هر چند به شیوه اجرای سهمیه بندی بنزین انتقادهایی وارد می باشد اما این حرکت، مورد تایید کارشناسان بوده است.

مولد سازی دارایی ها نیز از دیگر راهکارهای دولت برای جبران کاهش درآمدهای نفتی بوده است. به دلیل تامین عمده درآمدهای دولت از طریق صادرات نفت بسیاری از دارایی های دولت در این سال ها بلااستفاده بوده است. با اعمال تحریم ها دولت به فکر مولدسازی این دارایی ها افتاده است.

• *س_توجه به توان و تولید داخل بجای واردات_س*

بعد از اعمال تحریم ها به خصوص تحریم صنعت خودرو و ایجاد مشکلاتی در تامین قطعات خودرو، خودروسازان به فکر داخلی سازی قطعات افتادند. هر چند داخلی سازی قطعات شاید در کوتاه مدت دشوار به نظر برسد اما در بلندمدت قطعا باعث جلوگیری از خروج ارز از کشور و عدم اتکا به خارج خواهد شد.

به عنوان مثال گروه صنعتی ایران خودرو توانسته است که در عرض سه ماه 32 قطعه از مجموع قطعات هدف گذاری شده جهت ساخت در داخل را به تولید برساند و از این بابت 16.7 میلیون یورو ارزبری کشور را کاهش دهد.

به تازگی نیز تفاهمنامه همکاری صنعت خودروی ایران با وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح امضا شد. بر اساس این تفاهمنامه، قرار است صنعت خودروی ایران با وزارت دفاع در داخلی‌سازی برخی قطعات حساس صنعت خودرو همکاری داشته باشند.

همچنین تا قبل از تحریم ها بازار لوازم خانگی ایران در اختیار برندهای سامسونگ، ال جی و... بود و با آغاز تحریم ها و خروج این برندها از بازار ایران، میدان برای حمایت از تولیدات داخلی در این زمینه فراهم شد. اکنون روند رو به رشد تولید لوازم خانگی ایرانی علاوه بر تامین نیازهای کشور، موجبات ایجاد اشتغال برای جوانان را نیز فراهم کرده است.

همچنین علیرغم آنکه دولتمردان آمریکا اعلام کرده اند که دارو و مواد غذایی از تحریم ها مستثنی هستند اما در عمل این اتفاق رخ نداده است و بسیاری از داروها از جمله پانسمان های بیماران پروانه ای که از شرکت سوئدی تامین می شد، به دلیل تحریم ها به ایران فروخته نمی شود. به همین دلیل گام هایی در راستای تولید نیازهای کشور برداشته شده است از جمله اینکه سعی گردیده تا پانسمان های بیماران پروانه ای در داخل کشور تولید شود.

در مورخه 18 فروردین ماه 1398 لاله ملک نیا رئیس مرکز تحقیقات نانو فناوری دانشگاه آزاد واحد تهران جنوب طی مصاحبه ای از تولید پانسمان ها برای درمان بیماری پروانه ای در ایران خبر داد و گفت: این نوع زخم پوش ها از سوئد با هزینه های بالا به کشور وارد می شد و ما تلاش کردیم تا این پانسمان درمانی را در کشور بومی کنیم.

وی با بیان اینکه تحقیقات آزمایشگاهی این محصول طی شده است، خاطر نشان کرد: فاز حیوانی این محصول بر روی موش تست شد و نتایج به دست آمده در این فاز امیدبخش بوده و در حال زمینه سازی بررسی برای ورود به تحقیقات بالینی بر روی انسان هستیم.

• *س_تقویت نظارت بانک مرکزی بر خروج سرمایه و جلوگیری از آن_س*

بعد از اعمال تحریم ها به دلیل عدم ثبات اقتصادی که بر فضای کشور حاکم شد بسیاری از سرمایه ها از کشور خارج و در بخش مسکن کشورهای اطراف از جمله ترکیه وارد شدند. با توجه به تحریم های بانکی ایران، این سرمایه یا به صورت چمدانی از کشور خارج می شد و یا از طریق کارتخوان های سیار!

در کشور ترکیه، کارتخوان های سیار نقش زیادی در انتقال پول ایرانیان به این کشور را داشتند. بانک مرکزی جهت جلوگیری از این نوع خروج سرمایه، اقدام به شناسایی کارتخوان های موجود در خارج و مسدود نمودن آنها نمود.