تفسیر خودسرانه آمریکا از برجام و قطعنامه 2231

دونالد ترامپ، رییس جمهوری آمریکا و همراهان تندرو او در کاخ سفید تصور می‌کردند که با خروج از برجام و اعمال تحریم‌های گسترده، ایران هم از این توافق بین‌المللی خارج خواهد شد، اما ایران سیاست صبر استراتژیک در پیش گرفت تا با دیگر اعضاء باقیمانده توافق هسته‌ای را زنده نگه دارد. آمریکا با سیاست فشار حداکثری هم نتوانست ایران را مجبور به مذاکره برای توافق جدید کند و اکنون به دنبال آن است که فشار جدیدی بر ایران وارد کند.

مایک پومپئو وزیر خارجه آمریکا، سناریوی تداوم تحریم تسلیحاتی جمهوری اسلامی ایران پس از لغو خودکار آن در تاریخ 26 مهرماه سال‌جاری را رسانه‌ای کرده است.

دولت آمریکا قصد دارد در شورای امنیت سازمان ملل متحد پیش‌نهاد کند تحریم تسلیحاتی ایران به طور نامحدود تمدید شود وگرنه آمریکا با این استدلال که یکی از طرف‌ها در توافق هسته‌ای با ایران بوده، از مفاد قطع‌نامه 2231 استفاده می‌کند و به طور یک‌جانبه تحریم‌های شورای امنیت را که پیش از برجام بود باز می‌گرداند. مایک پومپئو، با استناد به قطعنامه 2231 شورای امنیت سازمان ملل گفته که آمریکا به عنوان یک شرکت‌کننده خواهان آن است که رفع تحریم تسلیحاتی ایران عملی نشود، ایران و روسیه موضع آمریکا را رد کرده‌اند و اتحادیه اروپا هم می‌گوید آمریکا خود پایان عضویتش در برجام را اعلام کرده است.

در واقع استفاده از قططعنامه 2231 شورای امنیت برای تمدید تحریم تسلیحاتی ایران غیرممکن است. در این قطعنامه و ضمیمه‌های آن، بارها از واژه شرکت کننده یا عضو استفاده شده است. تقریبا در نیمی از این موارد این استفاده در قالب «مشارکت‌کننده در برجام» است که آمریکا از چنین شرایطی برخوردار نیست.

پیش از این برخی رسانه‌های آمریکایی این احتمال را مطرح کردند که آمریکا قصد دارد برای تمدید تحریم‌های تسلیحاتی علیه تهران به برجام بازگردد تا بتواند مکانیسم ماشه را فعال کند. همچنین گزارش شده بود که آمریکا می‌خواهد قطعنامه‌ای در شورای امنیت طرح کند تا مانع لغو تحریم‌های تسلیحاتی شود.

بر اساس قطعنامه 2231 تنها مشارکت‌کنندگان در برجام می‌توانند در صورت خودداری تهران از اجرای تعهدات برجامی و بی‌نتیجه ماندن رایزنی‌ها در کمیسیون حل اختلاف، پرونده را به شورای امنیت ارجاع دهند.

پیگیری این موضوع از طریق ارائه قطعنامه به شورای امنیت به دلیل احتمال زیاد وتوی آن توسط روسیه و چین تقریبا غیرممکن است اما استفاده از مکانیسم ماشه راهی مطمئن‌تر به نظر می‌رسد؛ در صورت ارجاع پرونده به شورای امنیت تحریم‌ها علیه جمهوری اسلامی می‌تواند به صورت خودکار دوباره به جریان بیفتد و اعضای دائمی شورا قادر به وتوی آن نخواهند بود. به همین دلیل بحث بازگشت آمریکا به برجام مطرح شده است.

در نهایت مایک پمپئو، وزیر خارجه آمریکا گمانه‌زنی‌ها درباره احتمال بازگشت ایالات متحده به برجام برای فعال کردن سازوکار رفع اختلاف یا همان مکانیسم ماشه را تکذیب کرد و گفت توافق هسته‌ای یک فاجعه بود و چنین موضوعی اصلا مطرح نیست.

پمپئو شامگاه چهارشنبه 10 اردیبهشت در گفت‌وگو با شبکه فاکس‌نیوز تاکید کرد آمریکا با استفاده از ظرفیت‌های قطعنامه 2231 شورای امنیت سازمان ملل و هر راهکار دیگری تلاش خواهد کرد تحریم تسلیحاتی علیه جمهوری اسلامی تمدید شود.

در واکنش به این اظهارات و ادعاها، محمدجواد ظریف وزیر امورخارجه کشورمان با انتشار ویدئویی از میزان صادرات تسلیحات آمریکا به سایر کشورهای جهان در صفحه توئیتر خود نوشت: آمریکا مدتهاست که در صدر کشورهای هزینه کننده نظامی، فروشندگان تسلیحات، آغازگران و تحریک کنندگان جنگ و سود برنده از مناقشات نظامی در جهان قرار دارد. اما مایک پمپئو که خود در حال سرازیر کردن سلاح به دنیاست، ظاهرا به شدت نگران ایران است که تا سال 1979 مشتری بزرگ تسلیحات آمریکا بود. محمد جواد ظریف امروز سه شنبه هم در توییتی نوشت: مایک پمپئو وزیر امور خارجه آمریکا تظاهر می‌کند که قطعنامه 2231 شورای امنیت سازمان ملل مستقل از برجام است. وی باید (قطعنامه) 2231 را مطالعه کند. برجام بخشی از 2231 است و به همین دلیل 104 صفحه بوده و او مطالعه‌اش نکرده است.

وی در ادامه این توییت قطعنامه 2231 را برای «تازه‌کارها» توضیح داد: (قطعنامه) 2231 بدون برجام وجود نداشت. آمریکا آن را نقض کرده و جلوی پایبندی دیگران را گرفته است. آمریکا هیچ صلاحیتی ندارد.

«سید عباس موسوی» سخنگوی وزارت امور خارجه روز 15 اردیبهشت در نشست خبری در پاسخ به این سوالی مبنی بر اینکه اگر پرونده ایران به شورای امنیت برود و تحریم‌های تسلیحاتی تمدید شود، پاسخ ایران چه خواهد بود، یادآور شد: امیدواریم کار به آنجا نرسد ولی اگر این اتفاق افتد، پاسخ ایران به این حرکت و اقدام، مقتضی و قاطع خواهد بود. ما منتظریم ببینیم شرایط به کدام سو می‌رسد و آنگاه براساس شرایط عمل کرده و پاسخ خواهیم کرد.

سخنگوی وزارت امور خارجه با اشاره به سالگرد خروج آمریکا از برجام گفت: آمریکا دیگر عضوی از توافق هسته‌ای نیست. آمریکا سابقه تاریخی در عدم پایبندی به تعهدات بین‌المللی خود دارد که برجام یکی از این رویکردهای یکجانبه‌گرایانه‌اش است که نشان داد رژیمی است که اعتقادی به حاکمیت قانون و حقوق بین‌الملل ندارد و بزرگترین ناقض حقوق بین‌المللی است. فهرست زیادی از عدم پایبندی آمریکا به تعهداتش در عرصه بین‌المللی وجود دارد که همه با آن آشنا هستند ولی مجددا یادآوری می‌کنم رویکرد کنونی آمریکا، خطرناک است و نظم بین‌المللی را به هم می‌ریزد. نظام بین‌المللی دارای نظم و حقوق بین‌المللی و قواعدی است اما آمریکا نشان داده به تعهدات و حقوق بین‌المللی پایبندی ندارد.

«مجید تخت روانچی» نماینده دائم جمهوری اسلامی ایران در سازمان ملل متحد روز 12 اردیبهشت در واکنش به تلاش‌های دولت آمریکا برای تمدید تحریم‌های تسلیحاتی ایران برای مدتی نامحدود، اظهار داشت: طبیعی است که کشورها چنین چیزی را نمی‌پذیرند و قبول نخواهند کرد که خودشان را در کار بسیار زشتی که آمریکایی‌ها خلاف حقوق بین‌الملل انجام می‌دهند، شریک کنند. این اقدام آمریکایی‌ها فرض باطلی است، اینکه آمریکا بخواهد بگوید من عضوی از برجام هستم و از مسیر قطع‌نامه 2231 استفاده کند، به یک طنز شباهت دارد. بنابراین آمریکایی‌ها هیچ حرف درست و حسابی و هیچ ادله حقوقی ندارند و مطمئنا از سوی کشورهای ملل متحد و شورای امنیت مردود است. آنچه از سوی «مایک پامپئو» وزیر خارجه آمریکا و برخی دیگر از مقامات آمریکایی مطرح می‌شود، مردود بوده و هیچ جایگاهی در حقوق بین‌الملل ندارد.

سید حسین نقوی حسینی سخنگوی کمیسیون امنیت ملی مجلس شورای اسلامی نیز روز 10 اردیبهشت با اشاره به تحرکات وزارت خارجه آمریکا برای تداوم تحریم تسلیحاتی ایران گفت: برجام یک کنوانسیون بین‌المللی نبوده که اگر کسی عضو آن کنوانسیون هم نباشد، بتواند به خاطر رفتار کشورهای عضو به آن استناد کند، بلکه توافقی بین گروه 1+4 و جمهوری اسلامی ایران است. فقط کشوری می‌تواند در مورد فعالیت‌های ایران به برجام استناد کند که عضو برجام باشد و آمریکایی‌ها نه تنها از برجام خارج شده‌اند بلکه مخالفت خود را با برجام اعلام کرده‌اند و رییس‌جمهوری این کشور از تعبیر پاره کردن برجام برای خروج از این توافق استفاده کرد.

دونالد ترامپ در سال 2018 با وجود پایبندی کامل ایران به مفاد برجام و مخالفت‌های جامعه بین‌الملل، به صورت یکجانبه و عجولانه از توافق هسته‌ای ایران و 1+5 خارج شد به این امید که ایران را وادار کند که به میز مذاکره بازگردد و با توافقنامه مد نظر او موافقت کند.

حال این کشور به‌دنبال یک راه جدید برای اعمال نفوذ در مفاد برجام و قطعنامه 2231 است. امروز مقام‌های کاخ سفید ادعا می‌کنند آمریکا هنوز یکی از طرف‌های مشارکت‌کننده در آن محسوب می‌شود.

تلاش پمپئو و مقامات آمریکایی برای کلید زدن سازوکار بازگشت خودکار (مکانیسم ماشه) برجام بعد از اینکه ایالات متحده این توافق را رها کرد اقدامی است که آمریکا را منزوی تر خواهد کرد چون از لحاظ حقوقی چنین کاری مسموع نیست.

• سازمان ملل متحد
• شورای امنیت سازمان ملل
• دونالد ترامپ