سازمان فضایی ایران و انحلالی که مانع از پیشرفت‌های آن شد

به گزارش گروه سیاسی خبرگزاری دانشجو، پرتاب ماهواره نظامی نور توسط سپاه نشان داد که اگر کار دست جوانان متعهد ایرانی باشد آن‌ها با اراده‌شان کاری می‌کنند که دوست و دشمن انگشت‌به‌دهان مانده و حیران شوند که پرتاب ماهواره نظامی ایران از سوی سپاه و قرارگیری آن در مدار و عق ماندن سرویس‌های نظامی و امنیتی و اطلاعاتی مصداق اهمیت کار جمهوری اسلامی ایران است درحالی‌که متأسفانه تضعیف و انحلال سازمان فضایی ایران در طول سال‌های گذشته و کاهش بودجه‌های آن نشان داد که دولت امید، بی‌تدبیری را درباره فعالیت این سازمان به مرز بی‌نهایت برده است. شکست‌های متعدد دولت روحانی در پرتاب ماهواره نشان داد که سازمان فضایی ایران بسیار ضعیف شده و خون کم باقی‌مانده در رگ‌های آن خبر از انحلال آرام و بی‌سروصدای آن می‌دهد. در طول ماه‌ها و سال‌های گذشته چندین پرتاب با ضعف مدیریت و برنامه‌ریزی سازمان فضایی ایران به شکست انجامید درحالی‌که بار‌ها کارشناسان درباره وضعیت این سازمان و کاهش بودجه آن و همچنین عدم توجه دولت به موضوع ماهواره و فضا نشان داد که قوه مجریه بنا بر انحلال آن دارد. اعتراضات کارشناسان مختلف درباره آسیب‌های انحلال سازمان فضایی و انتقاد به دولت بار‌ها بیان‌شده است. یکی از آن اعتراضات به توئیت سید محسن دهنوی منتخب مردم تهران در مجلس یازدهم بازمی‌گردد. او در صفحه اجتماعی خود یک‌رشته توئیت منتشر کرده و گفته است که «متأسفانه انحلال سازمان فضایی کشور به روند پیشرفت فضایی ما آسیب‌های جدی وارد کرد که بخشی از تأثیرات آن را در شکست‌های اخیر در پرتاب ماهواره شاهد بودیم. ای‌کاش دولت پیر و خسته مانند سپاه پاسداران به جوانان اعتماد می‌کرد.» او همچنین متذکر شد که «در دولت، جوانان نخبه هستند که بار‌ها تا آستانه موفقیت پیش رفتند، اما تلاش و نبوغ آن‌ها کافی نیست. تا وقتی مدیریت برجامی ترسان از آمریکا در کشور مستقر است این نخبگان حمایت نمی‌شوند. با جسارت مدیریتی و اختصاص منابع به این سرمایه بی‌نظیر یقینا آینده متفاوت رقم خواهد خورد.» این فعال دانش‌بنیان همچنین اظهار داشت که «انکار انحلال سازمان فضایی فقط از این دولت برمی‌آید! کاش آقایان روحانی و واعظی پاسخگوی عملکردشان بودند. برای بررسی خسارت‌های وارده به صنعت فضایی کشور که ناشی از تکه‌تکه شدن این سازمان در سال 93 است، کافی است عملکرد چندساله گذشته را با چشم‌اندازی که برای آن ترسیم‌شده بود مقایسه کنیم.» دهنوی همچنین افزود که «غصه اصلی این است که ظرفیت‌های عظیم جوانان نخبه در بدنه دولت‌ها به دلیل تصمیمات اشتباه مدیریتی هدر می‌رود و به اوج کارایی خود نمی‌رسد. باید به‌جای اینکه خوش‌آمد آمریکا در برجام فکر می‌کردید، صلاح کشور را در نظر می‌گرفتید.» آنچه واضح و مبرهن است آن می‌باشد که آسیب‌های وارده به ساختار و تشکیلات سازمان فضایی ایران از سال 92 و در دولت تدبیر آغاز شد به طوری که به بهانه‌های واهی این سازمان را به زیرمجموعه وزارت ارتباطات افزودند؛ شاید نگاه دولت خسته و پیر فعلی و منتظر دستان خارجی‌ها برای استمرار مذاکرات با غرب موجب شکست‌های پیاپی در پرتاب‌های اخیر ماهواره‌ها متعدد بوده باشد. این در حالی است که صنعت فضایی ایران طی یک فرآیند 10 ساله در دولت قبل توانسته بود تا ارسال موفقیت‌آمیز موجود زنده به فضا پیش برود، اما مدتی است که خبری از موفقیت دستاورد‌های ادعایی و جدید مدیران این سازمان وابسته به وزارت ارتباطات نیست و ماهواره‌ها برای پرتاب به فضا پشت در سیاست تدبیر و امیدی‌ها مانده تا برنامه انحلال این سازمان اجرایی شود. به دلیل ضعف سازمان فضایی در استمرار موفقیت‌های فضایی قبلی در دولت پیشین و همچنین قوت گرفتن انحلال این سازمان بسیج دانشجویی بسیج دانشجویی دانشکده مهندسی هوافضای دانشگاه امیرکبیر با انتشار بیانیه‌ای اعلام کرد که انحلال سازمان فضایی موتور پیشرفت صنعت فضایی را از کار می‌اندازد. دانشجویان این دانشکده همچنین اعلام کردند که «انحلال سازمان فضایی و از دست دادن هویت مستقل آن عقب‌گردی بزرگ است که موتور پیشرفت صنعت فضایی را از کار می‌اندازد ضمن اینکه این کار عقبگردی است که موتور پیشرفت صنعت فضایی را از کار می‌اندازد و نباید انسجام و یکپارچگی مجموعه‌های فضایی از دست برود.» این دسته از دانشجویان همچنین درباره تبعات انحلال پژوهشگاه فضایی اعلام کردند که «از بین رفتن سیستم استاندارد گذار و تدوین‌گر اسناد پشتیبان فنی یکی از تبعات است. از سوی دیگر تبدیل سازمان فضایی به زیرمجموعه‌ای از وزارت ارتباطات و اطلاعات، عملا فعالیت‌های سازمان را به یک قسمت آن که در وزارت ارتباطات امکان پذیر است و مورد نیاز آن وزارتخانه است، محدود می‌کند.». اما چند روز پیش بود که در تکمیل خبر انحلال پژوهشگاه فضایی ایران، خبر انتقال سازمان فضایی به وزارت ارتباطات از طرف سخنگوی دولت یازدهم منعکس شد و گفت دولت مصوبه سال 89 را که طبق آن سازمان فضایی به نهاد ریاست جمهوری منتقل شده بود، لغو کرد چرا که برای نهاد ریاست جمهوری که تشکیلاتی صرفا اداری است توجهی که شایسته این سازمان است صرف نمی‌شد. برای همین سازمان فضایی به جایگاه اصلی خود یعنی زیر نظر وزارت ارتباطات منتقل شد. اما شکست‌های این سازمان بعد از آنکه به این وزارتخانه الحاق شد آغاز شد؛ یکی پس از دیگری عدم موفقیت و انحراف از برنامه و تاخیر و قرار نگرفتن در مدار که افسوس و صد افسوس پس از آن برای همه ما ماند چرا که ظرفیت‌های بالقوه فراوانی داشتیم که اجازه ندادند بالفعل شود. اگر نگاهی اجمالی به فعالیت‌های فضایی پیش از دولت فعلی بیندازیم متوجه جایگاه پیشین وبرنامه‌ریزی‌های منظم و دستاورد‌های آن خواهیم شد. در دهه 80 ماهواره سینا با مشارکت روس‌ها ساخته و در سال 1384 پرتاب شد، ولی گفته شد که در فضا گم شده است! ماهواره مصباح با مشارکت ایتالیایی‌ها در حال ساخت بود، اما هیچ‌گاه به نتیجه نهایی نرسید. لازم به ذکر است سازمان فضایی ایران و شورای عالی فضایی طبق مصوبه آذرماه 1382 مجلس شورای اسلامی تشکیل شد. رئیس این سازمان، به عنوان دبیر شورای عالی فضایی و رئیس‌جمهور به عنوان رئیس شورای عالی تعیین شد. در سال 1385 بود که برنامه ده‌ساله توسعه فضایی در هیأت دولت تصویب شد. این برنامه با دو هدف استقرار ماهواره در مدار ژئو و ارسال انسان به فضا، ظاهرا موفق‌ترین برنامه فضایی در طول این چند دهه فعالیت محسوب می‌شود و در طی آن، دستاور‌های مشخصی ارائه شد. ماهواره ملی امید در تاریخ 14 بهمن 1387 توسط پرتابگر بومی داخلی سفیر 2 با موفقیت کامل به مدار پرتاب و ماموریت خود را آغاز کرد که مطابق محاسبات می‌بایستی در نیمه اول اردیبهشت 1388 عمر مداری آن به سر می‌آمد. ماهواره ملی امید یک ماهواره تحقیقاتی پژوهشی با وزن 27 کیلوگرم و ابعاد 40×40×40 سانتیمتر مکعب و با ماموریت مخابراتی بوده است. این ماهواره تمام ماموریت‌های محوله خود را بخوبی انجام داد که آخرین دستاورد این پروژه عظیم ملی، مطالعات مداری و بررسی‌های محوله در خصوص تغییر ارتفاع ماهواره‌ها در مدار‌های نزدیک زمین بوده است. پرتاب زیرمداری یک راکت هواشناسی در سال 1386 توسط سازمان صنایع هواوفضا و بازیابی محموله آن نخستین نتیجه این برنامه بود. در سال 1387 ماهواره امید ساخت صاایران با موشک ماهواره‌بر سفیر به پرواز درآمد و امید‌های زیادی را به برنامه فضایی ایران جلب کرد. یک سال بعد ماهواره نوید علم و صنعت توانست با موفقیت در مدار ایران به گردش درآید و تصاویر خود را به صورت منظم برای پایگاه ایران ارسال کند. در آن دوران و در سال 1388 ایران از بنیانگذاران سازمان همکاری‌های فضایی آسیا و اقیانوسیه در سال 1388 است که چین، پاکستان، اندونزی، مغولستان و تایلند هم عضو این سازمان هستند. در بهمن ماه 88 بود که پس از پرتاب موفقیت آمیز کاوشگر یک و 2 به فضا، دانشمندان فضایی کشورمان موفق شدند نخستین بار محموله زیستی را با کاوشگر 3 به فضا پرتاب کنند. در این کاوشگر با فرستادن کپسول زیستی بر اساس ضوابط و استاندارد‌های مربوط، جبهه جدیدی از فعالیت‌های علمی در عرصه فناوری فضایی جمهوری اسلامی ایران گشوده شد. کاوشگر 3 از زیرسامانه‌های سازه، محفظه زیستی، تغذیه، ارسال داده‌های تله‌متری، تصویربرداری و ارسال همزمان، رایانه پرواز، سنجش محیطی و بازیابی تشکیل شد. در مهرماه سال 1389 طبق مصوبه شورای عالی اداری، سازمان فضایی ایران از وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات جدا شده و زیر نظر ریاست‌جمهوری قرار گرفت. در این دوره با ترکیب چند پژوهشکده از جمله پژوهشگاه هوافضای وزارت علوم و پژوهشگاه جهاد کشاورزی، پژوهشگاه فضایی ایران شکل گرفت. در مراسم رونمایی از کاوشگر 4 که با حضور رئیس جمهور وقت در بهمن 89 برگزار شد، سرپرست سازمان فضایی کشور از پرتاب کاوشگر 4 بدون موجود زنده برای آزمایش زیرسامانه‌های آن در اسفند همان سال خبر داد که این وعده در 24 اسفند با پرتاب موفق کاوشگر 4 تحقق یافت. دستاورد دیگر این دوره، پرتاب ماهواره سنجش از دور «رصد» در سال 1390 بود. رصد نخستین ماهواره تصویربرداری ایران بود که تمامی مراحل طراحی، ساخت، تجمیع، تست و آماده‌سازی آن در داخل کشور و توسط متخصصان داخلی صورت می‌گرفت. در سال 1391 کپسول حیاتی حامل یک میمون (پیشگام) تا ارتفاع 120 کیلومتری زمین پرتاب شده و با موفقیت بازیابی شد. آخرین اقدام نیز پرتاب موشکی با سوخت مایع به فضای زیرمداری در سال 1392 و کاوشگر پژوهش با موجود زنده (فرگام) بود. در سال 92 هم شاهد پرتاب و بازیابی کاوشگر پژوهش بودیم که حامل دومین میمون فضایی بود. کاوشگر پژوهش که حامل یک میمون از نژاد رزوس بود پس از طی یک مسیر زیرمداری تا ارتفاع 120 کیلومتر، در مدت زمان حدود 15 دقیقه توانست به زمین بازگردد و موجود زنده را سالم بازیابی کند. به نظر می‌رسد که مسئولان دولت فعلی که داعیه دار تدبیر هستند بنا دارند دستاورد‌های دوره‌های گذشته را نادیده بنگارند. با وجود هر انتقادی که مسئولان دولت فعلی نسبت به فعالیت‌های فضایی پیش از 1389 و پس از آن داشته باشند، در هر دوره دستاور‌هایی برای ایران به ارمغان آمده است که عمده آن‌ها حتی با تغییر سیاست‌ها و اهداف فضایی نیز یک نیاز ضروری محسوب می‌شوند. نباید با هر تغییر بوروکراتیک، کار دوباره از صفر آغاز شود و گذشته زیر سؤال رود. این در حالی است که در 10 سال گذشته کشوری مثل کره جنوبی که پرتابگر نداشته است امسال خود را به پرتابگر کلاس متوسط مجهز کرده که توان حمل 1.5 تن به مدار 700 کیلومتری SSO با موتور‌های شبه کرایوژنیک دارد. مجلس یازدهم می‌تواند در زمینه تبیین مسیر اصلی و علمی فضایی ایران دولت را مکلف کند عقب‌ماندگی قبلی را جبران کرده و نقشه راه را ترسیم کند چرا که طبق نقشه راه فضایی ایران قرار بود در سال 90 پرتابگر (سیمرغ) یا سفیر دوآ عملیاتی شود و در سال 94 سیمرغ بازنشسته و تست‌های سفیر دو ب (سریر) شروع شود و در سال 97 به پرتابگر سفیر سه با توان 1 تن به 1000 کیلومتری برسیم؛ طبق برنامه‌ریزی صورت گرفته در سال 1400 هم باید به سمت پرتابگر‌های حرفه‌ای کلاس متوسط و سنگین حرکت کنیم که البته با عدم موفیقت در پرتاب‌های ماهواره‌های اخیر قطعا در حصول این برنامه با تاخیر مواجه خواهیم بود. بسیج دانشجویی بسیج دانشجویی دانشکده مهندسی هوافضای دانشگاه امیرکبیر این سوال را از دولتمردان جویا شدند که «آیا مسئولان نمی‌دانند کشور‌های بیگانه (و بعضا در همین همسایگی ما)، مترصد جذب کارشناسان و نخبگان صنعت فضایی ما هستند؟!» به نظر می‌رسد دولت یازدهم و دوازدهم در حوزه فضایی در حال عقب‌گرد از دستاورد‌ها پیشین جمهوری اسلامی در این حوزه است و برای خوشامد آمریکا، سازمان فضایی کشور را علی رغم مخالفت شدید مسئولین ارشد نظام چند تکه کرد لذا باید کاری کرد که دولت تنبل و واداده را وادار به حرکت کرده و امورات را اصلاح کند تا شاهد استعمال افعال معکوس نباشیم. متاسفانه با انحلال و یا برنامه‌های انحلال سازمان فضایی در دولت روحانی بسیاری از دانشمندان آن اخراج شدند. شکست پروژه‌های اخیر ماهواره بر کشور، نه بخاطر ضعف علمی یا سهل انگاری دانشمندان بوده، بلکه باید علت آن را در بعضی سیاست‌های عجیب! دولت دید؛ بسیاری از دانشمندان فضایی که نوابغ و قله‌های افتخار ملت ایران بودند، بعد از آن روز که گفته شد دیگر به ماهواره بر نیاز نداریم و به دنبال شغل جدید باشید، از کار بیکار شدند. دانشمندان جوان و متعهد ایرانی در نهاد‌های انقلاب نظیر سپاه در طول سال‌های قبل بدون شوآف و با توکل به خداوند متعال برنامه فضایی ماهواره‌های نظامی را دنبال کردند. ماحصل تلاش‌های آنان پرتاب موفقیت آمیز ماهواره نور از سوی سپاه پاسداران بود که شاگردان شهید تهرانی مقدم که روزی، سرریز تکنولوژی موشک‌های نظامی را به سازمان فضایی برده بودند؛ تا اولین ماهواره بر ایران به فضا فرستاده شود، توانستند این مسیر را از سر بگیرند و به مدار جدیدی دست پیدا کنند. شاید و شاید نفوذ غرب و سیستم‌ها و دستگاه‌های اطلاعاتی و نظامی و امنیتی آن‌ها عامل شکست‌های پیاپی سازمان فضایی در پرتاب ماهواره‌های اخیر باشد؛ مصداق این نفوذ را باید در گفتار‌های «فابین هینز»، کارشناس برنامه موشکی ایران در مؤسسه میدلبری کالیفرنیا دانست که با رادیو فردا مصاحبه می‌کرد؛ او ضمن اشاره به موفقیت سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در به فضا فرستان اولین ماهواره نظامی، به پروژه‌های جاسوسی آمریکا برای رصد فعالیت‌های فضایی ایران پرداخت و برای اولین بار اعتراف کرد که فعالیت‌های جاسوسی سرویس‌های اطلاعاتی غرب درباره تاسیسات پایگاه فضایی شاهرود با پرونده مجرمان موسوم به «فعالان محیط زیست» و پروژه به اصطلاح حفاظت از یوزپلنگ ایرانی ارتباط داشته است. فابین هینز درباره اطلاعاتی که سرویس‌های اطلاعاتی و جاسوسی از این طریق بدست آوردند، گفت: «متوجه شدیم که حوالی سال 2005 یک برنامه فضایی موازی [با سازمان فضایی کشور] وجود داشت و آن زمان توسط سازمان جهاد خودکفایی سپاه اداره می‌شد... در تحقیقات آن زمان ما به تأسیسات شاهرود رسیدیم که خیلی جای جالبی است. سکوی پرتاب، محل تولید پیشران با سوخت جامد و محل آزمایش دارد.» هینز ادامه می‌دهد: «تا فوریه، زمستان سال گذشته، ایرانی‌ها به وجود این تأسیسات اعتراف نکرده بودند. در نتیجه یک جای مخفی در وسط بیابان بود و البته نزدیک به یکی از آخرین زیستگاه‌های یوزپلنگ ایرانی که ارتباط پرونده محیط زیستی‌ها با آن پایگاه وجود دارد!» نکته قابل توجه اینکه پروژه موسوم به «حفاظت از یوز ایرانی» از سال 1391 با همکاری چند شرکت خارجی که اغلب ماهیت صهیونیستی داشتند، به‌طور وسیع آغاز و برنامه‌های گسترده‌ای هم برای آن تدارک دیده شد. سرنوشت فعالیت‌های فضایی انتقاد‌ها به همین‌جا ختم نمی‌شود. بسیاری بر این باورند که برنامه فضایی ایران که هدف نهایی‌اش اعزام موجود زنده به فضا بود، جهت‌گیری درستی نداشت چرا که فعالیت فضایی باید در خدمت مردم باشد و افزایش اقتدار ملی عمدتا از این راه به دست می‌آید. برخی نیز فشار کشور‌های خارجی در مورد ارتباط موشک‌های ماهواره‌بر با موشک‌های قاره‌پیما و موشک‌هایی با توان حمل کلاهک هسته‌ای را مطرح می‌کنند و با توجه به مشکلات اقتصادی دولت در وضعیت فعلی، تأکید بیشتر در این زمینه را به صلاح نمی‌دانند. به هر حال همه این حرف‌ها زده شد تا فضا برای تغییر سیاست فضایی ایران در دولت تدبیر و امید فراهم شود. به نظر می‌رسد برنامه‌ریزی در این حوزه بیش از حد تحت تأثیر آمدوشد دولت‌ها قرار گرفته است و شورا‌های بالادستی آن گونه که گفته می‌شود بالادستی، مستقل و کارشناسی نیست. خبر انحلال پژوهشگاه فضایی ایران در رسانه‌ها همچنان منعکس شد و حتی شریعتمداری معاون اجرایی وقت رئیس جمهور اعلام کرده بود با ابلاغ حسن روحانی، سازمان فضایی ایران به شکل فعلی و با حفظ یکپارچگی، زیر نظر معاونت اجرایی رئیس جمهور ادامه فعالیت می‌دهد.