مناسبات ایران و عمان در دوره سلطان قابوس
تهران - ایرنا - سلطان قابوس با سابقه نیم قرن رهبری پادشاهی عمان در بحران‌ها و تحولات زیادی به عنوان میانجی ایفای نقش کرد. بخشی از تلاش‌های میانجی‌گرایانه سلطان قابوس معطوف به روابط ایران بوده است.
به گزارش خبرنگار ایرنا، خبر درگذشت سلطان قابوس؛ میانه‌روترین حاکم منطقه خلیج فارس روز یکشنبه 21 دی ماه اعلام شد. درست در زمانی که تنش‌ها در منطقه با بالاترین حد خود رسیده است. سلطان قابوس با سابقه نیم قرن پادشاهی، نه تنها در این کشور عربی حاشیه خلیج فارس ثبات برقرار کرده بود بلکه با اتخاذ سیاست بی‌طرفی در بسیاری از درگیری‌های منطقه‌ای و بحران های بین المللی نقش میانجی ایفا می‌کرد. تا جایی که عمان با رهبری وی به دلیل نقشی که در بحران‌های دهه‌های اخیر در خاورمیانه داشت به «سوئیس خاورمیانه» معروف شده است.
سلطان قابوس توانسته بود در عرصه بین‌المللی، با پیش گرفتن یک دیپلماسی میانه‌رو، ضمن حفظ روابط گرم با کشورهای منطقه و متحدان غربی خود به ویژه آمریکا، روابط خوبی نیز با ایران داشته باشد. رابطه گرم با ایران در حالی است که آمریکا در عمان پایگاه نظامی دارد. البته نزدیکی عمان و ایران به یکدیگر به دلیل موقعیت جغرافیایی این دو کشور نیز است. این دو کشور در دو طرف تنگه هرمز، کنترل یکی از آبراه‌های مهم جهان را در دست دارند.
بعد از پیروزی انقلاب اسلامی در ایران، در تیرماه 1358 گروهی به ریاست یوسف‌بن‌علوی معاون وقت وزارت خارجه عمان برای تبریک و مذاکره وارد ایران شد و در قم با امام خمینی(ره) دیدار کرد و از نفوذ کمونیسم در منطقه صحبت کرده بود ولی با مشاهده فضای انقلابی ایران دست خالی به کشورش بازگشت و سطح روابط بین دو کشور به کاردار کاهش یافت و تا بعد از قطع‌نامه 598 شورای امنیت وضعیت بهبود نیافت.
در زمان جنگ هشت ساله ایران و عراق، این سلطان‌نشین به بهبود روابط با تهران ابراز تمایل کرد. حتی این کشور به دنبال میانحی‌گری میان عراق و ایران بود. عمان در جنگ نفت‌کش‌ها جانب ایران را گرفت و با آمریکا همکاری نکرد.
پس از انتخاب سید محمد خاتمی به ریاست جمهوری ایران، بیل کلینتون رئیس جمهوری وقت آمریکا از طریق عمان برای ایران نامه‌ای ارسال کرد و محمد خاتمی نیز در سال 1383 به عنوان رئیس جمهور ایران به عمان سفر کرد. خاتمی بلندپایه‌ترین مقامی بود که پس از انقلاب اسلامی به عمان سفر کرد.
از سوی دیگر سلطان قابوس در مرداد 1388 برای نخستین بار به ایران سفر کرد. البته وی در سال 1392 هم به ایران سفر کرد و با مقامات ایرانی گفت‌وگو کرد. در پاسخ به این سفر نیز حسن روحانی رئیس جمهوری اسلامی ایران به عمان سفر کرد. این سفر سه سال بعد نیز تکرار شد.
عمان از سال 1389 نقش پررنگ‌تری را در سیاست خارجی در موضوعات مربوط به ایران ایفا کرد. پس از حمله به سفارت بریتانیا در تهران و خروج دیپلمات‌های ایرانی از بریتانیا، علی‌اکبر صالحی، وزیر وقت امور خارجه ایران اعلام کرد که در زمان غیبت کارمندان وزارت خارجه در بریتانیا، عمان به عنوان حافظ منافع ایران عمل خواهد کرد. عمان تا سال 2014 این نقش را ایفا کرد. عمان این نقش را در ارتباط با کانادا نیز که سفارت خود را در سال 2012 در ایران بست ایفا کرد.
سلطان قابوس ملاقات‌هایی نیز با رهبر انقلاب اسلامی داشت. حضرت آیت الله خامنه ای در سال 1394 از سلطان قابوس با عنوان یکی از محترمین منطقه نام برد و گفت: «یکی از محترمین منطقه، آمد اینجا با من ملاقات کرد، گفت که رئیس‌جمهور آمریکا با او تماس گرفته و از او خواهش کرده و گفته است که ما می‌خواهیم مساله هسته‌ای را با ایران حل و فصل کنیم و تحریم‌ها را هم می‌خواهیم برداریم.»
یکی از اقدامات سلطان قابوس، نقش پررنگ او در آزادی زندانیان ایرانی و آمریکایی است. از مهمترین موارد، آزادی سه کوهنورد آمریکایی بود که پس از انتخابات سال 1388 در ایران بازداشت و متهم به جاسوسی شدند. یکی از این کوهنوردها یکسال پس از بازداشت با پیگیری عمان آزاد شد و دو نفر دیگر یکسال بعد حکم آزادی گرفتند.
پیش از آن هم عمان در ماجرای آزادی ملوانان بریتانیا در سال 1386 نقش داشت. 15 ملوان بریتانیا فروردین 1386 در آب‌ها خلیج فارس از سوی نیروی دریایی سپاه پاسداران بازداشت شدند که با میانجگیری‌های بین‌المللی از جمله میانجیگری عمان آزاد شدند.
یکی از اقدامات مهم سلطان قابوس را در توافق هسته‌ای سال 2015 می‌دانند. بر اساس نوشته روزنامه وال استریت ژورنال، کلید مذاکرات مستقیم ایران و آمریکا در پرونده هسته‌ای در اواخر سال 2011 خورد. طبق گزارش سال 2013 این رسانه، جان کری در دسامبر سال 2011 یعنی زمانی‌که ریاست کمیته روابط خارجی سنای آمریکا را بر عهده داشت، گفت‌وگوهایی را با سلطان عمان را پیگیری می‌کرد و از وی خواسته بود تا شرایط انجام دیدارهایی در سطح بالا بین مقام‌های ایران و آمریکا انجام شود. در نهایت این تلاش‌ها به نتیجه رسید و ایران و آمریکا در عمان در سال 2012 مذاکراتی انجام دادند.
علی اکبر صالحی که در آن زمان وزیر خارجه ایران بود در سال 1394 در گفت‌وگویی با روزنامه ایران گفته بود: «از طرف ما آقای خاجی، معاون اروپا و آمریکای وزارت خارجه به همراه چند نفر از مدیران کل، برای مذاکره به عمان اعزام شدند. آمریکایی‌ها در نخستین جلسه متعجب شده و گفته بودند که «ما اصلا باور نمی‌کنیم، این اتفاق افتاده است؛ فکر کردیم عمان شوخی کرده؛ ما برای صحبت با شما، اصلا، آمادگی نداریم!»
عمان در پرونده‌های مهم دیگر منطقه‌ای نیز، سیاست‌هایی به نفع ایران اتخاذ کرده است. در پرونده یمن، به خاطر مواضع ایران و حمایت ایران از انصارالله وارد ائتلاف نشد و البته در این قضایا نیز مسقط محل ملاقات طرفین درگیر بود. عمان در نشست‌های اتحادیه عرب و شورای همکاری خلیج فارس که در آنها بیانیه‌هایی درباره ایران صادر شد، یا شرکت نکرد یا با اعتراض به آنها نتایج آن نشست‌ها را تحت تأثیر قرار داد.
در دوران ریاست جمهوری دونالد ترامپ نیز عمان تلاش زیادی برای میانجیگری میان ایران و آمریکا انجام داد که البته موفق نبود. به باور ناظران و کارشناسان سلطان قابوس در پنج دهه سلطنت نقش غیر قابل انکاری در سیاست خارجی ایران داشت.
*س_برچسب‌ها_س* *س_پرونده خبری_س*