موگرینی؛ کارنامه ای ضعیف در حراست از "برجام"

"فدریکا موگرینی" در 16 ژانویه سال 1973 در رُم پایتخت ایتالیا به دنیا آمد. پدر وی "فلاویو موگرینی" کارگردان سینما و طراح صحنه بود (پدر فدریکا موگرینی در سال 1994 فوت شده است). فدریکا موگرینی در "دانشگاه ساپینزایِ رم" در رشته علوم سیاسی با گرایش فلسفه سیاسی تحصیل کرده و از پایان نامه خود با عنوان "اسلام و سیاست" دفاع کرده است. وی همچنین در دوره ای از یک بورس تحصیلی استفاده کرده و در فرانسه نیز دوره ای مطالعاتی و پژوهشی را طی کرده است. همسر وی "متئو ربسانی" نام دارد و این دو صاحب دو فرزند نیز هستند.

فدریکا موگرینی سیاستمدار ایتالیایی در فاصله سال های 2014 تا 2019 به عنوان مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا و معاون رئیس کمیسیون اروپایی فعالیت داشته است. وی پیش از این، در فاصله فوریه تا اکتبر سال 2014 به عنوان وزیر خارجه ایتالیا به فعالیت مشغول بود. فدریکا موگرینی از سال 2020 به عنوان رئیس "کالج اروپا" به فعالیت مشغول شده است. کالجی که در حوزه مطالعات اروپا در بلژیک و لهستان فعالیت دارد. وی عضوی از "حزب دموکراتیک ایتالیا" است که خود جزئی از سوسیالیست های اروپایی است. فدریکا موگرینی از سال 1988 عضوی از "فدراسیون جوانان کمونیست ایتالیایی" بود. وی سال ها عضوی از دموکرات های چپ گرا در ایتالیا بوده است. موگرینی در 4 نوامبر سال 2007 که حزب دموکراتیک ایتالیا شکل گرفت، از جمله اعضای رده بالا و نزدیک به "والتر ولترونی" رئیس موسس این حزب بود.

فدریکا موگرینی در فاصله سال های 2008 تا 2014، عضوی از پارلمان ایتالیا بود. وی به طور خاص در تشکیلات حزب دموکراتیک ایتالیا و دولت های برآمده از آن، تا حد زیادی در سِمتهایی که مرتبط با هماهنگ کردنِ روابط ایتالیا با کشورهای اروپایی بودند فعالیت داشت. موگرینی در سال 2014 و در قالب دولت "متئو رنزی" نخست وزیر وقت ایتالیا (که هم حزبی موگرینی نیز بود)، برای مدتی کرسی وزارت خارجه ایتالیا را در دست داشت. فدریکا موگرینی در سال 2014 و به عنوان وزیر خارجه ایتالیا در اظهارنظری عجیب تاکید کرد که اسرائیل حق دارد تا از خود در برابر حملات فلسطینی ها دفاع کند! موگرینی معتقد بود که "حماس" و مقامت فلسطین با راکت های خود به صورت فعال، غیرنظامیان را هدف قرار می دهند!

موگرینی در سال 2014 توانست مسوول هماهنگ کننده سیاست خارجی اتحادیه اروپا نیز شود. وی در نخستین کنفرانس مطبوعاتی خود، عمده تلاشهایش را معطوف به حل مناقشه و بحران در روابط اوکراین و روسیه اعلام کرد. فدریکا موگرینی به طور خاص به دلیل نقشی که در جریان مذاکرات هسته ای ایران (که در نهایت به انعقاد توافق "برجام" در سال 2015 میلادی ختم شد) ایفا کرد، با تعریف و تمجیدهای زیادی رو به رو شد. در سال 2016 میلادی نیز اتحادیه اروپا، "استراتژی جهانی" این اتحادیه را که توسط فدریکا موگرینی تهیه شده بود به تصویب رساند و عملا آن را جایگزین "استراتژی امنیت اروپایی" (که در سال 2003 میلادی تصویب شد) کرد.

پس از پایان ماموریت فدریکا موگرینی به عنوان مسوول هماهنگ کننده سیاست خارجی اتحادیه اروپا، "آنتونیو گوترش" دبیر کل سازمان ملل متحد وی را به همراه "دونالد کابروکا" به صورت مشترک به عنوان رئیس بخش آوارگان داخلی سازمان ملل متحد منصوب کرد. موگرینی در آپریل سال 2020 به عنوان رئیس کالج اروپاییِ اتحادیه اروپا برگزیده شد. البته که در این رابطه برخی نشریات اروپایی نظیر "لیبراسیون" فرانسه شدیدا از انتصاب وی به سمت مذکور انتقادکردند و تاکید نمودند که وی از تجربه و صلاحیتِ دانشگاهی کافی جهت تصدی پُست مذکور برخوردار نیست.

 موضع گیری درباره "اسلام سیاسی" فدریکا موگرینی به طور خاص از زمانی که مسوولیت های مهم اروپایی را عهده دار بوده، تاکید داشته که "اسلام بخشی از تاریخ و آینده اروپا است". به عنوان مثال در 24 ماه ژوئن سال 2015، وی در جریان یک سخنرانی گفت که "اسلام در جوامع غربی از جایگاهی ویژه برخوردار است. اسلام به اروپا نیز تعلق دارد. این دین در تاریخ اروپا جایگاه دارد. این دین حتی در فرهنگ، غذا، و همچنین حال و آینده اروپا ریشه دارد. چه این مساله را دوست باشیم یا خیر، اسلام بخشی از اروپا است".

وی در ادامه می گوید: "من به هیچ عنوان از گفتن این جمله که اسلام سیاسی نیز باید بخشی از چشم اندازهای سیاسی در قاره اروپا باشد هراسی ندارم. دین در سیاست ایفای نقش می‌کند. البته که گاهی این نقش مثبت و گاهی منفی است". وی روند دموکراتیک در اسلام سیاسی را نمودی از حضور مثبت دین در روندهای سیاسی ارزیابی می کند. برخی منابع اعلام کرده اند که این موضع گیری فدریکا موگرینی به درستی منتفل نشده و وی به طور خاص به ظرفیت های دین اسلام در مسائلی نظیر مبارزه با تروریسم و به طور خاص داعش در عراق و سوریه توجه دارد و هیچگاه به این مساله که اسلام سیاسی نیز باید بخشی از ایدئولوژی های سیاسی موجود در قاره اروپا باشد، اشاره ای نداشته است.

موگرینی در دوران فعالیت خود به عنوان مسوول هماهنگ کننده سیاست خارجی اتحادیه اروپا مواضع روشن و مشخصی را نیز اتخاذ کرده است. به عنوان مثال وی قویا با جنگ ائتلاف سعودی علیه یمن مخالفت کرده و آن را عامل ایجاد فاجعه در یمن دانسته است. وی همچنین با تصمیم "دونالد ترامپ" رئیس جمهور سابق آمریکا در خروج از توافق برجام و یا شناسایی بیت المقدس به عنوان پایتخت رژیم اسرائیل از سوی وی (ترامپ) قویا مخالف نمود. وی همچنین خواستار از سرگیری مذاکرات میان فلسطینی ها و اسرائیل نیز شد. موگرینی همچنین با حمله سال 2018 ترکیه به خاک سوریه نیز شدیدا مخالفت کرد و تاکید نمود که باید راهکارهای دیپلماتیک را جهت حل بحران و جنگ داخلی سوریه مورد توجه قرار داد. وی همچنین شدیدا از رویه ها و مواضع دونالد ترامپ رئیس جمهور سابق آمریکا در مورد مسائل داخلی اتحادیه اروپا انتقاد می کرد و تاکید داشت که اروپا بر خلاف ترامپ هیچگاه به خود اجازه نمی دهد که در مورد مسائل داخلی آمریکا اظهار نظر کند.

اتفاق جنجالی در جریان سفر سال 2017 فدریکا موگرینی به ایران فدریکا موگرینی در سال 2017 و جهت حضور در مراسم تحلیف دور دوم ریاست جمهوری "حسن روحانی" رئیس جمهور سابق کشورمان به ایران سفر کرد. در جریان این سفر، تلاش های برخی نمایندگان مجلسِ وقت جهت سلفی گرفتن با فدریکا موگرینی جنجال های زیادی را به پا کرد. در داخل ایران، بسیاری این اقدام را نمودی از خودباختگی این افراد در برابر غرب توصیف کردند و آن را از شان یک نماینده مجلس کشورمان به دور دانستند. در این راستا، "فرج الله رجبی" نماینده وقت مردم شیراز در مجلس شورای اسلامی از اقدام خود در گرفتن سلفی با موگرینی عذرخواهی کرد با این حال، "احمد مازنی" دیگر نماینده سابق مجلس کشورمان از این اقدم دفاع کرد و گفت که "موگرینی مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا است و استقبال نمایندگان از گرفتن سلفی با فدریکا موگرینی نشان دهنده علاقه نمایندگان ملت ایران به توسعه روابط عمیق و محترمانه با کشورهای قاره سبز است". در آن زمان زمان، برخی فعالان رسانه ای و فضای مجازی، از این اقدام شماری از نمایندگان مجلس کشورمان در فضای مجازی با هشتگِ "سلفی حقارت" یاد کردند.

فدریکا موگرینی و ثبت عملکردی ضعیف در معادله اتمی ایران در سال 2015میلادی و پس از انعقاد توافق هسته ای برجام، سِیلی از تعریف و تمجیدها در مورد فدریکا موگرینی و نقش ویژه وی در مسیر انعقاد توافق مذکور مطرح شد. وی برای نخستین بار در کنار محمد جواد ظریف وزیر خارجه وقت ایران، اعلام توافق برجام را در برابر دوربینِ رسانه های مختلف بین المللی انجام داد.

"جان کری" وزیر خارجه پیشین آمریکا که در جریان مذاکرات برجام حضوری فعال داشت، در موضع گیری خود از نقش محوری فدریکا موگرینی در حصول توافق برجام قدردانی کرد. با این حال، برخی منتقدان بر این باورند که اساسا برجام را نباید جز نقاطِ مثبت کارنامه موگرینی ارزیابی کرد و آن را به مثابه یک دستاورد کاری برای او دانست. آن ها به طور خاص به این نکته اشاره می کنند که شاید موگرینی در روند انعقاد برجام نقش ایفا کرد، با این حال در حراست از این توافق عملکردی به شدت ضعیف را از خود نشان داد وحتی در روزهای پایانی مسوولیت خود به عنوان مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا نیز تا حد زیادی به معادله برجام بی اعتنایی پیشه کرد.

او به طور خاص در این مسیر هیچ توجهی به درخواست های مکرر ایران از خود مبنی بر ارائه ابتکاری مستقل از سوی اروپا جهت انجام تعهدات برجامی اش در شرایطی که دولت ترامپ به طور کامل توافق برجام را نقض کرد، انجام نداد. ایران نیز در واکنش به همین رویه ها بود که به تدریج روند کاهش تعهدات برجامی خود را در پیش گرفت.

موگرینی در برهه های مختلف با مشاهده پایمال شدنِ حقوق ایران در چهارچوب معادله برجام، صرفا به ارائه ابتکارهای بی مصرفی نظیر سازوکار مالی "اینستکس" تاکید داشت که البته هیچکدام از آن ها نیز جنبه عملیاتی به خود نگرفتند. موگرینی در اواخر دوران مسوولیت خود به عنوان هماهنگ کننده سیاست خارجی و امنیتی اتحادیه اروپا در موضع گیری تاکید کرد که "توافق هسته ای برجام حال خوبی ندارد اما همچنان زنده است". وی همچین افزود که "نمی توان گفت که آیا این توافق ساعت های پایانی یا آخرین نفس های خود را از سر می‌گذراند". وی همچنین در موضع گیری تاکید کرد که "حراست از برجام به امری بسیار سخت و پیچیده تبدیل شده است".

در واقع، موگرینی در دوران مسوولیت خود، در چهارجوب معادله اتمی ایران، هیچگاه فراتر از رویه های عادی و رایج دیپلماتیک حرکت نکرد و نتوانست در مسیر حراست از برجام، نقشی موثر ایفا کند. مساله ای که حتی به زعم برخی ناظران و تحلیلگران، معادله برجام را به یکی از نقاط ضعفِ اساسی در کارنامه کاری وی تبدیل می کند.