نقش سپاه در جنگ جهانی چهارم چه بود؟+ عکس و فیلم

به گزارش مشرق،رهبر انقلاب اسلامی در دیدار با فرماندهان سپاه پاسداران انقلاب اسلامی فرمودند: ما با گذشت حدود چهار دهه، یک کانون عظیم و کاملاً مجهز دفاعی و نظامی و بزرگ‌ترین سازمان ضد تروریستی دنیا را داریم. امروز سپاه بزرگ‌ترین سازمان ضد تروریستی در همه‌ی دنیا است؛ یک سازمان مجهز نظامی است؛ یک سازمان کارآمد و مستقل که کارهایی میتواند انجام دهد که خیلی از ارتشهای بزرگ دنیا نمی‌توانند انجام بدهند.

پایه‌گذاری بزرگترین سازمان تروریستی دنیا | قدرتمندترین ارتش جهان باخت!

اواخر پاییز 1359 بود. «رونالد ریگان» در انتخابات با شکست «جیمی کارتر» به مقام ریاست جمهوری آمریکا رسید. هنوز مراسم تحلیف برگزار نشده بود. در بازه زمانی میانِ انتخابات و روز تحلیف ریاست جمهوری آمریکا (روز 30 دی 1359)، افراد زیادی به دیدار زمامدار جدید کاخ سفید می‌رفتند.

«کنت دومارانش» رئیس سازمان جاسوسی فرانسه (SDECE) یکی از این افراد بود. مشاوران ریگان گفته بودند که اگر فقط یک اروپایی باشد که باید پیش از عزیمت به کاخ سفید او را ببینید، همین فرد است.

«کنت الکساندر دومارانش» رئیس سازمان جاسوسی فرانسه (SDECE) و مشاور «ریگان» رئیس جمهور اسبق آمریکا مدت ریاست: 1970 - 1981 میلادی

فکر ریگان در آن برهه زمانی معطوف به دو بحران بود. اول، موضوع گروگان‌های سفارت آمریکا در تهران و دوم، گسیل ارتش شوروی به افغانستان بود. هنگامی که دمارانش وارد محل ملاقات شد، ریگان گفت: «آه! مردی اینجاست که پیش‌بینی کرد، روس‌ها درست در ساعت و روز مناسب وارد افغانستان می‌شوند.»[1]

این جلسه، اولین نشست از سلسله ملاقات‌های دومارانش با ریگان در طول ریاست جمهوری‌اش بود. ولی به یاد ماندنی‌ترین دیدار در میان تمام جلسات، دومین ملاقات با ریگان کمی بعد از مراسم تحلیف بود. در آن زمان، بحران سفارت آمریکا در تهران به پایان رسیده بود و موضوع افغانستان بزرگترین مشغله فکری ریگان بود. رقیب اصلی آمریکا دی 1358 به افغانستان لشکر کشیده بود و بلوک غرب درصدد بودند این کشور را به ویتنامِ روس‌ها تبدیل کنند.

ویت‌کُنگ‌ها (کمونیست ویتنامی) امپراتوری فرانسه در ویتنام، کامبوج و لائوس را پس از جنگ جهانی دوم نابود و این کشور را برای ارتش آمریکا تبدیل به باتلاق کردند. باتلاقی که 60 هزار نظامی آمریکایی را به هلاکت رساند.

«برژینسکی» مشاور امنیت ملی آمریکا در دولت کارتر در مصاحبه‌ای گفته بود: روزی که روس‌ها از مرز [افغانستان] گذشتند، من به رئیس جمهور کارتر نوشتم که ما هم اکنون این فرصت را داریم که به روس‌ها جنگ ویتنام‌شان را عرضه کنیم.[2]

در همین راستا، «برژینسکی» در مرز جنوبی افغانستان به چریک‌های مبارز علیه شوروی گفت: «آن زمین آنجا (اشاره به افغانستان) متعلق به شماست و روزی به آن بازخواهید گشت. زیرا مبارزه‌تان به پیروزی منجر خواهد شد. شما دوباره خانه و مساجد خود را پس خواهید گرفت.»

سخنرانی برژینسکی در مرز افغانستان

«زبیگنیو برژینسکی» دهمین مشاور امنیت ملی آمریکا (1977 -1981 میلادی) برژینسکی به معماری طالبان و القاعده در جریان جنگ افغانستان متهم است او طراح عملیات شکست خورده «پنجه عقاب» پس از انقلاب ایران بود سازش مصر و رژیم صهیونیستی در دوره این فرد بود

دومارانش با تاسی از ویتنام به ریگان گفت که ما نمی‌توانیم یک میلیون نیرو به افغانستان اعزام کنیم اما در صورت امکان، بنده پیشنهاد می‌کنم که عملیاتی که من آن را مسکیتو (پشه مالاریا - Mosquito) می‌نامم، آغاز کنیم.

ریگان پرسید: چرا مسکیتو؟ رئیس سازمان جاسوسی فرانسه پاسخ داد: یک پشه نمی‌تواند خرس را بکشد، ولی می‌تواند آن قدر او را آزار دهد که دیگر نتواند بخوابد، چیزی بخورد و از آن همه وزوز گیج می‌شود. تا به حال کسی ندیده که خرس یک پشه مالاریا را بکشد. پشه مالاریا می‌تواند یک دشمن بسیار خطرناک باشد.

طرح فرانسوی مبتنی دو رکن بود: پخش مواد مخدر میان نظامیان شوروی نظیر آنچه برای ارتش آمریکا در ویتنام رخ داد و توزیع شب نامه با ظاهری دقیقا مشابه روزنامه ستاره سرخ (روزنامه اصلی ارتش شوروی) که حاوی شکست‌های امپراتوری جهت تخریب روحیه سربازان روس بود.

همزمان، دیکتاتورهای وابسته در جهان عرب (به طور خاص مصر) از دهه 60 میلادی درگیر طیفی بودند که متاثر از سازمان سنی اخوان المسلمین وارد فاز مبارزات مسلحانه علیه رژیم‌های دیکتاتوری خود شده بودند. حمله شوروی به افغانستان تبدیل به فرصتی برای صادرات این بحران از سوی متحدین آمریکا شد.

«هادی معصومی زارع» پژوهشگر آسیای عربی و جنبش‌های اسلامی در همین رابطه می‌گوید: «آمریکا با همکاری سرویس‌های اطلاعاتی پاکستان و سعودی، از جهادی‌ها برای زمین گیرکردن شوروی در افغانستان بهره می‌برد. نمونه فعالیت‌های عمرعبدالرحمن در امریکا و جمع کمک‌های مالی برای جهادگرایان در قلب امریکا از این قبیل است.»

«معصومی زارع» افزود: «خروج جریان جهادگرایی [سلفی] از مصر به دیگر کشورهای اسلامی و سنگ بنای شکل‌گیری حرکت جهانی جهاد که یک دهه بعد در سازمان القاعده متبلور شد، به طور جدی مرهون حمله شوروی به افغانستان بود. مصر و کشورهای عربی در آن سال‌ها زمینه خروج جهادگرایان جهادی از کشورهایشان را فراهم کرده و با آزاد ساختن بسیاری از ایشان از زندان‌هایشان، اقدام به پمپاژ ایشان به افغانستان کردند. چیزی که از آن به صادرات بحران یاد می‌کنیم. البته باید حواسمان را جمع کنیم که میان مجاهدین افغان (و برخی از مجاهدان غیرافغانی) با جریان جهادی مصطلح تفاوت‌های بنیادینی وجود داشت. اگرچه کنار هم علیه شوروی می‌جنگیدند.»[3]

نیویورک تایمز (The New York Times) به نقل از وزیر دفاع مصر در سال 1980 میلادی صریحاً نوشت که نیروهای چریکی در حال آموزش در این کشور برای اعزام به جبهه‌های نبرد در افغانستان هستند. [4]

اندیشکده بروکینگز (The Brookings) نوشت: «سیا در دهه 1980 بزرگترین عملیات مخفی در تاریخ خود را برای شکست ارتش شوروی در افغانستان طراحی کرد که از یک پناهگاه امن در پاکستان بود.»[5]

آسوشیتدپرس (The Associated Press) نوشت که CIA در چارچوب یک برنامه سری تحت عنوان عملیات گردباد (Operation Cyclone) از طریق ژنرال «ضیاءالحق» رئیس جمهور نظامی وقت پاکستان (1978 - 1988) اسلحه و پول برای جنگ با شوروی ارسال می‌کند. در سایه این عملیات سری بود که داوطلبانی از کشورهای سنی مذهب برای جنگ در افغانستان عازم پاکستان شدند. «بن لادن» یکی از هزاران داوطلب بود.[6]

اسامه بن لادن (ریاض 1957 میلادی - پاکستان 2011 میلادی) پس از لشکرکشی شوروی به افغانستان در سال 1979 میلادی عازم نبرد شد کار ویژه بن لادن جذب و سازماندهی داوطلبان عرب برای نبرد بود این سرمایه‌دار سعودی در سال 1988 میلادی القاعده را ایجاد کرد اقدامات او منطبق بر عملیات گردباد CIA بود!

ارتش شوروی پس از 15 هزار کشته و 35 هزار زخمی مجبور به ترک افغانستان در بهمن 1367 شد. [7] این جنگ، یک زخم کاری بر پیکره اقتصاد شوروی بود. در این جنگ 10 ساله 620 هزار نظامی شوروی در افغانستان جنگیدند و 451 هلیکوپتر و هواپیما، 147 تانک، 11 هزار و 369 کامیون و تانکر سوخت شوروی طبق آمار رسمی منهدم شدند.[8]

سپهبد بوریس گروموف آخرین نظامی شوروی بود که از افغانستان خارج شد تاریخ: 26 بهمن 1367 (15 فوریه 1989 میلادی) تاریخ آغاز لشکرکشی: دی 1358

کمتر از دو سال بعد، اتحاد جماهیر شوروی برای همیشه از صفحه جهان حذف شد. خروج نیروهای شوروی، نقطه شروع جنگ داخلی میان مبارزان علیه شوروی بود. طالبان در نهایت سال 1375 به کمک بلوک متحد آمریکا نظیر سعودی و پاکستان بر افغانستان مسلط شد.

بلوک غرب به رهبری آمریکا درصدد پروژه ویتنام سازی در افغانستان برآمد. نیرویی که از سراسر جهان روانه افغانستان شد توانست قدرتمندترین ارتش اتمی جهان را شکست دهد. اما این پایان کار نبود. همین نیرو پس از انحراف در ساختار عقایدی، طی سه دهه بعد، عامل اجرایی ویرانگرترین جنگ‌های قرن بیست و یکم شد.

بزرگترین لشکرکشی قرن بیست و یکم | جنگ جهانی چهارم آغاز شد!

روز 11 سپتامبر 2001 میلادی (20 شهریور 1380 ه. ش) مرگبارترین عملیات تروریستی تاریخ آمریکا به وقوع پیوست. برحسب ظاهر 19 چریک القاعده به فرماندهی بن‌لادن توانستند از 15 لایه امنیتی وقت آمریکا عبور کنند و به وسیله دو هواپیما به برج‌های دوقلوی مرکز تجارت جهانی انتحاری بزنند!

لحظه برخورد دو هواپیما به دو برج تجارت جهانی

حمله ادعایی القاعدهتبدیل به بهانه آمریکا برای بزرگترین لشکرکشی قرن بیست و یکم شد. «جیمز وولسی» رئیس سازمان اطلاعات مرکزی آمریکا (CIA) در دولت کلینتون روز 14 فروردین 1382 در میانه لشکرکشی آمریکا به عراق گفت: ایالات متحده آمریکا درگیر جنگ جهانی چهارم است. [9]

«وولسی» جنگ سرد 45 ساله میان آمریکا و شوروی را جنگ جهانی سوم توصیف کرد. این مقام امنیتی آمریکا گفت که فکر می‌کنم جنگ جهانی چهارم بیشتر از جنگ جهانی اول یا دوم برای ما طول بکشد و ابراز امیدواری کرد که همانند جنگ سرد بیش از چهار دهه طول نکشد.

رئیس سابق سیا هدفِ جنگ چهارم را نابودی آیت‌الله‌ها در ایران، فاشیست‌ها در عراق و سوریه و افراط‌گرایان القاعده عنوان کرد. شش ماه قبل از این عبارات توهین آمیز، ایران و آمریکا بزرگترین همکاری راهبردی تاریخ فی‌مابین را انجام داده بودند ولی آمریکا پس از اتمام، همکاری، ایران را محور شرارت خطاب کرد!

«جیمز وولسی» رئیس سازمان CIA آمریکا در دولت بیل کلینتون او لشکرکشی آمریکا در سال 2001 را جنگ جهانی چهارم نامید

ژنرال «کلارک» فرمانده اسبق یوکام (نیروهای ارتش آمریکا در قاره اروپا) نیز پنج ماه بعد از فتح بغداد مشابه این ادعا را فاش کرد. او گفت که آمریکا بعد از اشغال افغانستان برنامه‌ریزی کرد طی 5 سال 7 دولت را سرنگون کنند که ایران آخرین کشور در فهرست بود. [10]

ایران در سال 2003 توسط ارتش آمریکا محاصره نظامی شد. قریب به 60% نیروهای مسلحِ این کشور مستقیماً وارد همسایگی ایران شدند. هدف، باز تعریف مرزهای قریب 20 کشور حدفاصل سرحدات چین تا سواحل مدیترانه بود.

جنگ جهانی چهارم از سوی رئیس اسبق سازمان جاسوسی فرانسه (SDECE) نیز به کار برده شد. این عبارت از سوی «دومارانش» تعبیر به جنگی است که یک طرف آن مستضعفین جهان و طرف دیگر آن کشورهای ثروتمند جهان هستند و آن را جنگ جنوب - شمال نامید.

اما نتیجه دلخواه آمریکا حاصل نشد. پیش بینی «دیک چنی» معاون رئیس‌جمهور وقت آمریکا این بود که با هزینه لشکرکشی سالانه 10 میلیارد دلار کار تمام می‌شود اما این هزینه به 7 تریلیون دلار رسید و پرهزینه‌ترین جنگ تاریخ جهان شد. کل هزینه جنگ جهانی دوم 4 تریلیون دلار بود! [11]

«پیتر گالبرایت» دیپلمات ارشد آمریکا در جریان جنگ اول و دوم خلیج فارس در کتاب خاطراتش در سال 2006 اعتراف می‌کند: «جنگی که برای تضعیف جمهوری اسلامی به راه انداخته شد، تهران را به برترین موقعیت استراتژیک خود در طول 4 قرن اخیر رساند.» [12]

این دیپلمات آمریکا به اولین جلسه مجلس ملی کردستان در چهارم ژوئن 2005 میلادی اشاره می‌کند که یک مامور اطلاعاتی از ایران نیز در آن شرکت کرده بود. گالبرایت نوشت: «کوتاه‌ترین سخنرانی از آن رئیس سازمان اطلاعات ایران در اربیل بود [احتمالا منظور نویسنده ایستگاه اطلاعاتی است]. مردی که کردها به او آقاپناهی می‌گفتند. وی که مستقیماً به آنه بودین [رئیس دفتر سفارت آمریکا در کرکوک] نگاه می‌کرد، گفت: امروز روز بزرگی است. در تمامی عراق کسانی که مورد حمایت ما بودند به قدرت رسیده‌اند.»

پیتر گالبرایت در کتاب خاطرات خود تحت عنوان «پایان عراق»: جنگی که برای تضعیف جمهوری اسلامی ایران به راه انداخته شد، تهران را به برترین موقعیت استراتژیک خود در 4 قرن اخیر رساند

آمریکا آمار حقیقی تلفات را سانسور می‌کند ولی تلفات آمریکایی‌ها مشابه تلفات شوروی در افغانستان شد. طبق برآورد موسسه واتسون دانشگاه براون (The Watson Institute)، بیش از 15/000 نظامی در قالب ارتش و پیمانکار در نبردهای پسا 11 سپتامبر به هلاکت رسیدند. به این عدد 30/177 خودکشی نظامی آمریکا را به دلیل تبعات ناشی از این نبردها اضافه کنید.[13]

پرونده عراق برعهده نیروی قدس سپاه بود. ژنرال «دیوید پترائوس» رئیس اسبق سازمان سیا آمریکا روایتی جالبی از مواجهه با سردار «سلیمانی» فرمانده فقید نیروی قدس سپاه روایت می‌کند.

ژنرال چهارستاره «دیوید پترائوس» فرمانده ستاد فرماندهی مرکزی ایالات متحده آمریکا (سنتکام) 2008 - 2010 میلادی رئیس سازمان اطلاعات مرکزی آمریکا (سیا) 2011- 2012 میلادی

اوایل سال 2008 بود که تلفنی به پترائوس تحویل داده شد. تلفن حاوی پیامکی از یک ژنرال ایرانی بود. در این پیام نوشته بود: «ژنرال پترائوس، باید بدانید که من، قاسم سلیمانی، سیاست ایران در قبال عراق، لبنان، غزه و افغانستان را کنترل می‌کنم. سفیر [ایران] در بغداد از نیروی قدس است. جایگزین او نیز از اعضای نیروی قدس است.»[14]

ماجرای پیامک سردار سلیمانی به ژنرال پترائوس در سال 2008 میلادی | منبع: گاردین

فاز دوم جنگ جهانی چهارم

لشکرکشی آمریکا به عراق موجب شد که شیرازه منطقه غرب آسیا از هم بپاشد. آشفتگی در مناطق سنی نشین عراق نظیر فلوجه و الرمادی یک فرصت طلایی به نسل جدیدی از القاعده داد تا به غرب عراق تغییر مکان دهند. غرب عراق به خصوص استان الانبار از لحظه اشغال این کشور از سوی آمریکا در سال 2003 میلادی تا عملیات حشدالشعبی در سال 2014 برای آزادسازی جرف‌الصخر تحت حکمرانی القاعده عراق بود نه دولت بغداد.

نسل جدید القاعده، نسخه جدیدی از انحرافات دینی را دربرگرفته بود. فرمانده این نسل فردی به نام ابومصعب الزرقاوی اردنی بود که گرچه در بیعت با بن‌لادن بود ولی مسیر جدیدی برای جریان تکفیر جهانی باز کرد. تا قبل از این فرد، گزارشی از هدف قرار دادن شیعیان توسط شبکه القاعده نیست. الزرقاوی ملقب به امیر بین‌النهرین بود.[11]

ابومصعب الزرقاوی موسس القاعده عراق (AQI) الزرقاوی نقطه شروع داعش و جبهه‌النصره است الزرقاوی از جمله نیروهای اعزامی به افغانستان برای جنگ با شوروی بود

القاعده عراق با تاسی از خلافت خلیفه اول اهل سنت، جنگ داخلی میان مسلمین را بر جنگ با کفار ارجحیت دادند و معتقد بودند که اول باید دشمن نزدیک (شیعیان و اهل سنت مخالف‌شان) را نابود کرد و سپس به جنگ دشمن دور (مسیحیت و یهود) رفت!

ابومصعب الزرقاوی سال 2004 میلادی القاعده عراق (AQI) را تأسیس کرد. او سال 2006 کشته شد. ابو ایوب المصری جانشین شد. المصری تاسیس دولت اسلامی عراق (ISI) را به خلافت ابوعمر البغدادی در سال 2006 اعلام کرد. ابوبکر البغدادی پس از کشته شدن ابوعمر و المصری در آوریل 2010 خلیفه دولت اسلامی عراق (ISI) شد.

فاز اول پروژه تجزیه غرب آسیا با حمله کلاسیک ارتش آمریکا به شکست منجر شد. فاز دوم، نبرد نیابتی بود. ارتش آمریکا در سال 2011 از عراق فرار کرد. این سال مصادف با شروع جنگ سوریه از اسفند 1389 (مارس 2011) بود.

«ابو محمد الجولانی» فرمانده جبهه النصره (القاعده سوریه) جولانی در ابتدای جنگ سوریه از سوی البغدادی عازم شد جبهه النصره در راستای سفیدشویی چندین بار اسم تغییر داد؛ اکنون به نام «تحریرالشام» است

مسلحین از سراسر جهان به سمت سوریه شدند. ابوبکر البغدادی نیز در جولای 2011 میلادی نیروهای خود را به این کشور می‌فرستد. «ابومحمد الجولانی» یکی از نیروهای اعزامی بود که در ژانویه 2012 جبهه النصره را تشکیل داد.

جبهه النصره تحت عنوان القاعده سوریه عملیات انجام می‌داد. البغدادی پس از فتح استان الرقه سوریه (پایتخت خلافت داعش) به این نقطه نقل مکان کرد و در روز 11 آوریل 2013 میلادی (مصادف با 22 فروردین 1392) اعلام کرد که دولت اسلامی عراق (ISI) و جبهه‌النصره ادغام شدند و داعش (دولت اسلامی عراق و شام - ISIS) تشکیل شد.

نقطه اوج قلمرو سرزمینی خلافت خودخوانده داعش | تاریخ: ژانویه 2015 مناطق شمالغربی قلمرو داعش در سوریه در تصرف جبهه‌النصره بود برآورد این است که قریب به 800 جناح و گروه مسلح در سوریه فعال بودند

«دونالد ترامپ» رئیس جمهور سابق آمریکا صریحاً گفت که «باراک اوباما» رئیس جمهور اسبق آمریکا موسس داعش است. [16] «ادوارد اسنودن» عضو سابق سازمان اطلاعات مرکزی (CIA) و آژانس امنیت ملی (NSA) آمریکا نیز در سال 1393 افشا کرد که سیا، MI6 و موساد زمینه شکل گیری داعش را فراهم کردند و زمینه‌ساز جذب تروریست‌ها از اقصی نقاط جهان شدند.

جنگ به سرعت سراسر غرب آسیا را درگیر کرد. رژیم داعش در قلب غرب آسیا تشکیل شد. این رژیم به تنهایی از وسعت تک کشورهای بلاد عرب نظیر عراق، سوریه، اردن، یمن، عمان، امارات، لبنان و فلسطین اشغالی بزرگتر بود و موج عملیات‌های تروریستی آن از تهران تا پاریس را در برگرفت. بخشی از نیروهای خلافت در افغانستان شاخه خراسان را ایجاد کردند و با طالبان درگیر شدند.

بغداد و دمشق در معرض سقوط کامل بودند. ارتشی از تکفیری‌های سراسر جهان از شمال و جنوب سوریه وارد میدان نبرد غرب آسیا شدند؛ نبردی که فقط در قسمت سوریه‌ای آن، تبدیل به بزرگترین بحران پناهجویان در قرن 21 شد. ارتش تروریست‌ها بیش از 14 میلیون سوری را آواره و تا 40 کیلومتری مرزهای ایران پیشروی کردند.

اگر عراق و سوریه سقوط می‌کردند، وسعت خلافت داعش از خلیج فارس تا دریای مدیترانه می‌شد، شیعیان در معرض نسل کشی و حرم‌های مطهر ائمه معصومین مورد هتاکی قرار می‌گرفتند و در نهایت کشورمان هم مرز با رژیمی می‌شد که دروازه‌های ایران را دروازه بهشت خود می‌دید!

بر همین اساس، نیروی قدس سپاه وارد نبردهای غرب آسیا شد و با پشتیبانی از محور مقاومت ورق جنگ را برگرداند. آنچه در این نبرد خونین رخ داد از حوصله گزارش خارج است. اما در نهایت، نیروهای مقاومت در پاییز 1396 از دوطرف عراق و سوریه به سمت «البوکمال» آخرین دژ داعش پیشروی و این رژیم جعلی را نابود کردند.

موقعیت جغرافیای البوکمال در نقطه مرزی عراق و سوریه

سردار سلیمانی روز 30 آبان 1396 خطاب به رهبر انقلاب نوشت: «حقیر به‌عنوان سرباز مکلف‌شده از جانب حضرت‌عالی در این میدان، با اتمام عملیات آزادسازی ابوکمال آخرین قلعه‌ی داعش با پایین کشیدن پرچم این گروه آمریکایی - صهیونیستی و برافراشتن پرچم سوریه، پایان سیطره‌ی این شجره‌ی خبیثه‌ی ملعونه را اعلام می‌کنم.»

عملیات البوکمال به فرماندهی سردار سلیمانی باطل السحر جنگ جهانی چهارم علیه ایران و منطقه شد. ارتش آمریکا در رقابت با ایران به دنبال اشغال البوکمال بود. المیادین نیز در سال 1396 گزارش داد که سردار سلیمانی به این دلیل شخصاً فرماندهی را برعهده گرفت که ارتش آمریکا وارد کارزار نظامی علیه محور مقاومت شده بود.

[1]: کتاب «جنگ جهانی چهارم» نوشته الکساندر کنت دمارانش (رئیس سابق سازمان جاسوسی فرانسه)

[2]:bbc.com/persian/blog-viewpoints-40083607

[3]: مصاحبه دکتر معصومی زارع با شعوبا

[4]:nytimes.com/1988/04/18/world/arming-afghan-guerrillas-a-huge-effort-led-by-us.html

[5]:https://www.brookings.edu/articles/pakistans-role-in-the-afghanistan-wars-outcome

[6]:apnews.com/article/joe-biden-islamic-state-group-afghanistan-europe-middle-east-70451c485d46908ef5c6a83a1de9f0f6

[7]:washingtonpost.com/archive/politics/1988/05/26/soviets-say-13310-soldiers-died-in-afghan-war/656b7310-005a-4acc-8c97-8f49730e541e/

[8]:aa.com.tr/fa/%D8%A7%D8%AE%D8%A8%D8%A7%D8%B1-%D8%AA%D8%AD%D9%84%DB%8C%D9%84%DB%8C/%D8%B4%D9%88%D8%B1%D9%88%DB%8C-%D8%A8%D8%A7%D8%A8%D8%AA-%D8%A7%D8%B4%D8%BA%D8%A7%D9%84-%D8%A7%D9%81%D8%BA%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86-%D8%A8%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%B3%D9%86%DA%AF%DB%8C%D9%86%DB%8C-%D9%BE%D8%B1%D8%AF%D8%A7%D8%AE%D8%AA/1067624

[9]:edition.cnn.com/2003/US/04/03/sprj.irq.woolsey.world.war

[10]:aljazeera.com/news/2003/9/22/us-plans-to-attack-seven-muslim-states

[11]:historyandheritage.cityofparramatta.nsw.gov.au/research-topics/world-war-two/world-war-two-financial-cost

[12]: کتاب «پایان عراق» نوشته پیتر گالبرایت - صفحه 25 (دیپلمات ارشد و اسبق وزارت خارجه آمریکا)

[13]:watson.brown.edu/costsofwar/costs/human/military/killed

[14]:theguardian.com/world/2011/jul/28/qassem-suleimani-iran-iraq-influence

[15]:wilsoncenter.org/article/timeline-the-rise-spread-and-fall-the-islamic-state

[16]:politico.com/story/2016/06/trump-obama-terrorist-sympathy-224365