وحشت شورای آتلانتیک از احتمال شکست مذاکرات وین!
به گزارش خبرگزاری اقتصاد ایران، اندیشکده «شورای آتلانتیک» آمریکا در گزارشی به قلم «باربارا اسلاوین» به بررسی پیشنهادات ایران در مذاکرات وین و سناریوهای محتمل در صورت شکست مذاکرات پرداخته است.
از نظر نگارنده این گزارش، پیشنهادات مطرح شده توسط هیئت مذاکره کننده ایرانی در دور هفتم مذاکرات فراتر از خواسته‌های قبلی ایران بوده و همین امر موجب ناراحتی طرف‌های حاضر در مذاکرات شده است.
وی در ادامه که به نظر می‌رسد در راستای سیاست «چماق و هویج» آمریکایی باشد، ضمن تایید نگرانی ایرانی‌ها از بازگشت تحریم‌ها در دوران پسا بایدن، لغو تحریم‌ها در مدت زمان باقی مانده تا روی کار آمدن رئیس جمهور بعدی در آمریکا را فرصتی مناسب برای ایران معرفی می‌کند که موجب بهبود شرایط اقتصادی و آزاد شدن میلیاردها دلار از دارایی‌های ایران خواهد شد. اما چماق ماجرا آنجاست که شکست مذاکرات را به معنای بازگرداندن همه تحریم‌های بین‌المللی توسط یکی از اعضای دائم شورای امنیت سازمان ملل علیه ایران را به میان می‌آورد.
لازم به ذکر است که انتشار این گزارش به معنای تایید محتوای آن نبوده و صرفا با هدف آشنایی مخاطبان با فضای موجود در اندیشکده‌های آمریکایی در خصوص مذاکرات هسته‌ای ارائه شده است.
متن کامل گزارش مذکور بدین شرح است:
بیش از پنج ماه پس از توقف مذاکرات چندجانبه هسته‌ای با ایران - که قبل از انتخابات ریاست‌جمهوری این کشور در ماه ژوئن در جریان بود - تیم مذاکره‌کننده جدیدی در اواخر نوامبر با درخواست‌های اضافی و امتیازات کمتر نسبت به اسلاف خود وارد وین شد. خوش‌بینانه‌ترین تفسیر این است که این مواضع سخت جدید - شامل ارائه کمترین میزان پایبندی به توافق هسته‌ای و درخواست کاهش بیشتر تحریم‌ها نسبت به توافق هسته‌ای 2015- صرفا آغازی برای چانه‌زنی‌های دولت رئیس جمهور ابراهیم رئیسی است. اما اگر شتاب برنامه هسته‌ای [ایران] - که طبق آخرین ارزیابی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی شامل غنی‌سازی بسیار تحریک‌آمیز 20 درصدی اورانیوم در تاسیسات زیر زمینی فردو می‌شود - می‌تواند به منزله نابودی برجام قلمداد شود.
ایران یک سال پس از خروج دولت دونالد ترامپ از برجام در ماه مه 2018 و شروع مجدد تحریم‌های اقتصادی، محدودیت‌های برجام در مورد ذخایر مجاز و سطح غنی‌سازی خود را کنار گذاشت. با این حال، امیدهایی به وجود آمده بود که اگر ایران مجددا پایبندی کامل خود از سر بگیرد، دولت جو بایدن نیز بتواند به توافق مهم منع اشاعه بازگردد.
خشم در اظهارات یکی از مقامات ارشد وزارت خارجه که در مورد به ثمر ننشستن امیدها به این تحلیلگر و دیگران در مورد مذاکرات وین در 4 دسامبر اطلاع داد، کاملا آشکار بود. او گفت که ایران پس از یک وقفه پنج ماهه به وین بازگشت «با پیشنهاداتی که برخلاف گذشته بود... مسائلی که ایران در شش دور مذاکرات [قبلی] مطرح کرده بود، همه امتیازاتی را که دیگران و به‌ویژه ایالات متحده گفته بود را در برداشت و چیزهای جدید دیگری هم به آن اضافه کرده بود. به عبارت دیگر، [ایران] با پیشنهاد جدی در مورد اینکه چگونه می‌توانیم پایبندی متقابل به برجام را از سر بگیریم، برنگشته بود، بلکه مسائلی را مطرح کرد که فراتر از برجام است.
فقط آمریکا از ایران ناامید نشده است. اتحادیه اروپا که مذاکرات را برگزار کرد و انگلیس، فرانسه و آلمان که همچنان طرف‌های برجام هستند نیز از موضع ایران ناراحت هستند. در شرایطی که آمریکا تا حد زیادی تحریم‌های اقتصادی را به حداکثر رسانده، در صورت عدم پیشرفت در مذاکرات و ادامه پیشرفت برنامه هسته‌ای ایران، فشار بر اروپایی‌ها برای بازگرداندن تحریم‌های رسمی علیه ایران افزایش خواهد یافت. این مقام ارشد آمریکایی اظهار کرد که شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، که شاهد کاهش همکاری‌های ایران در ماه‌های اخیر بوده، ممکن است در یک جلسه اضطراری قبل از پایان سال برای بحث در مورد قطعنامه‌ای در مورد ایران تشکیل شود؛ اقدامی که به دلیل در جریان بودن مذاکرات تا کنون علیرغم شتاب گرفتن برنامه هسته‌ای ایران از آن خوداری کرده است. شدیدترین اقدام می‌تواند بازگرداندن تحریم‌های سازمان ملل توسط یکی از اعضای دائم غیرآمریکایی شورای امنیت سازمان ملل باشد که عملا توافق هسته‌ای را فسخ کند.
برخی در ایران با توجه به سهولت خروج دولت ترامپ - زمانی که ایران به طور کامل به آن پایبند بود - و این واقعیت که هیچ دولت ایالات متحده نمی تواند اقدامات جانشین خود را تضمین کند، به طور قابل درک در مورد احیای برجام ابهام دارند. با این حال، حتی کاهش کوتاه‌مدت تحریم‌های ایالات متحده در زمانی که بایدن بر سر کار است، به ایران امکان دسترسی به میلیاردها دلار از درآمدهای نفتی مسدود شده در حساب‌های خارجی را می‌دهد و به ایران اجازه می‌دهد تا نفت بسیار بیشتری از میلیون بشکه‌ای که در حال حاضر صادر می‌کند - که نیمی از آن به چین اختصاص دارد - بفروشد. این امر احتمالا مانع کاهش ارزش پول ایران می‌شود و تورم کوبنده را کاهش می‌دهد که میلیون‌ها ایرانی را از طبقه متوسط خارج کرده و به فقر می‌کشد. همانطور که این مقام ارشد آمریکایی خاطرنشان کرد: هر روز که می‌گذرد، ایران مردم خود را از مزایای رفع تحریم‌ها محروم می‌کند.
مقامات دولت رئیسی خواهان صدور مجوز آزادسازی مقداری نقدینگی منجمد ناشی از تحریم‌های آمریکا بودند، اما به نظر می‌رسد با توجه به تشدید تنش‌های هسته‌ای ایران، این اقدام شدنی نباشد. در مقابل، ایالات متحده به دنبال راهی برای کاهش تحریم‌ها در ازای اقدامات ایران برای کاهش ذخایر اورانیوم و سانتریفیوژهای پیشرفته است.
ایران از لحاظ تاریخی با تکیه بر تولید داخلی، تجارت با همسایگان نزدیک خود و فروش نفت به چین از تحریم‌ها جان سالم به در برده است. کلید نجات برجام ممکن است تمایل چین برای اعمال فشار باشد. در حال حاضر، با توجه به مخالفت شدید چین با جنگ اقتصادی ایالات متحده و اختلافات بی شمار دیگری که با واشنگتن دارد، مشخص نیست که پکن چنین کاری انجام دهد.
گر برجام نابود شود، تاریخچه چهل ساله تنش و جدال بین آمریکا و ایران پس از انقلاب اسلامی 1979 را مجددا تایید خواهد کرد. توافق هسته‌ای استثنای نادری بود که ناشی از شرایط منحصربه‌فرد - اتحاد جامعه بین‌المللی در حمایت از استراتژی تعامل و تحریم‌ها، بود و مذاکره‌کنندگان با استعداد هر دو طرف توانستند نتیجه قابل توجهی ایجاد کنند.
مذاکره کنندگان جدید ایرانی اما در غرب تحصیل نکرده‌اند و بیشتر به سمت مدل‌های حکومت داری استبدادی گرایش دارند. آنها دموکراسی‌های غربی را تهدیدی برای نظام سیاسی دین سالار ایران می‌دانند و به نظر می‌رسد ترس کمی از حمله آمریکا دارند که در حال کاهش قدرت نظامی خود در خاورمیانه است و علاقه‌ای به «جنگ‌های همیشگی» جدید ندارد.
مقامات دولت بایدن به طور واضح تهدیدی برای اقدام نظامی علیه ایران در صورت ادامه پیشرفت‌های هسته‌ای این کشور مطرح نکرده‌اند. در عوض، آنها همانطور که این مقام ارشد در 4 دسامبر گفت، بر «نتایج دیپلماتیک دیگری» تاکید کرده‌اند که ایالات متحده و شرکای منطقه‌ای آن آماده پیگیری هستند. این مقام گفت: «اگر به این نتیجه برسیم که ایران برجام را نابود کرده است، تحریم‌های فراتر از تحریم‌های آمریکا اعمال می‌شود». او همچنین تاکید کرد که ایران نمی‌تواند بدون لغو تحریم‌های آمریکا که توانایی ایران برای مشارکت در نظام مالی بین‌المللی را به شدت مختل می‌کند، از روابط اقتصادی با سایر کشورها از جمله همسایگان خود در سراسر خلیج فارس به‌طور کامل بهرمند شود.
اگر برجام از بین برود، هم تسلط ایالات متحده بر سیستم مالی دنیا را نشان می‌دهد و هم نشان دهنده دشواری پیگیری یک سیاست خارجی ثابت ایالات متحده خواهد بود. به گفته «جرارد آرود» - سفیر سابق فرانسه در ایالات متحده - حتی اگر این توافق پابرجا بماند، با توجه به عدم اطمینان از ماندن ایالات متحده در توافق در صورت پیروزی یک فرد جمهوری خواه در انتخابات ریاست جمهوری سال 2024، تردید وجود دارد که شرکت های چند ملیتی غربی به ایران بازگردند. علاوه بر این، این گونه شرکت ها به دلیل فساد و عدم شفافیت در اقتصاد و سیستم قضایی ایران، برای ورود به ایران مردد خواهند بود.
همچنین ممکن است یک نقص ذاتی در دیپلماسی که برجام را ایجاد کرد وجود داشته باشد.
«روزلین کارول» یکی از دانشجویان امسال من در دانشگاه جورج واشنگتن، به درستی خاطرنشان کرد: عدم تعادل قدرت بین آمریکا و ایران از همان ابتدا برجام را محکوم به شکست کرده بود. در واقع، ایالات متحده و ایران رقبای هم ترازی نیستند - مانند ایالات متحده و اتحاد جماهیر شوروی سابق - و بنابراین، واشنگتن توانست بدون مجازات تعهدات خود در قبال ایران را نقض کند. ایران نیز به نوبه خود از تحت فشار قرار گرفتن توسط یک ابرقدرت خشمگین است و ممکن است ترجیح دهد به جای پیشرفت، «مقاومت» کند.