30 شیء تاریخی فرهنگی از نقاط مختلف جهان به کشور بازگردانده شد

معاونت میراث فرهنگی وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی در گزارشی، اقدامات شاخص این معاونت را که طی دوره 2 ساله از شهریورماه 1400 تا 1402 توسط علی دارابی، قائم‌مقام وزیر و معاون میراث فرهنگی به انجام رسیده است، منتشر کرد.

متن این گزارش به شرح زیر است:

یکم) معاونت میراث فرهنگی در دوره مدیریت دو ساله در راستای حکمرانی مطلوب با تعیین اولویت توسعه و کیفیت‌بخشی به حفاظت و صیانت از میراث فرهنگی و همچنین با سعی بر ارتقای موضوع میراث فرهنگی در گفتمان توسعه‌ای اجتماعی و فرهنگی جامعه، اهتمام خود را جهت جریان‌سازی، مردمی‌سازی و افزایش سواد میراثی آحاد جامعه مصروف کرد که در این راستا برخی از اهم موارد بیان می‌شود:

1 پیگیری و تحقق افزایش بالغ بر 50 درصدی اعتبارات حفاظت و صیانت از میراث فرهنگی کشور در دولت سیزدهم و برنامه‌ریزی و هدایت و راهبری بالغ بر 2000 پروژه حفاظت و مرمت در کشور؛

2- حل مسائل بخشی از بافت‌های تاریخی کشور بعد از سال‌ها نظیر بافت تاریخی شیراز و بافت تاریخی ارومیه و پیگیری اعمال جبران محدودیت‌ها در بافت‌های تاریخی از جمله مواردی بود که در دهه‌های اخیر لاینحل مانده بود. به عنوان مثال موضوع محافظت از یافت 360 هکتاری شهر تاریخی شیراز پس از ثبت در فهرست آثار ملی به شیوه مطلوب‌تری محقق می‌شود.

3 تأمین تسهیلات مرمت و مقاوم‌سازی به کلیه ابنیه موجود در بافت‌های تاریخی و تسهیلات ودیعه مسکن برای دوره مرمت و تحقق پذیرش اسناد مالکیتی بنا‌های تاریخی به عنوان وثیقه در نظام بانکی برای اولین بار در کشور، گامی در جهت مردمی‌سازی حفاظت از میراث فرهنگی بود که در این دوره با تصویب شورای پول و اعتبار میسر شد.

4 همچنین توسعه همکاری‌های بین دستگاهی برای حفاظت از آثار تاریخی نظیر بسته اقدام 100 روستای تاریخی مشترک با بنیاد مسکن انقلاب اسلامی و همکاری با سازمان اوقاف و امور خیریه با موضوع بهره‌گیری از منابع وقف در حفاظت و مرمت حداقل 50 بنای تاریخی وقفی بقاع متبرکه و بنا‌های عام‌المنفعه و ساماندهی آرامگاه مفاخر ایران از جمله اقداماتی بوده که با عنایت به فرابخشی بودن موضوع میراث فرهنگی با همکاری سایر دستگاه‌ها در حال انجام است و امید است که تا پایان دولت سیزدهم محقق گردد.

5 معاونت میراث فرهنگی با بهره‌گیری از خرد جمعی و مشورت با نخبگان و با 17 شورا، کارگروه و کمیته در ستاد که جمعاً بالغ بر 170 نفر را شامل می‌شود و شورا‌های فنی طرح‌های عمرانی در 31 استان که اعضای آن‌ها 10 تا 12 نفر و مجموع آن در کشور قریب به 400 نفر است و همچنین نشست با 50 نفر از سرآمدان و پیشکسوتان میراث فرهنگی با حضور وزیر محترم سعی بر بهره‌مندی از سرمایه نخبگان فرهنگی نمود.

6 ارزشیابی و اعطاء درجه هنری به استادکاران، مرمتکاران، هنرمندان و حرفه‌مندان میراث فرهنگی با عنوان «میراث‌داران تمدنی» بر اساس مصوبه شورای عالی انقلاب فرهنگی؛

7 تدوین آئین‌نامه نظام فنی و اجرایی اختصاصی بنا‌ها و بافت‌های تاریخی کشور؛

8 تهیه تدوین و ابلاغ نظام‌نامه پایگاه‌های میراث ملی و جهانی؛

9 ایجاد امنیت و ثبات شغلی بیش از 1000 نفر از کارگران، مرمتکاران، همکاران پایگاه‌های میراث ملی و جهانی که بیش از 20 سال بلاتکلیف بوده‌اند.

دوم) در حوزه تدقیق و توسعه برنامه‌های ثبت‌های ملی و جهانی آثار نیز مواردی که بیان خواهد شد به انجام رسیده است:

1 تدوین برنامه 10 ساله ثبت جهانی میراث ملموس و ناملموس در جهت نظام‌مند و قاعده‌مند کردن ثبت آثار و عناصر فرهنگی در فهرست جهانی و همچنین تشکیل شورای سیاست‌گذاری ثبت جهانی با حضور خبرگان و پیشکسوتان میراث فرهنگی از جمله اقداماتی است که راهبرد و نقشه راه معینی برای ثبت‌های جهانی جمهوری اسلامی ایران در راستای منافع ملی و قرابت کشور‌های حوزه ایران فرهنگی به یکدیگر را ایفا می‌نماید. (20 پرونده در دستور کار است.)

2- ثبت جهانی 5 عنصر ناملموس خوشنویسی، یلدا (چله)، مهارت ساختن و نواختن ساز عود، پرورش کرم ابریشم و تولید سنتی ابریشم برای بافندگی و هنر سوزن‌دوزی ترکمن در اجلاسیه شهر رباط کشور مغرب و ارتقای جهانی ایران به رتبه ششم در فهرست جهانی ناملموس یونسکو در سال بدون سهمیه ملی ایران، از جمله اقدامات مهم در حوزه ثبت‌های جهانی بود که به انجام رسید.

3 تدوین و ارسال 2 پرونده جهانی میراث فرهنگی ملموس «منظر فرهنگی ماسوله» و «هگمتانه و مرکز تاریخی همدان» و ارزیابی میدانی و دفاع اولیه از یکی از بزرگترین پرونده‌های ثبت سریالی جهان با عنوان «56 کاروانسرای ایرانی» و همچنین تدوین و ارسال 7 پرونده میراث فرهنگی ناملموس شامل افطاری و باور‌های اجتماعی و فرهنگی هنر تذهیب، برنامه ملی زیارت رضوی و جشن سده برای سال میلادی 2023 و جشن مهرگان هنر ساختن و نواختن رباب و تولید سنتی گلاب و باور‌های اجتماعی فرهنگی وابسته با آن برای سال میلادی 2024 به یونسکو از جمله اقدامات اساسی در حوزه ثبت آثار و عناصر فرهنگی در یونسکو می‌باشد ضمناً در حوزه ثبت در فهرست میراث جهان اسلام نیز این معاونت همکاری و مشارکت بایسته را با آیسسکو به‌عمل آورده است.

سوم) توسعه کیفی و کمی موزه‌ها به عنوان یک رسانه صادق که فرهنگ و تمدن این سرزمین را معرفی می‌کنند و نقش تعیین‌کننده‌ای در ارتقای سواد میراثی جامعه و اتصال نسل حاضر به ریشه‌های هویتی این سرزمین دارند:

1 افزایش 53 موزه در کشور شامل 10 موزه وابسته به وزارتخانه 26 موزه خصوصی و 17 موزه غیر وابسته و ارتقای تعداد کل موزه‌های کشور به 829 موزه شامل 262 موزه وابسته 323 موزه غیر وابسته 209 موزه خصوصی و 37 موزه مشارکتی از جمله اقدامات این معاونت در حوزه مأموریتی موزه‌های کشور می‌باشد.

2- همچنین تصویب و آغاز پروژه طرح توسعه موزه ملی در میدان مشق و تبدیل این میدان و ساختمان‌های تاریخی پیرامونی آن به بزرگترین میدان موزه‌ای که در حال تحقق است. این طرح از سال 1382 تاکنون به انجام نرسیده بود. با تحقق این طرح ایران دارای بزرگترین میدان موزه‌ای در خاورمیانه و قطب توریسم و گردشگر خواهد شد و موزه ملی این امکان را پیدا می‌کند 3 میلیون شیء در اختیار را به نمایش عموم بگذارد.

3- تحول در ایجاد و توسعه موزه‌های تاریخ سیاسی و اجتماعی از طریق برپایی نهضت روایتگری صحیح و شایسته تاریخ و توانمندسازی و آموزش راهنمایان موزه‌ها؛

4- اقدام به تأسیس موزه مشروطه و موزه امیرکبیر در مجموعه میراث جهانی کاخ گلستان و موزه عصر انقلاب در مجموعه تاریخی - فرهنگی نیاوران از دیگر اقدامات قابل توجه است.

چهارم) توسعه مرجعیت معاونت میراث فرهنگی و دیپلماسی فرهنگی از جمله وظایف معاونت میراث فرهنگی می‌باشد که در سال‌های اخیر توجه کمتری به آن شده بود و در این راستا مواردی که بیان خواهد شد به انجام رسید:

1- احیاء مرکز منطقه‌ای میراث ناملموس تهران به عنوان مرکز مطالعات منطقه‌ای برای پاسداری از میراث فرهنگی ناملموس در آسیای مرکزی و غربی تحت نظارت یونسکو و تصویب موافقتنامه تمدید فعالیت مرکز مطالعات منطقه‌ای پاسداشت از میراث فرهنگی ناملموس در آسیای غربی و مرکزی در مجلس شورای اسلامی و لازم‌الاجرا کردن موافقتنامه پس از چهار سال تعلیق، و احیاء و تثبیت فعالیت مجدد در سطح منطقه‌ای و بین‌المللی و همچنین برگزاری پنجمین نشست شورای حکام مرکز مطالعات منطقه‌ای پاسداری از میراث فرهنگی ناملموس و دریافت کرسی ریاست شورای حکام مرکز مطالعات منطقه‌ای یونسکو با کسب آرای موافق کلیه کشور‌های عضو شورای حکام از جمله اقدامات مهمی بود که در ماه‌های گذشته به انجام رسید.

2 طرح مطالعاتی تأسیس موزه مشاهیر ایرانی مدفون در خارج از کشور؛

3- برگزاری نمایشگاه‌های مشترک با سایر کشور‌ها نظیر نمایشگاه مشترک دو طرفه یا آلمان در موزه ملی؛

4- برنامه ریزی برای برگزاری نمایشگاه مشترک موزه‌ای چین با موزه ملی ایران؛

5 استرداد 30 شیء تاریخی فرهنگی نظیر سنگ‌نگاره ساسانی از انگلستان از جمله مواردی است که در حوزه موزه‌های کشور به انجام رسیده است.

6 17000 شیء فرهنگی تاریخی نیز در ماه‌های آینده از آمریکا استرداد خواهد شد.

پنجم) انتقال دانش بین نسلی و الگوسازی مفاخر میراث فرهنگی به آحاد جامعه در قالب این اقدامات به انجام رسید:

1 برگزاری نکوداشت چهره‌های ماندگار میراث فرهنگی که 22 تن از مفاخر میراث فرهنگی ایران در دو دوره که بزرگان این حوزه در رشته‌های معماری مرمت بنا و آثار و احیاء بافت‌های تاریخی باستان شناسی، مردم شناسی و... تقدیر و معرفی شدند.

2- همچنین آغاز تدوین تاریخ شفاهی در حوزه میراث فرهنگی و مصاحبه با پیشکسوتان و صاحب‌نظران این حوزه و تهیه و تدوین کتب مرتبط در راستای انتقال دانش بین نسلی و مستندسازی و مدیریت دانش به انجام رسیده است.

ششم) نهضت معرفی و آموزش و افزایش سواد میراثی جامعه تخصصی و عمومی به عنوان رکن رکین حفاظت:

1- برگزاری بالغ بر 6000 رویداد فرهنگی و اجتماعی در موزه‌ها و اماکن تاریخی با حضور گسترده مردم؛

2- برگزاری جشنواره تولیدات چندرسانه‌ای در حوزه میراث فرهنگی به میزبانی استان یزد برای اولین بار در کشور با حضور و مشارکت 2900 اثر (دومین دوره این جشنواره سال جاری به میزبانی استان قزوین برگزار خواهد شد)؛

3 توانمندسازی نیرو‌های ستادی و استانی از طریق برگزاری نشست‌های تخصصی و دوره‌های آموزشی ملی و بین‌المللی بالغ بر 2000 نفر ساعت؛

4 برگزاری نشست‌های تخصصی در حوزه میراث فرهنگی

هفتم) نهادسازی و تقویت واحد‌های استانی از جمله راهبرد‌های اساسی این معاونت در راستای درگیر کردن سایر ذی‌مدخلان امر حفاظت بود که با اقدامات زیر به انجام رسید:

1 تأسیس و ثبت انجمن خیرین میراث فرهنگی به منظور جلب کمک‌های مادی و معنوی آحاد جامعه و همچنین جلب مسئولیت‌های اجتماعی نهاد‌های اقتصادی به منظور توسعه مشارکت بخش‌های مختلف اجتماعی در حفاظت از میراث فرهنگی که امید است با منابع مادی و معنوی حاصل از آن تا پایان دولت بتوان پیوست اقتصادی برای این حوزه فراهم شود.

2- تشکیل انجمن‌های میراث فرهنگی در تمامی سطوح تقسیمات کشوری از استان تا دهستان به منظور جریان‌سازی و گفتمان‌سازی در حوزه میراث فرهنگی و همراه کردن سایر دستگاه‌ها و مردمی‌سازی در جهت تحقق امر حفاظت از جمله اقدامات اساسی دوره مدیریت فعلی بود که با همکاری استانداران محترم در سراسر کشور و با حضور مدیران محلی و مردم، بخش وسیعی از همپوشانی‌های مأموریتی این وزارتخانه با سایر دستگاه‌ها محقق گردید.

3- همچنین تفویض گسترده اختیارات ستادی وزارتخانه به ادارات کل تابعه استانی در راستای تسریع و چابکی فرآیند اداری از جمله مواردی بود که در این دوره از مدیریت میراث فرهنگی کشور صورت پذیرفت.