آسیب های اجتماعی و عملکرد نهادهای سیاستگذار (3)

از مهمترین سازمان‌های تصمیم گیرنده در زمینه آسیب‌های اجتماعی، سازمان زندان‌ها و اقدامات تامینی و تربیتی کشور است، این سازمان در تاریخ 1364/11/16 به طور رسمی آغاز به کار کرد و به طور مستقیم زیر نظر رییس قوه قضاییه انجام وظیفه می‌نماید. زندان‌ها به عنوان واحدهای اجرایی و زیر مجموعه سازمان زندانها اماکنی می‌باشند که در آن محکومانی که حکم آنان قطعی شده‌است با معرفی مقامات قضایی صلاحیت دار قضایی و قانونی برای مدت معین یا به طور دایم به منظور تحمل کیفر با هدف حرفه آموزی، بازپروری و بازسازگاری نگهداری می‌شوند. در طی سال‌های مختلف افراد متعددی به ریاست این سازمان درآمدند و هریک برنامه‌ها و اقدامات متعددی داشتند. در حال حاضر از مهمترین اقدامات این سازمان در زمینه آسیبهای اجتماعی کاهش جمعیت کیفری با بهره گیری از ظرفیت‌های جدید قانونی، توسعه بر نامه‌های فرهنگی، آموزشی، حرفه آموزی و اشتغال در زندان‌ها و افزایش نظارت در زندان‌ها برای پیشگیری از شکل‌گیری کانون‌های آسیب‌زا است.

سازمان صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران از دیگر سازمان‌های مدخل در زمینه پیشگیری و کنترل آسیب‌های اجتماعی است. پیدایش این سازمان به 1 فروردین 1346 برمی گردد که در آن زمان تجهیزات سخت افزای تلویزیون در اختیار وزارت پست، تلگراف و تلفن بود و محتوای آن توسط اداره تبلیغات و انتشارات تولید می‌شد.

این سازمان با توجه به اصل 175 قانون اساسی و خط مشی مصوب صدا و سیما در سال 61 و همچنین قوانین دیگری که این سازمان را موظف می‌نماید از قبیل آیین نامه اجرایی قانون اصلاح قانون مبارزه با مواد مخدر مصوب 1377 در راستای پیشگیری از اعتیاد به دلیل گسترش جغرافیایی و مخاطبان زیاد همواره به انتشار آموزه‌ها و اصلاح رفتارهای اجتماعی می‌پردازد. بطوریکه حسب مصوبه شورای عالی اداری کشور صدا و سیما موظف است برنامه‌ریزی و اقدامات لازم برای آشنایی جامعه با تبعات مختلف تکدی، جلب مشارکت مردم در مبارزه با این پدیده و تجربه‌های موفق مردمی را انجام دهد.

از دیگر سازمان‌هایی که با موضوع آسیب‌های اجتماعی در ارتباط است و برنامه‌ها و اقداماتی در زمینه آسیب‌های اجتماعی انجام می‌دهد، سازمان پزشکی قانونی کشور است. سازمان پزشکی قانونی کشور به عنوان سازمانی تخصصی ومستقل در قوه قضاییه، با بهره‌گیری از کارشناسانی کارآمد و متخصص و با استفاده از فن‌آوری‌های نوین در راستای کشف حقیقت و کمک به استقرار عدالت در جامعه، نظرات کارشناسی خود را در امور پزشکی قانونی با رعایت صحت، دقت و سرعت و بر اساس اصول علمی، قانونی و شرعی به مراجع ذیصلاح ارایه می‌نماید.

اولین شکل رسمی پزشکی قانونی در ایران در سال 1301 به صورت اداره پزشکی قانونی مستقر در دادگستری توسط دکتر فیلسوف الاطباء بنا نهاده شد. اما تا سال 1321 معاینات بالینی قانونی معمولا در مطب پزشکان صورت می گرفته که بعد از بهره برداری از اداره پزشکی قانونی واقع در کاخ دادگستری معاینات بالینی در محل این اداره انجام می شد ولی تشریح قانونی اجساد در محل بیمارستان رازی و سینا و آزمایشهای سم شناسی در دانشگاه تهران صورت می گرفت. در واقع پزشکی قانونی به شکل نوین آن در ایران از حدود نه دهه پیش به صورت اداره‌ای وابسته به وزارت دادگستری فعالیت خود را آغاز کرد و با توسعه روش‌های کشف جرم و افزایش نیاز مجامع قضایی به خدمات پزشکی قانونی به اداره‌کل تبدیل و در سال 1372 با عنایت به توسعه کمی و تخصصی‌تر شدن این خدمات با تصویب مجلس شورای اسلامی، سازمان پزشکی قانونی کشور به عنوان سازمانی مستقل و زیر نظر رییس قوه قضاییه تأسیس شد.

از مهمترین وظایف این سازمان در زمینه آسیب‌های اجتماعی، همکاری علمی و انجام امور آموزشی و پژوهشی مورد نیاز دانشگاه ها است که برای پیشبرد اهداف سازمان و دانشگاه ها مفید باشد. تبادل اطلاعات علمی مورد نیاز با مراکز آموزشی و پژوهشی داخل و خارج از کشور است. این مرکز با توجه به اطلاعات، آمار و مستنداتی که گردآوری می‌کند آمادگی همکاری در انجام طرح‌های پژوهشی در خصوص آسیب‌های اجتماعی را دارا است.

سازمان برنامه و بودجه نیز از دیگر سازمان‌های تصمیم‌گیر در زمینه آسیب‌های اجتماعی است. این سازمان در 17 فروردین سال 1325 به موجب تصویب‌نامه هیات وزیران مجمعی به نام «هیات تهیه نقشه اصلاحی و عمرانی کشور» تشکیل شد. هیات دولت پس از دریافت گزارشات ارائه شده از سوی این مجمع، در مرداد ماه سال 1325 تصویب کرد تشکل جدیدی به نام «هیات عالی برنامه» تشکیل شود تا به برنامه‌های ارائه شده از سوی وزارتخانه‌ها رسیدگی کند.

هیات عالی برنامه در سال 1327 لایحه قانون برنامه هفت ساله عمرانی کشور را تهیه و به مجلس وقت ارائه کرد. این سازمان در 17 تیر 1379 با سازمان اداری و استخدامی کشور ادغام و سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی کشور را تشکیل دادند. سازمان جدید در 18 تیر 1386 با ادغام با چند معاونت ریاست‌جمهوری، دو معاونت رئیس‌جمهور که عبارتند از: معاونت برنامه‌ریزی و نظارت راهبردی و معاونت توسعه مدیریت و سرمایه انسانی را تشکیل دادند و باری دیگر ر 4 مرداد 1395 و در دولت حسن روحانی، سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی کشور مجددا به دو سازمان برنامه و بودجه و سازمان اداری واستخدامی کشور تجزیه گردید.

از مهمترین وظایف این سازمان راهبری و رصد توسعه کشور، انجام مطالعات و بررسی‌های اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی کشور، انجام مطالعات و بررسی‌های علمی برای بهبود نظام‌های برنامه‌ریزی و بودجه‌ریزی، تهیه و تنظیم راهبردهای توسعه و برنامه‌های کوتاه مدت، میان مدت و بلندمدت، ارائه پیشنهاد خط‌مشی‌ها و سیاست‌های مربوط به بودجه کل کشور به مراجع ذیربط، تهیه و تنظیم بودجه سنواتی و ارائه آن به مراجع ذیربط و نظارت مستمر بر اجرای برنامه‌ها و بودجه و پیشرفت دوره‌ای سالانه آنها و ارائه گزارش‌های لازم است. از این رو این سازمان می تواند به طور خاص در خصوص اسیب های اجتماعی ضمن در نظر گرفتن بودجه هایی برای سازمان هی مختلف در این زمینه به ارائه پیشنهادات در خصوص برنامه ها و اقدامات موثر نیز بپردازد.

سازمان تبلیغات اسلامی نهادی فرهنگی، دینی است که از بطن انقلاب اسلامی برخاسته است. نهاد شورای عالی تبلیغات اسلامی در اول تیرماه 1360 به صورت نهادی منسجم، مستقل و وابسته به ولایت فقیه با اراده امام (ره) و به منظور پرداختن به امر تبلیغات به وجود آمد. این نهاد انقلابی در سیر تکاملی خود، در 14/1/1368 توسط امام خمینی (ره) به سازمان تبلیغات اسلامی تغییر نام یافت و آیت‌الله جنتی از سوی ایشان به ریاست این سازمان برگزیده شد.

از ابتدای تاسیس سازمان تبلیغات اسلامی تا کنون علاوه بر فعال بودن بدنه اصلی آن، بخش‌های مختلفی به فراخور نیاز به این سازمان اضافه شده‌است که باعث شده این سازمان در بسیاری از زمینه‌ها همچون تولید آثار هنری مطابق با آرمان‌های انقلاب اسلامی، اطلاع‌رسانی در زمینه فرهنگ دینی، تولید محتوا در فضای مجازی، انتشار کتب مختلف علمی، دینی و انقلابی، انجام پژوهش های دینی و... فعالیت لازم را داشته باشد. این سازمان از بخش‌های مختلفی تشکیل شده‌است که به خصوص حوزه هنری و فرهنگی این سازمان در زمینه آسیب‌های اجتماعی به ارائه برنامه ها و فعالیت‌هایی می‌پردازد.

این سازمان با توجه به ظرفیت‌ها و امکاناتی که در اختیار دارد به طور مستقیم و غیر مستقیم در زمینه کنترل آسیب‌های اجتماعی فعالیت می‌کند. برای مثال در حوزه هنری ابلاغ سیاستهای ناظر به موضوع بازنمایی آسیب‌های اجتماعی در آثار هنری به بخش‌های مختلف تولید، برگزاری نمایشگاه‌های آثار برگزیده در زمینه آسیب‌های اجتماعی در حوزه هنری، توزیع محصولات فرهنگی و هنری در راستای محرومیت زدایی فرهنگی و ساماندهی مجموعه ای از آثار حوزه هنری در راستای مقابله فرهنگی و روانشناختی با آثار و پیامدهای آسیب های اجتماعی قابل پیگیری است. انجام مشاوره‌های اینترنتی و حضوری و نیز ارائه برنامه‌های اجتماعی و فرهنگی پیشگیرانه از آسیب‌های اجتماعی از طریق این سازمان اهمیت دارد.

سازمان بسیج مستضعفین نیز از دیگر نهادهای موثر در زمینه آسیب‌های اجتماعی است. سازمان بسیج مستضعفین یکی از سازمان‌های زیر مجموعه سپاه پاسداران انقلاب اسلامی و یکی از مهمترین بازوهای قدرت جمهوری اسلامی ایران به شمار می‌رود که ماموریت جذب، آموزش، سازماندهی و به کارگیری نیروهای داوطلب مردمی را در راستای تحقق اهداف انقلاب اسلامی و حفظ دستاوردهای آن را بر عهده دارد. سازمان بسیج که در گذشته با نام نیروی مقاومت بسیج شناخته می شد در 5 آذر 1358 به فرمان رهبر تشکیل شد و پس از تصویب مجلس در دی ماه 1359 به طور قانونی رسمیت پیدا کرد.

این سازمان در زمینه‌های پیشگیری، آموزش و مقابله با آسیب‌های اجتماعی به خصوص در زمینه مواد مخدر فعالیت می کند.

از دیگر سازمان های تصمیم گیر و موثر که بطور مستقیم در زمینه آسیب‌های اجتماعی فعالیت می کند، سازمان بهزیستی است که به موجب لایحه‌ی قانونی مورخ 1357/4/24 از ادغام 16 سازمان، نهاد، مؤسسه و انجمن تشکیل شد تا با اتخاذ تدابیر و ارائه‌ی خدمات و حمایت‌های غیربیمه‌ای با حفظ ارزش‌ها و کرامت والای انسانی و تکیه بر مشارکت‌های مردم و همکاری نزدیک سازمان‌های ذیربط، در جهت گسترش خدمات توان بخشی، حمایتی، بازپروری و پیشگیری از معلولیت‌ها و آسیب‌های اجتماعی و کمک به تأمین حداقل نیازهای اساسی گروه‌های کم درآمد، اقدام نماید.

از بدو تأسیس سازمان بهزیستی 52 وظیفه بر عهده‌ی آن گذاشته شد، که رسیدگی به امور کودکان بی‌سرپرست، زنان بی‌سرپرست و سرپرست خانوار، مسئولیت سلامت روان جامعه، امور مربوط مهدهای کودک، سالمندان، معلولان، کودکان کار و خیابانی، زنان آسیب دیده و در معرض آسیب، کاهش طلاق، مشاوره، اشتغال و مسکن، آموزش های پیش از ازدواج و... بخشی از آن است.

تلاش برای حفظ کیان خانواده‌های آسیب‌دیده و آسیب‌پذیر، نگهداری و مراقبت و توان بخشی معلولان و آماده سازی آنان برای از سرگیری زندگی عادی در جامعه، توسعه پژوهش‌های کاربردی برای پیشگیری از معلولیت‌ها و آسیب‌های اجتماعی، بازپروری، اصلاح و ارشاد ناسازگاران و آسیب‌دیدگان اجتماعی، تأمین موجبات تشویق و جلب مشارکتهای مردمی به منظور بهبود کیفیت خدمات رسانی و حمایت از اقشار محروم و آسیب‌پذیر، و نیز تشویق و حمایت از بخش غیردولتی به منظور سرمایه‌گذاری در هر یک از حالت‌های توان بخشی، اجتماعی؛ از عمده ترین وظایف و مسؤولیت‌های سازمان بهزیستی ذکر شده‌است. در واقع این سازمان به منظور تحقق اصول 21 و 29 قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران در سال 1359 تشکیل گردید.

در تاریخ 1359/9/29 سازمان تربیتی شهرداری تهران نیز به بهزیستی واگذار شد و در تاریخ 1363/10/16 بر پایه مصوبه مجلس شورای اسلامی، بار دیگر سازمان بهزیستی در شمار سازمانهای وابسته به وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی قرار گرفت.

در تیرماه سال 1383 بر اساس قانون ساختار وزارت رفاه و تأمین اجتماعی سازمان بهزیستی کشور به همراه سازمان های تأمین اجتماعی و بیمه خدمات درمانی از وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی جدا و به زیر مجموعه ی وزارت تأمین اجتماعی ملحق شد. و در سال 90 با تصویب قانون تشکیل وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی سازمان بهزیستی نیز زیر مجموعه ی این وزارتخانه ی جدید قرار گفت.

بطور کلی از مهمترین وظایف این سازمان در زمینه آسیب های اجتماعی می‌توان به حمایت از خانواده‌های بی‌سرپرست و نیازمند و ارایه خدمات مختلف به آنها، ارائه خدمات مختلف به عموم کودکان و نوجوانان، حمایت و نگهداری از کودکان و اطفال بی‌سرپرس، ساماندهی، حمایت و نگهداری از کودکان خیابانی، تجدید تربیت منحرفان اجتماعی، ارایه خدمات مختلف به آسیب دیدگان اجتماعی و افراد در معرض آسیب، بیمه اجتماعی زنان خانه‌دار کشور، تأمین جهیزیه مورد نیاز ایتام، معلولان و آسیب‌دیدگان نیازمندان اشاره کرد.

ادامه دارد...

• آسیب ها