برجام؛ آغازی بر پایان اتحاد راهبردی واشنگتن و متحدان غربی

ترامپ از زمان ورود به کاخ سفید تا کنون، از پیمان های بین‌المللی مختلف اعم از توافق هسته‌ای 2015 ایران (برجام)، پیمان اقیانوس آرام، پیمان اقلیمی پاریس، سازمان یونسکو، توافق نیویورک، شورای حقوق بشر، قطع بودجه آژانس امدادرسانی و کاریابی آوارگان فلسطین (UNRWA)، پیمان نفتا، پیمان منع موشک های هسته ای میان‌برد (INF)، پیمان آسمان باز و سازمان جهانی بهداشت (WHO) خارج شده و هرکدام واکنش هایی را از سوی جامعه جهانی از متحدان اروپایی واشنگتن به دنبال داشته است اما هیچ کدام به اندازه توافق هسته‌ای آتش اختلاف‌ها را شعله‌ورتر نکرده است؛ توافقی که به جهت منافع بسیاری که دارد همواره از سوی شرکای اروپایی برجام مورد حمایت قرار دارد.

تروئیکای اروپایی که تاکنون بارها در مقابل سیاست یکجانبه‌گرایی دولت دونالد ترامپ بر حمایت خوداز توافق هسته‌ای تاکید کرده‌اند در آخرین اقدام خود، روز گذشته - جمعه - اقدام آمریکا در بازگرداندن تحریم‌ها علیه ایران را فاقد اثر قانونی عنوان کردند.

انگلیس، فرانسه و آلمان در نامه‌ای به شورای امنیت سازمان ملل متحد تاکید کردند که تلاش آمریکا برای بازگرداندن تحریم‌ها فاقد «تاثیر قانونی» است و تعلیق تحریم‌ها بعد از 20 سپتامبر (30 شهریور) نیز ادامه خواهد یافت.

این موضع مشترک در حالی اعلام شده است که ایالات متحده آمریکا ادعا کرده که همه تحریم‌های سازمان ملل علیه ایران باز گشته است. این ادعای دولت ترامپ از سوی هیچ یک از کشورها مورد توافق قرار نگرفته است. اروپایی ها به صراحت اعلام کرده اند تحریم های سازمان ملل علیه ایران همچنان لغو شده باقی خواهد ماند.

آنتونیو گوترش دبیرکل سازمان ملل هم در نامه‌ای به شورای امنیت اعلام کرده است به دلیل "عدم قطعیت"، نمی‌تواند در زمینه اقدام آمریکا در بازگشت تحریم‌های ضد ایرانی سازمان ملل اقدامی انجام دهد.

نمایندگان تروئیکای اروپایی در سازمان ملل با اشاره به اینکه این کشورها به «اجرای کامل» قطعنامه 2231 شورای امنیت سازمان ملل پایبند هستند، گفتند: ما تلاشی خستگی‌ناپذیر برای حفظ توافق هسته‌ای داشته‌ایم و همچنان به آن متعهد می‌مانیم.

«دونالد ترامپ» رییس جمهوری آمریکا در اردیبهشت‌ماه 1397 کشورش را از برجام خارج کرد و به مشارکت واشنگتن در این توافق پایان داد. او سپس همه تحریم‌های رفع شده به واسطه این توافق را علیه ملت ایران بازگرداند؛ اقدامی که خلاف قوانین بین‌المللی و نقض صریح قطعنامه 2231 شورای امنیت در تایید برجام بود.

در ماه‌های اخیر آمریکا تلاش کرد تا تحریم تسلیحاتی ایران را که ماه اکتبر به پایان می‌رسد، در شورای امنیت تمدید کند اما این تلاش با شکست مواجه شد. در همین حال، «مایک پمپئو» وزیر خارجه آمریکا مدعی است که واشنگتن، مکانیسم ماشه در قطعنامه 2231 شورای امنیت را با نامه‌ای که ماه گذشته به این شورا داد، فعال کرده است.

اما کشورهای اروپایی به همراه چین و روسیه و همچنین ریاست این شورا تاکید کردند که مکانیسم ماشه فعال نشده است؛ زیرا ایالات متحده دیگر مشارکت‌کننده برجام به شمار نمی‌رود.

این سه کشور همچنین سه‌شنبه گذشته با صدور بیانیه‌ای مشترک در نشست فصلی شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی بر لزوم یافتن راه حل دیپلماتیک برای حفظ و تداوم برجام تاکید کردند. دولت‌های اروپایی عضو برجام در این بیانیه که یک نسخه آن در تارنمای وزارت امور خارجه و توسعه بین الملل انگلیس انتشار یافت بار دیگر بر تداوم پایبندی خود به این توافق تاکید کردند.

«دیان دجانی» رییس وقت شورای امنیت سازمان ملل متحد در ماه اوت نیز اعلام کرد: «با توجه به مخالفت 13 عضو با خواسته آمریکا درباره مکانیسم ماشه علیه ایران، اجماعی وجود ندارد و نمی‌توان اقدام بیشتری انجام داد». این موضع سپس از سوی «عبدو آباری» رییس جدید و نیجری شورای امنیت باز هم تکرار شد.

اخیرا، خبرگزاری رویترز در گزارشی نوشت که رییس جمهوری آمریکا در تلاش‌های خود برای اعمال تحریم‌های گسترده علیه کره شمالی توانست حمایت اعضای شورای امنیت را کسب کند، اما در موضوع ایران منزوی شد. در حالی که شورای امنیت سازمان ملل متحد در موضوع کره شمالی هم‌رای بود، اصرار دولت دونالد ترامپ رییس جمهوری آمریکا مبنی بر اینکه بازگشت همه تحریم‌های سازمان ملل علیه ایران را فعال کرده، با مخالفت تقریبا همه اعضای شورای امنیت روبه رو شده است.

وزیر امور خارجه انگلیس هم به اختلاف نظر دو کشور درباره برجام و بازگرداندن تحریم‌ها علیه ایران اشاره و تاکید کرد: توافق هسته‌ای تا زمانی که پیمان جدیدی با ایران منعقد نشود به قوت خود باقی می‌ماند.

«دومینیک راب» در اندیشکده شورای آتلانتیک آمریکا یادآور شد که دولت لندن برجام را دور نخواهد انداخت.

وزیر دفاع انگلیس هم که به تازگی با اعتراف به طلب قانونی 400 میلیون پوندی ایران در پرونده قدیمی تانک‌های «چیفتن» خبرساز شده است، هفته گذشته گفت: کشورش از برجام حمایت می کند، چون این امر امکان بهبود اوضاع در خلیج فارس را فراهم می کند.

«بن والاس» با بیان اینکه برای تضمین تداوم تجارت از طریق تنگه هرمز باید از قوانین بین المللی پیروی، خاطرنشان کرد: استمرار تردد آزاد در تنگه هرمز برای انگلیس و تمام اروپا در اولویت است.

فرانسه هم که پیشتر به عنوان کشور میانجی در حل اختلاف‌های تهران و واشنگتن بارها پا پیش گذاشته و همواره بر حمایت پاریس از برجام تاکید کرده در کنار دو متحد اروپایی دیگرش همچنان بر این عزم خود مصمم بوده و این عزم را در اظهارات مقامات این کشور در سطوح مختلف شاهد هستیم.

«دنیس بوشارد» دیپلمات کهنه‌کار فرانسوی و مشاور امور خاورمیانه در موسسه روابط بین الملل فرانسه هفته گذشته تاکید کرد تکاپوی آمریکا برای بازگردان تحریم‌ها علیه ایران و از بین بردن برجام، اعتبار اتحادیه اروپا را به عنوان یکی از ذینفعان این توافق به چالش می کشد.

بوشارد سفیر پیشین فرانسه در اردن و کانادا، در مصاحبه ای اختصاصی با روزنامه «لوفیگارو» که روز دوشنبه گذشته منتشر شد، در تشریح دلایل مخالفت پاریس با سیاست های سختگیرانه واشنگتن درمورد پرونده هسته ایران تاکید کرد: تحریم های آمریکا موضع اصولی تهران را تغییر نخواهد داد.

«فرانسوا نیکولو -Franois Nicoullaud» تحلیلگر و سفیر پیشین فرانسه در ایران تصریح کرد اقدامات کینه توزانه دولت واشنگتن علیه ایران، موضع اروپایی ها را در حفظ برجام به عنوان یکی از اولویت‌های خود، تغییر نخواهد داد.

روزنامه فرانسوی «لاکروا» هم در یکی از تازه ترین شماره های خود به نقل از فرانسوا نیکولو که از سال 2001 تا 2005 به عنوان سفیر فرانسه در تهران حضور داشت، نوشت: ادعای مایک پمپئو وزیر امور خارجه آمریکا مبنی بر اینکه اعمال مجدد تحریم های سازمان ملل علیه ایران به زودی اجرایی می شوند و همچنین ادعای ایالات متحده مبنی بر توسل به اعمال قوانین فراسرزمینی خود برای جلوگیری از فروش اسلحه به ایران، فقط ادعایی جنجالی است؛ این اقدام کینه توزانه ایالات متحده موضع اروپایی‌ها مبنی بر حفظ برجام را که یکی از اولویت های خود می دانند، تغییر نخواهد داد.

«ژان ایو لودریان» وزیر امور خارجه فرانسه هم بیستم شهریور با تاکید بر بی‌اعتبار بودن اقدام آمریکا برای فعال کردن مکانیسم ماشه علیه ایران، خواستار رویکرد مشترک اروپا در حفظ برجام شد.

برجام در حالی که پنجمین سال حیات خود را پشت سر گذاشته است و به دلیل خروج آمریکا از آن و اعمال مجدد تحریم‌ها و در پیش گرفتن سیاست فشار حداکثری از یکسو و بی‌عملی اعضای باقی مانده در برجام برای تامین منافع ایران، امیدها برای بقای آن برای بسیاری از افراد به حداقل رسیده و برخی از آن به عنوان پیکر نیمه جان نام می‌برند، باز آنقدر قدرت، استحکام و توان دارد که توانسته آمریکا را در رسیدن به هدف خود ناکام بگذارد.

یک روزنامه فرانسوی با اشاره به یکجانبه‌گرایی و تک‌روی های واشنگتن در مقابل تهران، در گزارشی به نقل از «آرون دیوید میلر» دیپلمات و مشاور پیشین وزارت امور خارجه آمریکا نوشت: این سیاست، واشنگتن را از دوستانش بیش از پیش جدا جدا می‌کند.

روزنامه «لوریان لو ژور» فرانسه در تحلیلی به قلم «سولیما مردم بی - Soulayma Mardam Bey» نوشت: ایالات متحده در یک طرف میدان قرار گرفته و در طرف دیگر، دیگر تقریبا همه. واشنگتن با نزدیک شدن به زمان پایان تحریم‌های تسلیحاتی سازمان ملل علیه ایران که قرار است روز 18 اکتبر / 27 مهر انجام شود، جدا از همه ایستاده است. پیش نویس قطعنامه دولت ترامپ برای تمدید تحریم تسلیحاتی علیه ایران در شورای امنیت شکست خورد. کاخ سفید ماه اوت هیچ دردسری برای ارائه آخرین کارت خود نداشت: مکانیسم ماشه، مکانیسمی که به ایالات متحده اجازه می‌دهد برای بازگرداندن مجدد تمام تحریم‌های پیشین علیه ایران به مشارکت اولیه خود در توافق وین که میان جمهوری اسلامی و غربی‌ها در سال 2015 منعقد شد، استناد کند. روز یکشنبه مهلت یک ماهه از زمان آغاز پروسه آمریکا برای فعال کردن مکانیسم ماشه به پایان می‌رسد.

دولت ترامپ پس از پایان دادن به مشارکت خود در برجام، در هفته های اخیر تلاش کرده مانع از پایان یافتن محدودیت تسلیحاتی مندرج در پیوست ب قطعنامه 2231 شورای امنیت شوند. از این رو ابتدا یک قطعنامه 13 صفحه‌ای ارائه داد که با مخالفت کلی اعضای شورا روبه رو شد، در نتیجه وادار شد مفاد آن را به کلی حذف و در 4 بند ارائه دهند که هدف اصلی آن تداوم محدودیت تسلیحاتی فعلی ایران بود. این پیش‌نویس قطعنامه هم نتوانست حد نصاب لازم برای تصویب را به دست آورد به طوری که از 15 عضو شورای امنیت 13 عضو با قطعنامه آمریکا مخالفت کردند.

با تحمل این شکست، مایک پمپئو در 31 مرداد ماه امسال با سفر به نیویورک و حضور در سازمان ملل متحد، به عنوان بالاترین مقام دیپلماسی آمریکا، نامه درخواست فعال‌سازی مکانیسم ماشه را به رئیس شورای امنیت ارائه داد.

چند روز بعد، در نشست روز سه‌شنبه شورای امنیت سازمان ملل متحد به طور رسمی اعلام شد با توجه به نظر مخالف اکثریت قریب به اتفاق اعضا با درخواست آمریکا، اقدام دیگری برای آن نمی‌تواند انجام شود و اینگونه آمریکا بار دیگر در عرصه بین‌المللی با شکست دیگری در برابر ایران مواجه شد.

آمریکایی ها در شورای امنیت سازمان ملل متحد دست کم در خصوص موضوع ایران سخت تنها شده اند و اگر نبود رای مثبت دولت دومنیکن در ماجرای پیش نویس قطعنامه تمدید تحریم تسلیحاتی ایران، واشنگتن هیچ متحدی دربین اعضای این شورای بین المللی نداشت که خواسته های نامشروع آن در قبال ایران را همراهی کند. با وجود گذشت نزدیک به سه ماه از نشست فصلی شورای امنیت سازمان ملل متحد در مورد برجام، دولت ترامپ در رسیدن به هدف خود و ایجاد اجماعی بین المللی در برابر ایران ناکام مانده است.

• برجام
• سازمان ملل متحد
• شورای امنیت سازمان ملل
• دولت ترامپ
• اتحادیه اروپا

• لغو معافیت های تحریمی برجام