بریکس در غیاب سران

سعیده‌سادات فهری: «موزه هنر مدرن ریو» مکانی است که سران و وزرای خارجه کشورهای عضو بریکس یا همان اقتصادهای نوظهور جهان روزهای یکشنبه و دوشنبه در آن گرد هم آمدند تا در هفدهمین نشست این گروه درباره طیف وسیعی از موضوعات، از تنش در غرب آسیا و حمله به یکی از کشورهای عضو یعنی ایران تا بحران انسانی در غزه و تعرفه های تجاری اعمال شده از سوی دونالد ترامپ رئیس جمهور آمریکا، بحث و تبادل‌نظر کنند.

سیدعباس عراقچی، وزیر امور خارجه ایران، شامگاه شنبه وارد برزیل شد تا در نشست بریکس به میزبانی برزیل در ریو دو ژانیرو شرکت کند. حضور وزیر خارجه کشورمان در جمع همتایان خود از روسیه، هند، چین، برزیل و آفریقای جنوبی (اعضای بنیان‌گذار بریکس) که در زمره کشورهای قدرتمند و دارای نفوذ جهان به شمار می روند، آن هم کمتر از دو هفته بعد از پایان تجاوز رژیم صهیونیستی و بمباران مراکز هسته ای کشورمان توسط ایالات متحده آمریکا از اهمیت ویژه ای برخوردار است. نشست سران گروه بریکس متشکل از برزیل، روسیه، هند، چین، آفریقای جنوبی، اتیوپی، امارات متحده عربی، ایران، عربستان سعودی و مصر در برزیل ظهر روز گذشته آغاز شد و قرار است به مدت دو روز ادامه یابد.

اسماعیل بقایی در این خصوص در شبکه اجتماعی ایکس نوشت: «برای شرکت در هفدهمین اجلاس سران کشورهای عضو بریکس وارد ریودوژانیرو در برزیل شدیم.» بقایی نوشت: «شعار "جنوب جهانی فراگیر و پایدار" را باید با همکاری همه جانبه بین کشورهای عضو این سازمان به پیش برد.» به گفته سخنگوی دستگاه دیپلماسی، عراقچی قرار است در این روز علاوه بر مشارکت در برنامه های اجلاس، با همتایان و برخی دیگر از مقام های عالی‌رتبه شرکت‌کننده دیدار و رایزنی کند.

حاضران و غایبان ریودوژانیرو

نشست سران بریکس در برزیل در شرایطی در حال برگزاری است که چهار نفر از سران کشورهای مهم عضو غایب نشست هستند. شی جین پینگ، رئیس‌جمهور چین، با ربودن بخشی از توجه از اجلاس امسال، تصمیم گرفت نخست‌وزیرش را به جای خود بفرستد. ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه، نیز به دلیل حکم بازداشت از سوی دادگاه کیفری بین‌المللی، به صورت آنلاین در این اجلاس شرکت می‌کند و سرگئی لاوروف، وزیر امور خارجه روسیه، به نمایندگی از مسکو در این نشست حضور دارد. مسعود پزشکیان، رئیس جمهور ایران و عبدالفتاح السیسی، رئیس جمهور مصر نیز در نشست حاضر نخواهند بود. با‌این‌حال، بسیاری از سران کشورها، از جمله نارندرا مودی، نخست‌وزیر هند و سیریل رامافوسا، رئیس‌جمهور آفریقای جنوبی، روزهای یکشنبه و دوشنبه برای بحث و گفت‌وگو در موزه هنرهای مدرن ریو گرد هم خواهند آمد.

بریکس و جنگ 

سازمان کشورهای بریکس از همان ابتدا و با هدف شکل دادن به مجموعه ای بنیان نهاده شد که بتواند نظمی تازه و البته غیر‌غربی را در جهان ایجاد کند؛ اتحاد اقتصادهای نوظهور که ایران هم عضویت در آن را برای پیشبرد اهداف خود ضروری می دانست و اکنون به فاصله کمتر از یک ماه از تعرض رژیم اسرائیل به تمامیت ارضی خود، از کشورهای عضو بریکس بیش از هر موضوع دیگری، اتخاذ موضعی صریح تر درباره این تجاوز را خواهد خواست.

بدعت خطرناک

البته چین روز گذشته بار دیگر هدف قرار دادن تاسیسات هسته‌ای ایران توسط آمریکا را محکوم کرد و از بی‌توجهی به قوانین بین‌المللی انتقاد نمود. وانگ‌یی، وزیر خارجه چین، در جریان سفر خود به فرانسه در این باره گفت: «ایالات متحده به‌صورت وقیحانه تاسیسات هسته‌ای یک کشور مستقل، ایران، را بمباران کرد. این یک بدعت خطرناک است.»

وی در این باره تاکید کرد که «اگر این اقدام به فاجعه هسته‌ای منجر شود، کل جهان بهای آن را خواهد پرداخت.»

وانگ یی در ادامه افزود: «اگر تنها قدرت ملی تعیین‌کننده درست و نادرست باشد، پس قوانین کجاست؟ عدالت کجاست؟ این به‌اصطلاح قدرت، صلح واقعی به ارمغان نخواهد آورد. این جعبه پاندورا را باز خواهد کرد.» منظور از اصطلاح «جعبه پاندورا» آن است که چنین اقدامی پیامد‌های نامعلومی خواهد داشت که قابل پیش‌بینی و ارزیابی نیستند. رویترز گزارش داد دو منبع که نخواستند نامشان فاش شود گفتند که پیش از این اجلاس، مذاکره کنندگان برای یافتن زبان مشترک برای بیانیه مشترک در مورد بمباران غزه، تجاوز رژیم اسرائیل علیه ایران و اصلاح پیشنهادی شورای امنیت با اختلافاتی مواجه بودند.

غایبان اثرگذار

امین رضائی نژاد*: اجلاس هفدهم بریکس در ریودوژانیرو در حالی برگزار می‌شود که ولادیمیر پوتین، رئیس جمهور روسیه، به دلیل صدور حکم بازداشت از سوی دادگاه بین‌المللی کیفری، و همچنین مسعود پزشکیان، ریاست محترم جمهوری اسلامی ایران، احتمالا به واسطه ملاحظات امنیتی ناشی از تجاوز دوازده روزه رژیم صهیونیستی به خاک ایران، در این اجلاس حضور ندارند. از سویی شی جین پینگ نیز نخست وزیر چین را به جای خود فرستاده است. این غیبت ها در حالی است که بریکس، به عنوان اولین قطب نظام مالی نظم جدید، در حال تثبیت نقش خود در معماری قدرت پساآتلانتیکی است.

با توجه به دو نقطه تنش اصلی در جغرافیای نظم جهانی - یکی در مرزهای روسیه و اوکراین، و دیگری در کانون درگیری میان ایران و رژیم صهیونیستی - بدیهی است که اجلاس هفدهم بریکس نیز خواه ناخواه از این برخوردهای ژئوپلیتیکی تاثیر خواهد پذیرفت. از سوی دیگر، شتاب بریکس در توسعه جغرافیایی و پذیرش اعضای جدید، عملا باعث افزایش وزن کشورهای هم راستا یا دارای وابستگی به نظم آتلانتیکی در درون این سازوکار شده است؛ موضوعی که می‌تواند در بلندمدت به نوعی بازآرایی قدرت درون بریکس منجر شود. این اجلاس در شرایطی برگزار می‌شود که سازمان همکاری های شانگهای، به عنوان نهادی با اعضای اصلی تقریبا مشابه، در قبال جنگ اخیر ایران و رژیم صهیونیستی اجماع قاطع و هماهنگی از خود بروز نداد و هند صراحتا موضع خود را از چین، روسیه و پاکستان در قبال حمایت از ایران جدا کرد. اکنون اما در بریکس، هند دیگر تنها نیست؛ چراکه امارات متحده عربی، عربستان سعودی و مصر نیز در قالب بریکس پلاس در کنار دهلی نو قرار گرفته اند و همین امر موازنه درون گروهی بریکس را به شدت پیچیده تر ساخته است.

در این چارچوب، می‌توان انتظار داشت که ایالات متحده با استفاده از ابزارهای دیپلماتیک، اقتصادی و امنیتی خود، تلاش کند از طریق همین بازیگران تازه وارد به بریکس، مواضع جمعی این گروه را در راستای عدم‌تسهیل شرایط ایران و روسیه هدایت کرده و مانع از کاهش اثرگذاری تحریم ها شود. اما در مقابل، نباید از نقش محوری و نظم بخش چین در سازوکار بریکس غفلت کرد. چین نه‌تنها موتور اقتصادی این بلوک است، بلکه با بهره گیری از ظرفیت های دیپلماتیک گسترده خود، قادر است در جهت دهی به تصمیمات کلان نشست هفدهم نقش تعیین کننده ای ایفا کند. هرچند غیبت جین پینگ می‌تواند از اعتبار مواضع نماینده چین در این دوره از اجلاس بریکس بکاهد.

در این میان، حضور سیدعباس عراقچی به عنوان چهره ای با منطق دیپلماتیک قوی و تسلط راهبردی به موضوعات بین‌الملل که اتفاقا این روزها از پشتوانه مشروعیت ملی و قدرت بازدارندگی نظامی نیز برخوردار است، می‌تواند نقطه اتکایی برای چانه زنی موثر ایران در اجلاس باشد. رایزنی های چندجانبه و دوجانبه ایشان، به ویژه در نشست های حاشیه ای اجلاس، می‌تواند در جهت تقویت موضع ایران در مسیر عبور از سدهای تحریمی و تقویت مناسبات اقتصادی با شرکای شرقی موثر واقع شود. با‌این‌حال، غیبت پوتین - هرچند گفته می‌شود قرار است به صورت مجازی در اجلاس مشارکت کند - و شی جین پینگ ممکن است وزن چانه زنی بلوک شرقی در برابر بازیگران وابسته به غرب را با چالش هایی مواجه سازد و بر پیچیدگی های مذاکرات و تصمیم‌گیری های نهایی بیفزاید.

* کارشناس مسائل شبه قاره

ایران و آزمون بریکس برای نظم نوین جهانی

غیبت امپراتور

پیشنهاد بریکس به IMF