ترامپ و پردغدغه‌ترین غروب سیاست خارجی
تهران - ایرنا - طیفی از تحلیلگران و کارشناسان غربی می‌گویند تلاش کاخ سفید برای تمدید تحریم‌های تسلیحاتی ایران با هدف جلوگیری از حرکت برجام به سمت بندهای غروب محدودیت‌ها تشدید شده اما فضای حاکم بر توافق هسته‌ای و اعضای باقی‌مانده، اجازه نقش‌آفرینی گسترده را به آمریکا نمی‌دهد.
کاخ سفید در چند ماه اخیر تکاپو و تلاش‌های زیادی را به کار بسته است تا مانع اجرایی شدن یکی از بندهای مرتبط با برجام شود که به موضوع رفع محدودیت خرید و فروش تسلیحات متعارف ایران می‌پردازد.
در واقع طبق مفاد قطعنامه 2231 که سند مرتبط با توافق هسته‌ای و مورد قبول اعضای شورای امنیت و برجام است، از روز 18 اکتبر 2020 یعنی 5 سال پس از اجرای برجام، همه محدودیت‌های مربوط به خرید یا صادرات جنگ افزارهای متعارف برای ایران رفع می‌شود. جمهوری اسلامی ایران بر اساس این توافق امضاشده از مهر ماه آینده قادر است همچون دیگر کشورهای جهان تسلیحات مورد نیاز خود را از فروشندگان خارجی تهیه کند.
قطعنامه 2231 از دولت‌های جهان خواسته بود تا از معامله، خرید و فروش و فراهم کردن هرگونه تسهیلات مالی، مبادلاتی و ترابری در مورد تجهیزات سنگین نظامی به ایران یا برای استفاده ایران به مدت پنج سال از زمان اجرای برجام (1394) خودداری کنند. در مفاد قطعنامه فوق از تسلیحات متعارفی همچون انواع تانک رزمی، سامانه‌های توپخانه سنگین، هواپیماهای رزمی، هلی‌کوپترهای تهاجمی، ناو، سامانه‌های نام برده شد.
حتی تأمین مواد مرتبط و قطعات یدکی جنگ افزارها هم ممنوع شده بود. ضمن اینکه ارائه آموزش فنی، منابع یا خدمات مالی، پیشنهادات و ارائه کمک‌های مرتبط با تامین، فروش، انتقال، تولید، نگهداری و استفاده از تسلیحات هم در آن منع شده بود. در واقع مقرر تا چند ماه دیگر یکی از نتایج مثبت برجام برای کشورمان به ثمر نشسته و تهران می‌تواند وارد بازار بزرگ خرید و فروش تسلیحات شود.
غروب محدودیت‌های تسلیحاتی بر اساس توافق هسته‌ای
دشمنی آشکار «دونالد ترامپ» با توافق هسته‌ای به خروج دو سال قبل دولت ایالات متحده از برجام منجر شد. اکنون مقام‌های کاخ سفید به ویژه نزدیکان رئیس جمهوری در تلاشند همانطور که مانع جریان یافتن مزایای اقتصادی برجام برای ایران شدند، از دسترسی تهران به امتیاز تسلیحاتی آن توافق هم جلوگیری کنند. برخی کارشناسان اعتقاد دارند اجرای این بخش از پیوست‌های برجام به تعبیری می‌تواند آغاز نخستین گام در مسیر اجرای بندهای غروب توافق هسته‌ای هم تفسیر شود.
همه هراس کاخ سفید در تدوین سیاست‌های ضدایرانی آمریکا، ممانعت از بهره‌گیری ایران از همه مزایای توافقی بوده است که در زمان ریاست‌جمهوری «باراک اوباما» امضا شده بود. به باور مقامات آمریکایی اگر این کشور بتواند از اجرای این بند از قطعنامه شورای امنیت جلوگیری کند، قادر خواهد بود برای همه بندهای غروب برجام اختلال ایجاد کند.
بسیاری از تحلیلگران و ناظران سیاسی با غیرمنطقی دانستن رویکردهای برجامی ترامپ معتقدند وی با هرآنچه که از جانب اوباما به سرانجام رسیده است مخالفت می‌کند و به همین دلیل توافق‌هایی را که به امضای اوباما رسیده بود، ملغی کرده است. کمتر از 2 سال قبل «کیم داراک» سفیر پیشین انگلستان در آمریکا فاش ساخت دونالد ترامپ به دلیل خصومت با باراک اوباما از برجام خارج شد.
داراک در ماه مه 2018، یعنی اندکی پس از خروج ترامپ از برجام، به لندن گزارش داد دولت ترامپ قصد داشت یک خرابکاری دیپلماتیک را رقم بزند، گویا این تصمیم به خاطر مسائل عقیدتی و شخصیتی اتخاذ شد به ویژه آنکه توافق، به وسیله اوباما حاصل شده بود.
آمریکا جایگاه یک عضو برجام را ندارد
با وجود اصرار بر تداوم دشمنی‌ها با برجام و جمهوری اسلامی ایران، رویکرد ناقص واشنگتن به تدریج کاستی‌های خود را به نمایش می‌گذارد. نشریه «فارین پالسی» چند روز قبل در تحلیلی آورد اگرچه ترامپ از توافق هسته‌ای که اوباما امضا کرده است نفرت دارد اما باز بالاجبار به اجرای آن ادامه می‌دهد و به زودی مسیر تهران برای معامله تسلیحاتی با روسیه را هم آسان‌تر می‌کند.
طبق تحلیل فوق، از تابستان قبل که به تدریج ایران محدودیت‌های توافق هسته‌ای را کنار گذاشت، قانونگذاران از ترامپ خواستند تا با فعال‌سازی مکانیسم ماشه، تحریم‌ها را به صورت کامل برقرار سازد. این سازوکاری بود که تیم اوباما در قالب برجام تدارک دید. چند ماه بعد وزارت امور خارجه آمریکا متقاعد شد ترامپ هر زمانی می‌تواند این مکانیسم را فعال سازد.
با این حال دولت ترامپ به این نتیجه رسید که عجله کردن برای فعال‌سازی یک‌طرفه مکانیسم ماشه و بازگرداندن تحریم‌ها باعث می‌شود تا ایران اجازه پیدا کند هر اقدامی را انجام دهد. ترامپ بدون توجه به گزارش‌های آژانس بین المللی انرژی اتمی در مورد افزایش ظرفیت‌های هسته‌ای ایران، بر موضوع جلوگیری از رفع محدودیت‌های تسلیحاتی متمرکز شد. واشنگتن اگرچه روی همکاری با متحدانش حساب می‌کند اما این‌کار هم تاکنون موفقیت آمیز نبوده است زیرا روسیه به تازگی اعلام کرد هر قطعنامه تازه شورای امنیت در زمینه تمدید محدودیت‌های ایران را وتو خواهد کرد. حتی کاخ سفید مطلع شد مسکو خود را برای فروش سریع تسلیحات پیشرفته به تهران پس از پایان دوره تحریم آماده کرده است.
تحلیلگر فارین پالسی اعتقاد دارد ساز و کار ماشه برای جلوگیری از تلاش ایران، روسیه و چین در وتوی مصوبات اندیشیده شد اما باید به خاطر داشت دو سال قبل کاخ سفید خود را از توافق کنار گذاشت و به نوعی قادر به ادامه این فرایند در چارچوب برجام نیست. براساس این تحلیل حتی اگر وزارت امور خارجه آمریکا قادر شود تا روسیه را با خود همراه سازد در واقع به توافقی امکان بقا داده است که طراح آن اوباما بود و به پیشرفت هسته‌ای ایران تداوم می‌بخشد.
در مقابل، این نگرانی وجود دارد اگر مکانیسم ماشه فعال شود و همه محدودیت‌های تسلیحاتی، موشکی و هسته‌ای علیه ایران برقرار شود، روسیه برای آن مانع ایجاد و به این واقعیت استناد کند که ایالات متحده با خروج از توافق هسته‌ای حق فعال‌سازی این ساز وکار را از خود سلب کرده است. طبق این تحلیل، چنین انتقادی حتی در سال 2015 و قبل از امضای نهایی توافق در آمریکا مطرح شده بود.
اروپا و آینده برجام
کشورهای اروپایی به ویژه آلمان، فرانسه و انگلیس از نگاه سران کاخ سفید می‌توانند در سرنوشت برجام نقش ویژه‌ای را بازی کنند. به همین دلیل راهبرد ایالات متحده به سوی اعضای اروپایی برجام متمایل شده‌است تا در گام نهایی بر آن کشورها فشار وارد کند.
البته اروپا شاید در راستای نگاه امنیتی ترانس‌آتلانتیکی خود موافق تمدید محدودیت‌های ایران باشد اما روابط در دو سوی آتلانتیک اکنون متشنج است. با این نگاه، کاخ سفید وتوی روسیه را بی‌اثر خواهد کرد اما مخالفت یک کشور اروپایی با خواست واشنگتن موجب سخت‌تر شدن اوضاع برای ترامپ می‌شود. به نوشته فارین پالسی، در نهایت نوع واکنشی که واشنگتن به مسکو و پکن نشان می‌دهد در رای نهایی سازمان ملل و شورای امنیت تاثیرگذار خواهد بود.
با این‌حال به نظر می‌رسد اروپایی‌ها تا انتخابات آمریکا منتظر خواهند ماند تا وضعیت رئیس‌جمهوری بعدی مشخص شود. اکنون دیدگاه‌ها در سرتاسر اروپا نسبت به ترامپ بسیار منفی است. یکی از دلایل عمده آن تصمیم ناگهانی وی برای ممنوعیت سفر به آمریکا بیان می شود.
شورای روابط خارجی اتحادیه اروپا در ارزیابی جایگاه اروپا در تنش آمریکا با ایران اعتقاد دارد آلمان، فرانسه و انگلیس نقش مهمی دارند و باید تصمیم بگیرند که آیا موافق تمدید محدودیت تسلیحاتی ایران هستند یا مخالف. هیچ یک از دو گزینه ایده‌آل این کشورها نیست زیرا هم می‌تواند نتیجه فاجعه‌باری برای توافق هسته‌ای سال 2015 داشته باشد و هم با واکنش ایران روبرو شود.
طبق این تحلیل رفع محدودیت تسلیحاتی از معدود مزایای برجام است که ایران می‌تواند از آن بهره‌مند شود زیرا ترامپ با خروج از توافق توافق را فلج ساخت. با این‌حال سه کشور اروپایی هنوز امیدوارند با استفاده از ظرفیت‌های خود ایران و آمریکا را بر سر میز مذاکره قرار دهند.
طبق تحلیل این پایگاه پژوهشی رسمی اتحادیه اروپا، «پس از تلاش‌های دشواری که برای حفظ توافق هسته‌ای در حدود چهار سال ریاست جمهوری ترامپ صورت گرفت و با توجه به این موضوع که وی قول داده بود توافق را نابود می‌کند، این به سود منافع امنیتی اروپا نیست که تنها چند روز قبل از انتخابات ریاست جمهوری آمریکا اقدامی را انجام دهد که باعث فروپاشی کامل توافق می‌شود».
به اعتقاد بسیاری از تحلیلگران غربی نکته خطرناک برای کاخ سفید این است که فعال‌سازی مکانیسم ماشه در اکتبر آینده 30 روز (تا بعد از انتخابات آمریکا) به طول می‌انجامد. واکنش و تهدید ایران در مقابل این سازوکار ممکن است تاثیری بزرگ بر نتیجه انتخابات آمریکا داشته باشد و شانس ترامپ را کم کند.
*س_برچسب‌ها_س* *س_پرونده خبری_س*