دنیا در فاز هرج ومرج کامل

آیا نظم جهانی جدید و متفاوتی در حال شکل گیری است؟

اروپا بار دیگر با بحرانی دست به گریبان است که یادآور وحشت دو جنگ جهانی است. پیامدهای جنگی که بخش شرقی قاره اروپا را ویران کرده است، تنها محدود به این منطقه نخواهد بود، بلکه پیامدهایی را بر سایر نقاط جهان نیز به دنبال خواهد داشت. روسیه جنگ با اوکراین را پس از چند مرحله نوسانات و درگیری ها در روابط خود با این کشور از زمان سقوط اتحاد جماهیر شوروی در سال 1990 آغاز کرد. روابط متشنج میان این دو کشور در سطوح مختلف به اوج خود رسید و با مداخله نظامی روسیه فوران کرد. این صحنه‌ها یادآور تحولات دهه شصت قرن بیستم است؛ زمانی که تانک های شوروی وارد پراگ شدند و «بهار پراگ» را در هم کوبیدند. مهم است که تاکید شود که این جنگ نه یک جنگ سنتی است؛ نه درگیری بین دو کشور بر سر سرزمین های مورد مناقشه و نه تبلیغی از نوع تبلیغات قبل از انتخابات است، بلکه جنگی از نوع و ماهیتی کاملا متفاوت است. این جنگ اولین گام در مسیر استقرار نظم جدید در روابط بین الملل است: یعنی تقسیم جدید حوزه‌های نفوذ در سطح جهانی. در واقع، این جنگ اولین اپیزود در این مسیر نیست؛ زیرا قبل از آن اپیزودهای مشابهی در برخی نقاط دیگر رخ داده است: آبخازیا در سال 2008، کریمه در سال 2014، سوریه در سال 2015، لیبی در سال 2019، بلاروس در سال 2020، قزاقستان در سال 2022 و غیره.

الف) روسیه در حال آزمودن آمریکا و غرب در اوکراین است

اوکراین یک اپیزود جدید است. بااین حال، اگر ولادیمیر پوتین، رئیس جمهور روسیه در این نبرد در مسیر دگرگونی روابط بین الملل که انتظار می رود در چارچوب آن، تغییرات ژئوپلیتیک بزرگی در قاره اروپا و همچنین در آسیا و حتی کل جهان رخ دهد، به موفقیت دست یابد، این اولین و آخرین اپیزود نخواهد بود. تحولات اوکراین نشان‌دهنده آغاز پایان نظم جهانی موجود است که نتیجه پیروزی بلوک غرب به رهبری ایالات متحده بر بلوک شرق به رهبری اتحاد جماهیر شوروی در اوایل دهه نود قرن بیستم بود. به‌طور خلاصه، تحولات کنونی مقدمه ای برای ظهور یک نظم جدید بین المللی است. این نظم جدید به ظاهر سه قطب (ایالات متحده، روسیه و چین) خواهد داشت؛ درحالی که عملا مانند گذشته فقط دو قطب است. ایالات متحده و متحدان غربی اش در یک طرف و روسیه، چین و متحدان شرقی آنها در طرف دیگر قرار دارند.

روسیه فقط به الحاق اوکراین بسنده نخواهد کرد، بلکه به دنبال آن، روی الحاق مولداوی کار خواهد کرد و به‌طور مستقیم بر کشورهای بالتیک و همچنین مرزهای لهستان، اسلواکی، مجارستان، رومانی و غیره فشار خواهد آورد. روسیه تلاش خواهد کرد تا کشورهای سوسیالیست سابق را متقاعد کند که ناتو نمی تواند از آنها محافظت کند (همان‌طور که درباره اوکراین مشهود است). اهداف واقعی این جنگ فراتر از اوکراین می رود. به عبارت دیگر، آنچه اتفاق می افتد تنها یک تهاجم نظامی به کشور دیگری نیست، بلکه یک اقدام نظامی جدی به سبک روسی برای شکل دادن به حوزه منافع روسیه است که [بایستی] از سوی ناتو به رسمیت شناخته شود و یک ساختار امنیتی جدیدی در امتداد خط مرزی میان روسیه و ناتو مبتنی بر ضمانت های مکتوب ایجاد می کند. به‌طور خاص، اگر پروژه پوتین قرینِ موفقیت شود، جهان با یک دوره گذار از هرج ومرج کامل و درگیری های شدید در سطح بین المللی مواجه خواهد شد، تا زمانی که نظم جدید به‌طور رسمی توسط غرب تایید و به رسمیت شناخته شود.

ب) آیا اوکراین بهای سیاست اشتباه و انتظارات بیش ازحد خود از ناتو و ایالات متحده را می پردازد؟

اوکراین در حال تعریف و تمجید از ساده لوحی رئیس جمهور جوان خود «ولادیمیر زلنسکی» است (البته بدون اینکه بخواهیم شور میهن پرستانه و مقاومت قهرمانانه او را زیر سوال ببریم) که قربانی وعده‌های پوچ مقامات غربی و آمریکایی قبل از شروع درگیری نظامی شده است. رهبری اوکراین برخی حقایق مهم را در روابط خود با روسیه نادیده گرفت: به‌طور خاص، نظر آن بخش از جمعیت اوکراین که روس ها از آن 17درصد آن را - به ویژه در شرق کشور - تشکیل می دهند. همچنین تاثیر نفوذ تاریخی دوران شوروی که در آن دوره اوکراین بخشی از اتحاد جماهیر شوروی بود، الزامات و نگرانی های روسیه به عنوان یک ابرقدرت و در نهایت، جاه طلبی های امپراتوری‌مآبانه ولادیمیر پوتین در رابطه با احیای دوران شوروی. جنگ بیداد می کند، قطبی سازی رخ خواهد داد، شکاف در روابط بین الملل عمیق تر خواهد شد؛ درحالی که یک گام به عقب بسیار دشوار و حتی غیرممکن می شود. به ویژه ازآنجا که عوامل و وضعیت هایی وجود دارد که استقرار نظم جهانی دوقطبی را تسهیل می سازد، یکی از مهم‌ترین آنها حضور رئیس جمهوری قدرتمند (پوتین) با رویای امپراتوری‌مآبانه و پیشینه امنیتی - اطلاعاتی است.

پ) بی طرفی کشورهای خلیج فارس در بحران اوکراین

متحدان سنتی ایالات متحده در خلیج فارس و خاورمیانه به‌طورکلی آرزوی حفظ روابط خوب در حوزه انرژی و ژئوپلیتیک را با روسیه دارند. البته این امر نتایج مطلوبی هم برای برخی شیخ نشین های عربی داشت. در اوایل سال جاری، امارات متحده عربی به عضویت غیر دایم شورای امنیت سازمان ملل درآمد. در آستانه نشست شورای امنیت که به بحران اوکراین اختصاص داشت، آنتونی بلینکن، وزیر امور خارجه آمریکا در تماس تلفنی با شیخ عبدالله بن‌زاید، همتای اماراتی خود بر «اهمیت شکل دادن به یک پاسخ بین المللی قوی برای حمایت از حاکمیت اوکراین از طریق شورای امنیت تاکید کرد.» بااین حال، در 27 فوریه 2022- یعنی زمانی که وقت رای گیری درباره قطعنامه 2623 فرا رسید - امارات درخواست های واشنگتن را نادیده گرفت و در کنار چین و هند قرار گرفت؛ یعنی رای ممتنع داد. این به نوعی ابراز ناامیدی امارات از سیاست ایالات متحده بود. موضع امارات این بود که این موقعیت می تواند منجر به خشونتی حتی بزرگ‌تر شود و درباره بحران اوکراین اولویت های آنها تشویق طرف ها به توسل به دیپلماسی و مذاکره برای راه حل سیاسی است که به بحران پایان می دهد.

درست مانند سایر کشورهای حاشیه خلیج فارس، امارات نیز در آرزوی ایفای نقش سیاسی بزرگ‌تر در عرصه منطقه ای و بین المللی، حفظ روابط مهم امنیتی، اقتصادی و نظامی با واشنگتن و همچنین روابط رو به رشد خود با مسکو است. این امر کشورهای حوزه خلیج فارس را مجبور می کند تا توازن و تعادل دشواری را در روابط آمریکا و روسیه برقرار کنند. درحالی که جهان به سرعت حمله نظامی روسیه به همسایه کوچک تر خود را محکوم کرد؛ اما عربستان سعودی، بحرین و عمان عمدتا درباره این موضوع سکوت کردند؛ درحالی که کویت و قطر از انتقاد مستقیم از مسکو خودداری و فقط خشونت را محکوم کردند. همه کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس به عنوان سهامداران کلیدی در بازارهای انرژی، روابط نزدیکی با روسیه در زمینه انرژی دارند. علاوه بر این، ریاض و مسکو سال‌هاست که رهبری ائتلاف «اوپک پلاس» را بر عهده دارند؛ جایی که آنها به‌طور مشترک سهمیه‌های تولید را برای دستیابی به ثبات بازار و ثبات قیمت کنترل می کنند.

در 28 فوریه 2022، یک روز پس از رای گیری، روسیه از امارات در شورای امنیت برای تصویب قطعنامه 2624 حمایت کرد؛ قطعنامه ای که تحریم تسلیحاتی را برای حوثی های یمنی تمدید کرد. این نشان‌دهنده ارتباط مستقیم حمایت روسیه از قطعنامه 2624 و تصمیم امارات برای امتناع از رای گیری، یک روز قبل از رای گیری شورای امنیت درباره قطعنامه اوکراین بود. در ژانویه 2021، روسیه به صراحت از حوثی ها که در حال جنگ با عربستان سعودی و امارات بودند حمایت کرد و سرگئی لاوروف، وزیر امور خارجه روسیه در ریاض اظهار کرد که «معرفی حوثی ها به عنوان یک سازمان تروریستی، این گروه را از راه حل سیاسی یمن خارج می سازد» و چنین اقدامی را «تلاشی برای خنثی کردن روند سیاسی در یمن» توصیف کرد.

ت) دستاوردهای استراتژیک چین از جنگ روسیه علیه اوکراین

در 24 فوریه 1972، ریچارد نیکسون، رئیس جمهور ایالات متحده به قصد ایجاد ائتلافی بین ایالات متحده و چین با هدف «محاصره» و تضعیف شوروی در روند تغییر ساختار نظم جهانی، از چین بازدید کرد. پنجاه سال بعد از آن روز، در 24 فوریه2022، ارتش روسیه با «حمایت خاموش چین» به اوکراین حمله کرد. چین حمله روسیه به اوکراین را محکوم نکرد. در واقع، از محکومیت این حمله در شورای امنیت و سپس هنگام رای گیری در مجمع عمومی سازمان ملل خودداری کرد [رای ممتنع داد]. چین همچنین از تحریم های اقتصادی غرب علیه روسیه به‌دلیل حمله نظامی این کشور به اوکراین استقبال نکرد. این مواضع به وضوح نشان می دهد چین از سیاست جنگی کنونی روسیه حمایت می کند. چین در این جنگ - چه در حال حاضر و چه در آینده - «برنده» محسوب می شود. دستاوردهای استراتژیک چین از این ابزار شامل سطوح مختلفی است:

یکم) روسیه در 24 فوریه 2022 جنگ علیه اوکراین را به بهانه دفاع از امنیت ملی خود و جلوگیری از گسترش ناتو آغاز کرد. این جنگ ناقض کنوانسیون های بین المللی، به ویژه قوانین سازمان ملل است؛ زیرا ذیل مفهوم جنگ پیشگیرانه قرار نمی گیرد. عدم مخالفت آشکار چین با جنگ نشان می دهد که چین نگرانی های امنیت ملی روسیه را درک می کند. ازاین رو، چین ممکن است در آینده و در صورت لزوم برای دفاع از امنیت ملی خود و مداخله در امور همسایگانش در وضعیت مشابهی قرار گیرد: یعنی دست به یک جنگ پیشگیرانه [در تایوان] بزند.

دوم) یکی از درخواست های مهم در رابطه با پایان دادن به جنگ کنونی، اصرار روسیه بر به رسمیت شناختن الحاق کریمه از سوی اوکراین است. به عبارت دیگر، مساله همانا بازگرداندن سرزمین های روسیه است که در شرایط تاریخی خاص در دهه پنجاه قرن گذشته به اوکراین ضمیمه شدند؛ زیرا کریمه در طول تاریخ قلمرو روسیه محسوب می شد. چنین توضیحی برای چین کافی است تا در آینده تایوان را ذیل نظم و قانون اساسی خویش درآورد و در صورت لزوم از زور در این فرآیند استفاده کند.

سوم) چین دریافته است که در آینده می تواند به هدف ناتو تبدیل شود، درست مانند روسیه در زمان کنونی. دکترین نظامی ناتو، مسکو را به عنوان یک «خصم» معرفی می کند. به همین دلیل است که این ائتلاف نظامی تسلیحات پیشرفته خود مانند سپر موشکی را از اسپانیا به رومانی و لهستان به منظور رهگیری پرتابه‌های بالستیک و هسته ای روسیه منتقل کرده است.

چهارم) چین بر این باور است که این ائتلاف نظامی [ناتو] اگر فرصتی بیابد، می تواند در آینده به آسیا گسترش یابد. کشورهایی مانند ژاپن و کره جنوبی به عنوان متحدان اصلی غیر ناتو (MNNA) محسوب می شوند. چین با نگرانی به حضور فزاینده پایگاه‌های نظامی آمریکا و همکاری بین آمریکا و این دو کشور می نگرد.

با گذشت زمان، روابط چین و روسیه از «رابطه شراکتی» به «رابطه مبتنی بر اتحاد» رسید. در بیست سال گذشته، روابط مسکو و پکن با رونق چشمگیری روبه‌رو شده و بی اعتمادی ای که در دوران شوروی در روابط آنها حاکم بود، دیگر وجود ندارد. در 10 سال گذشته و به ویژه از زمانی که چین پس از اعمال تحریم های بین المللی در سال 2014 به‌دلیل الحاق کریمه به روسیه در کنار مسکو قرار گرفت، این روابط افزایش چشمگیری داشته و گذار تدریجی از «مشارکت قوی» به مفهوم «اتحاد» را ثبت کرد. یکی از برجسته ترین گواهی های اتحاد روسیه و چین این است که ولادیمیر پوتین (رئیس جمهور روسیه) و شی جین پینگ (همتای چینی اش) در بیست سال گذشته سی و هفت بار ملاقات کرده اند که خود رکوردی در روابط بین الملل است که احتمالا در بین رهبران دیگر کشورها نظیری ندارد. درعین حال، دو کشور مواضع یکسانی در سازمان‌های بین المللی و به ویژه در شورای امنیت دارند که در آن حق وتو دارند. به این ترتیب، هماهنگی روسیه - چین همچون معادلی شرقی برای هماهنگی سنتی آمریکا - انگلیس است که از زمان تاسیس سازمان ملل برقرار بوده است.

چین فرصتی تاریخی برای تعمیق روابط و منافع اقتصادی خود با روسیه به‌عنوان بزرگ‌ترین کشور جهان دارد که دارای منابع کشاورزی و طبیعی، منابع معدنی و انرژی قابل توجهی است که کاملا به کار چینی ها می آید. در صورت اعمال تحریم تمام عیار نفتی روسیه، چین ظرفیت واردکردن تمام نفت و گاز صادراتی روسیه به اتحادیه اروپا و آمریکا را دارد. در سال 2021، روابط تجاری روسیه و چین بیش از 35درصد رشد داشت که بالغ بر 140 میلیارد دلار است. پیش بینی می شود که سطح تجارت کالا در سال 2024 به 200 میلیارد دلار برسد. ازاین رو، در دو سال آینده چین بزرگ‌ترین شریک روسیه و جایگزین اتحادیه اروپا خواهد شد. چین از نقشه‌های غرب آگاه است. ازاین رو، پس از اصرار بر گسترش ناتو به سمت شرق، چین موفق شد بزرگ‌ترین دستاورد راهبردی خود را به دست آورد؛ یعنی روسیه را در طرح‌های نظامی اش به سمت خود جلب کند و سپس از نظر اقتصادی روسیه را به اقتصاد چین پیوند دهد. به‌طورکلی، چین دریافته است که به‌دلیل رقابت برای رهبری جهانی، هدف بعدی غرب و به ویژه ایالات متحده خواهد بود. درنتیجه، جنگ کنونی در اوکراین را فرصتی تاریخی برای دستیابی به اهداف استراتژیک خود می داند.

ث) ترکیه در جنگ سرد جدید کجا ایستاده است؟

اگرچه در رسانه‌های ترکیه حمایت گسترده ای از مردم اوکراین وجود دارد، اما باوجوداین حقیقت که ترکیه از سال 1952 به عضویت ناتو درآمده است، احساسات ضد غربی در مواضع همه احزاب سیاسی ترک مشهود است. در روابط ترکیه و روسیه نوعی احساس بی اعتمادی وجود دارد. ترکیه از سیاست روسیه هیجان زده نیست. یعنی روسیه نفوذ خود را در قفقاز گسترش داده و اکنون تهدید روس ها متوجه کنترل بخش شمالی دریای سیاه است. از نظر تاریخی، ترکیه و روسیه رقیب یکدیگرند و حتی در درگیری های لیبی و سوریه در برابر یکدیگر صف آرایی کردند. ترکیه می داند که اقداماتش در شمال سوریه منوط به تایید پوتین است. همچنین روابط اقتصادی ای وجود دارد که شامل گاز روسیه، گردشگری روسیه و سرمایه گذاری روسیه می شود. ابراهیم کالین، سخنگوی رئیس جمهور ترکیه اعلام کرد که کشورش قصد ندارد برای حفظ روابط نزدیک سیاسی و تجاری [با غرب] به تحریم های روسیه بپیوندد. کالین در یک مصاحبه تلویزیونی گفت: «ما باید با در نظر گرفتن اولویت های کشورمان اقدام کنیم. باید طرفی وجود داشته باشد که بتواند با روسیه مذاکره کند. اگر همه پل ها خراب شود چه کسی با روسیه مذاکره خواهد کرد؟ ما قصد نداریم تحریم ها را اعمال کنیم تا این کانال بازبماند.»

ج) اروپا متحیر و ناآماده است

قبل از حمله نظامی روسیه، بحران اوکراین تفاوت های عمده ای را در مواضع کشورهای غربی در رابطه با روابط با روسیه آشکار کرد و شکافی را در ائتلاف غرب در زمانی که بحران به اوج خود رسید، آشکار کرد. بحران اوکراین - که از زمان پایان جنگ سرد در قلب اروپا و از سال 2014 به شدت در حال تشدید بوده است - منادی نقطه عطفی در تاریخ این قاره است. تاثیرات بحران که از مرحله ای به مرحله دیگر در حال پیشروی است، نشان می دهد که نقشی در تغییرات گسترده در ساختار روابط بین الملل خواهد داشت؛ زیرا این اولین جنگ بزرگ در اروپا از سال 1945 است. حقیقت این است که برای اروپایی ها جنگ در کرواسی (1995-1991)، بوسنی و هرزگوین (1995-1992) و کوزوو (1999) دارای ویژگی محلی بود. بحران اوکراین اولین جنگ اروپایی پس از 75سال است که در آن یک کشور به کشور دیگری حمله کرده و تلاش می کند تا آن را اشغال کند و رهبری سیاسی منتخب و قانونی آن را برکنار کند. قبل از 24 فوریه 2022، عقیده غالب این بود که چنین اتفاقاتی فقط در خاورمیانه یا شاید در آسیا و آفریقا ممکن است رخ دهد؛ اما قطعا در اروپا نه. این امر اکنون تغییر کرده است و احتمالا بازتاب های عمده ای بر روابط درون اتحادیه اروپا و به ویژه بین دو رکن اصلی آن - آلمان و فرانسه، «شکست خورده» و «برنده» در جنگ جهانی دوم - خواهد داشت.

شاید مهم‌ترین تغییری که بحران اوکراین سبب ساز آن شد، تصمیم آلمان برای تسلیح مجدد خود باشد. «اولاف شولتز» صدراعظم فدرال آلمان، در 27 فوریه 2022 در بوندستاگ اظهار کرد که این کشور 100میلیارد یورو برای تسلیح ارتش آلمان (بوندسوهر) اختصاص خواهد داد و اعتبارات دفاعی را به 2درصد از تولید ناخالص داخلی (GDP) افزایش خواهد داد که به این معناست که آلمان از امسال حدود 85میلیارد دلار برای دفاع هزینه خواهد کرد. این به آن معناست که آلمان پس از آمریکا (770 میلیارد دلار)، چین (254 میلیارد) و قبل از روسیه (61 میلیارد) در رتبه سوم جهان قرار خواهد گرفت. این تصمیم یک چرخش رادیکال در سیاست آلمان و غرب است که از پایان جنگ جهانی دوم حاکم بود و شامل محدودیت هایی برای تسلیح آلمان بود که اروپا را در کمتر از یک قرن وارد سه جنگ بزرگ کرد (جنگ با فرانسه از 1870، جنگ جهانی اول و جنگ جهانی دوم). این تصمیم پیامدهای قابل توجهی بر روابط درون اتحادیه اروپا و منطقه ای وسیع تر خواهد داشت؛ زیرا توازن قوا را در «قاره کهن» تغییر می دهد و تهدیدی است بر بازگشت به سیاست قدرت که مشخصه تاریخ مدرن این کشور بود.

بحران اوکراین ضربه بزرگی به شراکت روسیه و آلمان وارد کرد؛ شراکتی که در دوران تصدی صدراعظم اسبق گرهارد شرودر (2005 - 1998) آغاز و در دوران زمامداری آنگلا مرکل (2005 - 2021) توسعه یافت. در واقع این یکی از پیامدهای مهم بحران است. امروزه آلمانی ها بر این باورند که واشنگتن با امتناع از صحبت درباره درخواست های مسکو در رابطه با عضویت اوکراین در ناتو و اعطای ضمانت های امنیتی، هیچ گزینه ای جز تهاجم نظامی به روسیه باقی نگذاشته است. در واقع، شراکت آلمان و روسیه قربانی اصلی این جنگ است. این مشارکت مبتنی بر واردات انرژی از روسیه و صادرات فناوری و کالاهای آلمانی به این کشور بود. در سال‌های گذشته، واشنگتن تلاش کرد تا این معادله را «بر هم بزند»؛ معادله‌ای که زمینه ای برای توسعه روابط نزدیک تر میان مسکو و برلین به قیمت روابط با واشنگتن به‌دست می داد؛ اما بدون موفقیت بزرگ. طی سال‌های گذشته، آلمان که تصمیم به تعطیلی نیروگاه‌های هسته ای و تولید انرژی مبتنی بر زغال سنگ در چارچوب تعهدات برخاسته از توافق نامه آب وهوایی پاریس از سال 2015 گرفته بود، وابستگی خود را به گاز روسیه افزایش داد و در برابر تمام تلاش های واشنگتن برای توقف ساخت «نورد استریم 2» - که گاز را مستقیما از روسیه به آلمان از طریق دریای بالتیک تامین می کند - مقابله کرد.

بحران اوکراین تمام برنامه ریزی های انجام شده تا کنون را تغییر داد و ضربه بزرگی نه تنها به خط لوله وارد کرد - زیرا برلین قبلا اعلام کرده بود که پروژه را با وجود نهایی شدن کار ساخت وساز 12 میلیارد دلاری، متوقف می کند - بلکه ضربه بزرگی هم به محور مسکو - برلین وارد ساخت. آلمان که پس از مداخله روسیه در اوکراین با اعمال شدیدترین تحریم ها علیه روسیه موافقت کرده بود، اکنون به دنبال جایگزین هایی برای گاز روسیه است. به شکل تناقض آمیزی، گاز ایالات متحده که فروش آن در اروپا در دو ماه گذشته 15 درصد افزایش یافته است، یکی از گزینه‌های ممکن خواهد بود. از طریق بحران اوکراین، ایالات متحده به یکی از مهم‌ترین اهداف استراتژیک خود در اروپا دست یافت که عبارت بود از تبدیل آلمان به کشوری مخالف با روسیه و تمرکز بر مقابله با مهم‌ترین تهدید خود در منطقه هند و اقیانوس آرام؛ یعنی چین.

تاکنون موضع دولت فرانسه این بوده است که باید بر روش‌های دیپلماتیک برای کاهش تنش ها درخصوص اوکراین تمرکز کرد که رئیس جمهور فرانسه آن را چنین پیکربندی کرد: «ما باید همه کانال های دیپلماتیک را حفظ کنیم تا روسیه به میز مذاکره بازگردد.» مکرون، رئیس جمهور فرانسه، تنها رهبر غربی است که به‌طور منظم با پوتین در تماس است. موضع دولت فرانسه مختصر و واضح است: «ما در کنار اوکراین هستیم، اما نمی خواهیم وارد درگیری با روسیه شویم.» جنگ با اوکراین به تلاش های مکرون برای مستقل تر کردن اتحادیه اروپا شتاب جدیدی بخشیده است. بااین حال، رهبران اروپایی هنوز باید روشن کنند که این در عمل به چه معناست. «پاسکال لامی» سیاستمدار فرانسوی، مدیرکل سابق سازمان تجارت جهانی و کمیسر سابق اروپا گفت که بحران هایی مانند همه گیری کرونا و جنگ در اوکراین مسیر اروپا را برای رسیدن به این هدف - که یک هدف دیرینه فرانسه بوده - تسریع کرده است.

چ) ناتو در صورت تشدید تنش چه پاسخی دارد؟

جنگی که روسیه علیه اوکراین به راه انداخته است، حقیقت مهم و بسیار نگران کننده ای را آشکار می سازد. به ویژه ناتوانی غرب در مقابله نظامی با روسیه، مگر در صورت استفاده از سلاح هسته ای. افزون بر این، درحالی که تحریم های اقتصادی هیچ تاثیر قابل توجهی بر زیرساخت های نظامی و اقتصادی روسیه نداشته است، اما این تحریم ها تاثیری انعکاسی بر شرایط سیاسی و اقتصادی درون این ائتلاف [غرب] دارد. پس از گذشت چندین هفته از جنگی که روسیه علیه اوکراین به راه انداخته است - جنگی غیرقانونی که در رده تجاوز به یک کشور مستقل قرار می گیرد، به‌رغم همه توجیهات ارائه شده از سوی روسیه درباره نحوه دفاع از امنیت ملی خود - اما کاملا آشکار است که روس ها سلاح های پیشرفته ای به‌کار گرفته اند و هنوز این قدرت نظامی است که رفتار را در روابط بین الملل دیکته می کنند. ناتوانی ناتو و فضای مانور محدود در مقابل حمله نظامی روسیه کاملا آشکار شد.

ابتدا صحبت‌هایی درباره مداخله نظامی احتمالی ناتو برای حفاظت از یکی از اعضای کاندیدای عضویت در این ائتلاف مطرح شد و سپس با این توضیح که اوکراین عضو ناتو نیست، چنین گزینه ای رد شد. در تلاشی دیگر از ایجاد منطقه پروازممنوع برای جلوگیری از حمله هواپیماهای روسی به نیروهای نظامی اوکراین صحبت شد؛ اما این طرح نیز به بهانه اجتناب از درگیری با روسیه رد شد تا جنگ جهانی سوم رخ ندهد. همین توضیح برای امتناع از انتقال جنگنده ساخت روسیه از لهستان به اوکراین استفاده شد. در واقع، این به معنای پایان دادن به جنگ نیست. ناتو در گذشته جنگ های زیادی را به راه انداخته است. فهرست جنگ ها شامل مداخله نظامی در صربستان در سال1999، جنگ علیه تروریسم در افغانستان در سال2002، مداخله نظامی آمریکا در عراق در سال2003، جنگ علیه داعش در عراق و سوریه در سال2015 و سپس مداخله با هدف براندازی رژیم معمر قذافی در لیبی در سال2011.

نیروهای اروپایی به رهبری فرانسه در مالی در آفریقا که هزاران کیلومتر با اروپا فاصله دارد به بهانه حفاظت از امنیت اروپا در برابر تروریسم حضور دارند. این بار، درباره اوکراین، ناتو در حال حاضر قدرت مقابله با روسیه در اروپا را ندارد؛ هرچند معتقد است که جنگ کنونی یک تهدید واقعی برای اروپاست؛ زیرا در داخل مرزهای اروپا اتفاق می افتد و مستقیما امنیت اروپا را تهدید می کند. به استثنای تسلیحات هسته ای، ناتو در حال حاضر از قدرت نظامی کافی برای مقابله با سلاح های غیرهسته ای روسیه برخوردار نیست و همچنین از سلاح های کافی هم برای مقابله با روسیه برخوردار نیست. بسیاری از کارشناسان نظامی غرب اعتراف می کنند که اگر ناتو قدرت نظامی کافی برای وادار کردن روسیه به خروج از اوکراین را داشت، در سال2014 از این قدرت به نام حمایت از قوانین بین المللی در بحران کریمه استفاده می کرد و منتظر جنگ فعلی در این کشور نمی ماند.

ناتو نه در سطح نظامیان ملی و نه در سطح حضور نیروهای نظامی آمریکا در قاره اروپا، تجهیزات نظامی کافی ندارد. به‌عنوان مثال، باوجود وخامت اوضاع در قاره اروپا هنوز فقط یک ناو هواپیمابر آمریکایی به نام «هری ترومن» در آب های اروپا وجود دارد. به‌طور خاص، در مجاورت آب های ایتالیا در دریای مدیترانه و نه در دریای بالتیک که وضعیت بسیار نگران کننده است. اگر اوضاع بدتر شود و جنگ به کشورهای عضو ناتو مانند لهستان یا رومانی سرریز شود، ناتو با عقب راندن نیروهای روسی، رهگیری هواپیماها و پرتابه‌های آنها، بدون حمله به نیروهای روسیه در خاک اوکراین واکنش نشان می دهد. ناتو قادر به انجام محاصره نظامی روسیه به منظور اطمینان از تبعیت از تحریم های اقتصادی و مالی اعمال شده توسط غرب نیست.

روسیه کشور بزرگی است که سه عنصر کلیدی برای بقا دارد: «انرژی» زیرا در میان صادرکنندگان برتر جهانی نفت و گاز قرار دارد؛ «سایر منابع معدنی / مواد خام» و «غذا». یعنی روسیه از این نظر خودکفاست و می تواند غذای خود را نه تنها برای نیازهای خود بلکه برای صادرات نیز تولید کند. در واقع روسیه عنصر مهمی در حفظ ثبات غذایی در جهان محسوب می شود. جهان در حال حاضر نگران افزایش روزافزون قیمت غلات و همچنین شیوع احتمالی قحطی و ناآرامی در برخی از کشورهای آفریقایی و آسیایی است. روسیه در تعدادی از بخش‌های صنعتی - از بخش دفاعی گرفته تا بخش‌های پزشکی و فناوری پیشرفته - خودکفاست.

ح) چگونه می توان این جنگ را متوقف کرد؟

در حال حاضر هیچ یک از طرفین «استراتژی خروج» ندارند. پوتین نمی تواند بدون پیروزی نیروهای نظامی خود را به خانه بازگرداند و زلنسکی نمی تواند آنچه را که می خواهد با جنگ به‌دست آورد به پوتین تحویل دهد. در این میان، سه میانجی (روسای جمهور فرانسه و ترکیه یعنی مکرون و اردوغان و نفتالی بنت، نخست‌وزیر اسرائیل) ناتوان باقی مانده اند. جنگ هایی وجود دارد که در آن هر دو طرف بازنده هستند. بااین وجود، پوتین متقاعد شده است که حمله نظامی روسیه را در موقعیت یک قدرت بزرگ بازخواهد گرداند. او آگاه است که به‌دلیل

5532 تحریم اعمال شده علیه روسیه که نیمی از آنها پس از حمله به اوکراین است، باید هزینه بالایی برای آن در سطح ملی و بین المللی بپردازد. (قبل از 24 فوریه 2022، 2754 تحریم علیه روسیه وضع شده بود و در روزهای پس از حمله، 2778 تحریم دیگر اعمال شده بود که تعداد کل تحریم ها را به 5532 رساند.) از سوی دیگر، زلنسکی، رئیس جمهور اوکراین معتقد است که راه او به سمت غرب - اگرنه برای عضویت در ناتو بلکه حداقل به سوی اتحادیه اروپا - باز است. بااین حال، اتحادیه اروپا به او گفته است که اوکراین در حال حاضر شرایط عضویت را ندارد. رهبری اوکراین هشدارهای مربوط به حمله نظامی روسیه و بهای هنگفتی را که مردم اوکراین خواهند پرداخت، باور نکرد. تحلیلگران بر این باورند که تنها یک توافق تحت نظارت ایالات متحده و چین می تواند جلوی پیشروی روسیه را بگیرد.

سوال این است که آیا ایالات متحده می تواند بر رئیس جمهور زلنسکی فشار بیاورد؟ یک توافق مستلزم مصالحه است و یک مصالحه نشان می دهد که غرب یک دولت منتخب دموکراتیک در اوکراین را مجبور کرده است که تسلیم دیکته یک کشور قدرتمند، به ویژه روسیه شود؛ درست مانند کاری که «آرتور نویل چمبرلین» در مونیخ در سال 1938 انجام داد. هرچند ممکن است بی رحمانه باشد اما آیا تاریخ تکرار می شود؟