راهبرد بایدن برای منطقه

وزارت دفاع آمریکا (پنتاگون) با انتشار سند راهبردی دفاع جدید این کشور، تهدیدات پیش روی آمریکا را به‌روز‌رسانی کرده است. در این سند ایران در کنار چین و روسیه به عنوان تهدیدات اصلی با درجه تفاوت دسته‌بندی شده و بر بازدارندگی در مقابل این بازیگران تاکید کرده است. در این سند که 23 اکتبر 10 روز بعد از انتشار سند امنیت ملی آمریکا توسط پنتاگون در 80 صفحه منتشر شد تاکید شده است که شکل و گستره تهدید علیه خاک ایالات متحده به‌طور اساسی تغییر کرده و با ادامه تهدیدات تروریستی، چین و روسیه اکنون به چالش های خطرناک‌تری برای امنیت در خاک ایالات متحده تبدیل شده اند.

در سند مذکور که ماه مارس 2022 به کنگره ارائه شده آمده است: از زمان انتشار آخرین سند بازنگری دفاع موشکی در سال 2019 تهدیدات موشکی چه در کمیت و چه از نظر تنوع و پیچیدگی افزایش سریع داشته اند. منافع امنیت ملی آمریکا به شکلی فزاینده توسط طیف وسیعی از موشک‌ها از جمله بالستیک کروز و مافوق صوت تهدید می‌شوند.

چه کشوری تهدید پایدار است؟

در سند دفاع ملی آمریکا سه تهدید از یکدیگر تفکیک شده است. تهدید فوری روس‌ها، تهدید تدریجی چین و تهدیدات پایدار ایران و کره شمالی و گروه‌های خشن فراملی. سند قبلی که در ژانویه 2018 منتشر شده بود، بر این اساس استوار بود که این رقابت استراتژیک بین کشورهاست که مساله اصلی امنیت ملی آمریکاست، نه تروریسم. سندی که به تازگی منتشر شده سند قبلی را ویرایش کرده و چین را بزرگ‌ترین خطر آمریکا می‌داند و با وجود اینکه روسیه را هم تهدیدی جدی می‌داند، اما تصریح می‌کند که مسکو در بلندمدت نمی‌تواند نظم جهانی به رهبری آمریکا را به چالش بکشد. در این سند تاکید شده است که ایران در حال ارتقا و بهبود توانمندی‌های هسته‌ای، تسلیحاتی، موشکی و نیابتی خود در خاورمیانه است و همچنان بزرگ‌ترین و در حال رشدترین تهدید موشکی برای آمریکا در منطقه به حساب می‌آید. اگرچه در این سند قید شده که ایران در حال حاضر سلاح هسته‌ای ندارد و برآوردها هم نشان می‌دهد که فعلا به دنبال آن نیست، اما ظرفیت‌هایی دارد که به‌شدت امکان چرخش به سمت یک برنامه مجهز به سلاح هسته‌ای را فراهم می‌کند و این مساله سطح تهدید را بالا می‌برد.

بازدارندگی یکپارچه

در این سند یک واژه کلیدی تحت عنوان بازدارندگی یکپارچه با هدف مقابله با این سه سطح تهدید و پیشگیری و بازدارندگی و پرهیز از جنگ مورد تاکید قرار گرفته است. ایجاد این بازدارندگی یکپارچگی از سه طریق انجام می‌شود. همکاری بین‌بخشی در درون آمریکا بین وزارت دفاع، وزارت خارجه و شورای امنیت ملی آمریکا، تقویت همکاری بین‌المللی با شرکا، سازمان‌ها و نهادهای بین‌المللی از جمله ناتو و تقویت همکاری‌های منطقه‌ای با متحدان در منطقه خاورمیانه.

این سند، بازدارندگی یکپارچه را محور خود می‌داند، یعنی تهدید اقتصادی، سیاسی و نظامی علیه هر کشوری که بخواهد اهداف سیاست خارجی آمریکا را به چالش بکشد. وزیر دفاع آمریکا در توضیحات ارائه شده درباره این سند اظهار کرد: هدف مرکزی ما توسعه، ترکیب و هماهنگی قدرتمان تا حد ممکن است. این نقطه مرکزی بازدارندگی یکپارچه ما و قطعه ای مهم از استراتژی دفاع ملی 2022 است. بازدارندگی یکپارچه به معنای استفاده از تمامی ابزارهای ممکن و همکاری با همتایان خود در دولت آمریکا و شرکا و متحدان خارجی است تا مطمئن شویم دشمنان احتمالی درک می‌کنند که تهاجم چقدر احمقانه است.

سیستم یکپارچه دفاع موشکی در منطقه

در این سند بر ضرورت ایجاد یک سیستم یکپارچه دفاع موشکی در منطقه خاورمیانه برای مقابله با تهدیدات ایران تاکید شده است. تهدید فزاینده ناشی از موشک های ایران و ترس از اینکه تهران می‌تواند از آنها برای تسلیحات هسته ای استفاده کند، محرک اصلی تلاش های ایالات متحده در یک دهه گذشته برای استقرار سپر دفاع موشکی در خاورمیانه بوده است. افزایش فعالیت های موشکی و پهپادی ایران در منطقه، از جمله حملات سال 2019 به تاسیسات نفتی آرامکو عربستان، احتمال ایجاد اتحاد یکپارچه دفاع هوایی را افزایش داده است. اکنون و در شرایطی که دولت بایدن اعتراف می‌کند که شانس احیای توافق هسته ای روز به روز در حال کاهش است، سپر ضد موشکی دوباره به اولویت تبدیل شده است.

دنیس راس در ماه ژوئن در تحلیلی نوشت: روشن است که اگر توافقی در کار نباشد یا ایران شروع به تسریع برنامه هسته‌ای‌اش به عنوان بخشی از راهبرد گفت‌وگو بکند، آمریکا نیازمند یک راهبرد بهتر برای بازداشتن ایران است. اما حتی اگر دو طرف به توافقی هم برسند، بازهم دولت بایدن نیازمند بهینه‌سازی رویکرد بازدارندگی خود است. دلیلش آن است که به محض آنکه تحریم‌های مرتبط با توافق 2015 برداشته شود، ایران نیاز چندانی به یک توافق تکمیلی طولانی‌تر و قوی‌تر مانند آنچه دولت بایدن در سر دارد، نخواهد داشت. از این زاویه است که احیای برجام منافاتی با عملیاتی شدن سیستم یکپارچه دفاع موشکی ندارد، چرا که تهدیدات هسته‌ای در حال وقوع ایران را با یک توافق مهار می‌کند. اما اگر برجام احیا نشود، تهدیدات هسته‌ای نیز ذیل مفهوم بازدارندگی یکپارچه قرار می‌گیرد.

بخش مهمی از سفر شهریور ماه رئیس‌جمهور آمریکا به عربستان و اسرائیل درباره هماهنگی‌ها و بحث و تبادل نظر درباره سیستم یکپارچه دفاع موشکی بود تا تهدیدات فزاینده موشکی و پهپادی ایران را با ایجاد بازدارندگی و بالابردن هزینه‌های اقدامات جمهوری اسلامی در منطقه عملیاتی سازد. جان کربی سخنگوی پنتاگون در این زمینه گفت: مقامات در حال بررسی این ایده هستند که بتوانند به نوعی همه کشورهای منطقه پدافند هوایی را یکپارچه کنند تا واقعا پوشش موثرتری برای مقابله با تهدید فزاینده ایران وجود داشته باشد. چشم‌انداز همکاری اسرائیل و کشورهای عربی در زمینه دفاع هوایی در حال حاضر محتمل‌تر است. زمانی که بایدن معاون بود اسرائیل تنها با مصر و اردن رابطه داشت. اگرچه سفر بایدن منتج به عملیاتی‌سازی سیستم یکپارچه دفاع موشکی نشد و انتظارات کشورهای منطقه به‌ویژه عربستان و اسرائیل را برآورده نکرد، اما ایالات متحده در حال کار بر روی این ایده با هماهنگ‌سازی بیشتر با متحدان و شرکای منطقه‌ای خود است و در سند دفاع ملی از این طرح به‌صورت رسمی رونمایی کرده است.

پیش از سفر بایدن به منطقه و در 20 خرداد ماه نیز کنگره از طرحی رونمایی کرد که هدف از آن یکپارچه سازی سیستم های پدافند هوایی کشورهای خاورمیانه و اسرائیل برای مقابله با تهدید هسته ای، موشکی و پهپادی ایران است. این طرح پیشنهاد می‌دهد که پنتاگون با همکاری اسرائیل پدافند هوایی کشورهای عربی خلیج فارس را با سیستم های پدافندی مصر، عراق و اردن یکپارچه سازی کنند. در همین تاریخ روزنامه وال استریت ژورنال در گزارشی از نشست محرمانه مقامات سنتکام با مقامات ارشد نظامی اسرائیل و کشورهای عربی در شرم‌الشیخ پرده برداشته بود که هدف از آن بررسی راه‌های مقابله با تهدیدات موشکی و پهپادی ایران بوده است.

با توجه به افزایش سطوح تهدید برای آمریکا و متحدان منطقه‌ای آن، سند دفاع ملی ایالات متحده صراحت و تاکید بیشتری بر عملیاتی‌سازی بازدارندگی یکپارچه و محقق ساختن سیستم یکپارچه دفاع موشکی کرده است که تا پیش از آن صرفا یک ایده بود. از این منظر و با توجه به دیگر متغیرها همچون عادی‌سازی روابط دولت‌های عربی خلیج فارس با اسرائیل، توسعه توانمندی‌های موشکی ایران و همکاری با چین و روسیه به عنوان دو تهدید فوری آمریکا، زمینه برای نهایی شدن این سیستم بیش از گذشته رنگ واقعیت به خود خواهد گرفت.

• ایران در سند امنیت ملی آمریکا
• ادعاهای بی اساس پنتاگون علیه ایران
• بیانیه شورای امنیت ملی روسیه درباره دیدار شمخانی و پاتروشف
• فیل‌ها پشت دروازه کنگره
• ارزیابی پنتاگون از جنگ اروپا