طرح روسی برای میانجی‌گری

در همین ارتباط میخائیل بوگدانوف، معاون وزیر امور خارجه روسیه در گفت‌وگو با خبرگزاری روسی «ریانووستی»، گفت: ما همیشه آماده بوده ایم و تلاش کرده ایم که در صورت نیاز دوستانمان در تهران و ریاض، نقش میانجی داشته باشیم. بوگدانوف در این راستا بیان کرد: ما با دوستان سعودی و ایرانی مان در تماس هستیم. ما از حل وفصل تمامی اختلافات و سوءتفاهم ها پای میز مذاکره و در چارچوب گفتمانی سازنده حمایت می کنیم. بوگدانوف در حالی این پیشنهاد را مطرح کرده است که روز شنبه هفته جاری، «عبد الرحمن الجمعه» نماینده دائم عربستان سعودی در سازمان ملل اذعان کرد که دست عربستان به سوی تهران دراز است تا به توافق دست پیدا کنند تا بر اساس آن، آنچه بی ثبات سازی کشورهای عربی نامیده می‌شود، متوقف شود.

اظهارات این مقام روس در پی این مطرح می‌شود که مقامات آمریکایی و عربستانی، اخیرا در گفت وگو با روزنامه وال‌استریت ژورنال ایالات متحده ادعا کردند که ریاض و واشنگتن به دلیل دریافت اطلاعاتی مبنی بر اینکه ایران ممکن است در آینده نزدیک برای حمله به عربستان سعودی و عراق آماده شود، در وضعیت هشدار قرار گرفتند. وال‌استریت ژورنال هفته گذشته در گزارشی ادعا کرد که ایران ممکن است به زودی به اهدافی در عربستان سعودی و شهر اربیل عراق حمله کند تا توجه افکار عمومی را از اعتراضات داخلی منحرف کند.

در این گزارش، با اشاره به اینکه عربستان این اطلاعات را با مقامات آمریکایی در میان گذاشته است، ادعا شده است که ارتش دو کشور و برخی دیگر از کشورها به حالت آماده باش درآمده اند. یکی از مقامات شورای امنیت ملی کاخ سفید در این باره به خبرنگار خبرگزاری آناتولی گفت: ما نگران تهدید ایران هستیم و از طریق کانال های نظامی و اطلاعاتی با عربستان سعودی در تماس دائم هستیم. در انجام هیچ‌گونه اقدامی برای دفاع از منافع خود و شرکای خود در منطقه تردید نخواهیم کرد.

از این زاویه و با احتمال بروز تنش مجدد بین تهران و ریاض است که زمینه برای فعال شدن میانجی‌ها در روابط ایران و عربستان در حال مطرح شدن است. هرچند سابقه این میانجی‌ها و میانجی‌گری‌ها به درازای تنش ایران و عربستان است و در طول این سال‌ها دولت‌های مختلفی در تلاش بوده‌اند تا با موضوع میانجی‌گری زمینه را برای تنش‌زدایی فراهم کنند. در این چارچوب انگیزه‌های بازیگری روسیه از طرح میانجی‌گری میان ایران و عربستان سعودی را می‌توان در سه متغیر تبیین کرد:

روابط نزدیک با ایران و عربستان

به موازات تقویت روابط سیاسی ایران و روسیه که در سال‌های اخیر به سطح بالایی از همکاری‌ها رسیده و شاهد نزدیکی دیدگاه‌های تصمیم‌گیرندگان دو کشور هستیم، روابط روسیه با عربستان سعودی نیز به سطح بی‌سابقه‌ای در طول نزدیک به یک قرن اخیر رسیده است. همکاری بر سر اوپک‌پلاس که اخیرا با تصمیم افزایش 2‌میلیون بشکه‌ای نفت کام آمریکا را تلخ کرد، نمونه‌ای از این همکاری‌های رو به گسترش است که به روابط شخصی ولادیمیر پوتین با محمد بن‌سلمان انجامیده است. همکاری‌های نظامی، فناوری و اقتصادی دیگر گزینه‌هایی است که زمینه را برای همگرایی بیشتر میان مسکو و ریاض فراهم کرده است. در چنین فضایی است که معاون وزیر خارجه روسیه تاکید کرده در تماس نزدیک و مستقیم با دوستان خود در ایران و عربستان هستیم.

طرح امنیتی برای خلیج فارس

دومین انگیزه روسیه برای میانجی‌گری به طرح‌های ابتکاری روسیه برای امنیت در خلیج فارس برمی‌گردد. روسیه سال‌هاست که برای اجرایی شدن طرح امنیتی خود برای خلیج‌فارس که مفهوم آن اولویت دادن همکاری و مشارکت منطقه ای به جای تکیه بر بازیگران خارجی است، دغدغه دارد و به تازگی مسکو اعلام کرده که در حال به‌روزرسانی این طرح است. مسکو امیدوار است که دولت‌های عرب خلیج فارس از ابتکار امنیتی خود برای این منطقه که در سال 2019 میلادی به‌روز شده و شامل گفت‌وگو بین ایران و شورای همکاری است، حمایت کند. از نظر روسیه، ایده ایجاد یک نظام امنیت دسته‌جمعی در منطقه می‌تواند نقش اساسی در تحکیم فعالیت‌های سیاسی و دیپلماتیک منطقه داشته باشد.

نظریه امنیت جمعی در منطقه خلیج فارس، برای نخستین بار نیست که از سوی روسیه مطرح می‌شود. مقامات مسکو در اواخر دهه 1990 و اوایل دهه 2000 زمانی که خطر حمله آمریکا به عراق شدت یافته بود چنین پیشنهادی را مطرح کردند، اما مسکو نتوانست حمایت کشورهای منطقه را از این طرح به دست آورد. مسکو با به‌روزرسانی طرح‌های امنیتی خود به دنبال افزایش نفوذ در منطقه است. در طرح روسیه بر قبول تعهدات متقابل، شفافیت در حوزه نظامی (گفت‌وگو در مورد دکترین های نظامی، جلسات منطقه ای وزرای دفاع، ایجاد خطوط داغ، تبادل اعلام‌های اولیه در مورد برگزاری رزمایش های نظامی و پرواز هوایی، تبادل ناظران، خارج ساختن دائمی گروه های فراملی، تبادل اطلاعات در مورد خرید تسلیحات و نیروهای مسلح) تاکید شده است.

موازنه با آمریکا

سومین متغیر شکل‌دهنده به انگیزه‌های روسیه برای حضور در مناسبات و ترتیبات امنیتی خلیج‌فارس به مساله موازنه جهانی قدرت با ایالات متحده بازمی‌گردد که نقش مناطق به‌ویژه مناطق حیاتی و ژئواستراتژیک چون خلیج‌فارس در شکل‌دهی به این موازنه از اهمیت بالایی برخوردار است. در واقع امنیت جهانی با امنیت خاورمیانه و به‌ویژه در زیرسیستم خلیج‌فارس پیوند ناگسستنی دارد. موقعیت راهبردی و تامین بخش زیادی از انرژی جهان موجب شده تا مداخله قدرت های جهانی در منطقه به بهانه امنیت سازی و در حقیقت تامین منافع این قدرت ها در خارج از مرزهایشان و نیز تضمین انتقال سرمایه به کشورهایشان صورت گیرد.

از این منظر بخش مهمی از رویکرد روسیه به منطقه خلیج‌فارس از بلندپروازی‌های مسکو در سیاست‌های جهانی ناشی می‌شود. در طول سال‌های اخیر، روسیه توانسته از حالت تدافعی خود در دهه 1990 خارج شود و در اکثر بحران‌های مهم بین‌المللی همچون بحران سوریه و بحران اوکراین به تقابل و ایجاد موازنه در برابر غرب بپردازد. در چنین فضایی موفقیت میانجی‌گری میان ایران و عربستان به عنوان دو قدرت منطقه‌ای نقش بسیار مهمی در پیشبرد انگیزه‌های روسیه برای حضور در ترتیبات امنیتی خلیج‌فارس خواهد داشت و از این زاویه است که باید تاکید چندباره مسکو بر طرح کاهش تنش میان تهران و ریاض را مورد نظر قرار داد.

• نماینده حماس در مسکو
• ادامه گفت و گوی روسیه و آمریکا درباره مبادله زندانیان
• مذاکرات روسیه و اوکراین متوقف شد
• آمادگی روسیه برای میانجیگری میان ایران و عربستان
• سفیر اسرائیل در اوکراین توبیخ شد