مذاکره غیرمستقیم با آمریکا مفید است یا مضر؟/ پشت پرده انتقال مذاکرات از «وین» به «دوحه»

سرویس سیاست مشرق - انتشار عکسی از جوزپ بورل در ضیافت شامی سه نفره در بروکسل در کنار انریکه مورا، افسر سابق جنگ بالکان و رابرت مالی مسئول میز ایران در وزات خارجه آمریکا جنجال‌های زیادی به پا کرد. بسیاری از رسانه‌های غربی این سوال را مطرح کرده بودند که هدف از این دیدار غیر رسمی و نیمه محرمانه چه بوده است!

روایت است که در این نشست شبانه آخرین هماهنگی‌ها میان اروپا و آمریکایی‌ها پیش از سفر مسئول سیاست خارجی اروپا به ایران صورت گرفت. گفته شده است که در آن دیدار بورل از رابرت مالی چند تضمین مهم خواسته است، از جمله آن‌که واشنگتن پس از سفر مسئولان اروپایی به ایران بار دیگر حیثیت دیپلماتیک آن‌ها را بر باد ندهد. این مسئله اشاره به بازداشت مورا پس از سفر به ایران در فرودگاه فرانکفورت دارد، در آن ماجرا افسران سازمان سیا گوشی مویابل و لپ‌تاپ دیپلمات اروپایی را برای ساعتی توقیف کرده و اطلاعات آن را استخراج کردند. برای همین بورل قبل از سفر به ایران از طرف آمریکایی «تضمین» گرفت.

جوزپ بورل برای سفر به ایران انگیزه‌های زیادی داشت، دیپلمات کهنه‌کار اسپانیایی به محض ورود به تهران رو به خبرنگاران اعلام کرد که «احیای توافق» درحال مرگ است و او آمده است برای آخرین بار شانس خودش را برای زنده کردن آن امتحان کند. برای همین در اولین جلسه بورل و انریکه مورا با اطمینان خاطر بیشتر نسبت به قبل روبروی مقامات سیاسی کشورمان نشسته و این‌گونه وانمود می‌کردند که بسته پیشنهادی غربی‌ها برای ادامه گفتگوها پر زرق و برق تر از قبل است!

اروپایی‌ها حتی پا را فراتر هم گذاشته و اعلام کردند که حاضرند برای تفاهم بیشتر محل مذاکرات را نیز تغییر داده و از وین پایتخت اتریش به یکی از کشورهای حاشیه خلیج فارس آمده و گفتگو را بسط دهند. پس از تغییر دولت در تهران؛ برخی مقامات ارشد سیاست خارجه تمایل داشتند محل مذاکرات را تغییر داده و یک شهر اروپایی جدید را برای ادامه گفتگو انتخاب کنند. آن زمان دیپلمات‌های وزارت خارجه معتقد بودند که این تغییر مکان از نظر سیاسی و روانی پیام‌های مهمی در خود داشته و مسیر مخرب گذشته را تصحیح می‌کند. در آن زمان اتریشی‌ها از این تحرک مثبت گلایه کرده و به دلیل برخی ملاحظات تنها هتل محل برگزاری نشست‌ها تغییر کرد.

اما این بار غربی‌ها به دلیل نیاز شدید به ادامه گفتگو، روی محل مذاکرات از خود انعطاف نشان داده و به گفته برخی منابع آگاه دوحه قطر میزبان دور بعدی گفتگوها پیرامون پرونده هسته‌ای خواهد بود. جوزف بورل در این باره گفته است: «مذاکرات متوقف شده بود، هیچ چشم‌اندازی برای از سرگیری وجود نداشت. اما به لطف این گفتگوها، در روزهای آینده دوباره با تماس‌های نزدیک بین ایالات متحده و ایران آغازمی‌شود. این یک خبر خوب استو بیایید امیدوار باشیم که این امر دوباره برجام را روی ریل می آورد.»

در سفر بورل به تهران چه گذشت؟

اروپایی‌ها برای سفر بورل به تهران حساب ویژه باز کرده بودند، رسانه‌های غربی با تبلیغات سنگین به گونه‌ای وانمود کردند که این سفر می‌تواند دستاوردهای قابل توجهی داشته باشد. تا پیش از این اتحادیه اروپا سعی کرده است با ارائه چند ابتکار سیاسی نقش تعیین کننده را بر عهده داشته باشد؛ اما در عمل اروپا به شدت ناموفق بوده است. بورل و مورا در حالی سعی در نزدیک کردن مواضع غرب به ایران را دارند که حتی در کنترل تروئیکای اروپایی (انگلیس، آلمان و فرانسه) عاجز هستند! از این رو سفر بورل به تهران سفری کلیدی و تاثیر گذار در تحولات در آینده نبوده و تیم اروپایی تنها نقش تسهیل‌گر را بازی کرده است.

در گفتگوهای صورت گرفته در تهران نیز این تصویر به خوبی به بورل منتقل شده است؛ در تمامی مذاکرات میان مقامات ایران با پیام‌رسان اروپا روی این نکته مهم تاکید شده است که تنها شرط بازگشت آمریکا به برجام و نیز اجرای کامل مفاد توافق 2015 از سوی ایران آن است که طرف آمریکایی از خود حسن نیت واقعی نشان داده و خواسته‌های اصولی جمهوری اسلامی ایران را در زمینه انتفاع اقتصادی از برجام را بپذیرد. از جمله مهم‌ترین خواسته های ایران لغو تمامی تحریم‌های تاثیرگذار و بازگشت بی قید و شرط واشنگتن به شرایط پیشا ترامپ است. در این وضعیت آمریکایی‌ها باید تگ تمامی نهادهای تحریم شده از سال 2015 به این سو را برداشته و به برجام تمکین کنند.

در این وضعیت آمریکایی‌ها نمی‌توانند روی پیوست برجامی و SDN لیست شرط و شروط بگذارند. از جمله این موارد برداشتن تگ‌های تحریمی روی سپاه پاسداران، بانک مرکزی، شبکه توزیع و فروش نفت و شبکه پرواز خارجی است، در آخرین رایزنی‌های صورت گرفته در تهران مقامات کشورمان به صورت صریح از جوزف بورل خواسته‌اند آمریکا دست از موضع‌گیری‌های دو پهلو برداشته و بدون قید و شط به برجام باز گردد.

پاسخ به یک ابهام: شرط مذاکره با آمریکا چیست؟

جوزف بورل پس از پایان تور دیپلماتیک خود در ایران، ادعایی عجیب را مطرح کرده است! مسئول سیاست خارجه اروپا گفته است که در کشور قطر که این احتمال وجود دارد که گفتگوهای غیرمستقیم بین آمریکا و ایران از سر گرفته شود. این سخنان به سرعت با واکنش مثبت از جانب آمریکایی‌ها روبرو شده است. وب‌سایت آکسیوس که اخبار محرمانه مذاکرات هسته‌ای را می‌نویسد اعلام کرد که یک مقام ارشد وزارت خارجه آمریکا که نامش فاش نشده از سخنان بورل استقبال کرده و گفته است که کاخ سفید از مسیر هموار شدن گفتگو حمایت می‌کند، این مقام آمریکایی مذاکرات آتی را بن‌بست شکنی و شتاب دهنده خوانده است. پیش از این آمریکایی‌ها ادعا کرده‌اند که ظرف سه روز می‌توانند برجام را احیا کنند!

در حالی این ادعا از سوی آمریکا بیان شده است که روز گذشته روزنامه وال استریت ژورنال از برگزاری یک نشست سه جانبه ضد ایرانی میان ژنرال‌های آمریکایی؛ رژیم صهیونیستی و چند کشور مرتجع عربی با موضوع کنترل ایران خبر داده است. قرار دادن این دو خبر از جانب دو رسانه آمریکایی در کنار یکدیگر علاوه بر نشان دادن ادامه رفتار پر ضد و نقیض کاخ سفید در خود اشارات مهمی نیز دارد.

به نظر می‌رسد که بایدن به دلیل نیازمندی شدید به توافق پیش از برگزاری انتخابات کنگره و اثرات تفاهم با روی روی جنگ اوکراین؛ این روزها چون هشت‌پا همه بازوهای سیاسی و امنیتی خود را فعال کرده تا بتواند نتایج توافق هسته‌ای را در تور خود بیاندازد. بررسی رفتار دقیق آمریکایی‌ها نشان می‌دهد که رسیدن با توافق با شرط تامین منافع جمهوری اسلامی ایران نیاز به هوشمندی، صبر و ظرافت بالایی خواهد داشت.

پیش از برگزاری دور جدید گفتگو میان ایران و کشورهای غربی بیان چند نکته ضرورت دارد:

1- پیش ازهر نوع مذاکره دراین روزها باید این نکته را در نظر داشت که آمریکا یک نسخه جدید و به روز شده از سیاست فشار حداکثری علیه ایران را نهایی کرده و در اجرای آن تردید نخواهد کرد. این متد جدید از فشار چه با توافق و چه بدون آن اجرا خواهد شد؛ از این رو برای گفتگوی با طرف غربی باید دقت نظر فراوان داشت.

2- مذاکره با آمریکا (مستقیم یا غیر آن) زمانی ارزشمند است که ارزش افزوده‌ای برای هاب مقاومت داشته باشد.

3- آمریکایی‌ها فشار را عنصر ضرری مذاکره می‌دانند، برگزاری گفتگو در قطر (یا هر میانجی منطقه‌ای) نیاز به پیش شرط‌هایی دارد که اجرای آن بستگی به عمل واشنگتن خواهد داشت.

4- هر نوع پالس اشتباه از داخل می‌تواند برنامه جامع ضد ایرانی را تقویت کند! مسیر مذاکره باید به سمتی باشد که دندان طمع آمریکایی‌ها در رسیدن به توافق بدون لغو تحریم‌ها را بکشد. واشنگتن تمایل دارد در مذاکرات آتی برنامه اقتصادی کشور را به دو بخش سفید و سیاه تقسیم بندی کرده تا بخش روشن به دلیل تحریم علیه بخش تیره اعلام قیام کند. این وضعیت حتی فاجعه‌ای بدتر از خود تحریمی در پی خواهد داشت.

5- برخی کشورهای مصلح (قطر و عمان) گمان می‌کنند که با تغییر درمحل برگزاری مذاکرات، امکان پیشرفت درآن وجود دارد، در حالی این خیال در سر برخی سران منطقه است که آمریکایی ها از این فرصت برای مهندسی گفتگوها استفاده خواهند کرد. امیر قطر پیش از این نشان داده است که تمایل دارد نقش قدیمی عمانی‌ها را بازی کرده و به عنوان یک مصالحه‌گر عمل کند. تمیم بن حمد آل ثانی باید این موضوع را درک کند که در تهران دسته چکی که بایدن در اختیار رابرت مالی قرار داده به هیچ عنوان اعتبار حقوقی ندارد. قطر در شرایطی می‌تواند نقش مثبت ایفا کند که چک ضمانت را برای آمریکایی‌ها امضا کند. اننقال «هاب گفتگو» به منطقه نیاز به ضمانت نامه نقد دارد.

این روزها این سوال مهم وجود دارد که گفتگوی با غربی‌ها در قطر مذاکره‌ای مفید است یا مضر؟ پاسخ به این سوال حیاتی روشن است. واقعیت آن است که در حال حاضر در جایگاهی قرار داریم که علاوه بر در اختیار داشتن گلوگاه انتقال انرژی، به زودی نقش تعیین کننده در صادرات کالاهای اساسی بین المللی را خواهیم داشت. تهران هیچ‌گاه طلای 24 عیار دستاوردهای عمیق و راهبردی خود را با چند تکه کاغد پاره در دوحه یا مسقط تاخت نخواهد زد!

جمهوری اسلامی ایران پیوند راهبردی، تاریخی و ژئوپلیتیکی خود با کشورهای هم‌پیمان را فدای قمار ترامپ و بد مستی بایدن نکرده و مذاکرات قطر را تنها به عنوان زاویه‌ای سیاسی برای عبور کم هزینه‌تر از آخرین پیچ «اثرتحریمی» ارزیابی می‌کند. خوب می‌دانیم که هدف آمریکایی‌ها از تعارف زدن توافق در دوحه آن است که میان ایران با شرکای استراتژیک خود (چین و روسیه) شکاف بیاندازد. به طور قطع جمهوری اسلامی ایران با تکیه بر اصل استقلال و حفظ امنیت خود به رقبا و شرکا پاسخ خواهد داد. در حالی که غرب به دنبال زدن «خسارت راهبردی» به ایران است؛ می‌توانیم با تصمیم سیاسی صحیح هم تعاملات استراتژیک خود را بسط دهیمو هم دسیسه دشمن را خنثی کنیم؛ عبور از این مرحله لغزنده دشوار نیست.

در حالی که سرزمین‌های اشغالی با «تابستان داغ» روبرو بوده و آمریکا چاره‌ای جز خروج از منطقه را ندارد، هر مدل از گفتگو با غربی‌ها نباید کلید رهایی واشنگتن و تل‌آویو از وضعیت ویژه باشد. در شرایطی تهران به سوی دور جدید مذاکره در مکانی جدید و نزدیک‌تر ترغیب می‌شود که پیش از آغاز آن چک لازم است «چک ضمانت منطقه‌ای» پاس شود؛ این ضمانت‌نامه علاوه بر حفظ جایگاه مقاومت مردمی، زمینه همکاری‌های استراتژیک میان ایران با چین و روسیه را نیز هموار خواهد کرد.