جمعه 2 آذر 1403

نمایش قدرت ایران در سراسر منطقه

وب‌گاه دنیای اقتصاد مشاهده در مرجع

ایران در منطقه خاورمیانه یک استثنا محسوب می‌شود؛ ایران شیعه و فارسی زبان در منطقه ای قرار گرفته با اکثریت سنی و زبان عربی. امروز ایران به دلیل تحریم های غرب در وضعیت خوبی به سر نمی برد. با این حال، ایران موفق شده است که قدرت نظامی خود را در پهنه وسیعی از خاورمیانه به نمایش بگذارد. قدرت آن با مراکز سنتی قدرت مانند مصر و عربستان سعودی اگر نگوییم کمتر، برابر است. به گزارش نیویورک‌تایمز...

جنگ در سایه بین اسرائیل و ایران طی هفته گذشته آشکار شد؛ زمانی که اسرائیل به محوطه سفارت ایران در سوریه حمله کرد و منجر به جان باختن هفت مستشار نظامی ایرانی شد. این اتفاق، نگرانی ها در خصوص درگیری گسترده تر را دوباره افزایش داد. ایران قول داده است که تلافی کند، اما محاسبات دشوار است: ایرانی ها می خواهند از شعله ور شدن یک جنگ تمام عیار که ممکن است ایالات متحده را درگیر و بقای ایران را تهدید کند، اجتناب کنند. در مجموع، ایران اکنون بیش از 20 گروه را در خاورمیانه به طور مستقیم یا غیرمستقیم با ترکیبی از کمک های تسلیحاتی، آموزشی و مالی حمایت می کند. ایالات متحده آنها را به عنوان سازمان‌های تروریستی خارجی طبقه بندی کرده است و بسیاری از رهبران آنها مانند تهران تحت تحریم قرار گرفته اند. در حالی که این جریانات اغلب در کنار هم قرار می گیرند و در واقع در بسیاری از اهدافشان با ایران مشترک هستند، اما از منافع کاملا محلی نیز برخوردارند و به استثنای چند مورد، ایران به طور کامل آنها را تحت کنترل ندارد. در اینجا نگاهی به برجسته‌ترین گروه های شبه نظامی و نیابتی مورد حمایت ایران می اندازیم.

حماس

حماس یک متحد نزدیک به شمار می رود و موجب پیوند مستقیم تهران با مبارزات فلسطینی ها شده است؛ هدفی که در سراسر جهان عرب طنین انداز شده است. حماس بر مبارزه چریکی فلسطینی ها علیه اسرائیل تسلط دارد و شاخه سیاسی این جریان که در غزه مستقر است، در سال 2007 کنترل آن منطقه را به دست گرفت.

اقدامات اخیر: در 7 اکتبر، نیروهای حماس از سمت نوار غزه به اسرائیل حمله کردند و به گفته مقامات اسرائیلی، حدود 1200 نفر بر اثر این حمله کشته و بیش از 200 نفر گروگان گرفته شدند. حماس از زمان تاسیس خود در سال 1987 حملات متعددی را علیه اسرائیل انجام داده است؛ حماس اغلب با یک گروه شبه‌نظامی دیگر تحت حمایت ایران به نام جهاد اسلامی فلسطین همکاری می کند. در سال 2021، این دو گروه در یک دوره 11 روزه 4000 موشک به سمت اسرائیل شلیک کردند.

چگونه با ایران مرتبط هستند؟: مقامات آمریکایی این باور را ندارند که ایران در شروع حمله حماس نقش داشته یا حتی از قبل در مورد آن مطلع شده است. اما بر اساس گزارش وزارت خارجه آمریکا در سال 2020، حماس و جهاد اسلامی فلسطین جمعا بیش از 100 میلیون دلار در سال از تهران کمک دریافت می کنند. این سوای از سلاح و آموزش از سمت ایران است. اسماعیل هنیه، رهبر سیاسی حماس طی مصاحبه ای در سال 2022 گفت که حماس سالانه 70 میلیون دلار دریافت می کند. ایران نه تنها به حماس و جهاد اسلامی فلسطین تسلیحات و آموزش ارائه کرده است، بلکه به حماس آموزش داده که سلاح های خود را از منابع محلی بسازد و جمع کند. اگرچه حماس و دیگر گروه های فلسطینی از شاخه سنی اسلام پیروی می کنند و جهت گیری سیاسی متفاوتی با ایران دارند، اما در خصومت با اسرائیل و خشم نسبت به میراث استعمار غرب شریک هستند. ارتباط ایران با حماس در اوایل دهه 1990 پس از آنکه اسرائیل صدها فلسطینی از جمله رهبران حماس را مجبور کرد به لبنان بروند، آغاز شد. در لبنان، طرفداران حماس به سرعت با اعضای حزب الله، مسلمانان شیعه ای که پیوندهایشان با ایران به خوبی برقرار بود، روابط برقرار کردند. حماس از طریق حزب الله به ایران متصل شد. با این حال، گاهی اوقات، این رابطه از هم گسسته شده است. در جریان بهار عربی سال 2011، حماس از نیروهای ضد دولتی در سوریه حمایت کرد در حالی که ایران از بشار اسد، رئیس‌جمهور سوریه حمایت کرد و در سال 2015، حماس به حمایت از عربستان سعودی در برابر نیروهای حوثی در یمن متمایل شد. اما از آن زمان، هم بین رهبری حماس و اسد و هم بین حماس و حوثی ها روابط نزدیکی برقرار شده است.

قابلیت های نظامی: در بیشتر موارد، حماس به سلاح های نسبتا پیچیده مجهز است؛ می‌توان گفت کمیت چیزی را جبران می کند که زرادخانه گروه از نظر کیفیت فاقد آن است. قبل از جنگ، حماس هزاران موشک میان‌برد و کوتاه‌برد داشت که می‌توانستند حداقل 125 مایل را طی کنند. برخی از آنها می‌توانند از غزه به شهرهای اسرائیلی ایلات و حیفا و همچنین بیت‌المقدس و تل‌آویو برسند. این گروه همچنین دارای تعداد زیادی موشک ضد تانک قابل حمل ساخت روسیه است که به گفته کارشناسان تسلیحاتی، در ماه های اخیر از آنها علیه نظامیان اسرائیلی در غزه استفاده کرده است. همچنین دارای پهپادهایی است که از آنها برای حمله به تانک ها و پیوندهای ارتباطی اسرائیل استفاده کرده است. در داخل غزه، حماس توانایی ساخت و مونتاژ حداقل برخی از این تسلیحات را با استفاده از قطعاتی از ایران و همچنین چین و روسیه دارد. مشخص نیست که این کشورها آن تجهیزات را تامین کرده اند یا از طریق ایران و حزب الله به دست آمده اند.

حزب الله

حزب الله بزرگ‌ترین، قدیمی ترین و آموزش دیده ترین گروه تحت حمایت ایران در خاورمیانه محسوب می‌شود. حزب الله یک سازمان شیعی است که به قدرت سیاسی و نظامی غالب در لبنان تبدیل شده است. این گروه، دشمن دیرینه اسرائیل، پس از آغاز جنگ غزه در 7 اکتبر، شروع به افزایش فشار بر مرزهای اسرائیل کرد و حملاتی را در سراسر مرز انجام داد. اسرائیل نیز اقدام به ضدحمله کرد و بسیاری از غیرنظامیان در دو سوی مرز مجبور به ترک خانه های خود شده اند. طولانی ترین درگیری بین حزب الله و اسرائیل در سال 2006 بود. این نبرد روشن کرد که نیروهای حزب الله چقدر قدرتمند شده اند، اما تلفات عمیقی بر لبنانی ها وارد کرد و بیش از‌هزار نفر، عمدتا غیرنظامیان، کشته شدند و بیش از 900هزار نفر آواره شدند.

نحوه ارتباط با ایران: حزب الله حمایت مالی قابل‌توجهی از ایران دریافت می کند، هرچند تعیین میزان دقیق آن دشوار است. یکی از مقامات آمریکایی که در سال 2018 مدعی شد که این شامل مبلغ 700 میلیون دلار است اما هیچ مدرکی برای این رقم ارائه نکرد. با این حال، حمایت نقدی ایران از حزب الله در طول زمان کاهش یافته است که نشان دهنده تاثیر تحریم های بلندمدت همراه با تحریم های شدیدتر اخیر است که به دستور رئیس جمهور دونالد ترامپ صادر شد و رئیس‌جمهور بایدن آن را حفظ کرد. ایران با وجود این توانسته است به طرق دیگر از حزب‌الله حمایت کند. برای مثال، نه تنها تسلیحات، بلکه دانش فنی پیشرفته را نیز فراهم می کند تا مهندسان حزب الله بتوانند سلاح های محلی تولید کنند. توانایی تولید سلاح، حزب‌الله را به یکی از شبه‌نظامیان مجهز در خاورمیانه تبدیل کرده است. کارشناسان استراتژی نظامی ایران می گویند که تهران، نیروهای حزب الله لبنان را به عنوان خط اول دفاعی خود در صورت حمله اسرائیل به ایران می دانند. روابط ایران با حزب الله به جنگ داخلی 15 ساله لبنان برمی گردد که در سال 1975 آغاز شد. در سال 1980، مسلمانان شیعه لبنان، تا حدی با الهام از ایران، مبارزه مسلحانه ای را علیه حضور نظامی اسرائیل در جنوب لبنان آغاز کردند. به گفته تحلیلگران، دلایل زیادی برای کمک ایران به نیروهای نیابتی اش در منطقه وجود دارد، اما یکی از مهم‌ترین آنها این بود که چنین اقداماتی، فرصتی را برای تهران فراهم کرد تا خود را به بافت سیاسی خاورمیانه عرب بازگرداند. جنگ با عراق، منجر به قطع ارتباط ایران با بسیاری از کشورهای منطقه و به‌ویژه حاکمان مسلمان سنی که نسبت به رهبران ایران محتاط هستند، شده بود.

قابلیت های نظامی: برآوردهای ارتش و کارشناسان تسلیحاتی ایالات متحده نشان می دهد زرادخانه حزب الله، در حدود 135000 تا 150000 راکت و موشک را شامل می‌شود. دیگران تخمین می زنند که حتی بیش از این است. این موشک ها با بردی تا 200مایل یا بیشتر، به نیروهای حزب الله این امکان را می دهد تا به اهدافی در عمق اسرائیل شلیک کنند. تحلیلگران تخمین می زنند که در میان این تسلیحات، بین 100 تا 400 موشک به تازگی مجهز شده با سیستم های هدایت دقیق وجود دارد که می‌توانند برنامه‌ریزی شوند تا در فاصله چند متری اهداف خود فرود آیند. این فناوری عمدتا ایرانی و روسی است، اگرچه گاهی اوقات توسط کارشناسان تسلیحاتی حزب الله اصلاح شده است. تحلیلگران نظامی، نیروی رزمی حزب الله را منضبط تر، آموزش دیده تر و سازماندهی‌شده تر از اکثر ارتش های خاورمیانه ارزیابی می کنند. ارتش حزب الله از حدود 30هزار سرباز و 20هزار نیروی ذخیره تشکیل شده و به گفته تحلیلگران، این کشور از طریق نقش خود به عنوان یک قدرت سیاسی و ارائه دهنده خدمات اجتماعی در بسیاری از جوامع لبنانی، توانایی جذب و آموزش سریع هزاران سرباز پیاده جدید را دارد.

حوثی ها

این شبه نظامیان که اخیرا به شبکه متحدان ایران اضافه شده اند، به کشتی ها در دریای سرخ و خلیج عدن، یک مسیر اصلی کشتیرانی، حمله می کنند. حوثی ها پس از به دست گرفتن کنترل پایتخت در یمن در سال 2014 به حاکمان واقعی یمن تبدیل شدند. به گفته مقامات آمریکایی، آنها اکنون حدود یک‌سوم این کشور را در اختیار دارند که 70 تا 80‌درصد جمعیت آن را در خود جای داده است.

اقدامات اخیر: حمله حوثی ها در 6 مارس در دریای سرخ به یک کشتی باری منجر به کشته شدن سه ملوان شد و چهار نفر دیگر زخمی شدند؛ همچنین این کشتی باری با پرچم باربادوس آنچنان آسیب دید که غرق شد. سایر حملات حوثی ها، کشتی های متعلق به بریتانیا و یونان را هدف قرار داده اند. به گزارش سرویس تحقیقات کنگره، از زمان آغاز جنگ غزه، حوثی ها با ابراز همبستگی با فلسطینی های غزه، بیش از 60 حمله موشکی و پهپادی علیه کشتی های عبوری از دریای سرخ و خلیج عدن از روز آغاز جنگ در غزه انجام داده اند. این حملات بر تجارت در سراسر جهان تاثیر گذاشته است. بر اساس گزارش صندوق بین‌المللی پول، حمل‌ونقل از طریق دریای سرخ و کانال سوئز حداقل 50‌درصد کاهش یافته است. برخی از تحلیلگران صنعت می گویند این کاهش نزدیک به 80‌درصد است. بنادر کشورهای مدیترانه جنوبی به شدت خسارات را احساس می‌کنند. موشک های حوثی ها بندر ایلات در جنوب اسرائیل را نیز هدف قرار داده اند. قبل از جنگ، حوثی ها به اهدافی در امارات متحده عربی و عربستان سعودی حمله کرده بودند. در بیشتر موارد، حوثی ها به جای حمایت مستقیم مالی از ایران، سلاح و آموزش دریافت می کنند، اما کارشناسان مدعی هستند ایران برخی از فرآورده های نفتی را که قابل فروش هستند نیز در اختیار آنها قرار می دهد تا پول نقد مورد نیاز حوثی ها تامین شود. در دسامبر 2023، خزانه داری آمریکا افراد و مبادلات پولی در ایران، ترکیه و یمن را که در انتقال میلیون ها دلار از ایران به حوثی ها دست داشتند، تحریم کرد. حوثی ها در پایبندی ایران به اسلام شیعی و همچنین ضدیت آن با عربستان سعودی نگاه مشترک دارند. در طول جنگ داخلی یمن، ایران و حزب الله به حوثی ها کمک کردند تا علیه دولت یمن و حامیان سعودی آن مبارزه کنند.

قابلیت های نظامی; برآوردها در مورد نیروی انسانی شبه‌نظامیان حوثی و اندازه زرادخانه آن بسیار متفاوت است. کارشناسان می گویند حدود 20هزار جنگجوی آموزش دیده دارد، اما رهبران حوثی در مصاحبه ها ادعا کرده اند که 200هزار جنگجو دارند و سازمان ملل در سال 2015 تعداد آنها را حدود 75000 نفر اعلام کرد. آنچه بر اساس حملات اخیر مشخص شد که حوثی ها دارای یگان های بسیار آموزش دیده در عملیات پهپادهای پیشرفته و همچنین موشک های بالستیک ضد کشتی و موشک هایی هستند که برای اهداف ثابت در خشکی در نظر گرفته شده اند. اکثر موشک ها و پهپادهای ضد کشتی توسط کشتی های جنگی آمریکا یا بریتانیا رهگیری شده اند یا بدون آسیب در دریا سقوط کرده اند. البته حوثی ها با این هدف اهداف خود را به کرات مورد اصابت قرار داده اند تا خطرات و هزینه های بیمه را افزایش دهند و این مساله باعث شده بسیاری از کشتیرانان اصلی از مسیر دریای سرخ اجتناب کنند. تردد کانتینری از طریق دریای سرخ 70 تا 80‌درصد کاهش یافته است. این به معنای کاهش قابل‌توجه تجارت در برخی بنادر اروپایی است. غول های کشتیرانی اروپایی مرسک، مستقر در دانمارک، و هاپاگ - لوید، مستقر در آلمان، به‌رغم زمان و هزینه اضافی تحویل، بیشتر محموله های خود را از اطراف دماغه امید نیک عبور می دهند. آن دسته از کشتی های شرکت‌هایی که به عبور از دریای سرخ ادامه می دهند، در درجه اول برای حفاظت به نیروی دریایی ایالات متحده و اروپا متکی هستند. بر اساس گزارش اخیر آژانس اطلاعات دفاعی ایالات متحده و گزارش سازمان ملل، بسیاری از تسلیحات حوثی ها یا ایرانی هستند یا تغییراتی نسبت به مدل های ایرانی دارند. آنها از موشک های بالستیک و کروز برای هدف قرار دادن اهدافی در جنوب اسرائیل در فاصله بیش از 1000 مایلی استفاده کرده اند.

گروه های مسلح عراقی

ایران نفوذ گسترده ای بر همسایه خود دارد؛ یعنی هم در سیاست و هم در خصوص کسب و کار و تجارت، ایران در عراق قدرت زیادی دارد.

نزدیک به 20 سال، عراق بستری برای رشد روزافزون گروه های شبه‌نظامی شیعه بوده است. در حالی که آنها کمتر از القاعده یا دولت اسلامی شناخته شده اند، به همان اندازه مصمم به حمله به اهداف ایالات متحده بوده اند. به طور خاص چهار گروه و جریان در تعدادی از حملات در سال های اخیر نقش داشته اند که عبارتند از کتائب حزب الله، حرکت النجبه، کتائب سید الشهداء و عصائب اهل الحق.

اقدامات اخیر: با شعله ور شدن جنگ در غزه در ماه اکتبر، دو گروه از این جریانات شبه نظامی عراقی، حملاتی را علیه مواضع آمریکا در عراق انجام دادند. به گفته سخنگوی پنتاگون، کتائب حزب الله و حرکت النجبه 166 حمله به تاسیسات نظامی آمریکا در عراق و سوریه داشتند. حملات اولیه منجر به مجروح شدن حدود 70 سرباز شد که بیشتر آنها جراحات نسبتا جزئی داشتند. اما در 28 ژانویه، حمله به یک پایگاه تدارکاتی در مرز اردن و سوریه، باعث کشته شدن سه سرباز آمریکایی و زخمی شدن بیش از 34 نفر شد.

نحوه ارتباط با ایران: ارتباط گروه های عراقی با ایران به دو دهه قبل برمی گردد و طی سال‌ها تهران به آنها پول، سلاح و آموزش داده است. امروز ایران همچنان قطعات آموزشی و تسلیحاتی و همچنین پشتیبانی فنی و استراتژیک را به آنها ارائه می کند. با این حال، گروه های شیعه اکنون بخشی از دستگاه امنیتی دولت عراق زیر چتر حشد الشعبی هستند که شامل بیش از 35 گروه مسلح است. دولت عراق حقوق اکثر افراد درجه یک را پوشش می دهد. مشخص نیست که آیا ایران حقوق فرماندهان گروه ها را تامین می‌کند یا خیر. اما این باور وجود دارد که ایران اهداف گروه ها یا زمان حملات آنها را دیکته نمی کند، اما در متقاعد کردن آنها به تاخیر در انجام عملیات نقش دارد. این همان چیزی است که پس از حمله مرگبار به پایگاه تدارکاتی ایالات متحده در ژانویه اتفاق افتاد. گزارش شده است که ایران به شدت بر گروه ها در عراق فشار وارد کرده است تا حملات خود را به کمپ ها و تاسیسات آمریکایی متوقف کنند. گروه ها با اکراه موافقت کردند، اگرچه برخی از آنها به انجام حملات گاه به گاه در سوریه و اسرائیل ادامه داده اند.

قابلیت های نظامی: تحلیلگران تخمین می زنند که کتائب حزب الله بین 10هزار تا 30هزار جنگنده دارد؛ به گفته فرماندهی مرکزی ایالات متحده، این جریان از پهپادها، راکت‌ها و موشک هایی با برد تا حدود 700 مایل استفاده می کند. با کمک ایران، این گروه توانایی بازسازی موشک ها را برای دقیق تر کردن آنها به دست آورده است. همچنین کتائب حزب الله دارای انواع پهپادهای تهاجمی از جمله پهپادهایی است که می‌توانند تا 450 مایل را طی کنند. در حمله به پایگاه تدارکاتی که منجر به کشته شدن سه سرباز آمریکایی شد، از یک پهپاد استفاده شد. حرکات النجبه و کتائب سید الشهداء تعداد سربازان کمتری دارند - تحلیلگران تعداد سربازان آنها را نزدیک به 1000 تا 5000 تخمین می زنند - اما آنها نیز از سلاح های مشابه استفاده می کنند.

گروه های مسلح سوریه

ایران در هیچ کجا به اندازه سوریه که بیش از یک دهه درگیر جنگ بوده، به یک دولت منطقه ای منابع نداده است. تهران منابع خود را به طور گسترده در آنجا گسترش داده و از عناصر مسلح هم در خارج و هم در داخل دولت سوریه حمایت می کند.

برخلاف لبنان، جایی که ایران تلاش های خود را بر یک نهاد مسلح غیردولتی متمرکز کرده است، در سوریه این حمایت از سوی بازیگران مسلح دولتی و غیردولتی صورت گرفته است. دو گروه نیابتی در سوریه متشکل از مبارزانی هستند که در ایران استخدام شده اند و کاملا تحت کنترل نیروی قدس، سرویس نظامی و اطلاعاتی خارجی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی هستند. برخی دیگر نیروهای محلی هستند که از مسلمانان شیعه، سنی ها یا ترکیبی از مذاهب سنی، شیعه، علوی و مسیحی تشکیل شده اند. نحوه ارتباط با ایران: ایران به طرق مختلف به حمایت از رئیس‌جمهور بشار اسد پرداخته است. سپاه پاسداران همچنین حداقل دو گروه شبه‌نظامی را در سوریه مستقر کرده است: تیپ فاطمیون متشکل از پناهجویان افغان و تیپ زینبیون متشکل از پناهجویان پاکستانی. بنا بر گزارش ها، آنها حقوق کمتری به سایر نیروهای مسلح دریافت می کنند. نفوذ ایران در سوریه درست به بعد از انقلاب ایران در سال 1979 بازمی‌گردد؛ زمانی که سوریه از دولت جدید در تهران حمایت کرد، زیرا دیگران از آن فاصله می گرفتند. از آن زمان ایران، سوریه را به عنوان یک شریک راهبردی می بیند که به آن اجازه دسترسی زمینی به حزب الله لبنان را می دهد.

قابلیت های نظامی: سوریه همچنین جایی است که نیروهای تحت حمایت ایران تسلیحاتی را بازسازی، تولید و ذخیره می کنند و سپس ایران آن را بین گروه های مسلح در سوریه و اطراف منطقه، به‌ویژه حزب الله، توزیع می کند. بر اساس گزارش های دفاعی و اطلاعاتی اسرائیل، طی 12 تا 15 سال گذشته، به دستور ایران، دولت سوریه برخی از تاسیسات تسلیحاتی خود را در مراکز تولیدی برای تقویت موشک ها و موشک های میان برد با سیستم های هدایت دقیق، تغییر داده است.

--> اخبار مرتبط