واکاوی نقش انرژی اتمی در تامین برق خاورمیانه / آینده انرژی غرب آسیا چگونه رقم می‌خورد
به گزارش خبرنگار اقتصادی خبرگزاری فارس، تأمین و تضمین امنیت انرژی برای کشورها امری ضروری است و برنامهریزی بلندمدت اقتصادی آنها به ثبات در دسترسی به انرژی مورد نیاز، بستگی دارد.
انرژی در دنیای امروز، عاملی حیاتی است که نقش اساسی در تولید دارد از جمله، تأمین‌کننده نیازهای اولیه و خدماتی همچون گرمایش، سرمایش، روشنایی و حمل‌و نقل است، باعث ایجاد اشتغال شده، موجب افزایش درآمدهای ناشی از مبادلات تجاری انرژی میشود و این مهم نیازمند داشتن ارتباطات بین‌المللی و تعاملات گسترده اقتصادی و سیاسی است.
به دلیل نیازهای رو به رشد توسعه کشورها به انرژی و افزایش جمعیت جهان، استفاده بی‌رویه و روزافزون از منابع مختلف فسیلی همچون نفت، گاز و زغال‌سنگ، کشورها را با مشکلاتی جدی در رابطه با پایان‌پذیری سوخت‌های فسیلی و آلایندگی محیط‌زیست مواجه ساخته است. از این رو، یکی از اولویت‌های کشورهای مختلف متنوع‌سازی منابع انرژی و دستیابی به منابع جایگزین انرژی ارزان‌تر و پاک است.
انرژی الکتریکی یکی از مهم‌ترین انواع انرژی است که کاربرد آن روز به روز به دلایل کنترل آسان مصرف برق، امکان انتقال سریع این نوع انرژی، عدم آلودگی در محل مصرف و سهولت در تغییر شکل آن به اشکال دیگر انرژی، بیشتر میشود. بر اساس آمارهای جهانی، مصرف انرژی برق بیشترین رشد مصرف را طی 50 سال گذشته داشته است، به‌طوری‌که میزان مصرف آن از 5000 تراوات ساعت در سال 1971 به بیش از 27000 تراوات ساعت در سال 2021 رسیده است. با توجه به رشد فزاینده تقاضای برق در آینده و ناکافی بودن منابع فسیلی و رو به اتمام‌بودن آنها، ناگزیر باید منابع مناسبی برای تولید برق در نظر گرفته شود.
هر یک از روش‌های تولید برق دارای جنبه‌های قوت و ضعف هستند. ازاین‌رو، آینده تولید برق نیاز به طیفی از انتخاب‌های مختلف دارد. اگر قرار است انتشار گازهای گلخانه‌ای کاهش یابد باید استفاده از روش‌های با تولید کم‌کربن توسعه پیدا کنند. انرژی هستهای منبعی قابل اطمینان برای تولید برق، با انتشار بسیار کم کربن است و از نظر اقتصادی قابل رقابت با دیگر منابع است. بر این اساس توسعه نیروگاه‌های هستهای برای تولید برق به عنوان یک راهکار جدی مورد استقبال کشورهای مختلف قرار گرفته است.
در همین‌رابطه به منظور بحث و بررسی بیشتر راجع به مسئله توسعه نیروگاه‌های اتمی در دنیا و به خصوص خاورمیانه به سراغ مهندس سعید فتوره‌چیان، پژوهشگر حوزه انرژی رفتیم تا پیرامون این مسئله با وی به بحث بنشینیم.
مشروح این گفت‌و گو به شرح ذیل است:
*سهم بالای انرژی فسیلی در تولید برق کشورهای غرب آسیا
فارس: به عنوان سوال ابتدای بحث به بررسی سبد سوخت مورد استفاده به منظور تولید برق منطقه خاورمیانه بپردازیم. ممکن است در این زمینه به ما تحلیلی ارائه دهید؟
فتوره‌چیان: با وجود توجه روزافزون به جایگزینی منابع انرژی پاک، توجه به این انرژی‌ها در کشورهای خاورمیانه به دلایل مختلف همچون وفور منابع نفتی، با کندی صورت می‌گیرد، به‌طوری‌که سوخت‌های فسیلی 97 درصد از برق در این منطقه را تأمین می‌کنند. همان‌طور که در (تصویر یک) مشاهده میشود، سهم منابع مختلف فسیلی در خاورمیانه در مقایسه با سایر مناطق بسیار بالاتر است. البته بررسی‌ها نشان می‌دهد، در دهه اخیر تغییراتی در رویکرد برخی از کشورهای خاورمیانه رخ داده است.
تصویر 1. منابع تولید برق در مناطق مختلف جهان به تفکیک سوخت مصرفی
فارس: مسئله‌ای که به آن اشاره کردید و سریع گذشتید، علت وابستگی سبد سوخت تامین برق خاورمیانه به انرژی فسیلی است، ممکن است در این رابطه بیشتر توضیح دهید؟
فتوره‌چیان: منطقه خاورمیانه پس از کشف و استخراج نفت خام به یکی از مهم‌ترین مناطق جهان تبدیل شده است. کشورهای غنی از این منابع در این منطقه در سال‌های گذشته از تبعات سیاسی و اقتصادی آن بی‌بهره نبوده‌اند. در نیم قرن گذشته با تشکیل تعدادی از کشورهای تازه در این منطقه، نیاز به انرژی در آنها افزایش بسیار یافت. از آنجا که تنها منبع قابل دسترس منابع نفتی بوده، وابستگی زیادی به این منابع برای تولید انرژی الکتریکی ایجاد شده است. کشورهای خاورمیانه و خلیج فارس دارای منابع غنی و متنوع انرژی هستند؛ اما با چالش‌های زیست محیطی مشابهی از جمله آب و هوای نامناسب، بیابان‌زایی و تنش آبی روبه‌رو هستند.
در سال 2021، تقریباً انرژی آسان و مقرون به صرفه در اغلب کشورهای منطقه در دسترس بود. شاخص امنیت انرژی به دلیل عدم توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر همچنان از سایر شاخص‌ها عقب‌تر است اما برخی کشورهای منطقه برای سال‌های 2030 و 2050 اهداف بلند پروازانه‌ای را برای انرژی‌های تجدیدپذیر به‌عنوان بخشی از استراتژی‌های تنوع منابع انرژی تعیین کرده‌اند. اگرچه اقتصاد بر پایه کاهش تولید کربن در حال شکل‌گیری است؛ ولی هزینه بالای آن مانع موفقیت این رویکرد در مقیاس بزرگ میشود.
فارس: از نگاه شما حرکت کشورهای خاورمیانه در آینده به سوی انرژی‌های غیر فسیلی به چه دلیلی اتفاق می‌افتد؟
فتوره‌چیان: کشورهای این منطقه در امکان دسترسی عموم به انرژی و هزینه مناسب آن قوی هستند اما باید برای پاسخگویی به تقاضای فزاینده انرژی و بهبود پایداری انرژی، سیاست تنوع‌بخشی در منابع تولید انرژی و راه‌حل‌های نوآورانه را اتخاذ کنند. در آینده، انتظار می‌رود برنامه‌های توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر و هستهای در سراسر منطقه توسعه یابد که امنیت انرژی و پایداری محیط زیست را بهبود خواهد بخشید.
کاهش یارانه‌های انرژی، همراه با اقدامات ارتقای بهره‌وری انرژی، رشد ناپایدار تقاضای انرژی را کاهش داده و در عین حال مقدار سرمایه‌گذاری برای توسعه زیرساخت‌های انرژی‌های تجدیدپذیر را میسر می‌کند.
* تصویر وضعیت تامین سوخت نیروگاهی در کشورهای غرب آسیا
فارس: پیشنهاد می‌کنم در ادامه بحث به ارائه تصویری از وضعیت تامین انرژی به تفکیک تک تک کشورها بپردازیم، بر این مبنا از کشور خودمان شروع کنیم. ممکن است تصویی از وضعیت تامین برق در ایران ارائه دهید؟
فتوره‌چیان: ایران در سال 2018 میلادی 310 تراوات ساعت برق تولید کرده و 260 تراوات ساعت از آن را مصرف کرده است. سهم گاز طبیعی حدود 83 درصد، سوخت‌های نفتی 9 درصد، برقآبی 5 درصد، هستهای 2 درصد و مابقی، بادی، خورشیدی و زغال‌سنگ بوده است. 3.7 تراوات ساعت صادرات خالص (2.6 تراوات ساعت واردات و 6.3 تراوات ساعت صادرات) و مصرف سرانه. 3200 کیلووات ساعت بوده است.
تقاضای برق سالانه حدود 5 تا 8 درصد رشد می‌کند. ایران برق را با کشورهای افغانستان، ارمنستان، آذربایجان، عراق، پاکستان، سوریه، ترکمنستان و ترکیه تجارت می‌کند. ظرفیت نصب شده تولید برق در سال 2018 حدود 80 گیگاوات بوده است. ایران از حدود نیم قرن گذشته برنامه‌های بلندمدتی را برای توسعه منابع مختلف تأمین انرژی الکتریکی از قبیل سوخت‌های فسیلی (گاز و محصولات نفتی)، هستهای و تجدیدپذیرها تدوین کرده؛ ولی در اجرای آنها همواره با مشکلات متعددی مواجه شده که همین امر موجب شده بیش از 92 درصد از تولید برق در کشور به سوخت‌های فسیلی وابسته باشد.
عدم دستیابی به اهداف تعیین شده در خصوص تنوع‌بخشی به منابع انرژی، عامل اصلی کمبود برق در تابستان و استفاده از سوخت‌های فسیلی مانند مازوت و گازوئیل در زمستان در سال‌های اخیر شده است. این موضوع انتشار گازهای آلاینده زیست محیطی را افزایش داده و وضعیت اقلیم کشور را تحت تأثیر شدید قرار داده است. در سال‌های اخیر ایران جزو ده کشور اول تولید کننده گازهای گلخانه‌ای است.
فارس: در کشور عربستان اوضاع چگونه است؟
فتوره‌چیان: کل تولید ناخالص برق عربستان سعودی در سال 2018 برابر با 378 تراوات ساعت بوده که سهم گاز طبیعی 218 تراوات ساعت (58 درصد) و سوخت‌های نفتی 160 تراوات ساعت (42 درصد) بوده است. مصرف کل این کشور 308 تراوات ساعت بوده که مصرف سرانه حدود 9300 کیلووات ساعت است. جمعیت عربستان سعودی از 4 میلیون نفر در سال 1960 به بیش از 34 میلیون نفر در سال 2019 رسیده است. عربستان بیش از یک چهارم تولید نفت خام خود را مصرف می‌کند و ظرفیت تولید برق آن بیش از 60 گیگاوات است. براساس آمارها، افزایش سالانه تقاضای داخلی برای انرژی در این کشور بین 6 تا 8 درصد است.
پیش‌بینی‌ها نشان می‌دهد که عربستان باید تا سال 2040 توان تولید انرژی الکتریکی خود را تا 80 گیگاوات افزایش دهد. عربستان سعودی از نظر داشتن فرکانس شبکه 60 هرتز در منطقه منحصربه‌فرد است که پتانسیل اتصال با شبکه‌های دیگر را به شدت محدود می‌کند. این کشور واردات یا صادرات برق ندارد. عربستان برنامه‌هایی برای توسعه ظرفیت برق تجدیدپذیر به میزان 50 گیگاوات و هستهای تا سال 2040 را دارد و چشم‌انداز صادرات تا 10 گیگاوات از این انرژی نیز مد نظر بوده، البته در سال‌های اخیر تغییراتی در اهداف تعیین شده ایجاد شده است. توجه به این نکته ضروری است که عربستان نیز جزو ده کشور اول تولیدکننده گازهای گلخانه‌ای در جهان است.
فارس: در کشورهای امارات و مصر، شرایط به چه نحو است؟
فتوره‌چیان: امارات متحده عربی در سال 2019 به میزان 138 تراوات ساعت برق تولید کرده و مصرف کل آن 126 تراوات ساعت بوده است. ترکیب تولید برق، گاز طبیعی 134 تراوات ساعت (97 درصد) و خورشیدی 3.8 تراوات‌ساعت (2.5درصد) و سوخت‌های نفتی 0.8 تراوات ساعت (0.5 درصد) و تقریباً هیچ واردات یا صادراتی نداشته است. مصرف سرانه در این کشور 12900 کیلووات ساعت در سال 2019 بوده است. آمارهای رسمی نشان می‌دهد که تقاضای برق در امارات متحده عربی در حال افزایش است و این کشور برای تأمین آب آشامیدنی خود از طریق نمک‌زدایی آب دریا مانند عربستان کاملاً به برق متکی است.
علاوه بر این در کشور مصر در سال 2019، 194 تراوات ساعت برق تولید کرده که از آن به میزان 156 تراوات ساعت مصرف شده است. ترکیب تولید برق، گاز طبیعی 77 درصد؛ نفت 13 درصد، برقابی 7 درصد، بادی 2 درصد و خورشیدی 1 درصد بوده و حدود 0.3 تراوات ساعت صادرات خالص داشته است. در سال 2019 مصرف سرانه به میزان 1600 کیلووات ساعت بوده است. تقاضای انرژی در مصر سالانه به میزان قابل توجهی از 4 تا 7 درصد رشد داشته است. در پایان سال 2020 ظرفیت تولید برق نصب شده حدود 59 گیگاوات بوده است. نکته مهم اینکه مصر از دیرباز برای تولید برق به گاز طبیعی متکی بوده است و تولید داخلی سالانه گاز در سال‌های اخیر کمی بالاتر از مصرف بوده است. البته پس از خیزش‌های مردمی سال 2013 و توقف قراردادهای جدید اکتشاف، محدودیت‌های قابل توجهی در عرضه گاز به وجود آمد.
* بخش عمده انرژی ترکیه از طریق واردات تأمین میشود
فارس: با توجه به اینکه تصویر دقیق تامین انرژی کشورهای غرب آسیا با اخبار مخابره شده تفاوت دارد، ممکن است این جزئیات را برای کشور همسایه ما ترکیه نیز بیان کنید؟
فتوره‌چیان: کل تولید برق ترکیه در سال 2019 برابر با 304 تراوات ساعت بوده که در آن زغال سنگ 37 درصد، برقآبی 29 درصد، گاز طبیعی 19 درصد، بادی 7 درصد، خورشیدی 3 درصد و بقیه زمین‌گرمایی، سوخت‌های زیستی و زباله و نفت بوده است. این کشور همزمان واردات و صادرات برق داشته، مصرف کل 253 تراوات ساعت که مصرف سرانه‌ای حدود 3000 کیلووات ساعت در سال 2019 داشته است. بخش عمده‌ای از انرژی ترکیه از طریق واردات تأمین میشود، کمتر از 75 درصد در سال 2019، ارتقای بهره‌وری انرژی و بهبود امنیت انرژی از اولویت بالایی برخوردار هستند.
حدود یک سوم گاز کشور از روسیه تأمین میشود، طبق سناریوی پایه وزارت انرژی و منابع طبیعی ترکیه، مصرف برق تا سال 2023 به 376 تراوات ساعت افزایش خواهد یافت. برنامه توسعه انرژی هستهای با ظرفیت 4800 مگاوات از اهداف کلیدی این کشور برای تأمین انرژی و رشد اقتصادی است. برنامه ملی توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر این کشور، با هدف افزایش سهم آنها در ترکیب انرژی به 30 درصد تا سال 2023 و افزودن 61 گیگاوات منابع انرژی با کاهش انتشار کربن است. این به معنای افزودن 34 گیگاوات انرژی آبی، 20 گیگاوات انرژی باد، 5 گیگاوات انرژی خورشیدی، یک گیگاوات انرژی زمین‌گرمایی و یک گیگاوات ظرفیت زیست توده است.
فارس: اوضاع انرژی برق در دو کشور عراق و اردن به چه نحو است؟
فتوره‌چیان: در گام ابتدایی از اردن شروع کنیم، در سال 2019 کل تولید برق در کشور اردن برابر با 20.5 تراوات ساعت بوده که گاز طبیعی 81 درصد، خورشیدی 11 درصد، سوخت‌های نفتی 4 درصد و بادی نیز 4 درصد در آن سهم داشتند. واردات و صادرات بسیار اندک بوده و مصرف کل این کشور 18.7 تراوات ساعت بوده است. مصرف سرانه 1900 کیلووات ساعت در سال 2019 محاسبه شده است. اردن بیش از 95 درصد انرژی مورد نیاز را با هزینه‌ای حدود یک پنجم تولید ناخالص داخلی خود وارد می‌کند. حدود 5200 مگاوات ظرفیت تولید برق دارد و مصرف برق آن نیز حدود 3 درصد در سال رشد می‌کند. اردن دارای 500 مگاوات شبکه منطقه‌ای با مصر، 300 مگاوات با سوریه است و در حال افزایش ارتباطات با اسرائیل و فلسطین است. در استراتژی ملی انرژی اردن که در سال 2007 تدوین شده، 29 درصد انرژی اولیه از گاز طبیعی، 14 درصد از نفت شیل، 10 درصد از انرژی‌های تجدیدپذیر و 6 درصد از انرژی هستهای تا سال 2020 پیش‌بینی شده بود.
در کشور عراق نیز اطلاعات محدود این کشور همسایه نشان می‌دهد که در سال 2019 به میزان 95.8 تراوات ساعت تولید برق داشته که 93.9 تراوات ساعت از سوخت‌های فسیلی و 1.8 تراوات ساعت از برقآبی بوده است. البته عراق به شدت به واردات برق نیاز داشته و ایران یکی از اصلی‌ترین تأمین‌کنندگان در سال‌های اخیر بوده است. اطلاعات جزئی‌تری درباره این کشور در دسترس نیست.
فارس: نکته مهم و مشترک در میان همه کشورهای خاورمیانه وابستگی شدید به سوخت فسیلی برای تولید برق است، به نظر شما ارتقای امنیت انرژی و کاهش وابستگی در این بخش چگونه رقم خواهد خورد؟
فتوره‌چیان: در سال‌های اخیر، به دلایل متعددی مانند محدود بودن منابع فسیلی و ارزش افزوده بیشتر در صورت تولید مواد باارزش، ایجاد سبد انرژی متنوع و متناسب و مقابله با تغییرات اقلیمی و البته رقابتهای منطقه ای، سیاست برخی از کشورهای منطقه دچار تغییرات شگرفی شده است. در ادامه ضمن بیان سابقه‌ای مختصر، وضعیت فعلی انرژی هستهای در کشورهای منطقه بررسی و برنامه‌های آتی آنها نیز ارائه خواهد شد.
ایران به‌عنوان کشوری پیشگام در شروع برنامه هستهای در خاورمیانه مطرح است که فعالیت‌های ابتدایی خود را از دهه پنجاه میلادی آغاز کرده است. تلاش ایران برای ساخت نیروگاه هستهای به‌عنوان بخش اصلی برنامه هستهای آن، پیشینه‌ای چند ده‌ساله دارد. شرکت KWU آلمان در دهه 70 میلادی ساخت نیروگاه اتمی بوشهر (شامل دو راکتور 1294 مگاواتی) را به‌عنوان اصلی‌ترین پروژه آغاز کرد. پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران در سال 1979، روند احداث این نیروگاه متوقف و سپس در اواخر دهه نود میلادی تکمیل آن با کمک روسیه انجام و از سال 2011 بهرهبرداری آن شروع شده است. پس از آن ایران برنامه احداث نیروگاه‌های برق هستهای جدید را دنبال کرده است. البته ایران از گذشته (اوایل دهه 70 میلادی) فعالیت‌های مربوط به حلقه‌های مختلف چرخه سوخت هستهای و انواع کاربردهای صلح‌آمیز فناوری هستهای را نیز توسعه داده است.
نخستین راکتور برق هستهای ایران در بوشهر با توان 1000 مگاوات الکتریک از 2013 بهرهبرداری تجاری خود را آغاز کرد. واحد یکم نیروگاه اتمی بوشهر درمجموع تاکنون بیش از 52 میلیارد کیلووات ساعت برق تولید کرده است. این میزان تولید برق حدود 82 میلیون بشکه معادل نفت خام صرفه‌جویی ایجاد کرده و از انتشار میلیون‌ها تن گازهای آلاینده زیست‌محیطی جلوگیری کرده است (تصویر 2).
در راستای اهداف توسعه‌ای انرژی هستهای، ایران دو راکتور دیگر نیز هرکدام با توان 1057 مگاوات، در سایت بوشهر در حال احداث دارد که عملیات اجرایی آنها از دسامبر 2016 آغاز شده است. افزون بر این، ایران هدف راهبردی احداث 10 هزار مگاوات نیروگاه اتمی قدرت را در دستور کار خود قرار داده که اجرایی شدن آن می تواند منجر به ارتقای بیشتر جایگاه کشورمان در منطقه و جهان شود.
تصویر 2. وضعیت راکتورهای برق هستهای در ایران
کشورهایی مانند عراق و لیبی نیز در دهه‌های گذشته برنامه‌های محدودی برای توسعه فناوری هستهای داشته‌اند که به دلایل مختلف همچون حمله به تأسیسات اتمی (عراق) و عدم دستیابی به توافق بین لیبی با کشورهای صادرکننده فناوری در زمان‌های گذشته، درنهایت به انتقال تجهیزات از این کشور منجر شد و این برنامه متوقف شدند.
* برنامه کشورهای غرب آسیا برای توسعه برق اتمی
فارس: به دلایلی که گفته شد، بیش از یک دهه است که تمایل به استفاده از نیروگاه‌های برق هستهای در میان کشورهای خاورمیانه، با توجه به شرایط و پیچیدگی‌های خاص این منطقه، بیش از مناطق دیگر جهان بوده و رشد داشته است. در حال حاضر برنامه کشورهای خاور میانه در این بخش چیست؟
تصویر 3. وضعیت فعلی برنامه نیروگاه‌های هستهای در خاورمیانه
فتوره‌چیان: امارات متحده عربی، سیاست‌گذاری مربوط به برنامه انرژی هستهای را در سال 2009 انجام داد و با امضای قراردادی با شرکت کپکو کره جنوبی آن را عملیاتی کرد. این قرارداد برای ساخت چهار راکتور از نوع APR-1400 با ظرفیت کل 5600 مگاوات در ساختگاه باراکا در ابوظبی است. این کشور اکنون دو راکتور برق هستهای در حال بهرهبرداری در اختیار دارد. امارات اعلام کرده با بهرهبرداری از این چهار واحد 25 درصد از نیازمندی آن کشور به برق تأمین خواهد شد (تصویر 4).
تصویر 4. راکتورهای برق هستهای در امارات متحده عربی
علاوه بر امارات، ترکیه به‌عنوان کشوری تأثیرگذار در خاورمیانه، سابقه طولانی در خصوص تدوین برنامه ساخت نیروگاه اتمی دارد. به‌رغم تلاش‌های بسیار در سال‌های گذشته، به دلایل متعدد آنها موفقیت چندانی در احداث نیروگاه‌های برق هستهای به دست نیاوردند. تا اینکه در سال 2010 توانستند با روسیه توافقنامه‌ای امضا کنند که در آن شرکت روس اتم اقدام به احداث چهار واحد راکتور هستهای (به روش ساخت، تملک و بهرهبرداری (BOO)) در سایت نیروگاه هستهای آک کویو کرده است. ظرفیت هرکدام از واحدها 1200 مگاوات بوده و نخستین راکتور این نیروگاه طبق برنامه باید در سال 2023 مورد بهرهبرداری قرار گیرد (تصویر 5). افزون بر این، ترکیه بر اساس برنامه اعلام شده قصد دارد 8 راکتور هستهای قدرت دیگر را احداث کند.
تصویر 5. وضعیت برنامه احداث راکتورهای برق هستهای در ترکیه
ساخت این نیروگاه‌ها شامل چهار راکتور در سایت سینوپ با یک کنسرسیوم ژاپنی در دست برنامهریزی بوده و مذاکرات قراردادی در حال انجام است. همچنین، ترکیه برای ساخت نیروگاه سوم شامل چهار راکتور با عنوان ایگنیدا با یک شرکت چینی به همراه شرکت وستینگهاوس به توافقات اولیه رسیده است. به‌رغم این موارد هنوز اقدامات اجرایی نیروگاه‌های دوم (سینوپ) و سوم (ایگنیدا) شروع نشده است.
فارس: علاوه بر کشورهای پیش‌گفته که اکنون در حال بهرهبرداری یا احداث نیروگاه هستهای هستند، برخی از کشورهای خاورمیانه نیز در سال‌های اخیر تلاش‌هایی را برای برنامهریزی و توسعه این نیروگاه‌ها در کشور خود داشته‌اند. ممکن است در ادامه این برنامه را برای ما تشریح کنید؟
فتوره‌چیان: عربستان سعودی در سال 2011، برنامه‌ای بلندپروازانه برای ساخت 16 راکتور برق هستهای را تا سال 2030 با هزینه ای حدود 80 تا 100 میلیارد دلار اعلام کرد. این حجم از ظرفیت می‌تواند حدود 20 درصد برق عربستان را تأمین نماید. عربستان برای پیشبرد برنامه خود، پروژه شهرک عبدالله را برای تولید انرژی‌های تجدیدپذیر و هستهای (KACARE) را به پژوهش و کاربرد فناوری های مربوطه اختصاص داده است. این پروژه همچنین، مسئول نظارت بر کارهای مربوط به پروژه های پسماند انرژی هستهای و رادیواکتیو نیز است.
این کشور اقداماتی را برای توسعه روابط تجاری با تأمین‌کنندگان اصلی هستهای انجام داده و تفاهم‌نامه‌هایی را با ایالات‌متحده (2008)، فرانسه (2011)، آرژانتین (2011)، کره جنوبی (2011)، چین (2012) و روسیه (2015) امضا کرده است. البته تاکنون نتیجه‌ای از اقدامات انجام شده به‌صورت قرارداد مشاهده نشده است. افزون بر آن، «مؤسسه تحقیقات انرژی اتمی‌کره» (KAERI) در مارس 2015 قراردادی با شهرک تحقیقاتی عبدالله برای تولید انرژی‌های تجدیدپذیر و هستهای (KACARE) برای ارزیابی امکان ساخت دست‌کم دو راکتور مدل SMART امضا کرده است.
در سپتامبر 2015 قراردادهای بیشتری برای همکاری در ایجاد زیرساخت‌های دانشی در حوزه راکتورهای SMART و نیز طراحی، ساخت و نگهداری این راکتورها بین دو کشور به امضا رسید که در صورت موفقیت‌آمیز بودن نتایج، عربستان در نظر دارد فعالیت‌هایی را برای بهره‌مندی از تعداد بیشتری از راکتورهای SMART انجام دهد.
فارس: این برنامه برای توسعه برق اتمی در سایر کشورهای خاورمیانه نیز توسعه یافته است
فتوره‌چیان: بله برای مثال در کشور مصر از دهه 1960 به فکر استفاده از انرژی هستهای بوده است؛ ولی به دلایل متعدد از قبیل عدم ثبات سیاسی و اقتصادی نتوانسته به این هدف دست یابد. این کشور در نظر دارد با همکاری روسیه چهار راکتور بزرگ برق هستهای با ظرفیت کل 4800 مگاوات احداث کند. بر این اساس کارهای مقدماتی در سایت الدبا از دسامبر 2017 آغاز شده و پیش‌بینی میشود نخستین راکتور با ظرفیت 1200 مگاوات در سال 2026 به بهرهبرداری برسد، سه راکتور دیگر نیز تا سال 2028 وارد مرحله تولید می‌شوند.
همچنین در اردن درصد بیشتری از انرژی مورد نیاز را وارد می‌کند و الویت اصلی این کشور دستیابی به امنیت انرژی و قیمت پایین‌تر برق تولیدی است. اردن قصد داشت تا سال 2025 دو واحد نیروگاه هستهای 1000 مگاواتی را احداث کند. بر این اساس در دهه گذشته بررسی‌های متعددی برای احداث نیروگاه‌های هستهای بزرگ قدرت انجام داد؛ ولی بدلیل مسائل فنی و کمبود آب در داخل سرزمین، این برنامه (احداث دو واحد بزرگ 1000 مگاواتی) لغو شده و ارزیابی احداث راکتورهای کوچک مدولار (SMR) در دستور کار قرار گرفته است.
عراق هم به دلیل مشکلات موجود در تأمین مطمئن برق در این کشور، تلاش‌هایی برای احداث هشت راکتور هستهای آغاز شده و برنامه‌هایی توسط این دولت برای همکاری با کشور روسیه اعلام شده تا بتوانند مشکل کمبود برق خود را حل کند. البته این موضوع در ابتدای راه بوده و به نظر می‌رسد دستیابی به این هدف به راحتی میسر نباشد. رئیس سازمان تنظیم مقررات منابع رادیواکتیو عراق در ژوئن 2021 اعلام کرد که عراق قصد دارد هشت راکتور با ظرفیت حدود 11 گیگاوات بسازد و از شرکای احتمالی برای طرح 40 میلیارد دلاری کمک خواهد گرفت و هزینه‌های آن را طی 20 سال بازپرداخت خواهد کرد. یادآور میشود عراق در حال بررسی فروشندگان کره جنوبی و روسیه است.
* آینده انرژی هستهای در خاورمیانه چه میشود
فارس: به‌طورکلی مهم‌ترین دلایل توجه به نیروگاه‌های هستهای در خاورمیانه را می‌توان به تقاضای رو به رشد برای برق، جلوگیری از تغییرات اقلیمی، ایجاد تنوع و بهینه‌کردن سبد انرژی در کشورهای خاورمیانه نسبت داد. با این دست فرمان آینده انرژی هستهای در خاورمیانه را چگونه برآورد می‌کنید؟
فتوره‌چیان: به نظر می‌رسد در خوش‌بینانه‌ترین حالت تا سال 2030، 33 راکتور هستهای در 9 ساختگاه مربوط به شش کشور (مصر، ایران، اردن، عربستان سعودی، ترکیه و امارات) به بهرهبرداری برسد. در بدبینانه‌ترین حالت نیز تا سال 2030، تنها 11 راکتور در کشورهای ایران، ترکیه و امارات متحده عربی در حال بهرهبرداری خواهند بود.
بررسی‌ها نشان می‌دهد با توجه به شرایط جهانی در رابطه با تغییر اقلیم و تبعات آن، همچنین نیازهای رو به رشد انرژی و نگهداری منابع فسیلی برای نسل‌های آینده، توسعه نیروگاه‌های هستهای به همراه توجه به توسعه منابع تجدیدپذیر تنها گزینه‌های پیش روی کشورهای جهان و منطقه خاورمیانه باشد. دستیابی به این هدف، نیازمند الزامات، پیش‌نیازها و زیرساخت‌های بسیاری است که سطح توسعه‌یافتگی آنها می‌تواند در افزایش سهم انرژی هستهای در خاورمیانه تأثیر مستقیم داشته باشد. بر مبنای تجارب جهانی، رسیدن به این امر مهم نیازمند همکاری‌های منطقه‌ای و استفاده از تجارب کشورهایی است که در این صنعت دارای توانمندی‌های مناسبی هستند.
ارزیابی اطلاعات ارائه شده در رابطه با برنامه بلندمدت کشورهای منطقه خاورمیانه در راستای تأمین انرژی مورد نیاز آینده خود از منابع مختلف از قبیل انرژی هستهای و تجدیدپذیر، نشان می‌دهد که عدم تعهد ایران به اهداف برنامه‌های راهبردی و بلندمدت در خصوص انرژی، سبب خواهد شد که جایگاه اقتصادی ایران در منطقه تضعیف شود. به‌تبع آن به‌دلیل نقش انرژی در ارتباطات بین‌المللی، اهمیت سیاسی کشور نیز کاهش خواهد یافت. این در حالی است که ایران، نخستین کشور منطقه محسوب میشود که از سال‌های بسیار دور برنامه‌هایی برای توسعه نیروگاه‌های هستهای و استفاده از منابع تجدیدپذیر داشته است.
فارس: با تشکر از وقتی که در اختیار ما قرار دادید.
انتهای پیام /
شما می توانید این مطلب را ویرایش نمایید
این مطلب را برای صفحه اول پیشنهاد کنید خاورمیانه برق هستهای انرژی اتمی غرب آسیا انرژی فسیلی آینده انرژی سعید فتوره‌چیان پژوهشگر انرژی این خبر توسط افراد زیر ویرایش شده است
