بازگشت ماشه به سمت امریکا
تهران - ایرنا - روزنامه ایران در گزارشی نوشت: رجوع امریکا به «مکانیسم ماشه» اگرچه با هدف جبران مافات شکست در به تصویب رساندن قطعنامه تحریم تسلیحاتی ایران صورت گرفت اما مخالفت یکپارچه اروپا و سایر شرکای برجام سبب شد روندی که به نظر می‌رسید ممکن است به دلیل وجود اختلافات کلان به روندی کند و فرساینده دچار شود، در نطفه خفه شده و بخش قابل توجهی از راه را تنها در چند ساعت بپیماید.
تحلیل روزنامه ایران و کارشناسان دیپلماسی از اقدام امریکا و مخالفت اعضای برجام با بازگشت تحریم ها، را در ادامه این گزارش می خوانیم: نامه پنجشنبه شب سه کشور فرانسه، آلمان و انگلیس به شورای امنیت تنها ساعتی بعد از ارائه درخواست کتبی امریکا به رئیس شورای امنیت برای فعال کردن مکانیسم ماشه، اتفاق مهمی بود که شاید اگر به این سرعت روی نمی‌داد، برای به جریان افتادن به روزها بحث و مجادله از سوی کشورهای مختلف نیاز داشت.
«مایک پمپئو»، وزیر خارجه امریکا عصر پنجشنبه گذشته با همراهی «برایان هوک»، نماینده مستعفی این کشور در امور ایران و «الیوت آبرامز»، نماینده کنونی امریکا در امور ایران به مقر سازمان ملل در نیویورک رفت و در دیدار با «دیان دیجانی» سفیر و نماینده دائم اندونزی در سازمان ملل متحد که ریاست دوره‌ای این شورا را برعهده دارد، درخواست دولت ترامپ را برای بازگرداندن تحریم‌های شورای امنیت علیه ایران ارائه داد. امریکا بر اساس این نامه خواستار آن شد که سازمان ملل اقدامات خود را برای بازگرداندن همه تحریم‌های بین‌المللی ایران به دلیل عدم پایبندی آن به تعهداتش در چارچوب برجام آغاز کند. مقام‌های امریکا این درخواست را ذیل بخش پایانی بند 37 برجام موسوم به مکانیسم ماشه مطرح کرده‌اند آن هم در شرایطی که خود دو سال پیش با خروج از برجام همه تعهدات خود در چارچوب این توافق را نقض کرده‌اند. مقام‌های کاخ سفید ادعا می‌کنند از آنجا که در متن قطعنامه 2231 از امریکا به عنوان «مشارکت‌کننده برجام» یاد شده، این کشور می‌تواند از ایران بابت «نقض اساسی برجام» شکایت کند. پمپئو که به مواضع مخالف کشورهای عضو شورای امنیت با اقدام امریکا وقوف دارد، در توئیتی خطاب به «آبدو آباری»، سفیر نیجر که قرار است ریاست شورای امنیت سازمان ملل در ماه سپتامبر را عهده‌دار شود، ابراز امیدواری کرده است همراهی او را برای اجرای خواسته‌اش جهت پذیرش نامه و به جریان انداختن آن به همراه داشته باشد.
مکانیسم ماشه در شرایطی در شورای امنیت به جریان خواهد افتاد که پس از پذیرش درخواست امریکا از سوی رئیس شورا، سایر اعضا باید در 30 روز پس از دریافت این درخواست با صدور قطعنامه‌ای مخالفت خود را با این مسأله که امریکا به دلیل خروج از برجام حقی برای اعتراض علیه آن ندارد، اعلام کنند. این در حالی است که در صورت به رأی گذاشته شدن چنین قطعنامه‌ای، امریکا می‌تواند به عنوان یکی از طرف‌های شورا آن را وتو کند تا پس از پایان مهلت 30 روز همه تحریم‌های بین‌المللی به طور خودکار بازگردد. اما بیانیه‌ای که سه کشور اروپایی طرف برجام روز پنجشنبه در مخالفت با نامه امریکا منتشر کردند، در کنار مخالفت قاطعانه چین و روسیه به معنای نادیده گرفتن حق امریکا برای ارسال چنین اعتراضی علیه ایران است و همین امر سبب خواهد شد تا بررسی درخواست امریکا در شورای امنیت در همان آغاز متوقف شود و به این ترتیب دولت ترامپ در پیگیری خواسته خود یعنی بازگرداندن تحریم‌های چندجانبه تنها بماند.
دست رد اروپا بر خواسته امریکا پاریس، برلین و لندن در نامه خود که بلافاصله در واکنش به درخواست رسمی امریکا از شورای امنیت برای بازگرداندن تحریم‌های بین‌المللی علیه ایران منتشر شد، تأکید کرده‌اند که امریکا در سال 2018 از برجام خارج شده و نمی‌تواند مکانیسم ماشه را علیه ایران فعال کند. آنها در این نامه ضمن اشاره به اینکه خروج امریکا از برجام به مشارکت آن در این توافق خاتمه داده است، یادآور شده‌اند: «فرانسه، آلمان و انگلیس به حراست از فرآیندها و نهادهایی که شالوده‌های چندجانبه‌گرایی را تشکیل می‌دهند، متعهدند و کماکان بر اساس هدف حفظ مرجعیت و تمامیت شورای امنیت سازمان ملل عمل می‌کنند.»
این سه کشور اروپایی در ادامه ضمن درخواست از همه اعضای شورای امنیت جهت خودداری از انجام اقداماتی که اختلافات در شورای امنیت را تعمیق می‌کنند، بر پایبندی خود به برجام تأکید کرده و یادآورد شده‌اند که مسأله فعلی عدم پایبندی ایران به تعهداتش در برجام را باید از طریق گفت‌وگو میان طرف‌های برجام به روش‌های مختلف از جمله از طریق کمیسیون مشترک برجام و استفاده از ساز و کار حل و فصل اختلافات حل و فصل کرد. آنها همچنین از ایران خواسته‌اند که به منظور حفظ توافق تمامی اقدامات ناسازگار با تعهدات هسته‌ای خودش را به عقب برگردانده و بدون تأخیر به پایبندی کامل توافق برگردد. علاوه بر این نامه، «جوزپ بورل»، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا هم در بیانیه‌ای اعلام کرد از آنجایی که امریکا به‌طور یکجانبه مشارکت در برجام را در تاریخ 8 مه 2018 متوقف کرده و متعاقب آن در هیچ فعالیت مربوط به توافق هسته‌ای ایران شرکت نکرده است؛ بنابراین دیگر کشور مشارکت کننده در برجام نیست و نمی‌تواند از روند بازگشت تحریم‌های پیش‌بینی شده طبق قطعنامه 2231 استفاده کند. «بورل» تأکید کرد که به عنوان هماهنگ کننده کمیسیون مشترک برجام، هر کاری انجام خواهد داد تا این توافقنامه حفظ و به‌طور کامل از سوی همه طرف‌ها اجرا شود. مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا همچنین در گفت‌وگو با سرگئی لاوروف، وزیر امور خارجه روسیه نیز تأکید کرد مصمم است برای حفظ برجام همکاری‌ها را با سایر مشارکت‌کنندگان در این توافق ادامه دهد. «هلگا اشمید»، معاون مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا نیز در توئیتی با بیان اینکه امریکا بعد از خروج رسمی از برجام نمی‌تواند به عنوان دولت مشارکت کننده از مکانیسم ماشه استفاده کند، گفت که «این اتحادیه به تلاش‌های خود برای حفظ و اجرای کامل برجام ادامه خواهد داد.»
نمایندگی بلژیک در سازمان ملل نیز در توئیتی با تاکید بر ضرورت حفظ برجام نوشت: «آمریکا نمی‌تواند بازگشت تحریم‌ها از طریق برجام را فعال کند چراکه این کشور در مه 2018 شراکت خود در برجام را متوقف کرده بود.»
رسانه‌های معتبر جهانی مخالفت گسترده کشورها با اقدام امریکا را نشانه شکست این تلاش در همان آغاز راه دانستند. شبکه امریکایی «سی ان ان» با بیان اینکه کشورهای آلمان، انگلیس و فرانسه در بیانیه‌ای مشترک با تصمیم امریکا برای احیای تحریم‌های سازمان ملل علیه ایران مخالفت کردند، این اقدام را نشانه انزوای جهانی امریکا دانست.
مخالفت قاطع پکن و مسکو علاوه بر تروئیکای اروپایی، چین و روسیه هم به صراحت درخواست امریکا برای به جریان انداختن مکانیسم ماشه را رد کردند. «جانگ جونگ»، نماینده چین در سازمان ملل اقدام امریکا را محکوم کرد و آن را یک نمایش سیاسی از سوی امریکا توصیف کرد. نماینده چین با بیان اینکه درخواست امریکا هیچ مبنای قانونی و عقلانی ندارد، تأکید کرد که این درخواست از هیچ حمایتی در میان اعضای شورای امنیت برخوردار نیست و مقبولیتی در جامعه بین‌المللی ندارد. علاوه بر این، «ژائو لی‌جیان» سخنگوی وزارت خارجه چین هم طی یک نشست خبری با تأکید بر اینکه امریکا حقی برای درخواست بازگشت تحریم‌ها علیه ایران ندارد، دلیل آن را نیز خروج یکجانبه واشنگتن از توافق هسته‌ای ایران دانست. ژائو در ادامه افزود: «مشارکت‌کنندگان در برجام و اکثریت غالب شورای امنیت سازمان ملل اعتقادی ندارند که درخواست امریکا پایه‌های قانونی دارد و مکانیسم ماشه می‌تواند فعال شود.» وی با بیان اینکه امریکا عهد شکسته و از برجام خارج شده، موضع یکجانبه امریکا را در تضاد با اجماع گسترده جامعه بین‌المللی دانست و تأکید کرد که تلاش این کشور برای تضعیف برجام به ثمر نمی‌رسد.
«واسیلی نبنزیا»، نماینده روسیه در سازمان ملل هم مخالفت این کشور را با برنامه امریکا اعلام و تأکید کرد که امریکا از هیچ حق قانونی یا دلیلی برای آغاز این روند برخوردار نیست و روسیه با آن مخالفت خواهد کرد. «ماریا زاخارووا»، سخنگوی وزارت خارجه روسیه نیز در نشست خبری روز پنجشنبه طرح امریکا را فاقد وجاهت قانونی دانست و گفت که این طرح شکست خواهد خورد. روسیه همچنین دقایقی بعد از درخواست رسمی امریکا برای فعال‌سازی مکانیسم ماشه، خواستار برگزاری نشست اضطراری شورای امنیت سازمان ملل برای بررسی تحولات جاری پیرامون ایران شد.
همراه نشدن اعضای شورای امنیت با امریکا موجب عصبانیت وزیر خارجه این کشور شد. «پمپئو» کمی بعد از کلید زدن سازوکار حل اختلاف برجام در سخنانی از کشورهای اروپایی به‌خاطر عدم همراهی این کشورها با واشنگتن در اجرای مکانیسم ماشه انتقاد کرد. او همچنین با انتقاد شدید از انگلیس به دلیل همراهی نکردن با واشنگتن در تمدید تحریم‌ها علیه ایران، مدعی شد که لندن طرف ایران را گرفته است.
نامه ظریف به شورای امنیت مخالفت صریح همه کشورهای طرف توافق هسته‌ای با اقدام اخیر امریکا در حالی بود که محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه ایران هم در نامه مفصلی خطاب به رئیس دوره‌ای شورای امنیت، به تشریح روند کارشکنی امریکا برای به بن‌بست کشاندن اجرای برجام پرداخت و با استناد به مفاد برجام نشان داد که آمریکا نمی تواند از طرح «اسنپ بک» یا مکانیسم ماشه استفاده کند. ظریف در این نامه با اشاره به اینکه ترامپ در تاریخ 8 مه 2018 دستور خود مبنی بر «پایان عضویت امریکا» در برجام را صادر کرد و دولت وی اقدامات گسترده‌ای به منظور پایان بخشیدن به عضویت امریکا و اعمال مجدد تحریم‌ها را به‌کار گرفت، به توضیح ادعای امریکا مبنی بر اینکه کماکان در قطعنامه 2231 مشارکت دارد، پرداخت و گفت: «واژه «مشارکت» صرفا یک عنوان ساده تشریفاتی نیست، بلکه این واژه مستلزم مشارکت در فعالیت و اجرای وظایف، حقوق و تعهدات منطبق با توافقات پیشین است. از این رو، امریکا از هیچ وجهی در برجام «مشارکت» ندارد. وزیر خارجه ایران در رد ادعای امریکا برای استفاده از مکانیسم ماشه به اظهارات مقام‌های امریکایی استناد کرد و گفت: «جان بولتون در مقاله‌ای در روزنامه وال استریت ژورنال مورخ 16 اوت 2020 نوشته است حامیان توافق استدلال می‌کنند که واشنگتن از توافق خارج شده است و هیچ جایگاهی برای استناد به مفاد آن ندارند. آنها درست می‌گویند.» او همچنین به اظهارات «برایان هوک»، مسئول پیشین امریکا در امور ایران در گفت‌وگو با خبرنگاران در 20 دسامبر 2019 اشاره کرد که گفته بود: «ما دیگر در توافق حضور نداریم و لذا طرف‌هایی که در این توافق همچنان حضور دارند، باید تصمیم بگیرند که آیا قصد دارند از سازوکار حل اختلاف استفاده کنند یا خیر.» به گفته وزیر خارجه ایران، پاراگراف 11 قطعنامه 2231 که امریکا را به عنوان «عضو برجام» شناسایی کرده است صرفا شرایط زمان تصویب قطعنامه را بیان کرده و معنای دیگری ندارد و کلیه اعضای باقیمانده برجام یعنی اتحادیه اروپا، بریتانیا، فرانسه، آلمان، چین و روسیه، تصریح کرده‌اند که اطلاعیه و تصمیم امریکا، باطل و غیرمعتبر است. ظریف همچنین اشاره کرده که تاکنون ترامپ بیش از 145 مرتبه علیه ایران تحریم اعمال کرده و با تصمیم به عدم تمدید معافیت‌های مرتبط با پروژه‌های هسته‌ای توانایی ایران را برای اجرای مفاد مشخصی از برجام و قطعنامه مختل ساخته است.
رئیس دستگاه دیپلماسی در ادامه به تلاش‌های ایران برای استفاده از سازوکار حل اختلاف برجام در واکنش به خروج امریکا از این توافق اشاره کرده و گفته است که «ایران چندین دور از سازوکار حل اختلاف برجام استفاده کرد ولی به دلیل عدم حصول نتیجه مثبت، از حق خود ذیل پاراگراف‌های 26 و 36 برجام برای اجرای اقدامات جبرانی و توقف اجرای بخشی از تعهدات خود استفاده کرد.» به گفته او «اقدامات جبرانی ایران هیچ تأثیری بر نظارت‌های آژانس بین‌المللی انرژی اتمی نداشته است؛ از این رو، هرگونه ادعا مبنی بر مخاطرات اشاعه هسته‌ای بی معنا است.» وزیر خارجه ایران در نهایت با تأکید بر اینکه سازوکار حل اختلاف صرفا در اختیار اعضای واقعی برجام قرار دارد و نه عضو «ابتدایی» که بعدا کناره‌گیری کرده و با اراده و صراحت تصمیم به «پایان مشارکت» گرفته است، از شورای امنیت خواست که مانع سوء استفاده یکجانبه و غیرقانونی امریکا از سازوکار حل اختلاف قطعنامه‌ای شود که این کشور هدف اعلانی خود را نابودی همین قطعنامه و در نتیجه تخریب اقتدار شورای امنیت و ملل متحد اعلام کرده بود. چه به اعتقاد او مردم ایران از شورای امنیت انتظار دارند تا امریکا را به دلیل آسیب‌های جبران‌ناپذیری که - صرفا به دلایل بزرگنمایی شخصی یا منافع سیاسی داخلی - به مردم ایران تحمیل کرده است، وادار به پاسخگویی کند. وزیر امور خارجه از سوی دیگر در گفت‌وگوی تلفنی با «آنتونیو گوترش»، دبیرکل سازمان ملل از دبیرکل و اعضای شورای امنیت خواست به وظایف قانونی خود در مقابله با سرکشی دولت امریکا عمل کنند.
ظریف ساعتی پس از مخالفت یکپارچه شرکای برجام با اقدام امریکا نیز در صفحه اینستاگرام خود با بیان اینکه ایران به همراه روسیه، چین، اتحادیه اروپا، آلمان، فرانسه و انگلیس در نامه‌های جداگانه‌ای اقدام دولت ترامپ را غیرقانونی، بدون اثر و کان‌لم‌یکن معرفی کردند، نوشت: «تاریخ شورای امنیت چنین وضعیتی را به یاد ندارد»، او در ادامه افزود: «احتمالا برخی دیگر از اعضای شورای امنیت هم موضع مشابهی را اتخاذ خواهند کرد و یک بار دیگر دولت ترامپ منزوی و رسوا در صحنه جهانی خواهد شد.»
ظریف همچنین در صفحه اینستاگرام خود با اشاره به تلاش های ناکام امریکا علیه ایران و اینکه ترامپ این بارهم در برابر توان دیپلماسی قدرتمند متکی به مردم دلاور ایران کم می‌آورد، گفت و گوی تلفنی خود با گوترش را یادآور شده و گفته که در تدوین نامه حقوقی و محکم خود به رئیس دوره ای شورای امنیت از کمک جوانان متخصص و متعهد کشور بهره برده است. او نوشته: شاید برای برخی کلیشه باشد اما این بارهم نشان دادیم که «هیچ‌وقت یک ایرانی را تهدید نکن.» سید عباس عراقچی، معاون ظریف هم در پیامی که در صفحه توئیتر خود منتشر کرد، ابراز اطمینان کرد که شورای امنیت سازمان ملل به ایالات متحده اجازه نخواهد داد که از قطعنامه 2231 شورای امنیت سوء استفاده کند تا به هدف اعلام شده خود یعنی از بین بردن خود این قطعنامه دست یابد.
منبع: روزنامه ایران *س_برچسب‌ها_س*