کاهش نرخ رشد جمعیت چالش نیازمند مدیریت و برنامه‌ریزی
مشهد - ایرنا - "کاهش جمعیت" یکی از مهمترین چالش‌های نگران‌کننده با ابعاد اقتصادی، فرهنگی، اجتماعی و سیاسی در جامعه محسوب می‌شود که باید هرچه زودتر نسبت به مهار آن برنامه‌ریزی و اقدام لازم صورت گیرد.
"جمعیت" کلید واژه‌ای است که بسیاری از مناسبات اقتصادی، فرهنگی، اجتماعی و سیاسی را تحت تاثیر خود قرار می‌دهد، افزایش یا کاهش جمعیت به طور مستقیم با معیشت، اقتصاد، امنیت و آینده یک جامعه ارتباط تنگاتنگ دارد و حاکمیت هر کشور می‌تواند از این ابزار برای بهبود زندگی مردم و اقتصاد کشور استفاده کند.
در باب اهمیت مدیریت جمعیت و برنامه‌ریزی و جلوگیری از کاهش آن رهبر معظم انقلاب در سال 91 تذکر دادند و اکنون بعد از گذشت هفت سال از آن تاریخ به نظر می‌رسد حتی با ابلاغ سیاستهای 14 گانه محوری در این زمینه هنوز اقدام عاجل و موثری در این خصوص انجام نشده و شاخصهایی از جمله نرخ باروری، نرخ موالید و نرخ رشد جمعیت روند نزولی طی می‌کنند.
طی نخستین سرشماری جمهوری اسلامی در سال 65، نرخ رشد جمعیت 3.9 درصد اعلام شد و براساس سرشماری سال 95، نرخ رشد به 1.24 درصد تنزل پیدا کرد یعنی کمتر از یک سوم مقدار قبل! در سال 98، نرخ رشد جمعیت کشور نزدیک به یک درصد بود و این رقم چیزی جز به صدا درآمدن زنگ خطر نیست.
کم‌جمعیتی در کشور خطراتی علاوه بر سالمندشدن جمعیت در پی دارد چرا که کم‌جمعیتی مسئله‌ساز است و در این میان با وقوع مهاجرت از روستاها به شهرها نیز شاهد تعدیل تولید بخصوص در حوزه کشاورزی و تبعات ناشی از آن خواهیم بود.
کاهش نرخ باروری طی 30 سال گذشته نیز در کشور چشمگیر است به طوری که جمعیت کشور از نرخ باروری بالای 6 فرزند در سال 65 به نرخ باروری کمتر از 2 فرزند رسیده و به عبارتی در طول 30 سال آینده، کشور از 10 درصد سالمند به 30 درصد سالمند می‌رسد به این معنا که به یکی از پنج کشور سالمند جهان تبدیل خواهیم شد.
در این میان خراسان رضوی نیز به عنوان دومین استان پرجمعیت کشور پس از تهران با این چالشها و افت شاخص‌های جمعیتی مواجه است که توجه به پدیده‌هایی مانند کاهش آمار ازدواج و افزایش آمار طلاق را نیز باید مد نظر قرار داد.
خراسان رضوی و چالش ثبت ولادت
مدیرکل ثبت احوال خراسان رضوی در این خصوص گفت: هم اکنون جمعیت استان خراسان رضوی 6 میلیون و 526 هزار نفر است که بعد از تهران رتبه دوم کشور را در شمار جمعیت دارد.
حسین نیری افزود: بر این اساس هم اکنون نرخ رشد جمعیت این استان با 1.3 از نرخ رشد جمعیت در کشور که 1.1 است بیشتر است و به نظر می‌رسد وضعیت بهتری نسبت به کشور داشته باشیم اما وضعیت استان در زمینه ثبت ولادت طی چند سال گذشته به رغم تلاشهای انجام شده منفی است.
وی با بیان اینکه در سال 97 تعداد 132 هزار و390 مورد ولادت در استان ثبت شده است ادامه داد: در سال گذشته ثبت ولادت در استان با کاهش چشمگیر نسبت به سال قبل از آن به 116 هزار و 7 مورد رسید.
مدیرکل ثبت احوال خراسان رضوی گفت: طی چهار ماه گذشته روند کاهش نرخ ثبت ولادت را دوباره تجربه کردیم به طوری که در این مدت تعداد 37 هزار و 189 مورد ولادت ثبت شده که در مقایسه با مدت مشابه پارسال با 40 هزار و 209 ولادت حدود 7.5 درصد کاهش داشته است.
وی افزود: در زمینه کاهش نرخ ثبت ولادت دچار نگرانی هستیم که امیدواریم با برنامه‌ریزی و هدفگذاری در این زمینه شاهد مدیریت مطلوب باشیم.
شورای راهبردی جمعیت خراسان رضوی
نیری با بیان اینکه با ابلاغ سیاستهای 14 گانه حمایتی در زمینه رشد جمعیت از سوی مقام معظم رهبری و تصویب آیین نامه اجرایی آن از سوی شورای اجتماعی کشور در سال 95 اقدام اجرایی در استانها آغاز شد ادامه داد: در این راستا شورای راهبردی جمعیت در خراسان رضوی همانند سایراستانهای کشور تشکیل شد و به دبیری اداره ثبت احوال و ریاست استاندار هم اکنون فعال و تشکیل جلسه دارد.
مدیرکل ثبت احوال خراسان رضوی گفت: نایب رییس این شورا ریاست سازمان مدیریت، برنامه و بودجه استان است و از جمله اعضای این شورا می‌توان به مدیرکل اجتماعی استاندری، مدیر کل امور بانوان استانداری، معاون اطلاعات و آمار سازمان مدیریت، رییس سازمان صدا و سیما، رییس دانشگاه علوم پزشکی، رییس بنیاد نخبگان استان، مدیرکل اوقاف، مدیرکل تبلیغات اسلامی و شماری از اعضای هیات علمی دانشگاه‌های استان اشاره کرد.
وی با بیان اینکه نخستین جلسه این شورا در سال 96 برگزار شد و تا پایان سال در مجموع دو جلسه با حضور اعضا ثبت شد، افزود: طی هر یک از سالهای 97 و 98 نیز دو جلسه شورای راهبردی جمعیت در استان برگزار شد و امسال نیز در خرداد ماه نخستین جلسه سال برگزار گردید.
نیری ادامه داد: در راستای برنامه‌ریزی در جهت افزایش جمعیت در قالب برنامه‌های این شورا مکاتباتی با نماینده ولی فقیه در استان و مجمع نمایندگان مجلس شورای اسلامی برای بهره گرفتن از نظرات و پیشنهادات آنان انجام شده است.
جمعیت یکی از مولفه‌های قدرت
معاون سیاسی، امنیتی و اجتماعی استانداری خراسان رضوی گفت: جمعیت یکی از مولفه‌های اصلی قدرت است و ارتباط نزدیک با منافع ملی و امنیت ملی دارد.
حسن جعفری با بیان اینکه کشورهایی مانند چین با بیش از یک میلیارد و394 میلیون نفر جمعیت دارای نقش موثر در حوزه اقتصاد جهان هستند، افزود: وجود جمعیت زیاد موجب رونق اقتصادی و شکوفایی اقتصاد این کشور در عرصه داخلی و بین‌المللی می‌شود.
وی ادامه داد: در فرهنگ اسلامی و دینی ما نیز بر تشکیل خانواده و فرزندآوری به شدت تاکید و ازدواج آسان مورد توصیه قرار گرفته است.
معاون استاندار خراسان رضوی با اشاره به اینکه تلاش برای کاهش جمعیت از قبل از انقلاب در کشور آغاز شده بود گفت: هم اکنون ضربه‌ای که از این محل داریم به خاطر همان سیاست‌هاست.
وی با بیان اینکه در سال 91 مقام معظم رهبری در سخنانی نگرانی خود را از باب سیر نزولی جمعیت اعلام کردند، افزود: بر اساس فرمایشات معظم له باید از سال 71 به بعد سیاست کاهش جمعیت را در کشور تغییر می‌دادیم و عدم اقدام در این زمینه خطایی است که باید آن را جبران کنیم.
جعفری ادامه داد: بنابر تاکید ایشان باید در سیاست تحدید جمعیت تجدیدنظر شود و در این راستا همه مسوولان و نیز روحانیون و کسانی که دارای منبرهای تبلیغی هستند باید برای فرهنگ‌سازی در این زمینه اقدام کنند.
وی گفت: به این ترتیب تکثیر نسل و تربیت نسل جوان به عنوان معروف‌های جامعه باید مورد توجه قرار گیرد.
معاون استاندار خراسان رضوی با اشاره به ابلاغ سیاستهای 14 گانه کلی جمعیت از سوی رهبر معظم انقلاب افزود: در این راستا همه تلاش و برنامه‌ریزی در استان به سوی شناسایی موانع افزایش جمعیت و راهکارهای حمایتی و نیز اجرای این سیاستها در جامعه است.
تله جمعیتی در کمین
مدیرکل دفتر سلامت جمعیت و خانواده وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی نیز چندی پیش در گفت و گو با خبرنگار ایرنا گفت: رشد جمعیت به زیر یک رسیده است، پنجره جمعیتی رو به بسته شدن است و اگر نرخ جایگزینی جمعیت از 1.7 کنونی به 1.5 برسد به تله جمعیتی می‌افتیم و دیگر امکان جبران از بین می‌رود.
حامد برکاتی افزود: پنجره جمعیتی فرصتی است که نسبت جمعیتی کشور فرصت جبران و رشد جمعیت را می دهد. زمانی که هنوز دو سوم جمعیت بین 15 تا 65 سال هستند و پیر نشده است اما اگر این نسبت کمتر شود، پنجره جمعیتی بسته می‌شود.
وی ادامه داد: هنوز 25 سال تا بسته شدن پنجره جمعیت فرصت داریم اگر این زمان را هم از دست بدهیم به یک کشور سالمند تبدیل می‌شویم که باید همه توان و ظرفیت کشور را صرف نگهداری و مراقبت از سالمندان کنیم و از روند توسعه و پیشرفت عقب می‌مانیم. وی گفت: همین الان هم توان رسیدگی به سالمندان را نداریم و اگر اقدامی انجام ندهیم، 25 سال آینده ایران دچار بحران جمعیتی بزرگی می‌شود.
معاون سیاسی استاندار خراسان رضوی در این زمینه با بیان اینکه شعار رفاه بیشتر با جمعیت کمتر، کشور را به سوی تله جمعیتی و پیر شدن می‌برد گفت: در جریان پیرشدن جمعیت و وقوع تله جمعیتی علاوه بر کاهش نرخ موالید، جمعیت سنی بین 15 تا 49 سال که جمیعت کاری محسوب می‌شوند در کشور کاهش یافته و علاوه بر سالمندی جمعیت شاهد تاثیرات اقتصادی نیز هستیم.
جعفری افزود: با کاهش نرخ موالید و جمعیت در کشور در حقیقت نیروی مولد جامعه از دست می‌رود و شاهد تبعات و آسیب‌های فراوان در این زمینه هستیم.
وی ادامه داد: برای جلوگیری از افتادن در تله جمعیتی باید نرخ رشد جمعیت، نرخ باروری و ازدواج را در جامعه افزایش داده و از وقوع طلاق تا حد امکان جلوگیری کرد.
مشکلات اقتصادی مانع رشد جمعیت نیست
معاون استاندار خراسان رضوی با بیان اینکه مشکلات اقتصادی نمی‌تواند به تنهایی عامل اصلی در ممانعت از فرزندآوری و کاهش نرخ جمعیت در کشور باشد، گفت: از جمله عوامل موثر در این زمینه می‌توان به پایین بودن نرخ باروری در بانوان شاغل و با درآمد خوب اشاره کرد که تمایل کمتری به فرزندآوری به دلیل محدودیتهای شغلی دارند.
وی با بیان اینکه این بانوان دچار فشار نقش هستند، افزود: ترس از دست دادن موقعیت شغلی و حذف درآمد مهمترین عواملی است که این قشر را از فرزندآوری دور می‌کند.
جعفری ادامه داد: در کنار این مسئله بسیاری افراد بالا بودن هزینه‌های فرزندآوری را عامل این امر می‌دانند.
وی با بیان اینکه نرخ باروری در استان در شهرستانهایی مانند سرخس، تربت‌جام و تایباد نسبت به سایر شهرستانهای استان بالاست، گفت: این امر با باورهای مذهبی افراد و غالب جامعه ارتباط تنگاتنگ دارد به طوری که در پنج شهرستان تلفیقی خراسان رضوی نرخ باروری بالاتر از سایر مناطق است.
وی افزود: باید انگاره‌های منفی در خصوص فرزندآوری و افزایش جمعیت را در جامعه اصلاح کنیم در غیر اینصورت در سال 2040 میلادی با موج جمعیت سالمند در کشور مواجه خواهیم شد که می‌تواند آسیب فراوان به حوزه مولد جامعه بزند.
شتاب سالمندی تهدید جدی
مدیرکل بهزیستی استان خراسان رضوی نیز در این زمینه به خبرنگار ایرنا گفت: با توجه به نرخ سالمندی در کشور پیش‌بینی می‌شود جمعیت سالمندان 60 سال و بالاتر در سال 1430 به 28 میلیون نفر در کشور برسد که حدود 30 درصد کل جمعیت کشور را شامل می‌شود به این معنا که از هر سه نفر در کشور یک نفر در 30 سال آینده سالمند است.
حمیدرضا پوریوسف افزود: نرخ رشد سالمندی در سال 1335 در ایران معادل 6.2 درصد بوده است که به مرور در سال 1375 به 6.6 درصد رسیده است.
وی ادامه داد: این روند با شتابی که گرفت از سال 1375 تا سال 1395 به 9.2 درصد رسید و این روند همچنان ادامه دارد.
مدیرکل بهزیستی خراسان رضوی تنهایی و کاهش فعالیت‌های اجتماعی را از عمده ترین مشکلات سالمندان ذکر و بیان کرد: شهر دوستدار سالمند تا حد زیادی به رفع مشکلات رفت و آمد و فعالیت اجتماعی این قشر کمک می‌کند.
پوریوسف افزود: 15 درصد افراد جامعه به دلایل مختلف از جمله معلولیت، بارداری، سالمندی، شکستگی و موارد مشابه دچار ناتوانی هستند لذا مناسب‌سازی محیط‌های شهری برای آنان یک نیاز مهم و اولویت‌دار است.
وی ادامه داد: مسائل و مشکلات مالی فرد سالمند نیز منجر به بروز مشکلاتی از جمله کمبودهای تغذیه‌ای می‌شود که این وضعیت نیز ضعف جسمانی و کاهش قوای بدنی سالمندان را در پی دارد.
تبدیل تهدید سالمندی به فرصت
معاون امور توانبخشی اداره کل بهزیستی خراسان رضوی نیز با بیان اینکه هم اکنون نرخ سالمندی در خراسان رضوی با 9.5 درصد از میانگین نرخ سالمندی کشور با 10 درصد کمتر است گفت: بر این اساس خراسان رضوی همچنان جزو استانهای جوان کشور است و نه تنها فرصت برای افزایش جمعیت بلکه فرصت برای حمایت همه جانبه از میانسالان را برای رسیدن به سالمندان سالم در آینده داریم.
مسعود فیروزی افزود: اگر برای سالمندان آینده پیش‌بینی و برنامه‌ریزی نداشته باشیم بی‌شک همانطور که پیش‌بینی شده در سال 1420 با نرخ بیش از 30 درصدی سالمندی در استان و کشور مواجه خواهیم بود.
وی با بیان اینکه سالمندان سال 1420 در حقیقت افراد گروه سنی 38 تا 39 سال امروز هستند، ادامه داد: باید برای داشتن سالمند سالم از نظر جسمی و تغذیه‌ای از امروز به این قشر برنامه دهیم تا شاهد سالمندان توانمند باشیم.
معاون بهزیستی خراسان رضوی گفت: هم اکنون نرخ سالمندی در جهان 12.5 درصد است و این درحالی است که کشور ژاپن با نرخ سالمندی بسیار بالا و حدود 30 درصد همچنان جزو توسعه‌یافته‌ترین کشورهای دنیاست و کشورهای عضو اتحادیه اروپا با بیش از 15 درصد نرخ سالمندی که بالاتر از نرخ جهانی است توسعه‌یافته محسوب می‌شوند.
وی افزود: کشور ایران با نرخ سالمندی 10 درصد جزو کشورهای جوان محسوب می‌شود.
فیروزی ادامه داد: صرفا جوان بودن جمعیت دلیل بر توسعه نیست اگرچه لازم است اما باید توجه داشت جوانترین استان کشور با پنج درصد نرخ سالمندی استان سیستان و بلوچستان است و پیرترین استان کشور با نرخ سالمند حدود 12 درصد استان گیلان است.
وی گفت: باید علاوه بر برنامه‌ریزی برای افزایش جمعیت در جهت توانمندسازی جمعیت و نیز تحقق سالمند پویا به منظور افزایش بنیه و توان اقتصادی کشور اقدام نمود.
*س_برچسب‌ها_س*