ترامپ، رکورد دار عهدشکنی و نقض حقوق بین الملل

جنون نقض قطعنامه های سازمان ملل، زیر پا گذاشتن مهم ترین توافق ها و معاهدات بین المللی و حرکت در مسیر جنگ افروزی، نفرت پراکنی و صلح ستیزی در نقاط مختلف جهان، علائم هشدار دهنده ای است که جهان نباید تنها نظاره گر آن باشد.

مستاجر 74 ساله کاخ سفید با شعارهای فریبنده ای چون "اول آمریکا" و به بهانه قرار دادن آمریکا در بالاترین جایگاه جهانی، با حرکت در خلاف جهت نظم و مقررات بین المللی، عملا این کشور را در انزوا و در لبه پرتگاه قرار داده است.

موارد متعدد نقض های پیدا و نهان قواعد بین المللی در کارنامه ترامپ، او را به پرچمدار نقض حقوق بین الملل در جهان مبدل کرده است. نظم کنونی بین المللی ضامن رعایت حداقل حقوق و مقرراتی است که منشور سازمان ملل متحد متعاقب تاسیس سازمان ملل متحد بر آن صحه گذاشته است. حقوق بین الملل مجموعه قواعدی است که به طور کلی میان دولت‌ها و ملت‌ها مورد پذیرش قرار می‌گیرد. جهان معاصر تاب تجربه نظریات طبیعت گرایی پوفندروف و هابز را نخواهد داشت. تصور جهانی بدون حقوق بین الملل، بی نظمی، هرج و مرج و یکه تازی را به ذهن تداعی می نماید که در قامت ذهن بشر قرن 21 نمی گنجد.

امروزه انعقاد معاهدات بین المللی با هدف برقراری نظم و توازن صورت می گیرد و سازمان های بین المللی نیز با هدف تقویت و هم افزایی اندیشه مشترک دولت ها، تثبیت مقررات بین المللی و ارتقای همکاری ها به جای تقابل شکل گرفته اند. به همین دلیل بند 3 ماده 1منشور سازمان ملل متحد بر حصول همکاری بین المللی در حل مسائل بین المللی دارای جنبه های اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی یا انسان دوستانه تاکید کرده و فصل نهم آن نیز به ویژه در چارچوب بند (ب) ماده 55 خواستار همکاری های بین المللی در موضوعات مختلف برای حل مسائل بین المللی اقتصادی، اجتماعی و بهداشتی شده است.

دولت ترامپ و نقض بدیهیات حقوق بین الملل

به رغم وجود تمام قوانین و مقررات نظام بین الملل که تهیه و تدوین آن سال های متمادی به طول انجامیده و الزام آور بودن آن برای تمام اعضای جامعه جهانی، صرف نظر از منافع ملی، میزان قدرت اقتصادی، نظامی، جمعیتی و گستره جغرافیایی اصلی پذیرفته شده و مسلم در سطح بین المللی است، اما واشنگتن با سرپیچی از این قوانین، با هدف تحمیل خواسته ها و منافع خود و ترویج یکجانبه گرایی، بسیاری از معاهدات و نهادهای بین المللی را قربانی سیاست های زیاده خواهانه خود کرده است.

رئیس جمهوری کنونی آمریکا در هرسال از ریاست جمهوری خود، بطور متوسط از چهار معاهده بین المللی خارج شده است که یک رکورد بی سابقه محسوب می شود. در ذیل به برخی از مهمترین موارد نقض مقررات جهانی از سوی دولت دونالد ترامپ به ترتیب زمان، اشاره خواهد شد:

 1- خروج از پیمان اقیانوس آرام و آغاز زنجیره عهد شکنی ها

ترامپ پس از تکیه بر کرسی ریاست جمهوری آمریکا، مخالفت خود را با بسیاری از پیمان هایی که کشورش تا قبل از او به آن ها پایبند مانده بود، اعلام کرد. او این پیمان ها را برخلاف منافع واشنگتن می دانست و به همین علت در بهمن 1395 از «پیمان تجاری اقیانوس آرام» (TPP تی‌پی‌پی) خارج شد. هرچند وی پیش از انتخابات گفته بود از این معاهده خارج می شود؛ اما سرعت خروج از این معاهده، کارشناسان را غافلگیر کرد. هدف از این معاهده تجاری که میان 12 کشور حاشیه این اقیانوس و پس از 7 سال رایزنی و مذاکره، منعقد شده بود، کاهش تعرفه های گمرکی میان کشورهای عضو و افزایش همکاری های مشترک عنوان شده است.

 2- خروج از پیمان اقلیمی پاریس

پیمان پاریس (Accord de Paris) نخستین پیمان جهانی مربوط به آب و هوا و گرم شدن کره زمین است که متعاقب کنفرانس 2015 پاریس راجع به تغییرات آب و هوایی ذیل کنوانسیون چتری (کادر) ملل متحد پیرامون تغییرات آب و هوایی 1992 به تصویب رسید.

کشور آمریکا به رهبری دونالد ترامپ 13 مرداد 1396 از این پیمان خارج شده است؛ این اقدام در حالی صورت گرفت که بسیاری از دولتمردان و رهبران جهان، همچنین فعالان محیط زیستی و دانشمندان این حوزه، تلاش کردند تا دونالد ترامپ را قانع کنند تا کشور آمریکا در این توافق بماند؛ اما ترامپ در برابر تمامی تلاش ها ایستاد و از این پیمان خارج شد.

تصمیم دولت ترامپ مبنی بر خروج از پیمان پاریس، بی اعتنایی به تلاش جامعه بین المللی در مدیریت یکی از مهمترین رویدادهای مخاطره آمیز برای حیات سیاره زمین است که از سوی ابرقدرت هایی چون خود آمریکا ایجاد شده است. نقش کشورهای صنعتی از جمله آمریکا در تغییرات آب و هوایی و گرم شدن کره زمین به مراتب بیش از کشورهای جهان سومی است که نقش چندانی در بروز و ظهور این فجایع زیست محیطی نداشته اند.

3- خروج از سازمان یونسکو (UNESCO)

سازمان تربیتی، علمی و فرهنگی ملل متحد (یونسکو) با هدف کمک به صلح و امنیت جهانی از طریق همکاری بین المللی در زمینه های آموزشی، علمی و فرهنگی در سال 1945 میلادی تاسیس شد. آموزش، علوم طبیعی و اجتماعی، فرهنگ و ارتباطات همچون ابزاری برای یونسکو در ایجاد صلح و آرامش در سطح بین المللی است.

در آذرماه 1396، ترامپ دستور خروج از «سازمان یونسکو» یا «سازمان آموزشی، علمی و فرهنگی ملل متحد» را صادر کرد. سازمان یونسکو که یک سازمان عام المنفعه بوده و زیر نظر سازمان ملل متحد اداره می شود؛ سازمانی غیر سیاسی است. البته دونالد ترامپ اولین رییس جمهوری آمریکا نبود که از این سازمان خارج شده بود؛ پیش از این نیز در دهه 1980، این کشور از این سازمان خارج و در سال 2003 دوباره به آن بازگشته بود. دولت آمریکا، دلیل خروج خود از این سازمان را رسما حمایت از دولت غاصب صهیونیستی عنوان کرد. رژیم صهیونیستی نیز با استقبال از این اقدام، بلافاصله پس از آمریکا، از این سازمان خارج گردید. هرچند برخی کارشناسان نیز دلیل این امر را فرار آمریکا از بدهی های این کشور به سازمان یونسکو می دانند اما قدر مسلم خروج از چنین سازمانی گواه بی تفاوتی دولت آمریکا به مسائل آموزشی و فرهنگی جهانی و بیانگر بی علاقگی ترامپ به مشارکت در حل معضلات فرهنگی است.

 4- خروج از توافق نیویورک و نادیده گرفتن شرایط مهاجرین

«پیمان مهاجرتی سازمان ملل» موسوم به «پیمان نیویورک» که در سال 2016 و با همراهی اغلب کشورهای عضو سازمان ملل منعقد شده است؛ کشورهای امضا کننده را متعهد می سازد که حقوق پناهجویان را رعایت، محل اقامت را فراهم و دسترسی آنان به تحصیلات و شغل را تضمین کنند. دونالد ترامپ که حتی پیش از پیروزی در انتخابات، از اخراج گسترده مهاجرین سخن گفته بود؛ در آذرماه 1396، از این توافق خارج شد و پس از آن نیز اقداماتی گسترده برای اخراج مهاجرین از این کشور و همچنین فشار بر روی بسیاری از پناهجویان را آغاز کرد. امری که حتی در داخل این کشور نیز با اعتراضاتی گسترده مواجه شد.

5- خروج از برجام

عدم پایبندی مستاجر کاخ سفید به معاهدات بین المللی در سال 97 نیز ادامه یافت؛ دونالد ترامپ که به پیمان شکن ترین سیاستمدار جهان شهرت دارد، از زمان آغاز تبلیغات انتخاباتی خود، شعارهایی را مبنی بر خروج از پیمان هایی همچون برجام سر داده بود؛ اما کمتر کسی گمان می کرد حاضر باشد تا این اندازه پیمان شکنی کند. توافق برجام (Joint Comprehensive Plan of Action) که حاصل سال ها مذاکرات و تلاش برای پایان دادن به بیش از یک دهه مناقشه هسته ای ایران در تیرماه 1394 به میزبانی وین با محفوظ اعلام کردن رسمی حق غنی سازی هسته ای و لغو تحریم ها و قطعنامه های شش گانه علیه جمهوری اسلامی، امضا شد، با عهدشکنی آشکار دولت دونالد ترامپ، در 8 می 2018 (18 اردیبهشت 1397) روبرو شد. آمریکا در برجام تصویری از یک دولت پیمان شکن و ناقض اصل وفای به عهد (Pacta sunt servanda) را به نمایش کشید.

ترامپ اگرچه با هدف متلاشی کردن برجام، آنچه او یک توافق بد می نامید، از این معاهده تاریخی خارج شد و تصور می کرد متعاقب خروج واشنگتن از این توافق، ایران، تروئیکای اروپایی (انلگیس، فرانسه و آلمان) و چین و روسیه نیز از آن خروج خواهند کرد و برجام در بدو تولد خود، ذبح خواهد شد اما خروج یکجانبه دولت ترامپ از این توافق هرگز به مرگ آن نیانجامید و این توافق تا به امروز به لطف ابتکار عمل دستگاه دیپلماسی جمهوری اسلامی ایران و البته نیاز اروپایی های و چین و روسیه به آن، همچنان پابرجا است اگرچه با بی تعهدی طرف های اروپایی تحت تاثیر فشارهای واشنگتن مواجه است.

6- خروج از شورای حقوق بشر

در حالی که دولت آمریکا همواره خود را سردمدار حمایت از حقوق بشر می داند؛ اما این کشور در 30 خرداد 1397، به دلیل حمایت مجدد از دولت غاصب صهیونیستی، از «شورای حقوق بشر سازمان ملل متحد» خارج شد. ایالات متحده آمریکا تا زمانی که این شورا موارد ادعایی نقض حقوق بشر در کشورهای غیرمتحد این کشور را بررسی می کرد، از این شورا حمایت نمود؛ اما به محض آن که فشارهای این نهاد بر روی رژیم اشغالگر قدس آغاز شد، به دستور ترامپ، ایالات متحده از این شورا خارج و به شدت به آن حمله کرد. شورای حقوق بشر سازمان ملل متحد یکی از نهادهای سازمان ملل و از ارکان فرعی مجمع عمومی است که وظیفه آن اعلام موارد نقض حقوق بشر می‌باشد. این شورا هم‌زمان با انحلال نهاد پیشین خود یعنی کمیسیون حقوق بشر سازمان ملل متحد در 15 مارس 2006 ایجاد شده است. بی تابی آمریکا نسبت به تصمیمات شورای حقوق بشر به ویژه علیه اقدامات رژیم صهیونیستی آشکارا بیانگر همدستی این دولت در قتل عام غیرنظامیان و کودکان بی پناه فلسطینی است.

خارج شدن آمریکا از این شورا، افزون بر مرگ جورج فلوید شهروند سیاهپوست آمریکایی و در میانه شعله های خشم جهانیان، لکه ننگین دیگری بر دامن دولتمردان آمریکاست که معنایی جز تمایل برای ترویج نژادپرستی و تبعیض نژادی، بی توجهی به حقوق رنگین پوستان و قربانی کردن قوانین بین الملل و حقوق بشر از سوی رئیس دولت آمریکا ندارد.

 قطع بودجه آژانس امدادرسانی و کاریابی آوارگان فلسطین (UNRWA)

آژانس امدادرسانی و کاریابی برای آوارگان فلسطینی در خاور نزدیک (انروا) در سال 1949 میلادی از سوی سازمان ملل ایجاد شد. هدف از تاسیس آن امداد رسانی و تأمین تسهیلات و کمک‌های انسانی برای حمایت بیش از 5 میلیون پناهنده ثبت شده فلسطینی است؛ یعنی همان پناهندگانی که طی جنگ 1948 فلسطین و همچنین جنگ شش روزه 1967 همراه با فرزندان خود از خانه و کاشانه خویش رانده شدند. اقدام دولت آمریکا در قطع بودجه «انروا» در شهریور 1397 تصویرگر جنایت دیگری از ترامپ علیه ملت مظلوم فلسطین و تجاوز آشکار به حقوق آوارگان فلسطینی است.

7- خروج از پیمان نفتا

تلاش توقف ناپذیر ترامپ برای خروج آمریکا از پیمان هایی که به اصطلاح وی منافع آنان را تامین نمی کرد به همین موارد مختوم نشد. رئیس جمهوری آمریکا در آذرماه 97 در اقدامی دیگر، پس از شرکت در نشستی با سران کشورهای گروه 20 (G20) که در بوئنوس آیرس پایتخت آرژانتین برگزار شد، خروج واشنگتن را از «پیمان تجارت آزاد آمریکایی شمالی» موسوم به (نفتا) اعلام کرد.

«قرارداد تجارت آزاد آمریکای شمالی» موسوم به «نفتا» قراردادی است که بر طبق آن، سه کشور کانادا، آمریکا و مکزیک، مرزهای تجاری خود را به روی یکدیگر می گشایند. این قرارداد که در سال 1988 مابین دو دولت آمریکا و کانادا بسته شده است، در سال 1992، مکزیک را نیز به خود پذیرفت.

8- خروج از پیمان منع موشک های هسته ای میان‌برد (INF)

در ادامه نقض پیمان ها و اقدامات یکجانبه رئیس جمهور آمریکا، ترامپ 11 مرداد 1398 به طور رسمی اعلام کرد که از پیمان منع موشک های هسته ای میان‌برد (INF) با روسیه خارج شد؛ این اقدام در حالی صورت گرفت که بسیاری از کشورها و چهره‌های بین‌المللی به بازگشت مسابقه تسلیحاتی هشدار دادند.

پیمان منع موشک‌های هسته‌ای میان‌برد که یکی از مهمترین معاهدات خلع سلاح هسته‌ای در جهان بود در سال 1987 میان میخائیل گورباچف، آخرین رهبر شوروی سابق و رونالد ریگان، رئیس‌جمهوری وقت آمریکا امضا شد که بر اساس آن دو طرف متعهد شدند تولید و استقرار موشک‌های کروز یا بالستیک زمینی با برد بین 500 تا 5500 کیلومتر خودداری کنند. بهانه خروج ترامپ از آن نیز همانند پیمان آسمان‌های باز، نقض آن توسط روسیه عنوان شد.

 9- خروج از پیمان آسمان باز 

آمریکا در حالی با خروج دومینوی خود از سازمان های بین المللی و همچنین معاهدات بین المللی، در حال بر هم زدن صلح و امنیت جهانی و نظم و همبستگی بین المللی است که روز یکم خردادماه سال جاری مدعی شد که در واکنش به اقدامات روسیه، از پیمان آسمان‌های باز خارج می‌شود. معاهده آسمان‌های باز توافقنامه‌ای بین 34 کشور جهان است که سال 2002 به امضا رسید و به اجازه پرواز هواپیماهای تجسسی بر فراز مناطق کشورهای عضو این معاهده ارتباط می‌یابد. گفته می‌شود این پیمان، یکی از بزرگ‌ترین تلاش‌های بین‌المللی برای هرچه شفاف‌تر کردن فعالیت‌های نظامی است.

بنظر می‌رسد آمریکا با این اقدام خود در جهت فروپاشی سازوکار بین‌المللی کنترل تسلیحات، در مسیری گام برمی‌دارد که به دنبال آن جهان نیز ناخواسته وارد رقابت تسلیحاتی جدیدی خواهد شد؛ هرچند که هنوز رقابت اصلی بر سر ساخت و استقرار موشک‌های هسته ای بیشتری آغاز نشده است چرا که حداقل تا سال 2021 روسیه و آمریکا در پیمانی با نام استارت 2 قرار دارند که طبق آن باید تسلیحات هسته ای خود را محدود و کنترل کنند؛ هر چند که پیش بینی می شود گام بعدی ترامپ در این زمینه تمدید نشدن پیمان استارت است که تاکنون دو بار تمدید شده و اعتبار آن سال آینده میلادی به پایان می‌رسد؛ چرا که با رویه ای که ترامپ تاکنون دنبال کرده است بعید نیست پس از ریاست جمهوری دوباره وی در آمریکا، همه دستاوردهایی که جهان در خصوص کنترل تسلیحات تهاجمی بدست آورده یکی پس از دیگری از بین برود.

 10- تهدید به تحریم دیوان بین المللی کیفری (ICC)

دیوان بین المللی کیفری در سال 1998 میلادی با تصویب اساسنامه رم برای مقابله با بی کیفرمانی و نقض حقوق بشردوستانه سران دولت ها در مخاصمات مسلحانه بین المللی و غیربین المللی (داخلی) با تکیه بر تجارب تلخ نسل کشی های گسترده رواندا، بوسنی هرزه گوین، سودان و... تاسیس شد تا شب های آرام مرتکبان جنایت جنگی، جنایت علیه بشریت و نسل کشی را به کابوسی تلخ مبدل سازد. تصمیم به تحریم این نهاد از سوی ترامپ معادل حمایت از جنایات بشری، جنگی، نسل کشی و تجاوز است.

11- خروج از سازمان جهانی بهداشت (WHO)

در روزهای اخیر شاهد یک خروج دیگر از سوی دولت ترامپ بودیم و آن خروج از سازمان جهانی بهداشت بود. ترامپ نهم خرداد سال جاری در نشست خبری با اعلام خروج رسمی آمریکا از سازمان جهانی بهداشت با متهم کردن این سازمان به جانبداری از چین، گفت: از آنجا که آن ها نتوانسته‌اند اصلاحات لازم را انجام دهند، ما امروز روابط خود با سازمان جهانی بهداشت را پایان خواهیم داد. ترک سازمان جهانی بهداشت در بحبوحه شیوع بحران کرونا حتی نزدیکترین متحدان آمریکا را به انتقاد واداشت.

سازمان جهانی بهداشت یکی از آژانس های تخصصی سازمان ملل متحد است که با هدف حل معضلات کلان بهداشتی در سطح جهان، تعیین روش های بهداشتی و استانداردهای مربوط به تشخیص بیماری ها (از جمله بیماری همه گیر کووید 19)، تعیین ضوابط مربوط به فراورده های بیولوژیکی و داروها، افزایش سطح سلامت عمومی، کاهش مرگ و میر در دنیا و رشد آگاهی بهداشتی در سطح جهانی تاسیس شد.  نگاه سیاسی ترامپ به این سازمان و متهم کردن آن حاکی از بی تدبیری آمریکا و تلاش برای کمرنگ کردن همکاریهای بین المللی است؛ تمایل افسارگسیخته آمریکا به فردگرایی، ثمره ای جز انزوای خود آمریکا به دنبال نخواهد داشت. خروج آمریکا از پیمان‌ها و توافق‌های بین‌المللی اتفاقی است که پیش تر هم بارها رخ داده، اما این بار یک تفاوت اساسی داشت؛ این خروج از سر ناگزیری در بحران های داخلی فزاینده بود و در آن خبری از ژست مغرور و هژمونیک پوشالی آمریکایی نبود.

ناکامی ترامپ در مدیریت بحران همه‌گیری کرونا که به روایت رسانه‌های امریکایی و نظرسنجی‌ها، به شدت بر پایگاه مردمی رئیس جمهوری امریکا تأثیر گذاشته، بحران دنباله‌دار قتل جورج فلوید و خرمن نظامی هژمونیک که در آتش خشم مردمی از سیاست‌های نژادپرستانه رئیس‌جمهورش می‌سوزد و رسوایی‌های پی در پی که جدیدترین آن در کتاب جنگ‌طلب‌ترین عضو برکنار شده دولت ترامپ یعنی جان بولتون آمده تا ترامپ را رئیس‌جمهوری اشتباهی و کوچک در جایگاهی بزرگ بخواند و او را عملا پادشاهی برهنه به تصویر بکشد که کودکان هم تمسخرش می‌کنند.

دولت ترامپ در برابر واقعیت ناگزیری قرار گرفته است که ناچار شده عملا اذعان کند قادر به پرداخت هزینه‌های عضویت در سازمان‌های بین‌المللی نیست و ترجیح می‌دهد به جای کمک مقرر به سازمان جهانی بهداشت (به مبلغ 116 میلیون دلار) به وضعیت خودتحریمی خودش پایان دهد. قدر مسلم این است که خروج از سازمان بهداشت جهانی مانند همه خروج‌های دیگر از موضع قدرت و غرور امریکایی نیست.

فهرست بلند بالای پیمان شکنی های ترامپ، آنقدر طولانی است که باعث شده است تردیدهای بسیاری در مورد سیاست های او، در میان سایر سیاستمداران و رهبران جهان شکل بگیرد؛ از این رو کمتر رهبر سیاسی در جهان امروز به این مرد عهد شکن اعتماد دارد.

به رغم تاکیدات اسناد بین المللی متعدد مبنی بر لزوم حفظ همکاری بین المللی میان دولت ها از جمله قطعنامه 2625 مجمع عمومی سازمان ملل متحد تحت عنوان اعلامیه مربوط به اصول حقوق بین الملل ناظر به روابط دوستانه و همکاری میان دولت ها مطابق منشور مصوب 24 اکتبر 1970 میلادی، که کشورها را فارغ از تفاوت های موجود میان نظام فرهنگی، سیاسی و اجتماعی آنها به حفظ صلح و امنیت بین المللی و همچنین تسهیل ثبات اقتصادی بین المللی و رفاه همگانی به همکاری وفق مقررات منشور فراخوانده، اقدامات یکجانبه ایالات متحده آمریکا در خروج از سازمانها و معاهدات بینالمللی کاملا بر خلاف تعهد دولت ها وفق منشور مبنی بر همکاری در جهت حل و فصل مشکلات و مسائل بین المللی است.

بدون تردید جامعه بین المللی نباید اقدامات جنایتکارانه آمریکا را به نظاره بنشیند به ویژه اینکه اگر ترامپ بار دیگر در انتخابات 2020 موفق به تصاحب دوباره قدرت شود و بداند جامعه جهانی اراده ای برای ایستادن دربرابر یکجانبه گرایی های او ندارد، ماشین قانون گریزی ها و عهدشکنی هایش را این بار با سرعتی دیوانه وار تر به پیش خواهد ران.

تنبیه دولت متخلف در چارچوب مقررات سازمان ملل متحد و جلوگیری از نقض های سیستماتیک حقوق بشر در آمریکا در چارچوب مسئولیت حمایت، کمترین اقدامی است که باید نسبت به دولت آمریکا مورد اجماع و وفاق جهانی قرار گیرد.

• حقوق بین الملل
• دونالد ترامپ
• حقوق بشر آمریکایی