تقویت دیپلماسی منطقهای و همکاری چندجانبه؛ روایت یکسال سیاست خارجی ایران

در یکسال گذشته، وزیر امور خارجه با انجام دهها سفر خارجی، برقراری تماس دیپلماتیک، شرکت در نشستهای بینالمللی و گفتوگو با رسانههای جهان، دیپلماسی ایران را در سطحی پویا و متوازن پیش برد.
باشگاه خبرنگاران جوان - در نخستین سال تصدی سیدعباس عراقچی بر وزارت امور خارجه، دستگاه دیپلماسی جمهوری اسلامی ایران یکی از پرتحرکترین و پویاترین دورههای خود را تجربه کرد؛ دورهای که با تمرکز بر سیاست همسایگی، احیای دیپلماسی منطقهای و بازتعریف نقش ایران در ترتیبات امنیتی و سیاسی جهان، تلاش شد تصویر تازهای از ظرفیتهای سیاست خارجی کشور ارائه شود. این دوره با اولویتبخشی به روابط با همسایگان، توجه به همکاریهای چندجانبه و بازگشت به نقشآفرینی فعال در سازمانهای بینالمللی، گامهایی در جهت کاهش تنشهای منطقهای و ارتقای جایگاه ایران در نظام بینالملل برداشت.
وزیر امور خارجه در این مدت، با بیش از 58 همتای خارجی دیدار و گفتوگو کرد، 53 سفر خارجی به 28 کشور انجام داد، در 35 نشست و اجلاس منطقهای و بینالمللی شرکت جست و بیش از 140 تماس تلفنی با وزرای خارجه دیگر کشورها برقرار نمود. دامنه این فعالیتها از گفتوگوهای فشرده با همسایگان و قدرتهای آسیایی همچون چین، روسیه، ترکیه و عربستان تا تعامل با کشورهای اروپایی و آفریقایی را در بر میگرفت. از منظر آماری، سال نخست وزارت عراقچی را میتوان دورهای کمنظیر از نظر گستردگی، تنوع و عمق تعاملات دیپلماتیک دانست.
افزون بر دیپلماسی رسمی، دستگاه سیاست خارجی در این دوره کوشید با بهرهگیری از ابزارهای دیپلماسی عمومی و رسانهای، روایت ایران از تحولات منطقهای و جهانی را در سطح افکار عمومی بینالمللی تبیین کند. انجام دهها مصاحبه و یادداشت در رسانههای معتبر خارجی، گفتوگوهای زنده و برنامههای تحلیلی در رسانههای داخلی، برگزاری منظم نشستهای سخنگویی و ارسال مکاتبات رسمی به دبیران کل سازمانهای بینالمللی، نشاندهنده تلاش وزارت امور خارجه برای پیوند زدن میان دیپلماسی رسمی و دیپلماسی عمومی در راستای ارتقای منافع ملی و تثبیت جایگاه ایران در عرصه جهانی است.
بازگشت به وزارت امور خارجه
متعاقب برگزاری جلسه بررسی صلاحیت وزرای پیشنهادی رئیس دولت چهاردم و کسب رای اعتماد بالای نمایندگان، سیدعباس عراقچی عصر روز چهارشنبه، 31 مردادماه سال 1403 به جایی که به آن تعلق داشت، یعنی وزارت امور خارجه بازگشت. عراقچی که با پایان دوران تصدی سمت معاونت سیاسی وزارت امور خارجه در دولت دوازدهم، در مهر 1400، با حکم کمال خرازی، رییس شورای راهبردی روابط خارجی، به سمت دبیری این شورا منصوب شده بود، این بار در قامت وزیر امور خارجه دولت چهاردهم وارد ساختمان شماره یک مجموعه باغ ملی شد.
وزیر امور خارجه در بدو ورود در محل یادمان شهدای وزارت امور خارجه حاضر شد و ضمن ادای احترام به مقام شامخ شهیدان و قرائت فاتحه، با آرمانهای بلند شهیدان تجدید میثاق کرد و پس از آن نخستین جلسه شورای معاونین به ریاست عراقچی تشکیل شد.
دیپلماسی چهرهبهچهره در ماموریتهای فشرده
عراقچی، در روزهای پایانی شهریورماه و پیش از حضور رئیس جمهور در هفتاد و نهمین نشست مجمع عمومی سازمان ملل متحد، عازم نیویورک شد تا «سیاست خارجی فراگیر، فعال و اثرگذار» را بصورت رسمی در مقر سازمان ملل متحد، کلید بزند. بخش مهم این سفر متمرکز بر آن بخشی از برنامه وزیر امور خارجه جدید بود که در آن از با عنوان «تعامل عزتمندانه، کارکردگرا و فرصتمحور با اروپا از موضع برابر و برمبنای احترام متقابل» یاد کرده بود. حضور عراقچی در نیویورک که در پایان هفته نخست مهرماه با نزدیک به 50 دیدار اعم از کشورهای همسایه و اروپایی و دیگر کشورهای جهان و نیز شخصیتهای بین المللی، به پایان رسید، شامل برخی همتایان اروپایی وزیر امور خارجه از جمله با دیوید لمی، وزیر خارجه انگلستان، آنالنا بائربوک، وزیر خارجه آلمان و همچنین جوزپ بوررل، نماینده عالی اتحادیه اروپا در امور امنیتی و سیاست خارجی بود.
با انتشار خبر ترور سیدحسن نصرالله، دبیرکل شهید حزب الله لبنان در 5 مهرماه که با حضور وزیر امور خارجه ایران در نیویورک همزمان شد، عراقچی بخش مهمی از سه روز پایانی سفر خود در مقر سازمان ملل متحد را به پیگیری و رایزنی پیرامون این موضوع اختصاص داد؛ عراقچی در پیام درخواست تشکیل نشست اضطراری سازمان همکاری اسلامی، نوشت: «این اولین بار نیست که رژیم صهیونیستی رهبران و فرماندهان حزبالله را به شهادت میرساند، ولی شجره طیبه مقاومت از حیات و رشد باز نمیایستد.» وزیر امور خارجه همچنین در دیداری فوری با حسین ابراهیم طه دبیرکل سازمان همکاری اسلامی در نیویورک حمله روز جمعه رژیم صهیونیستی به مناطق پرازدحام بیروت با استفاده از بمبهای بزرگ سنگرشکن را مصداق بارز جنایت علیه بشریت خواند و با اشاره به ترور ناجوانمردانه سیدحسن نصرالله، بر مسئولیت کشورهای اسلامی و بهویژه سازمان همکاری اسلامی تاکید و خواستار برگزاری فوری نشست اضطراری سران سازمان همکاری اسلامی شد.
وزیر امور خارجه در سفری فشرده به مقر اروپایی سازمان ملل متحد در ژنو، سوئیس، که در اسفندماه سال گذشته انجام شد، ضمن سخنرانی در شورای حقوق بشر و کنفرانس خلع سلاح ملل متحد، با آنتونیو گوترش، دبیرکل سازمان ملل، فولکر تورک، کمیسر حقوق بشر سازمان ملل متحد و برخی همتایان خود از جمله وزرای خارجه کوبا، ونزوئلا، بحرین، کویت، ارمنستان و اندونزی دیدار و گفتوگو کرد.
در طول این یکسال، وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران با 58 وزیر خارجه از کشورهای مختلف دیدار داشته است که برخی از این دیدارها بیش از یک بار تکرار شدهاند؛ از جمله با وزرای خارجه کشورهای ترکیه (9 مرتبه)، عمان (10 مرتبه)، چین (7 مرتبه)، روسیه (7 مرتبه)، عربستان سعودی (7 مرتبه) و پاکستان (8 مرتبه). تنوع جغرافیایی این دیدارها، از اروپا تا آمریکای لاتین، و از آسیای مرکزی تا خاورمیانه، حکایت از رویکرد متوازن و جهاننگر وزارت خارجه در این دوره دارد.
همچنین طی این مدت، وزیر خارجه ایران با 103 مقام عالیرتبه خارجی شامل رؤسای جمهور، نخستوزیران، دبیران کل سازمانهای بینالمللی، ولیعهدها، وزرا، شخصیتهای سیاسی، نظامی و فرهنگی دیدار و گفتوگو کرد. دیدار با رؤسای جمهور روسیه، چین، سوریه، مصر، لبنان، پاکستان و هند تنها بخشی از تلاشها برای تقویت روابط دوجانبه و هماهنگی در موضوعات منطقهای است. همچنین دیدارهای مکرر با دبیرکل سازمان ملل متحد، مدیرکل آژانس بینالمللی انرژی اتمی و سایر سازمانهای بینالمللی از نقش فعال ایران در عرصههای چندجانبه حکایت دارد.
53 سفر خارجی در یکسال؛ دیپلماسی فعال عراقچی در 28 کشور
در فاصله مرداد 1403 تا مرداد 1404، سیدعباس عراقچی، وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران، در چارچوب سیاست خارجی فعال و منطقهمحور دولت سیزدهم، در مجموع 53 سفر خارجی به 28 کشور جهان انجام داده است. این سفرها که بهصورت دوجانبه، منطقهای و چندجانبه انجام شدهاند، بازتابی از رویکرد متوازن، چندقطبی و هدفمحور جمهوری اسلامی ایران در عرصه روابط خارجی به شمار میآیند. وزیر امور خارجه در طول این مدت، با مقامات ارشد سیاسی و دیپلماتیک کشورهای مختلف دیدار و گفتوگو کرده و در نشستها و مجامع بینالمللی حضوری فعال داشته است.
بر پایه اطلاعات رسمی، وزیر امور خارجه در طول این بازه زمانی، به کشورهای زیر سفر کرده است:
کشورهای عربی و منطقهای: عمان (6 مرتبه)، قطر (4 مرتبه)، عربستان سعودی (3 مرتبه)، مصر (3 مرتبه)، امارات (2 مرتبه)، سوریه (2 مرتبه)، عراق (2 مرتبه)، لبنان (2 مرتبه)، اردن، بحرین، کویت، الجزایر
کشورهای غربی و اروپایی: آمریکا، ایتالیا (2 مرتبه)، پرتغال (2 مرتبه)، سوئیس (2 مرتبه)، هلند، نروژ
کشورهای آسیایی و همسایه: چین (3 مرتبه)، ترکیه (3 مرتبه)، روسیه (2 مرتبه)، پاکستان (2 مرتبه)، افغانستان، هند، تاجیکستان، ترکمنستان، ارمنستان، برزیل
تکرار سفرها به برخی کشورها، از جمله عمان، چین، قطر، ترکیه و عربستان، حاکی از جایگاه ویژه این کشورها در محورهای راهبردی سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران است.
سفرهای خارجی سیدعباس عراقچی در یکسال اخیر، همسو با اولویتهای اعلامشده وزارت امور خارجه، بر چند محور کلیدی تداوم رایزنیها در موضوع پرونده هستهای و گفتوگو با کشورهای درگیر در این پرونده، از جمله چین، روسیه، کشورهای اروپایی و عمان بهعنوان میانجی؛ تقویت روابط دوجانبه با کشورهای عربی منطقه و تلاش برای تثبیت فضای تنشزدایی در خلیج فارس و جهان عرب؛ حضور در مجامع بینالمللی از جمله سازمان ملل، نشست سران گروه D-8، شورای حقوق بشر سازمان ملل، سازمان همکاری اسلامی (OIC)، و نشست IORA؛ پیگیری پروندههای منطقهای شامل تحولات فلسطین، جنگ غزه، وضعیت یمن، قفقاز، و موضوعات مرتبط با افغانستان و عراق و گسترش همکاریهای اقتصادی، تجاری و ترانزیتی بهویژه با کشورهای همسایه و شرکای استراتژیک آسیا و آمریکای لاتین، متمرکز بوده است.
143 تماس در یکسال؛ دیپلماسی تلفنی عراقچی در لحظات حساس بینالمللی
در کنار 53 سفر خارجی که سیدعباس عراقچی، وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران، در یکسال گذشته انجام داده است، دیپلماسی تلفنی نیز بهعنوان یکی از ابزارهای کلیدی در پیگیری سیاست خارجی کشور، با قدرت ادامه یافته است. براساس اطلاعات رسمی، عراقچی در فاصله مرداد 1403 تا مرداد 1404، 143 تماس تلفنی با وزرای خارجه 57 کشور جهان برقرار کرده است؛ تماسهایی که بسیاری از آنها در لحظات حساس بحرانهای منطقهای و در چارچوب تنظیم، تبیین و تثبیت مواضع جمهوری اسلامی ایران در سطح بینالمللی صورت گرفتهاند.
از جمله این تماسها میتوان به 16 تماس با وزیر امور خارجه مصر که عمدتاً در ارتباط با تحولات فلسطین، غزه، و تلاشها برای نقشآفرینی مشترک در روندهای منطقهای انجام شدهاند؛ 8 تماس با وزرای خارجه بریتانیا، پاکستان و عربستان سعودی (هرکدام بهصورت جداگانه) که تماس با لندن عمدتا به دلیل موضوعات مرتبط با پرونده هستهای و مسائل کنسولی، تماس با اسلامآباد پیرامون تحولات مرزی، تحرکات هند و بحران افغانستان و تماس با ریاض در راستای تثبیت روند تنشزدایی و بررسی مسائل امنیتی خلیج فارس صورت گرفته است، اشاره کرد. عراقچی همچنین ارتباطاعات مستمری با از جمله وزرای خارجه چین، روسیه، قطر، عمان، عراق، آلمان، فرانسه، ایتالیا، سوئیس، نروژ، ارمنستان، هند و ژاپن در طول یکسال اخیر داشته است.
تماسهای عراقچی در جریان جنگ 12 روزه نیز بخش قابل توجهی از دیپلماسی تلفنی وزیر امور خارجه را به خود اختصاص داده است؛ عراقچی تنها در فاصله 12 روز بحران، بیش از 30 تماس تلفنی با وزرای خارجه و مقامات عالیرتبه 20 کشور منطقه و جهان برقرار کرده است؛ تماسهایی که اغلب در لحظات حساس و در پاسخ به تحولات میدانی، اقدامات رژیم صهیونیستی و تحرکات دیپلماتیک طرفهای غربی انجام شدهاند.
از نخستین ساعات آغاز جنگ، وزیر امور خارجه با همتایان خود در کشورهای عربی، بهویژه مصر، عمان، قطر، عربستان سعودی، سوریه، لبنان و عراق تماسهایی هدفمند برقرار کرد. محور این رایزنیها شامل تلاش برای شکلگیری جبهه واحد اسلامی علیه تجاوزات رژیم صهیونیستی، هماهنگی در صدور بیانیه مشترک کشورهای عربی و اسلامی در حمایت از ایران، اطلاعرسانی از مواضع و خطوط قرمز ایران در قبال حملات و پیامدهای آن بود که تماسهای مکرر با وزیر خارجه مصر (5 تماس طی 12 روز) بهعنوان یکی از بازیگران کلیدی در محور عربی، نقش مهمی در هماهنگسازی واکنشها ایفا کرد.
حضور در 35 نشست بینالمللی؛ نمایشی از دیپلماسی فعال و کلاننگر
در طول یکسال گذشته، سیدعباس عراقچی، وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران، در 35 نشست و کنفرانس بینالمللی شرکت کرده است؛ حضوری که بازتابدهنده رویکرد فعال و چندجانبهگرای سیاست خارجی دولت در مواجهه با بحرانهای منطقهای و بینالمللی محسوب میشود. این نشستها از مجمع عمومی سازمان ملل گرفته تا مذاکرات سهجانبه با قدرتهای شرقی، نمایانگر تلاش ایران برای ایفای نقش مؤثرتر در معادلات جهانی، کاهش فشارهای بینالمللی، و تثبیت جایگاه منطقهای کشور بوده است.
عراقچی نخستین بار در مهر 1403، در مجمع عمومی سازمان ملل در نیویورک حضور یافت؛ جایی که ضمن تشریح مواضع جمهوری اسلامی ایران درباره تحولات خاورمیانه، روند مذاکرات هستهای، و موضوعات حقوق بشری، دیدارهای متعددی نیز با وزرای خارجه کشورهای مختلف داشت. پس از آن، در اسفندماه 1403، در نشست شورای حقوق بشر سازمان ملل نیز شرکت کرد؛ نشستی که به بررسی وضعیت نگرانکننده در غزه، یمن و موضوع استفاده ابزاری از حقوق بشر اختصاص داشت. وزیر امور خارجه ایران در ادامه دیپلماسی منطقهای، در دیماه 1403 و فروردینماه 1404 در قالب روند آستانه، در نشستهای سهجانبه ایران، روسیه و ترکیه شرکت کرد که محور اصلی آن تحولات سوریه، مقابله با تجزیهطلبی و هماهنگی امنیتی در مرزهای شمالی کشور بود.
در تیرماه 1404، عراقچی در اجلاس سازمان همکاری شانگهای (SCO) در تیانجین چین حاضر شد؛ اجلاسی که در حاشیه آن، دیدار سهجانبه با مقامات روسیه و چین برگزار شد و مسائل مرتبط با احیای برجام، مقابله با تحریمهای غرب و ارتقای سطح همکاریهای اقتصادی و دفاعی مورد بررسی قرار گرفت. همچنین، در حاشیه نشست کشورهای عضو بریکس، وزیر امور خارجه ایران تلاش کرد حمایت چین و روسیه را در دوران تنش با غرب به دست آورد. در همان بازه زمانی، عراقچی در نشست سازمان همکاری اسلامی در ریاض نیز شرکت کرد و با وزرای خارجه کشورهای عربی درباره جنایات اخیر رژیم صهیونیستی در فلسطین گفتوگو کرد.
در کنار این نشستها، وی در خرداد و تیر 1404 در نشست سازمان همکاری اقتصادی (اکو) با هدف توسعه همکاریهای اقتصادی و ترانزیتی با کشورهای آسیای میانه شرکت کرد و در مهرماه همان سال نیز در چارچوب ابتکار 3+3 قفقاز، با حضور مقامات ترکیه، روسیه، ارمنستان، آذربایجان و گرجستان، به بررسی راهکارهای حلوفصل منازعات مرزی و توسعه همکاری منطقهای پرداخت. همزمان، پنج دور مذاکره غیرمستقیم با آمریکا در فروردین و اردیبهشت 1404 در مسقط و رم انجام شد؛ مذاکراتی که با میانجیگری عمان و مشورت با اتحادیه اروپا، به دنبال حل و فصل پرونده هستهای و رفع تحریمها بود.
حضور و سخنرانی در نشست شورای حقوق بشر سازمان ملل متحد در ژنو و در میانه جنگ ایران و اسرائیل، یکی از نقاط عطف دیپلماسی جمهوری اسلامی ایران در طول جنگ تحمیلی 12 روزه بود؛ عراقچی در ابتدای سخنرانی خود در این نشست گفت: «من عباس عراقچی، وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران هستم؛ کشوری صلحدوست که وارث یکی از کهنترین تمدنهای بشری است و سهمی ارزنده در اعتلای تمدن، فرهنگ و اخلاق انسانی داشته است. امروز، این ملت با جمعیتی بالغ بر یکصد میلیون نفر، هدف اقدام آشکار تجاوزکارانهای از سوی رژیمی قرار گرفته است که طی دو سال گذشته، جنایتی هولناک و سازمانیافته را در سرزمین فلسطین مرتکب شده و همزمان، بخشهایی از سرزمینهای کشورهای همسایه را نیز در اشغال خود نگه داشته است.» وزیر امور خارجه کشورمان در این سخنرانی خود را «فردی که تمام عمر خود را وقف گفتوگو و دیپلماسی کرده است، اما در عین حال، رزمندهای است که در جنگ تحمیلی رژیم صدام حضور داشته و میداند چگونه باید از سرزمین مادریاش دفاع کند» معرفی کرد.
دیپلماسی در قاب رسانه؛ روایت عراقچی از سیاست خارجی ایران در گفتوگو با جهان
در کنار تحرکات دیپلماتیک گسترده، حضور فعال رسانهای سیدعباس عراقچی، وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران نیز به یکی از مؤلفههای کلیدی در سیاست خارجی سال گذشته بدل شد. عراقچی در طول این دوره نه تنها در سطح مذاکرات رسمی و دیپلماسی عمومی فعال بود، بلکه در حوزه رسانهای نیز حضوری پررنگ داشت تا مواضع ایران را بهطور مستقیم و شفاف برای افکار عمومی داخلی و خارجی تبیین کند.
وی در این مدت با طیفی متنوع از رسانههای بینالمللی از جمله فایننشال تایمز، الجزیره، فاکسنیوز، راشاتودی، شبکه چینی سیجیتیان و خبرگزاری کیودوی ژاپن گفتوگو کرد. این مصاحبهها که در برهههای حساس، نظیر پس از حملات رژیم صهیونیستی به غزه، روند مذاکرات غیرمستقیم با آمریکا یا نشستهای سازمان ملل انجام شد، با هدف اقناع افکار عمومی جهانی و ارائه روایت ایران از تحولات منطقهای صورت گرفت. عراقچی در این گفتوگوها، خطوط قرمز سیاست خارجی جمهوری اسلامی را تشریح کرد و تلاش کرد فضای رسانهای جهانی را در برابر روایتهای یکجانبه غربی متوازن سازد.
در سطح رسانههای داخلی نیز حضور وزیر امور خارجه چشمگیر بود. وی پنج نوبت با خبرگزاری جمهوری اسلامی (ایرنا) گفتوگو کرد که در آنها به تشریح راهبردهای دیپلماتیک کشور، روند مذاکرات منطقهای و تحولات در سیاست بینالملل پرداخت. همچنین، در 12 برنامه تلویزیونی و گفتوگوی زنده از طریق صداوسیما شرکت کرد؛ حضوری که عمدتاً با هدف اطلاعرسانی مستقیم به شهروندان و تبیین سیاستها در برابر فشارها و تحولات بینالمللی صورت گرفت.
علاوه بر مصاحبهها، وزیر امور خارجه در قالب یادداشتهایی در رسانههای داخلی و خارجی نیز فعال بود. این یادداشتها عمدتاً در مقاطع کلیدی همچون آغاز جنگ غزه، نشست مجمع عمومی سازمان ملل یا مذاکرات احیای برجام منتشر شدند و بهطور خاص به تحلیل وضعیت منطقه، نقد عملکرد قدرتهای غربی، و دفاع از مواضع جمهوری اسلامی پرداختند.
روایت رسمی جمهوری اسلامی؛ 32 نشست خبری برای پاسخ به تحولات جهانی
در کنار دیپلماسی رسمی، سخنگوی وزارت امور خارجه نیز در طول یکسال گذشته نقشی مؤثر در تبیین مواضع جمهوری اسلامی ایران ایفا کرد. طی این دوره، 32 نشست خبری با حضور سخنگوی دستگاه دیپلماسی برگزار شد که در آنها به صورت منظم و شفاف به پرسشهای رسانهها درباره تحولات روز منطقهای و جهانی پاسخ داده شد. این نشستها، که اغلب در بازههای هفتگی یا در پی رخدادهای مهم بینالمللی برگزار میشدند، محملی برای اعلام مواضع رسمی کشور، پاسخ به اتهامات یا فضاسازیهای رسانهای، و نیز روشنگری درباره اقدامات و اهداف سیاست خارجی جمهوری اسلامی بودند.
در این نشستها، سخنگوی وزارت خارجه به موضوعاتی، چون روند مذاکرات منطقهای، تحولات فلسطین، روابط با همسایگان، پاسخ به مواضع کشورهای غربی، و همچنین موضوعات خاص همچون تحولات قفقاز، حملات اسرائیل، و وضعیت اتباع ایرانی در خارج از کشور پرداخت. همچنین، این نشستها بستر مهمی برای تعامل با رسانههای داخلی و بینالمللی محسوب میشدند تا روایت رسمی جمهوری اسلامی ایران مستقیماً و بدون واسطه به مخاطبان منتقل شود.
این سطح از ارتباط منظم با رسانهها، نشان از سیاست اطلاعرسانی شفاف در وزارت امور خارجه دارد که تلاش کرده با اتکا به سازوکار نشستهای خبری، پیوند بین سیاست رسمی و افکار عمومی را تقویت کرده و در برابر جنگ روایتها در عرصه بینالمللی، صدای ایران را پررنگتر به گوش جهانیان برساند.
منبع: ایرنا