فرصت‌طلبی تروئیکا پس از سقوط اسد
بعد از انتشار گزارش نیویورک تایمز در تاریخ ششم دسامبر (هجدهم آذر ماه) درباره جهش ایران برای تولید سوخت نزدیک به آستانه هسته ای، تحرکات آژانس بین‌المللی انرژی اتمی با محوریت تروئیکای اروپایی بار دیگر شدت گرفته و در ادعایی جدید نسبت به افزایش ظرفیت غنی سازی در ایران ابراز نگرانی کرده‌اند. نگرانی‌هایی که پس از تحولات سوریه، با هدف فشار بیشتر بر ایران در دستور کار قرار گرفته است.
سه کشور تروئیکای اروپایی که در ایجاد وضعیت فعلی کاملا نقش آفرین بوده‌اند، شامگاه دوشنبه مدعی شدند که «به شدت نگران» تسریع در افزایش ظرفیت غنی سازی اورانیوم در ایران هستند و از تهران خواستند اقدام به بازگردانی این اقدامات کند. این موضع تروئیکا با واکنش تهران روبه‌رو شد و سفیر و نماینده دائم جمهوری اسلامی ایران نزد سازمان ملل متحد در نامه به دبیرکل و رئیس شورای امنیت سازمان ملل متحد، اتهامات تروئیکای اروپا علیه ایران در خصوص قطعنامه 2231 و عدم پایبندی تهران به تعهدات خود ذیل برجام را رد کرد.
به گزارش «ایسنا»، «امیر‌سعید ایروانی»، در این نامه در پاسخ به مکاتبه مشترک مورخ 6 دسامبر 2024 نمایندگان دائم فرانسه، آلمان و بریتانیا (تروئیکا) به دبیرکل سازمان ملل متحد که در آن نامه، تروئیکا بار دیگر از نقض مداوم تعهدات خود چشم پوشی کرده و به طور بی اساس جمهوری اسلامی ایران را به عدم‌پایبندی به تعهدات خود تحت برجام و ادعای نقض قطعنامه 2231 شورای امنیت متهم کرده است اعلام کرد: «جمهوری اسلامی ایران به طور قاطع ادعاهای مطرح شده در نامه تروئیکا مبنی بر عدم‌پایبندی تهران به تعهدات خود ذیل برجام را رد می‌کند. هرگونه ادعا در مورد اجرای تعهدات ایران تحت برجام، هنگامی که خارج از چارچوب خروج کامل ایالات متحده مورد بحث قرار گیرد، اساسا اشتباه است.
چنین ادعایی تلاش های مداوم ایران برای حفظ توافق مزبور به‌رغم تحریکات و نقض های مداوم ایالات متحده و تروئیکا و اتحادیه اروپا را نادیده گرفته و آن را به ادعایی دلبخواهی و فاقد اعتبار تبدیل می‌کند.»
در شرایطی که تروئیکای اروپایی در راستای صدور قطعنامه علیه ایران در نشست فصلی شورای حکام در اوایل آذر ماه، ادعاهای جدیدی را در قالب یک بیانیه غیر‌الزام‌آور مطرح کرده‌اند، عصر روز دوشنبه رافائل گروسی، مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی طی یک تماس تلفنی با سید‌عباس عراقچی، وزیر امور خارجه ایران در خصوص آخرین وضعیت همکاری های ایران و آژانس در قالب موافقت‌نامه پادمان رایزنی کرد. در این گفت‌وگو، عراقچی ضمن انتقاد شدید از اقدامات غیرسازنده برخی اعضای شورای حکام که به ناکام ماندن تلاش های مدیرکل در سفر اخیر وی به تهران برای پیشرفت در مسیر حل مسائل پادمانی منجر شد، تاکید کرد: «جمهوری اسلامی ایران همان‌طور که در پاسخ قاطع به این قبیل اقدامات هیچ درنگی از خود نشان نداد، کماکان برای همکاری سازنده با آژانس در چارچوب تعریف‌شده فنی آمادگی و اراده دارد.»
گروسی نیز در این گفت وگو بر عزم آژانس برای تعامل جدی با کشورمان تاکید کرد و گفت: «در چارچوب وظایف و اختیارات خود با سایر طرف ها نیز برای ایجاد فضای مناسب در جهت حل مسائل موجود رایزنی هایی صورت داده و خواهد داد.»
بامداد جمعه دوم آذر ماه با وجود برخی اختلاف نظرها در شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، قطعنامه ضدایرانی تروئیکای اروپا با 19 رای موافق، 12 رای ممتنع و سه رای مخالف به تصویب رسید. هر چند بعد از آن شاهد از سر گرفتن گفت‌وگوها بین ایران و سه کشور اروپایی در ژنو بودیم و طرفین روز جمعه نهم آذر ماه گفت وگوهایی را در ژنو سوئیس انجام دادند که موارد بسیاری از مسائل هسته ای گرفته تا مسائل مربوط به منطقه را شامل می شد.
بعد از این مذاکرات هم نمایندگان تروئیکا و هم مذاکره کننده ارشد ایران تاکید کردند که طرف ها بر سر ادامه این رایزنی ها توافق کردند.
ابراز نگرانی کشورهای اروپایی در پی این مطرح می‌شود که گروسی جمعه گذشته به خبرگزاری فرانسه گفت که تصمیم ایران برای تسریع تولید اورانیوم غنی سازی‌شده، «پیامی واضح» در پاسخ به انتقادات اخیر این آژانس است. مدیرکل آژانس در این باره گفت: «این یک پیام است. این پیام واضحی است در پاسخ به آنچه احساس می‌کنند اعمال فشار است.»
روزنامه نیویورک تایمز 6 دسامبر در گزارشی به قلم دیوید سنگر از جهش ایران برای تولید سوخت نزدیک به آستانه هسته ای خبر داد و مدعی شد این اقدام می‌تواند با دو هدف صورت گیرد، اینکه ایران یا به دنبال از بین بردن بحران هسته ای چندساله با عبور از گریز هسته‌ای است یا اینکه ابزارهای چانه زنی خود را برای مذاکره با ایالات متحده افزایش می‌دهد.
این دوگانه پرسشی است که در شرایط کنونی بحث‌های مختلفی را که از قبل بین مخالفان و موافقان داشتن سلاح هسته‌ای در کشور وجود داشت مجددا در فضای تحولات سوریه و سقوط دولت بشار اسد به میان آورده است. آیا ایران که بازدارندگی منطقه‌ای خود را پس از ترور فرماندهان مقاومت با چالش مواجه می‌بیند، برای احیای بازدارندگی به مسیر دیگری متمایل خواهد شد؟
گروسی ماه گذشته با این امید به تهران سفر کرد که بتواند با ایران برای توقف تولید سوخت که این کشور را در آستانه تولید بمب قرار می‌دهد، به توافق برسد. اما پس از تصویب قطعنامه شورای حکام علیه ایران، تهران در پاسخ گفت که سریع تر از همیشه اورانیوم را غنی سازی خواهد کرد. گروسی در اظهارنظری گفت: «بازرسان ما در سایت ها حضور دارند و تایید می‌کنند که این روند واقعا آغاز شده است. اکنون بیش از هر زمان دیگری تعامل و دیپلماسی ضروری است.»
به زعم بسیاری از کارشناسان و ناظران، حل و فصل این موضوع بدون مذاکرات مستقیم یا غیرمستقیم از طریق ایجاد کانال با دولت ترامپ عملا به نتیجه نخواهد رسید و اگر هم به فرض به جایی ختم شود و زمینه به‌روزرسانی برجام را فراهم کند، شکننده خواهد بود و مجددا با تلاطم همراه خواهد شد.
در همین ارتباط طهمورث غلامی، پژوهشگر مسائل بین‌الملل به روزنامه «دنیای‌اقتصاد» گفت: «گفت و گوهای اخیر ژنو فعلا بی فایده و بی نتیجه است. چون در غیاب آمریکا و جنگ روسیه در اوکراین، کشورهای اروپایی الزامی برای حرکت رو به جلو ندارند و منفعتی برایشان مترتب نیست.»
از زمان گفت وگوهای ژنو در تاریخ نهم آذر ماه تا به امروز تحولی بی‌سابقه در منطقه رخ داده است. صبح روز یکشنبه هشتم دسامبر و با گذشت 10 روز از شروع پیشروی معارضین و مخالفان بشار اسد در سوریه، دولت اسد سقوط کرد و آنها دمشق را تصرف کردند. چند پرسش در فضای کنونی کلیدی است: آیا این رویداد بر گفت و گوهای ایران و تروئیکای اروپا یا آژانس اثرگذار خواهد بود؟ آیا در هفته‌های آینده پیش از آمدن ترامپ و شاید با سرعت بیشتر با استقرار ترامپ در کاخ سفید، غرب با همراهی اسرائیل و برخی کشورهای منطقه‌ای که پیشران اتفاقات اخیر در سوریه هستند، به سمت فشار منطقه‌ای بیشتر در عراق و یمن حرکت خواهند کرد؟
غلامی در این خصوص گفت: «سقوط دولت اسد در دمشق، بر موقعیت ایران ناخواسته اثرگذار است و نباید اثر آن را انکار کرد. اما درباره اثرگذاری آن هم نباید مبالغه کرد.» با این حال ارزیابی تهران می‌تواند با توجه به پروژه منطقه‌ای آمریکا و اسرائیل تغییر کند و مولفه‌های جدیدی را برای خنثی‌سازی این فرآیند اتخاذ کند که بتواند به احیای بازدارندگی منجر شود.