مروری بر چند مسأله نظامی در باره فتح خرمشهر
پس از اجرای سومین مرحله از عملیات بیت‌المقدس که فقط به انهدام بخشی از قوای ارتش عراق در شلمچه و حاشیه غربی نوار مرزی شمال این منطقه انجامید، فرماندهان عملیات به این نتیجه رسیدند ادامه عملیات با چند روز تأخیر اجرا شود.
به گزارش ایسنا، ت «اس» که در ادا عملیات‌های آزادزی ا ب ر ا و اا، ا و زی را در رو ود آورد. در پی وزی اان در ا ت و آزادزی، رادی در رو اد و رژ اق در د ااف تجزیه‌طلبانه‌اش در اان و اازی م ی ری ا م. آزادی ا ا ال آن روح و اان وارد ه د، ام و د و رت ام و وزی اان. ا رواد اد ت در دا اان و ای و ر ا و رژ اق را ی ه ر می‌آمد، ری بی‌ثبات د. با توجه به اینکه عملیات بیت‌المقدس از دهم اردیبهشت سال 1361 تا سوم خردادماه 1361 انجام شد، مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس بر آن شده است تا اتفاقات این رویداد بزرگ و مهم را به‌صورت روزبه‌روز از کتاب روزشمار جلد نوزدهم جنگ ایران و عراق با عنوان «آزادسازی خرمشهر» به‌صورت گزارش بیان کند.
دومین حمله نیروهای ایرانی در مرحله سوم با هدف تکمیل محاصره خرمشهر به نتیجه نرسید
در ادامه دومین شب از مرحله سوم عملیات که از ساعت 23:10 روز گذشته آغاز شد، باوجود دستور قرارگاه مرکزی کربلا به قرارگاه نصر مبنی‌بر آغاز حمله، به دلیل ناهماهنگی و آماده‌نبودن تعدادی از یگان‌های این قرارگاه مانند نصر2 (تیپ27 محمد رسول‌الله(ص) سپاه و تیپ2 پیاده لشکر21 ارتش) و نصر3 (تیپ31 عاشورای سپاه و تیپ3 پیاده لشکر21 ارتش) شروع عملیات قرارگاه نصر به تأخیر افتاد. باتوجه‌به این تأخیر، زمان باقیمانده از شب برای اجرای عملیات و تأمین هدف‌ها کافی نبود؛ زیرا تجربه‌های عملیاتی بیانگر آن بود که یگان‌های خودی که با استفاده از عامل تاریکی و غافلگیری در شب از توان رزمی مناسب برخوردارند، با شروع روز به علت دید و تیر دشمن قدرت عملیاتی‌شان کاهش یافته و بسیار آسیب‌پذیر می‌شوند و در مقابل، عراقی‌ها در روز بهتر از شب می‌جنگند و علاوه بر تحرک و مانور قوای زرهی، هواپیماهای آن‌ها هم وارد عمل می‌شوند.
با گذشت دو ساعت از نیمه‌شب، درحالی‌که قوای قرارگاه فتح* در کیلومتر25 تا کیلومتر13 در شمال نوار مرزی شلمچه (در حاشیه غربی مرز) با تانک‌های دشمن در نبرد بودند، قرارگاه نصر به دلیل تأخیر در حرکت نیروهای خود، هنوز فرمان آغاز درگیری یگان‌های تحت امرش را صادر نکرده بود. سرانجام، با نزدیک‌شدن اغلب یگان‌ها به مواضع دشمن، قرارگاه نصر در ساعت 02:06 فرمان آغاز عملیات را ابلاغ کرد. لحظاتی بعد، نصر2 خبر داد که با تانک‌های عراقی در حاشیه غربی نوار مرزی (حدفاصل کیلومتر13 تا کیلومتر8 شمال شلمچه) درگیر شده است.
نصر3 (تیپ31 عاشورای سپاه و تیپ3 پیاده لشکر21 ارتش) که حدود نیم ساعت بعد حرکت خود را در حاشیه شرقی نوار مرزی به‌طرف جاده شلمچه خرمشهر آغاز کرد، باوجود تلاش بسیار، کاری از پیش نبرد و مقاومت و فشار تانک‌ها و تیربارهای دشمن باعث شد که این یگان‌ها نتوانند به جاده دست یابند، نصر7 (تیپ25 کربلای سپاه و تیپ55 هوابرد ارتش) هم اگرچه موفق شد در جناح چپ نصر3 تا جاده مذکور پیش رود، لیکن با فشار شدید دشمن عقب رانده شد و هم‌ردیف با نصر3، در یک کیلومتری شمال جاده متوقف گردید.
به‌این‌ترتیب، عملیات امروز قرارگاه نصر به‌جز نصر2 که موفق شد ضمن انهدام بخشی از قوای زرهی دشمن قسمتی دیگر از مرز (حدود 1 کیلومتر) را تأمین و تا هفت کیلومتری شمال شلمچه پیشروی کند، نتیجه مهمی در پی نداشت و هیچ‌کدام از اهداف موردنظر تحقق نیافت. در مقابل، ارتش عراق نیز با مقاومت خود، نشان داد که در ادامه اشغال خرمشهر سرسخت است و به‌راحتی تسلیم نخواهد شد. [1]
بررسی چگونگی ادامه عملیات به‌سوی خرمشهر و شلمچه
به دلیل ناکامی رزمندگان ایران در دستیابی به جاده خرمشهر شلمچه در مرحله سوم عملیات بیت‌المقدس که در دو شب گذشته اجرا شد، صبح امروز فرماندهان نظامی با حضور در پایگاه فرماندهی نصر1 به بحث و بررسی چگونگی ادامه عملیات به‌سوی خرمشهر و شلمچه پرداختند. در این نشست، اگرچه برخی فرماندهان معتقد بودند که حمله به‌سوی این دو هدف بدون وقفه ادامه یابد، اما برخی نیز به دلیل خستگی نیروهایشان به تعویق افتادن ادامه عملیات را خواستار بودند. [2]
در این جلسه که در ساعت 10:30 برگزار شد، برخی از فرماندهان معتقد بودند که حمله به‌سوی خرمشهر و شلمچه باید بدون وقفه ادامه یابد، لیکن برخی دیگر از فرماندهان به خستگی نیروهای یگان‌های عملیاتی اشاره داشتند. پس از دو ساعت بحث و بررسی، در نهایت مقرر شد ادامه عملیات بیت‌المقدس چهار روز به تعویق افتد تا رزمندگان استراحت کنند و یگان‌ها بازسازی شوند و سپس، پیشروی به‌سوی خرمشهر و شلمچه با توانی مضاعف آغاز شود. [3]
تأخیر در اجرای چهارمین مرحله از عملیات بیت‌المقدس به‌منظور بازسازی و سازمان‌دهی نیروها
پس از اجرای سومین مرحله از عملیات بیت‌المقدس که فقط به انهدام بخشی از قوای ارتش عراق در شلمچه و حاشیه غربی نوار مرزی شمال این منطقه انجامید، فرماندهان عملیات به این نتیجه رسیدند که به دلیل کاهش توان عملیاتی یگان‌های خودی و لزوم سازمان‌دهی مجدد آن‌ها، ادامه عملیات با چند روز تأخیر اجرا شود. بر همین اساس، به فرماندهان یگان‌ها دستور داده شد تا ضمن بازسازی و سازمان‌دهی مجموعه تحت امر، آمادگی خود را برای مرحله چهارم عملیات افزایش دهند. در این وضعیت، محل استقرار قرارگاه‌ها و یگان‌های تحت امر آن‌ها در خطوط دفاعی چنین می‌باشد:
- قرارگاه قدس
مقر فرماندهی این قرارگاه در شرق کیلومتر 70 جاده اهواز خرمشهر است و مواضع پدافندی آن عبارت‌اند از:
تیپ37 نور سپاه و تیپ3 زرهی ارتش در منطقه جفیر.
تیپ58 ذوالفقار و یک گردان سوار زرهی ارتش در مقابل کوشک.
تیپ‌های 21 امام رضا (ع) و 43 بیت‌المقدس سپاه و تیپ1 زرهی لشکر16 ارتش در پشت جاده اهواز خرمشهر در حدفاصل کیلومتر70 تا کیلومتر80. در مقابل، یگان‌های ارتش عراق علاوه بر استقرار در پشت نوار مرزی طلائیه، کوشک تا مقابل ایستگاه حسینیه، نیروهای تأمین و پوششی خود را در شمال طلائیه، مقابل کوشک و پشت دژ مرزی ایران مستقر کرده است.
قرارگاه فتح
مقر فرماندهی این قرارگاه در منطقه ایستگاه 90 است و مواضع پدافندی آن عبارت‌اند از:
فتح1 (تیپ14 امام حسین (ع) سپاه و تیپ1 زرهی لشکر92 ارتش) در حاشیه غرب نوار مرزی از کیلومتر25 تا کیلومتر19 شمال شلمچه.
فتح3 (تیپ8 نجف سپاه و تیپ3 زرهی لشکر92 ارتش) در حاشیه غربی نوار مرزی از کیلومتر19 تا کیلومتر13 شمال شلمچه.
قرارگاه نصر
مقر فرماندهی این قرارگاه در منطقه گرمدشت است و آخرین مواضع پدافندی آن عبارت‌اند از:
نصر1 (تیپ7 ولی‌عصر (عج) سپاه و تیپ1 لشکر21 ارتش) و نصر2 (تیپ27 محمد رسول‌الله(ص) سپاه و تیپ2 پیاده لشکر21 ارتش) در حاشیه غرب نوار مرزی از کیلومتر13 تا کیلومتر4 شمال شلمچه.
نصر3 (تیپ31 عاشورای سپاه و تیپ3 پیاده لشکر21 ارتش) در شرق نوار مرزی در یک کیلومتری شمال جاده شلمچه خرمشهر.
نصر7 (تیپ25 کربلای سپاه و تیپ55 هوابرد ارتش) در جناح چپ هم‌زمان و هم‌ردیف نصر3.
نصر5 (تیپ22 خرمشهر سپاه و تیپ23 نوهد ارتش) در شمال سیل‌بند عرایض.
نصر6 (تیپ46 فجر سپاه) در غرب جاده اهواز خرمشهر تا سیل‌بند عرایض. [4]
آمار تعداد شهیدان و مجروحان عملیات بیت‌المقدس از آغاز این عملیات تا بعدازظهر امروز
بخش تعاون واحد امور پاسداران قرارگاه مرکزی کربلا با اعلام اینکه امروز 420 نفر از رزمندگان سپاه و بسیج به شهادت رسیده‌اند، مجموع شهیدان عملیات بیت‌المقدس تا ساعت 6 بعدازظهر امروز را 4677 نفر گزارش کرد و متذکر شد که از این تعداد، 827 شهید از ارتش و بقیه (3850 نفر) از سپاه و بسیج هستند.
در این گزارش تعداد مجروحان امروز سپاه و بسیج نیز 850 نفر و مجموع مجروحان این دو نهاد از ابتدای عملیات تاکنون 14125 نفر اعلام شده است. از تعداد مجروحان ارتش گزارشی در دست نیست. [5]
در این آمار تعداد شهدایی که در مناطق میانی خطوط مقدم قوای ایران و عراق برجای مانده‌اند لحاظ نشده است. روز بعد (22/2/1361) محسن رضایی فرمانده کل سپاه، در تماس با حجت‌الاسلام‌والمسلمین اکبر هاشمی رفسنجانی سخنگوی شورای عالی دفاع، تعداد شهیدان را 4700 نفر و مجروحان ارتش و سپاه را 17000 نفر اعلام کرد که حجت‌الاسلام هاشمی رفسنجانی این ارقام را اسف‌بار توصیف کرد. [6]
انهدام ایستگاه رادار عراق در دهانه فاو
امروز در شبیخون نیروهای خودی به مواضع دشمن در یکی از ارتفاعات منطقه سرپل ذهاب، تعدادی از نیروهای عراقی کشته یا زخمی شدند. در همین حال، نیروی دریایی ارتش نیز ایستگاه رادار عراق در دهانه فاو را منهدم کرد.
به گزارش واحد اطلاعات و عملیات سپاه پاسداران منطقه 7 در باختران (کرمانشاه)، در ساعت 2 بامداد یک گروه گشتی از نیروهای سپاه و ارتش به قله "کله‌قندی کاسه کبود" شبیخون زدند. در این اقدام علاوه بر کشته یا زخمی‌شدن 20 نفر از نیروهای عراقی، تعدادی سنگر انفرادی و اجتماعی آنان نیز منهدم شد. از نیروهای خودی نیز 3 نفر مجروح شدند. [7]
از سوی دیگر، نیروی دریایی ارتش جمهوری اسلامی ایران ایستگاه رادار عراق در دهانه فاو را منهدم کرد. به گفته رادیو کلن آلمان فدرال، عراقی‌ها از این ایستگاه برای ردیابی تحرکات قوای نظامی ایران استفاده می‌کردند.
یک مقام نظامی آگاه در تماس با خبرگزاری جمهوری اسلامی ضمن اعلام این خبر افزود: «ایستگاه رادار دشمن که در رأس‌البیشه و در دهانه منطقه عمومی فاو مستقر بود، اهمیت خاصی برای مزدوران بعثی داشت. نیروی دریایی ارتش عراق در این ایستگاه کلیه نقل‌وانتقالات و تردد یگان‌های ما را تحت کنترل خود داشت. صبح امروز تفنگ‌داران و تکاوران نیروی دریایی ارتش جمهوری اسلامی ایران طی عملیاتی این ایستگاه را به‌کلی منهدم کردند.»[8]
رادیو کلن آلمان فدرال هم دراین‌باره گفت: «عراقی‌ها تا قبل از انهدام تأسیسات این ایستگاه رادار قادر بودند تمامی حرکات و نقل‌وانتقالات نیروهای مسلح ایران را در جبهه جنوب زیر نظر بگیرند.»[9]
فرمانده کل ارتش خلقی عراق جنگ ایران و عراق را جنگ قومی و فرصتی تاریخی است
فرمانده کل ارتش خلقی عراق هنگام بازدید از مرکز آموزش نیروهای داوطلب کشورهای عرب، حضور آنان را یک فرصت تاریخی دانست و گفت اکنون این فرصت در جنگ قومی و مقدس ما در برابر دشمن ایرانی فراهم آمده است.
رادیو صوت‌الجماهیر در گفتار ساعت 22:30 خود اعلام کرد: «رفیق طه یاسین رمضان فرمانده کل ارتش خلقی، امروز از مرکز آموزشی رزمندگان داوطلب عرب از کشورهای یمن شمالی، مصر، سومالی، سودان، فلسطین، اردن، جیبوتی، سوریه و مغرب بازدید به عمل آورد. طه یاسین رمضان ضمن ارائه رهنمودهایی به مسئولان مرکز آموزشی پیرامون اهمیت فراگیری روش‌های رزم ویژه و طرز به‌کارگیری سلاح‌های گوناگون در رویارویی با دشمن، گفت حضور جنگجویان عرب در این مرکز برای وحدت اراده انسان عربی از رویارویی با خطرات، یک فرصت تاریخی به شمار می‌رود و اکنون این فرصت در جنگ قومی و مقدس ما در برابر دشمن ایرانی حمایت‌شده از طرف امپریالیسم، صهیونیسم و خیانت‌پیشگان امت عربی [دمشق] فراهم آمده است.»[10]
وال‌استریت ژورنال: از دست دادن خرمشهر ضربه بزرگی را بر عراق وارد خواهد ساخت
هم‌زمان با تکمیل حلقه محاصره خرمشهر از سوی رزمندگان ایران، روزنامه وال‌استریت ژورنال، روزنامه آمریکایی، نوشت از دست دادن خرمشهر ضربه بزرگی را بر عراق وارد خواهد ساخت. در همین حال رادیو بی‌بی‌سی هم خاطرنشان کرد در چنین صورتی عراق جای پای خود را در شرق اروندرود از دست خواهد داد. [11]
منابع
[1] سند شماره 4978/ پ‌ن مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: (بحث پیرامون چگونگی عملیات روی خاک عراق و بازسازی یگان‌ها) عملیات بیت‌المقدس، (قرارگاه کربلا، 21/2/1361، نوار شماره 2835)، عبدالله درویشی، صص 11 1؛ و سند شماره 7531 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: گزارش نوبه‌ای قرارگاه مرکزی سپاه پاسداران، 1361/2/21، صص 3 - 1.
[2] سند شماره 2835 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ، پیشین، صص 42 - 30.
[3] سند شماره 38/ د مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: دفترچه ثبت جنگ راوی قرارگاه کربلا در عملیات بیت‌المقدس، 1361/1/21 تا 1361/2/30، عبدالله درویشی، صص 233 و 234.
[4] سند شماره 2835/ پ‌ن مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ، پیشین، صص 43 1؛ و سند شماره 2690/ پ‌ن مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ، پیشین، صص 9 1؛ و سند شماره 4981/ پ‌ن مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ، پیشین، ص28؛ و سند شماره 2704/ پ‌ن مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: (بررسی مانور) عملیات بیت‌المقدس، (قرارگاه کربلا، 1361/2/22، نوار شماره 2704)، عبدالله درویشی، ص35.
[5] سند شماره 31990 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: واحد تعاون امور پاسداران قرارگاه کربلا به فرماندهی قرارگاه کربلا، 1361/2/21؛ و سند شماره 31992 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: واحد امور پاسداران قرارگاه کربلا به فرماندهی قرارگاه کربلا، 1361/2/21.
[6] اکبر هاشمی رفسنجانی، پس از بحران (کارنامه و خاطرات سال 1361)، به کوشش محسن هاشمی، تهران: دفتر نشر معارف انقلاب، چاپ سوم 1386، ص 78.
[7] سند شماره 71927 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: تلفن‌گرام از اطلاعات عملیات سپاه منطقه7 (باختران) به اطلاعات عملیات ستاد مرکزی سپاه، 1361/2/27.
[8] خبرگزاری جمهوری اسلامی، نشریه خبرها و گزارش‌ها (ایران در 24 ساعت گذشته)، شماره 52، 1361/2/21، ص40، آبادان - خبرگزاری جمهوری اسلامی، 1361/2/21.
[9] واحد مرکزی خبر صداوسیمای جمهوری اسلامی، بولتن رادیوهای بیگانه، 1361/2/21، ص9، رادیو کلن، 1361/2/21.
[10] خبرگزاری جمهوری اسلامی، نشریه گزارش‌های ویژه، شماره 53، 1361/2/22، ص30، رادیو صوت‌الجماهیر، 1361/2/21.
[11] واحد مرکزی خبر صداوسیمای جمهوری اسلامی، بولتن رادیوهای بیگانه، 21/2/1361، ص3، رادیو صدای امریکا، 1361/2/21.
انتهای پیام