وضعیت قرمز منابع آبی

شروع فصل گرما و افزایش تبخیر آب از سدها، درحالی رخ داده که وضعیت بارشی کشور بهتر از دوره مشابه گذشته بوده و تقریبا 20میلی‌متر بر میانگین میزان بارش های کشور افزوده شده؛ اما این میانگین نسبت به دوره درازمدت نیم‌قرن، کاهش قابل‌توجهی داشته است و شاهد افت تقریبا 34میلی‌متری بوده ایم. از سوی دیگر اوضاع بعضی از سدها رو به بحرانی شدن می‌رود و وضعیت سدهای مهم (شرب - کشاورزی) از ابتدای سال آبی جاری (ابتدای مهرماه) تا هفدهم تیرماه بیانگر این است که 12سد از 74سد کشور کمتر از 20‌درصد آب دارند.

به گزارش دنیای اقتصاد، همچنین حجم آب موجود در سدهای کشور در مقایسه با سال گذشته 20‌درصد افزایش داشته و میزان ورودی آب به سدهای کشور تا هفدهم تیرماه در مقایسه با سال گذشته 29‌درصد افزایش یافته است. میزان خروجی از مخازن سدهای کشور نیز در این تاریخ در قیاس با سال گذشته بیانگر افزایش 13درصدی است. نکته دیگر اینکه میزان پرشدگی مخازن سدهای کشور به 60‌درصد رسیده است. با توجه به این آمار، پژوهشگر مرکز پژوهش‌های مجلس نیز در گفت وگو با «دنیای‌اقتصاد» تاکید داشت چشم‌انداز مطلوب این است که 40 تا 60‌درصد منابع آب تجدیدپذیر را مصرف کنیم؛ اما اکنون به طور متوسط بیش از 85‌درصد منابع تجدیدپذیر را مصرف کرده و ضمن وارد کردن خسارت های برگشت‌ناپذیر به منابع آب، به‌ویژه نابودی آبخوان ها، محیط‌زیست را نیز تحت‌تاثیرات بسیار منفی قرار داده‌ایم. فراز و فرود آب های پشت سد

براساس آمار استخراجی از جداول منتشرشده در «ایسنا»، مجموع 13سد دریاچه ارومیه، با 906میلیون مترمکعب و 54‌درصد پرشدگی نسبت به بازه زمانی سال گذشته با کاهش 10درصدی مواجه شده اند؛ سد زاینده‌رود اصفهان با 614میلیون مترمکعب و 50‌درصد پرشدگی، نسبت به بازه زمانی سال گذشته افزایش 85درصدی را در موجودی مخزن خود داشته است و مجموع 5سد تهران با 579میلیون مترمکعب و 31‌درصد پرشدگی در بازه زمانی مهر تا تیرماه، نسبت به سال آبی قبل تر، با 5‌درصد کاهش مواجه شده اند.

همچنین در خراسان‌رضوی سد دوستی با موجودی مخزن 123میلیون مترمکعب، 10‌درصد پرشدگی در این بازه زمانی داشته و نسبت به سال گذشته کاهش 57درصدی را به خود دیده است. از سوی دیگر سد طرق با 5میلیون مترمکعب، تنها با 14‌درصد پرشدگی، نسبت به سال گذشته در میزان پرشدگی خود کاهش 50درصدی داشته است.

در استان خوزستان، زنجیره سدهای کارون با 10973میلیون مترمکعب موجودی مخزن، 89‌درصد پرشدگی را ثبت کردند که نسبت به سال گذشته رشد 25درصدی را در آنها شاهد هستیم. سد دز با موجودی مخزن 2434میلیون مترمکعب، تغییراتی در میزان پرشدگی خود در بازه مهرماه 1401 تا تیرماه 1402 نداشت زیرا سد به طور کامل پر شده است؛ اما نسبت به سال گذشته، 24‌درصد رشد را به خود دید. سد کرخه نیز با 2200میلیون مترمکعب و 42‌درصد پرشدگی، 139‌درصد نسبت به سال گذشته رشد داشته است. سد چره هم با موجودی آب 212میلیون مترمکعبی، 82‌درصد پرشدگی را با اختلاف 92درصدی نسبت به سال گذشته به خود دید. همچنین سد مارون با 1128میلیون مترمکعب موجودی، 98‌درصد پرشدگی با اختلاف 55درصدی نسبت به سال گذشته داشته است. در حوزه سدهای قمرود، سد کوچری با 188میلیون مترمکعب آب و 77‌درصد پرشدگی، آمار قابل قبولی به خود دیده و نسبت به سال گذشته 43‌درصد رشد داشته است. سد 15خرداد اما با 41میلیون مترمکعب آب و میزان پرشدگی 21درصدی، با 28‌درصد کاهش نسبت به سال گذشته مواجه شده است. در استان اردبیل، سد یامچی با 24میلیون مترمکعب، 30‌درصد پرشدگی را به‌رغم کاهش 10درصدی نسبت به سال قبل به خود دیده است. سد سبلان نیز با 30میلیون مترمکعب، با وجود کاهش 27درصدی نسبت به سال گذشته،27‌درصد پرشدگی داشته است.

در استان آذربایجان‌شرقی، سد ارس با 752میلیون مترمکعب موجودی و 60‌درصد پرشدگی، 12‌درصد کاهش مخزن را نسبت به سال گذشته تجربه کرده است. سد خداآفرین اما با 172میلیون مترمکعب آب، 11‌درصد پرشدگی را تجربه کرده اما با کاهش 17درصدی در مخزن خود نسبت به سال گذشته مواجه شده است. همچنین سد ستارخان با 28میلیون مترمکعب موجودی، 22‌درصد پرشدگی داشته که نسبت به سال گذشته با کاهش 23درصدی مواجه شده است.

در استان آذربایجان‌غربی، سد شهید قنبری با 12میلیون مترمکعب موجودی و 48‌درصد پرشدگی، رشد 3درصدی در موجودی مخزن خود نسبت به سال گذشته داشته است. سد بارون در همین استان با 23میلیون مترمکعب و 19‌درصد پرشدگی، نسبت به سال گذشته 25‌درصد کاهش داشته است. سد آغ جای نیز با 87میلیون مترمکعبموجودی، 41‌درصد پرشدگی داشته و نسبت به سال قبل، 35‌درصد کاهش را به خود دیده است.

در استان هرمزگان، سد‌های استقلال، شمیل و نیان و سد سرنی، با موجودی های 107، 19 و 15میلیون مترمکعبی، به ترتیب 44، 20 و 24‌درصد پرشدگی داشته‌اند که نسبت به سال گذشته، 42، 63 و 59‌درصد کاهش را در موجودی مخزن خود ثبت کرده‌اند. با این حال سد چگین با 200میلیون مترمکعب موجودی آبی، 95‌درصد پرشدگی را به خود دیده است که نسبت به سال گذشته، رشد 9درصدی محسوب می‌شود. در استان زنجان، سد های تهم و تالوار با موجودی 23 و 138میلیون مترمکعبی، 27 و 98‌درصد پرشدگی داشته‌اند که سد تهم نسبت به سال گذشته 2‌درصد کاهش موجودی و سد تالوار نسبت به سال گذشته خود، 13‌درصد رشد موجودی داشته است. در استان گیلان، سدهای سفیدرود و شهربیجار، با 267 و 59میلیون مترمکعب موجودی مخزن، 25 و 57‌درصد پرشدگی داشته‌اند که اولی 14‌درصد رشد موجودی و دومی 23‌درصد کاهش موجودی را به خود دیده است.

سد کوثر استان کهگیلویه و بویراحمد با 546میلیون مترمکعب، 100‌درصد پرشدگی با رشد 15درصدی نسبت به سال گذشته داشته است. در سد نهرین خراسان‌جنوبی هم، موجودی یک‌میلیون مترمکعبی موجب 19‌درصد پرشدگی و کاهش 25درصدی نسبت به سال قبل در میزان موجودی سد شده است.

در استان بوشهر سد رئیسعلی دلواری با 455میلیون مترمکعب، 66‌درصد پرشدگی را با رشد 39درصدی نسبت به سال گذشته به خود دیده است. اما سد دامغان استان سمنان با 11میلیون موجودی مخزن، 65‌درصد پرشدگی داشته است که نسبت به سال گذشته، افت 18درصدی محسوب می‌شود. سد رودبار استان لرستان با 215میلیون مترمکعب موجودی و 100‌درصد پرشدگی، 10‌درصد رشد موجودی داشته است. در استان خراسان شمالی هم سد شیرین‌دره با موجودی 22میلیون مترمکعبی، 40‌درصد پرشدگی را به خود دیده است که البته کاهش 27درصدی نسبت به سال گذشته محسوب می‌شود. در استان همدان اما سد اکباتان با 12میلیون مترمکعب، رشد 87درصدی نسبت به سال گذشته است که موجب 32‌درصد پرشدگی سد شده است. سدهای قشلاق و آزاد کردستان نیز به ترتیب با 176 و 238میلیون مترمکعب موجودی مخزن، 82 و 79‌درصد پرشدگی داشته‌اند که قشلاق 41 و آزاد 42‌درصد نسبت به سال گذشته، رشد موجودی داشته است. سد وشمگیر استان گلستان با پرشدگی صفر درصدی نسبت به سال گذشته شاهد کاهش 92درصدی موجودی خود بوده که به خالی شدن سد منجر شده است.

سدهای درودزن، سلمان فارسی و رودبال داراب در استان فارس به ترتیب 747، 608 و 2میلیون مترمکعب موجودی داشته‌اند که سد درودزن بدون تغییر نسبت به سال گذشته، 53‌درصد پرشدگی داشته، سد سلمان فارسی با کاهش 2درصدی نسبت به سال گذشته، پرشدگی 64 درصدی را به خود دیده و سد رودبال با افت وحشتناک 91درصدی، تنها 3‌درصد پر شده است.

در استان کرمانشاه، سدهای داریان، گاوشان و سلیمانشاه با 319، 283 و 11میلیون مترمکعب، 94، 51 و 23‌درصد پرشدگی داشته‌اند که به‌جز سد داریان که رشد 2درصدی داشته، دو سد دیگر به ترتیب با 6 و 18‌درصد افت موجودی مخزن نسبت به سال گذشته مواجه شده‌اند. در استان سیستان و بلوچستان، سد چاه‌نیمه ها 79میلیون مترمکعب موجودی دارد که 5‌درصد پرشدگی داشته است اما 61‌درصد افت نسبت به سال گذشته، آماری خطرناک به حساب می آید. سد پیشین نیز 149میلیون مترمکعب موجودی دارد که 83درصد پرشدگی را با رشد 93درصدی نسبت به سال گذشته به خود دیده است. سد زیردان با 153میلیون مترمکعب موجودی، 74‌درصد پرشدگی دارد که نسبت به سال قبل افت 9درصدی به حساب می آید. سد خیرآباد نیز با 17میلیون مترمکعب موجودی و 61‌درصد پرشدگی، 5‌درصد افت نسبت به سال قبل داشته است. با این وجود سد ماشکید علیا، 39میلیون مترمکعب موجودی داشته که 59‌درصد پرشدگی را با 23‌درصد رشد نسبت به سال گذشته به خود دیده است.

در استان مازندران سد شهیدرجایی با 40میلیون مترمکعب، 25‌درصد پرشدگی را با 4‌درصد کاهش موجودی نسبت به سال گذشته به خود دیده است. سد ایلام در استان همنام خودش با 55میلیون مترمکعب و 90‌درصد پرشدگی، رشد قابل‌توجه 113درصدی نسبت به سال گذشته داشته است.

سدهای تنگوییه سیراجن و نسا در استان کرمان با 6 و 61میلیون مترمکعب موجودی، به ترتیب 14 و 36‌درصد پرشدگی و هر دو روند کاهشی داشته‌اند و به ترتیب 47 و 46‌درصد کاهش به خود دیده‌اند. سد جیرفت نیز با 101میلیون مترمکعب، 31‌درصد پرشدگی داشته که 22‌درصد نسبت به سال گذشته کاهش موجودی داشته است. در استان مرکزی نیز سدهای ساوه و کمال‌صالح با موجودی مخزن 40 و 46میلیون مترمکعبی، 14 و 49‌درصد پرشدگی و به ترتیب 54 و 11‌درصد کاهش نسبت به سال گذشته داشته‌اند.

افزایش حجم آب و خروجی سدها

حجم آب موجود در سدهای کشور در این مدت به 29میلیارد و 460میلیون مترمکعب رسید که در مقایسه با سال گذشته 20‌درصد افزایش داشته است. همچنین میزان ورودی آب به سدهای کشور تا هفدهم تیرماه معادل 36میلیارد و 220میلیون مترمکعب بوده که این عدد در مقایسه با سال گذشته که عددی معادل 28میلیارد و 180میلیون مترمکعب بوده، 29‌درصد افزایش داشته است.

میزان خروجی از مخازن سدهای کشور در این تاریخ 25میلیارد و 810میلیون مترمکعب ثبت شده که این عدد در قیاس با سال گذشته که عددی معادل 22میلیارد و 840میلیون مترمکعب بوده، بیانگر افزایش 13درصدی است. میزان پرشدگی مخازن سدهای کشور نیز به 60‌درصد رسیده است. همچنین ارتفاع کل ریزش های جوی کشور معادل 8/ 204میلی‌متر بوده که این مقدار بارندگی نسبت به میانگین دوره مشابه درازمدت 2/ 238میلی‌متر 14‌درصد کاهش و نسبت به دوره مشابه سال آبی گذشته که عددی معادل 9/ 185میلی‌متر بوده است 10‌درصد افزایش نشان می‌دهد.

وضعیت بارش ها در سال‌جاری

در سال آبی جاری، استان های اصفهان با 154، لرستان با 601، یزد با 104، چهارمحال و بختیاری با 752، خوزستان با 411، بوشهر با 305، کهگیلویه و بویراحمد با 752 و ایلام با 541میلی‌متر، روند بهتری نسبت به سال گذشته خود داشته‌اند؛ اما استان های خراسان‌رضوی با 99، هرمزگان با 101، سیستان و بلوچستان با 66 و قزوین با 218میلی‌متر، روند کاهشی قابل‌توجهی نسبت به سال گذشته در میزان بارش های خود داشته‌اند. همچنین استان تهران با وجود افزایش چند میلی‌متری نسبت به سال گذشته در میزان بارش خود، شاهد روند کاهشی در درازمدت و نیم‌قرن اخیر بوده است که این زنگ خطری برای میزان آب های جاری و ذخیره‌شده پایتخت محسوب می‌شود. با این حال در آمار کلی کشور، شاهد رشد 10درصدی میزان بارش‌ها بودیم که سال آبی جاری را به میزان بارش 204میلی‌متری رساند.

کاهش مصرف کشاورزی و افزایش بهره وری؛ راه‌حل بحران آب

مراد اسدی، پژوهشگر مرکز پژوهش های مجلس شورای اسلامی در گفت وگو با «دنیای‌اقتصاد» در پاسخ به اینکه آیا اکنون وضعیت آبی کشور خوب است یا خیر، گفت: باید اشاره کرد که ناهمگنی بارش در کشور به وقوع شرایط متفاوت از منظر منابع آب منجر شده و برای کل کشور نمی‌توان تحلیل واحدی ارائه کرد. بنابراین به صورت جزئی می توان با توجه به وضعیت سدهای مختلف، اهم موارد را به شرح ذیل بیان کرد. استان های خراسان‌رضوی، هرمزگان و سیستان و بلوچستان، کمترین میزان بارش را نسبت به بلندمدت داشته اند. شرایط خشکسالی در مناطق واقع در فلات مرکزی، غرب و شمال غرب کشور و استان های شمالی نیز حاکم بوده، اما شدت آن در غرب کشور به‌نسبت کمتر است. اما مناطق واقع در جنوب غرب کشور دارای شرایط ترسالی هستند و میزان بارش های رخ‌داده در زاگرس مرکزی (سرچشمه رودخانه های کارون، دز و زاینده رود) از وضعیت مطلوبی برخوردار است. به همین سبب بسیاری از رودخانه های مهم جنوب غرب کشور و رودخانه زاینده رود، از ابتدای سال آبی تاکنون آورده به‌نسبت بهتری داشته اند. با توجه به وضعیت سدهای کشور، حجم آب مخازن سدهای بزرگ کشور از جمله در استان های جنوب غربی، حوضه دریاچه ارومیه و غرب کشور از وضعیت به‌نسبت مطلوبی برخوردارند. به همین سبب انتظار می‌رود در فصل آتی، به‌رغم افزایش نسبی دما، نه‌تنها تنش آب شرب در این مناطق کمتر باشد، بلکه نیازهای مصارف کشاورزی نیز تا حد مطلوبی تامین شود. از بین مخازن مهم کشور، در استان سیستان و بلوچستان، وضعیت چاه نیمه ها که وابسته به منابع آب ورودی رودخانه مرزی و مشترک هیرمند هستند، در شرایط بحرانی قرار دارد و با توجه به پتانسیل ضعیف منطقه برای بهره برداری از منابع آب زیرزمینی، وقوع بحران آب شرب محسوس است. همچنین وضعیت سدهای واقع در استان گلستان بسیار نگران‌کننده است و با توجه به کاهش بارش های این استان، علاوه بر ناتوانی در تامین نیازهای بخش کشاورزی، وقوع تنش آب شرب نیز مورد انتظار است. با توجه به وقوع خشکسالی در فلات مرکزی و شرق کشور و افت حجم آب سدهای واقع در استان های خراسان‌رضوی، خراسان جنوبی و جنوب استان فارس، کاهش سهم آب های سطحی در تامین نیازهای شرب، افزایش برداشت از منابع آب زیرزمینی و وقوع تنش آب شرب در این مناطق بسیار محتمل است. اسدی درباره اینکه آیا میزان بهره‌برداری برق از سدهای کشور به اندازه کافی بوده است یا خیر، گفت: در سه ماه فصل بهار، هر ماه میزان تولید برقابی کشور روند افزایشی داشته، با این حال به دلیل رشد قابل‌توجه مصرف برق، سهم این سدها در تامین برق هر ماه کاهشی بوده است. در حال حاضر حدود 7‌درصد از کل برق تولیدی کشور از سدهای برقابی تولید می‌شود. به طور کلی می‌توان گفت که با توجه به ظرفیت سدهای برقابی کشور، میزان تولید برقابی راضی‌کننده بوده، با وجود این، میزان مصرف برق به حدی بالاست که ظرفیت این سدها عملا جوابگوی پیک مصرف نخواهد بود.

او درباره اینکه برای بهتر شدن وضعیت سدها راهکاری وجود دارد یا خیر، گفت: به دلیل وابستگی به بارش فصول گذشته و نبود انتظار از وقوع بارش در فصل تابستان، راهکاری برای اینکه سدها در این وضعیت نباشند متصور نیست. پژوهشگر بازوی پژوهشی مجلس در پاسخ به اینکه بحران آبی کشور چگونه حل می‌شود، گفت: خیلی ساده باید گفت بخش اعظمی از مصارف مازاد بر ظرفیت منابع آب کشور به طور ویژه در بخش کشاورزی باید کاهش یافته و مصارف این بخش تعدیل شود؛ اقدامی که گاو نر می خواهد و مرد کهن. با توجه به اینکه مباحث خودکفایی در این بخش نیز به شکل جدی مطرح است، بنابراین تنها راه پیش‌رو برای حل بحران آب، علاوه بر کاهش مصارف کشاورزی، به طور هم‌زمان افزایش بهره وری در این بخش است. او درباره تدابیر لازم برای حل این بحران افزود: تدابیر شامل هر راهکاری است که با کمترین خسارت، مازاد برداشت بخش کشاورزی را کاهش داده و در سایر بخش های مصرف (شرب و صنعت)، بهره وری را افزایش دهد. در خصوص بهره وری کشاورزی و اقداماتی که منجر به حذف فشار از منابع آبی کشور خواهد شد، می توان به مواردی شامل تعریف الگوی کشت متناسب برای هر منطقه، اصلاح بذر، کاهش ضایعات، تمرکز بر واردات آب مجازی، جلوگیری از صادرات آب مجازی، مدیریت مطلوب کاشت، داشت و برداشت، ارتقای دانش در بخش کشاورزی و مدیریت بازار هدف محصولات کشاورزی و کشت گلخانه‌ای در مناطق کم‌آب، اشاره کرد. شاید از همه مهم‌تر نقش مردم در قالب مدیریت مشارکتی برای سازگاری با شرایط موجود و خشکسالی باشد. اسدی درباره چشم انداز حوزه آبی کشور نیز گفت: چشم‌انداز مطلوب این است که 40 تا 60‌درصد از منابع آب تجدیدپذیر را مصرف کنیم؛ اما اکنون به طور متوسط بیش از 85‌درصد منابع تجدیدپذیر را مصرف کرده‌ایم که ضمن خسارت های برگشت‌ناپذیر به منابع آب به‌ویژه نابودی آبخوان ها، محیط‌زیست را نیز تحت‌تاثیرات بسیار منفی قرار داده است. بنابراین باید تاکید کرد که برنامه هفتم توسعه در خصوص مدیریت منابع آب، برنامه‌ای سرنوشت‌ساز بوده که می‌تواند مبنای اصلاح و تحول جدی در ایجاد تعادل بین منابع و مصارف آب (با کاهش سهم قابل‌توجهی از مصارف موجود به‌خصوص در بخش کشاورزی) و فراهم‌سازی شرایط توسعه پایدار مبتنی بر آمایش سرزمین باشد.

چه افرادی باید اسم و فامیل خود را تغییر دهند؟

دخترکشی به خاطر یک پیام