بازگشت بایدن به برجام از نگاه اندیشکده‌های غربی
تهران - ایرنا - اتاق‌های فکر در اروپا و آمریکا از دوره پیش از انتخابات ایالات متحده موضوع بازگشت دولت «جو بایدن» به توافق هسته‌ای برجام را مطرح می‌کردند، حال پس از مشخص شدن نتایج انتخابات ارزیابی آن‌ها جنبه عملیاتی‌تری پیدا کرده است.
«جو بایدن» رئیس جمهوری منتخب آمریکا از روز 20 ژانویه 2021 یعنی کمتر از دو ماه دیگر (اول بهمن) وارد اتاق بیضی کاخ سفید می‌شود و به صورت رسمی سکان رهبری ایالات متحده را در دست می‌گیرد. اگرچه قوانین این کشور اجازه هیچ دخالتی را به فرد منتخب مردم در اداره امور ریاست جمهوری تا زمان فوق نمی‌دهد اما وی از هم اکنون در حال چینش وزرا، مشاوران و گروه همراه خود در کاخ سفید است و خط سیاست‌های کلان خود را نیز آماده می‌سازد. از اینرو ارزیابی‌های گوناگونی از خط مشی و رویکردهای احتمالی وی در قبال موضوعات داخلی و خارجی مطرح می‌شود.
بیشتر تحلیلگران چالش‌های داخلی همچون مدیریت مقابله با ویروس کرونا، بحران و رکود اقتصادی و مسائل نژادی و شکاف اجتماعی در آمریکا را مهمترین دغدغه بایدن می‌دانند. اگرچه سیاست خارجی پس از موضوعات فوق قرار می‌گیرد اما بیشتر کارشناسان و اندیشکده‌ها در غرب اعتقاد دارند موضوع برجام و نحوه تعامل با ایران از اولویت‌دارترین پرونده‌ها در حوزه سیاست خارجی دولت بایدن است.
بایدن از دوره پیش از انتخابات تصمیم خود مبنی بر بازگشت به برجام را اعلام کرده بود. به همین دلیل اتاق‌های فکر آمریکایی و اروپایی دیدگاه‌ها و تحلیل‌های گوناگونی را در زمینه بازگشت ایالات متحده به توافق هسته‌ای 2015 بیان می‌کنند؛ توافقی که «دونالد ترامپ» با خروج از آن در سال 2018 به شدت به اعتبار آمریکا و مفاد توافق و مزایای این قرارداد برای ایران آسیب وارد کرد.
در بخش زیر بخش‌هایی از تحلیل مراکز پژوهشی غرب در این زمینه آورده شده است. لازم به ذکر است برخی از این ارزیابی ها مربوط به دوره پیش از مشخص شدن نتیجه انتخابات روز 13 آبان ایالات متحده است.
برجام، اولویت دارترین پرونده سیاست خارجی بایدن
اندیشکده «بروکینگر» در گزارشی با عنوان «به دنبال توافق هسته‌ای سریع و موقت» دیدگاه‌های کارشناسان خود را در مورد مسائل مختلف بین المللی جویا شد. این مرکز پژوهشی که چندسالی است در رتبه نخست برترین اندیشکده‌های آمریکا و جهان ایستاده است، پیش از انتخابات در زمینه برجام و ایران آورد:
در حوزه سیاست خارجی یکی از فوری‌ترین پرونده‌ها برای بایدن ایران است. هنگامی که ترامپ در سال 2017 روی کار آمد، تهران توافقنامه‌ای را امضا کرد که محصول سال‌ها مذاکره سخت بود. هدف توافق جلوگیری از پیشرفت مداوم هسته‌ای تهران به سوی کسب تسلیحات اتمی بود.
درحالی که فشار حداکثری ترامپ منابع رهبران ایران را کاهش داد اما تهران به پذیرش توافقی تازه وادار نشد. این خط مشی منافع آمریکا در خاورمیانه را با مشکل مواجه کرد و همزمان خسارت هایی را برای 80 میلیون ایرانی به همراه داشت.
در دولت رئیس جمهوری بعد یک دیپلماسی دقیق و پایدار برای بازیابی اعتماد میان ایالات متحده و دیگر طرف‌های توافق هسته ای مورد نیاز خواهد بود تا موجب حرکت هر دو طرف در جهت رعایت تعهدات پیشین در توافق برجام شود. ایالات متحده و شرکای آن تلاش دارند از روند دیپلماتیک در تعامل با تهران جهت رفع نقایص توافق هسته‌ای برجام استفاده کنند.... رهبران ایران هم به نوبه خود خواستار جبران میلیاردها دلار زیانی هستند که به واسطه از دست دادن تجارت، سرمایه گذاری و کاهش رشد اقتصادی ناشی از خروج ایالات متحده از برجام متحمل شده اند.
کاخ سفید از گذشته درس بگیرد
اندیشکده «مرکز امنیت آمریکایی نوین» نیز در دوره قبل از انتخابات راهکارهایی را به مسئول بعدی کاخ سفید در زمینه برجام ارائه کرد. این مرکز پژوهشی در گزارش خود با عنوان «در مورد ایران، دولت بعدی آمریکا باید گذشته را رها کند» عنوان داشت:
شرایط سال2021 که دولتی جدید در آمریکا قدرت را به دست خواهد گرفت به طور کامل متفاوت از آن شرایطی خواهد بود که در آن دولت باراک اوباما در مورد توافق هسته‌ای با ایران مذاکره کرد. اما دولت بعدی ایالات متحده می‌تواند درس‌های ارزشمندی را از تجربه دولت اوباما در توافق هسته‌ای و همچنین از فروپاشی برجام به خاطر خروج دولت ترامپ کسب کند. دولت ایالات متحده باید درباره چگونگی پیگیری بخش‌های هسته‌ای این توافق اولیه تصمیم‌گیری کند. ممکن است دولت بایدن تلاش کند که ایالات متحده و ایران را به برجام بازگرداند. احتمالا این ساده‌ترین رویکرد خواهد بود.
از طرف دیگر بازگشت به توافق می‌تواند منجر به نارضایتی دائم مخالفان برجام، یعنی اسرائیل، عربستان سعودی و جمهوری خواهان کنگره از بایدن شود.
مقاومت حداکثری ایران در برابر فشار حداکثری ترامپ
اندیشکده بریتانیایی «چتم هاوس» نیز اگرچه در تحلیل خود دیدگاهی اروپا محور به بایدن و برجام داشت، اندکی قبل از انتخابات آمریکا در ارزیابی خود تلاش ها در مخالفت با این توافق و رویکرد رئیس جمهوری منتخب آمریکا را چنین عنوان کرد:
برجام در سال 2015 میان ایران و قدرت‌های جهانی در قالب (گروه 1+5) امضا شد و در ازای رفع تحریم ها، محدودیت هایی را برای برنامه هسته‌ای تهران ایجاد کرد. این توافقنامه از سوی حامیان آن یک موفقیت بزرگ چندجانبه ارزیابی شد اما جمهوریخواهان کنگره، کشورهای عرب حاشیه خلیج فارس و اسرائیل با آن مخالفت می‌کردند.
دولت ترامپ و جمهوریخواهان از سال 2016 تلاش برای نابودی برجام را در دستور کار خود قرار دادند و در انتخابات آن سال این رویکرد را بخشی از کارزار انتخاباتی خود اعلام کردند که با استقبال کشورهای منطقه روبرو شد.
فشار حداکثری ترامپ به تدریج شدت گرفت و از سال 2018 با خروج از برجام تکمیل شد. بی نتیجه ماندن تلاش ترامپ برای کشاندن ایران به میز مذاکره ولی کاهش تعهدات برجامی ایران را موجب شد که با تشدید بیشتر فشارهای دولت آمریکا همراه بود. تهران برای تلافی اقدامات خصمانه دوسال اخیر ترامپ، از رعایت کامل برجام طی چند مرحله عدول کرد و راهبرد مقاومت حداکثری را در پیش گرفت تا اهرم فشاری را برای تغییر سیاست های واشنگتن به دست بیاورد.
دولت آمریکا، چه ترامپ باشد و چه بایدن، بهتر است از شکست‌های پیشین واشنگتن درس بگیرد.
بایدن در جستجوی مسیر دیپلماسی
اندیشکده آمریکایی «شورای آتلانتیک» در گزارشی پس از اعلام پیروزی بایدن در انتخابات آمریکا، ضمن پرداختن به رویکرد دیگر اعضای برجام نسبت به اقدامات ترامپ، در زمینه بازگشت بایدن به برجام نوشت:
دولت بایدن می‌تواند روند به وجود آمده در دولت ترامپ به ویژه فشارحداکثری علیه ایران را معکوس کند. وی از زمان تحلیف در 20 ژانویه 2021، هفت ماه فرصت دارد تا قبل از انتخابات ایران با دولت حسن روحانی تعامل کند.
بایدن اعلام کرده‌است که دولت وی «روابط با ایران را در اولویت برنامه‌های خود قرار خواهد داد». او متعهد شده‌است که در ازای بازگشت ایران به تعهدات برجامی، دولت وی نیز به توافق هسته‌ای باز خواهدگشت.
همچنین بایدن اظهار داشت که می خواهد «راهی مطمئن برای بازگشت به مسیر دیپلماسی با تهران» پیشنهاد دهد. بسیاری از افراد تیم سیاست‌خارجی بایدن در جریان مذاکرات هسته‌ای در دولت «باراک اوباما» حضور داشته‌اند و یا افرادی هستند که دیدگاه‌هایی مشابه با آنان دارند.
موانع داخلی و خاورمیانه‌ای دولت بایدن
شورای آتلانتیک در گزارش دیگری انتخاب جو بایدن به عنوان چهل و ششمین رئیس جمهور ایالات متحده را مایه خوش‌بینی در بسیاری از مناطق و کشورهای جهان دانست و ابراز امیدواری کرد «دیپلماسی واقعی و تعامل - و نه آرزوی تسلیم کامل ایران - روش ارجح سیاست کاخ سفید در قبال ایران پس از 20 ژانویه 2021 باشد».
در این گزارش تحلیلی تصریح شد:
چهار سال «فشار حداکثری» بی رحمانه توسط دولت ترامپ منجر به نابودی اقتصاد ایران شد، اما نتوانست به اهداف تعیین شده دست بیابد. ایران پیشنهاد ترامپ برای بازگشت به میز مذاکره جهت کسب یک توافق «بهتر» را نپذیرفت و حتی وادار کردن جمهوری اسلامی به انجام خواسته های واشنگتن هم کارساز نبود. دولت بایدن می‌تواند تنش‌ها را به میزان قابل توجهی کاهش دهد. انتظار می رود که بایدن نیز به رویکرد دولت باراک اوباما، یعنی احیای دیپلماسی چندجانبه که در سال 2015 منجر به توافق برجام شد، رجوع کند.
دولت بایدن برای ایجاد شرایط دوران اوباما که منجر به توافق برجام شد به سراغ متحدان سنتی خود - انگلیس، فرانسه و آلمان - و همچنین اتحادیه اروپا خواهد رفت. در همان زمان، کشورهای اروپایی تلاش خواهند کرد تا در فاصله بین انتخابات ایالات متحده و مراسم تحلیف بایدن اقدامات مثبتی را انجام دهند.
چند مانع بر سر راه دیپلماسی جدید بایدن وجود دارد: نخستین موضوع نبود زمان کافی تا انتخابات ریاست جمهوری سال 2021 ایران است. چالش بعدی اقدامات مخرب و لابی عربستان سعودی، امارات متحده عربی و اسرائیل علیه ایران و توافق برجام است؛ موضوع سوم مقابله با تحریم‌هایی است که دولت ترامپ در دوره پس از انتخابات تا تحویل کلید کاخ سفید به بایدن وضع می‌کند.
*س_برچسب‌ها_س*