سوخو بی سوخو؟

شرق نوشت: پرونده فروش سوخو - 35 از سوی روسیه به ایران موضوعی است که در روند تحولات سیاست خارجی هرازگاهی باز و بسته می‌شود. به‌تازگی دوباره این مسئله به محافل سیاسی و رسانه‌ای بازگشته است. علت این بازگشت هم به اظهارات وزیر دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح بازمی‌گردد. درحالی‌که این روزها فضای سیاسی و رسانه‌ای داخلی از اقدام ضدایرانی روس‌ها در قبال جزایر سه‌گانه متأثر است، امیرمحمدرضا آشتیانی، وزیر دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح، با اشاره به آخرین وضعیت خرید سوخو از روسیه به ذکر چند نکته پرداخت که به نظر نمی‌رسد از دل این گفته‌های آشتیانی خبر مثبتی برای حضور سوخو در ایران دیده شود. وزیر دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح دراین‌باره عنوان کرد که «وقتی ما یک‌سری توانمندی داریم، شاید در خیلی از زمینه‌ها احساس نیاز به خرید تجهیزات نکنیم یا حتی دیگر کشورها برای خرید به ایران مراجعه می‌کنند». آشتیانی، شرایط خوبی را برای اقدامات در دست انجام در حوزه هوایی توصیف کرد و توانمندی‌های فنی، علمی، ساخت، تولید، تحقیق و همه زمینه‌های حوزه هوایی ایران را جزء کشورهای برتر دنیا دانست. این مقام ارشد دفاعی کشور درباره قرارداد خرید سوخو این را هم بیان کرد که «زمانی ما قراری را برای خرید می‌گذاریم؛ اما به این نتیجه می‌رسیم که توانمندی تولید در داخل برای خودمان به وجود آمده است؛ اما ما در حال بررسی شرایط هستیم». خلاصه و چکیده ناگفته‌های بین سطور و بین خطوط سخنان وزیر دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح آن است که ممکن است واگذاری سوخو در شرایط فعلی انجام نشود. البته دیروز وزارت دفاع روسیه از دیدار و گفت‌وگوی ژنرال الکساندر فومین، معاون وزیر دفاع روسیه و سردار حجت‌الله قریشی، معاون وزیر دفاع ایران، خبر داد. وزارت دفاع روسیه اعلام کرد که طرفین درباره مسائل دوجانبه در حوزه نظامی و همکاری‌ها در حوزه فناوری نظامی گفت‌وگو کردند. طبق این بیانیه، فومین و سردار قریشی همچنین درباره مسائلی در زمینه امنیت منطقه‌ای و وضعیت بین‌المللی نیز گفت‌وگو کرده و قصد دو کشور «برای تعمیق گفتمان و برقراری و گسترش تماس‌ها در حوزه دفاعی» را تأیید کردند. این دو مقام ارشد دفاعی ایران و روسیه، پیش‌تر در ژوئن 2021 نیز دیدار کرده بودند. داستان ناتمام سوخوهای روسی به نظر می‌رسد داستان ناتمام فروش سوخو به ایران از سوی روس‌ها به بلندای تاریخ بدعهدی این کشور باشد. اکنون سریال این بدعهدی‌ها به قسمت سوخو - 35 رسیده است. هرچند که امیر آشتیانی در جایگاه وزیر دفاع تلویحا و با زبان بی‌زبانی آب پاکی را روی دست همه ریخت؛ اما 25 دی ماه سال گذشته بود که شهریار حیدری، عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس شورای اسلامی، در گفت‌وگویی اظهار کرد که «جنگنده‌های سوخو - 35 که ایران به روسیه سفارش داده است، اوایل سال آینده (شمسی) وارد کشور می‌شود. البته این نماینده موضوع را فراتر از فروش سوخو - 35 دانست؛ چون حیدری در ادامه همین مصاحبه گفته بود، «ما به کشور روسیه سفارش‌هایی نظیر سیستم‌های پدافندی، موشکی و همچنین بالگرد را نیز داده‌ایم و اکثر این سلاح‌ها به‌زودی وارد کشور می‌شوند». برخلاف آنچه این نماینده مجلس بر آن تأکید داشت، با ورود به سال جاری خبری از سوخو نبود تا اینکه 21 اردیبهشت 1402 وب‌سایت انگلیسی‌زبان خبرگزاری دولتی ایرنا در مطلبی اختصاصی مدعی شده است که نیروی هوایی ارتش در هفته‌های پیش‌رو اولین دسته از جنگنده‌های سوخو - 35 را دریافت خواهد کرد. قبل‌تر هم اواسط فروردین ماه یک رسانه بلغارستانی به نقل از منابع نظامی ترکیه نوشت که ایران انتظار دارد تا چند روز آینده اولین مجموعه از جنگنده‌های سوخو را تحویل بگیرد. دراین‌میان برخی رسانه‌های داخلی و خارجی دیگر هم جسته‌وگریخته این ادعاها را تکرار کردند که در نهایت هیچ‌کدام در ظاهر رنگ واقعیت به خود نگرفتند. جالب‌تر آنجاست که 19 اسفند 1401، دفتر نمایندگی دائم ایران در سازمان ملل اعلام کرد که پس از پایان جنگ ایران و عراق در سال 1988، ایران به تعدادی از کشورها درخواست خرید هواپیماهای جنگنده را ارائه داد و روسیه از آمادگی برای فروش این جنگنده‌ها گفته است. در ادامه عنوان شده بود که چون جنگنده‌های سوخو -35 از نظر فنی برای ایران قابل قبول هستند؛ به‌همین‌دلیل پس از اکتبر 2020 و لغو محدودیت‌ها برای خرید تسلیحات متعارف از سوی ایران (طبق قطع‌نامه 2231 شورای امنیت سازمان ملل متحد)، ایران در نهایت با خرید این جنگنده‌ها موافقت کرد. در مقابل این مواضع دفتر نمایندگی دائم ایران در سازمان ملل، دریادار فدوی، جانشین فرمانده کل سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، اسفندماه سال گذشته «موضوع خرید این جنگنده‌ها از طرف روسی را چندان بااهمیت ندانست». سال 1990، آخرین باری بود که جمهوری اسلامی ایران توانست از روس‌ها جنگنده‌ای بخرد و در 33 سال گذشته، نه روسیه و نه هیچ کشور سازنده جنگنده‌ای بنا به دلایل تحریمی موفق به فروش و ارسال محصولات خود به ایران نشده است. باوجوداین در این سال‌ها، گمانه‌زنی‌هایی درباره خرید جنگنده‌های سوخو - 30 از روسیه مطرح شد و در برخی مقاطع زمانی این گمانه‌زنی‌ها قوت هم می‌گرفت. این موضوع با شدت و ضعف ادامه داشت تا اینکه شهریور ماه 1401 امیر واحدی، فرمانده نیروی هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران، در گفت‌وگویی با تأیید خبر خرید جنگنده از روسیه برای نیروی هوایی ارتش تأکید کرد که خرید جنگنده‌های سوخو - 35 در دستور کار نهاجا قرار دارد و خرید جنگنده سوخو - 30 در برنامه نهاجا قرار ندارد. دراین‌بین حتی رسانه‌های آمریکایی هم به این موضوع پرداخته بودند و حتی از ورود سوخوها به ایران گفتند. دراین‌باره بهمن ماه سال گذشته روزنامه آمریکایی نیویورک‌تایمز در گزارشی مدعی شده که تجزیه و تحلیل تصاویر ماهواره‌ای از پایگاه هوایی ایران نشان می‌دهد که ایران در حال آماده‌شدن برای دریافت جنگنده روسی سوخو - 35 است. در گزارش نیویورک‌تایمز به ماکت‌هایی اشاره شده که از نوع جنگنده سوخو - 35 روسی برای آماده‌سازی در پایگاه هوایی قرار گرفته‌اند. کریس بیگرز، تحلیلگر تصاویر و مدیر ارشد برنامه «HawkEye 360» در گفت‌وگویی که با نیویورک‌تایمز داشت، وجود ماکت هواپیماهای سوخو - 35 را در پایگاه هوایی ایران تأیید کرده است. در گزارش نیویورک‌تایمز ارسال جنگنده‌های روسی سوخو - 35 به‌عنوان نشانه روشنی از افزایش و نزدیکی همکاری‌های نظامی و دفاعی ایران و روسیه عنوان شده است و در ادامه محل پایگاه مدنظر برای این جنگنده‌ها نیز در منطقه‌ای کوهستانی در جنوب استان هرمزگان و در صدمایلی شمال تنگه هرمز عنوان شده است. نشریه نیوزویک هم پیرو تقویت گمانه‌زنی‌ها درباره احتمال ارسال سوخو - 35 به ایران در اوایل سال جاری در گزارشی نوشت که «تحویل جنگنده‌های پیشرفته سوخو - 35 از سوی روسیه به ایران که در آستانه نهایی‌شدن قرار دارد، دورانی جدید در روابط تهران و مسکو را آغاز خواهد کرد». اواسط آذر ماه سال گذشته نیز جان کربی از احتمال ارسال این جنگنده‌ها به ایران خبر داده بود. سخنگوی شورای امنیت ملی کاخ سفید در یک نشست خبری با تکیه بر ارزیابی‌های اطلاعاتی واشنگتن درباره گسترش همکاری‌های نظامی ایران و روسیه گفته بود که «مسکو به دنبال همکاری با تهران در زمینه‌هایی مانند توسعه تسلیحات و آموزش است. ما نگران هستیم که روسیه قصد دارد قطعات نظامی پیشرفته‌ای را در اختیار ایران قرار دهد؛ مانند هلیکوپتر و سامانه‌های پدافند هوایی؛ طبق گزارش‌ها، از بهار امسال، خلبانان ایرانی در روسیه برای یادگیری نحوه پرواز با سوخو - 35 آموزش می‌بینند». از موضع‌گیری پوششی تا دورخوردن ایران؟ با توجه به مجموعه این تأیید و تکذیب‌های رسانه‌ای در این مدت و همچنین با نگاهی به گفته‌های وزیر دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح، وحید بیانی در گفت‌وگویش با «شرق» از دو سناریوی احتمالی می‌گوید. به گفته این تحلیلگر حوزه نظامی و امنیتی یا اساسا چیزی به نام قرارداد خرید سوخو بین تهران و مسکو مطرح نیست یا اینکه روس‌ها به دلایل مختلفی از دادن این جنگنده به ایران خودداری می‌کنند. این کارشناس حوزه بین‌الملل در ادامه سناریوی دوم، موضوع انکار و مخفی نگه‌داشتن خرید و دریافت سوخو - 35 را قوی‌تر می‌داند و از این نظر، موضع‌گیری امیر آشتیانی را هم یک موضع‌گیری پوششی برای مسکوت‌ماندن خرید یا دریافت این جنگنده‌ها از جانب روسیه تفسیر می‌کند. بیانی در تبیین بیشتر گزاره خود به اظهار بی‌اطلاعی ناصر کنعانی، سخنگوی وزارت امور خارجه، در نشست خبری 3 بهمن 1401 /23 ژانویه 2023 درباره خرید سوخو از روسیه رجوع می‌کند که به نظر او یا چنین قراردادی وجود ندارد و به‌همین‌دلیل نمی‌توان صحت آن را تأیید کرد یا اینکه این قرارداد فروش سوخو به ایران وجود دارد و وزارت امور خارجه از آن بی‌اطلاع است یا در یک گزینه دیگر این کارشناس یادآور می‌شود که احتمالا وزارت امور خارجه برای جلوگیری از برخی حواشی و تلاش‌های مخرب به‌ویژه از جانب اسرائیل، سعی دارد از تأیید رسمی آن جلوگیری کند. به‌همین‌دلیل هم بیانی بعید نمی‌داند که وزارت دفاع و شخص وزیر هم مانند وزارت امور خارجه دست به چنین اظهارنظرهای مشابهی بزند. در مقابل محسن جلیلوند در گفت‌وگویی که با «شرق» داشت، ضمن نادرست‌دانستن گفته‌های بیانی به مصاحبه‌های قبلی خود با «شرق» و تأکیدش بر سابقه و تجربه فروش سامانه موشکی اس - 300 از طرف روسیه به ایران اشاره می‌کند و می‌گوید: «ما دیدیم که مسکو چه بازی‌های سیاسی و منت‌هایی را برای فروش این سامانه موشکی بر سر ایران پیاده کرد. با استناد به همین تجربه بعید است، تأکید دارم بعید است، که از اساس سوخویی در کار باشد». این کارشناس حوزه بین‌الملل در ادامه روی نکته مهم‌تری دست می‌گذارد و یادآور می‌شود که «فروش جنگنده یک قرارداد راهبردی تسلیحاتی تلقی می‌شود». با ذکر این گزاره تحلیلی، جلیلوند اعتقاد دارد که «روسیه برآورد، تلقی و خوانش استراتژیکی از روابط و مناسبات خود با ایران، حتی در حوزه نظامی و با وجود همکاری‌های میدانی در سوریه ندارد؛ یعنی برخلاف ارزیابی‌های تهران و مسکو در این زمینه خاص همکاری وسیعی ندارند. به‌همین‌دلیل هم اساسا بنایی برای فروش جنگنده‌ها و دیگر سلاح‌های راهبردی مانند سوخو -35 به ایران ندارد». جلیلوند شاهد مدعای خود را همین اقدام ضدایرانی اخیر روسیه در تأیید توهمات امارات متحده عربی بر سر جزایر سه‌گانه و همچنین استفاده وزارت امور خارجه روسیه از یک واژه جعلی و موهوم برای خلیج فارس دانست که نشان می‌دهد برخلاف باورها، مسکو هیچ برآورد و تلقی‌ای از مناسبات راهبردی با ایران ندارد. به اذعان این استاد روابط بین‌الملل، «حتی بعد از جنگ اوکراین، با برخی تلاش‌ها از سوی روسیه سعی شد ایران هم وارد ماجرای جنگ روسیه و اوکراین شود و به همین واسطه این روزها دوباره بسته تحریمی جدیدی علیه ایران اعمال شد». پیرو آنچه جلیلوند گفت، اتحادیه اروپا روز پنجشنبه هفته گذشته از اعمال «تدابیر محدودکننده جدید علیه ایران» با ادعای «حمایت نظامی از سوریه و جنگ روسیه در اوکراین» خبر داد. در بیانیه منتشرشده از سوی اتحادیه اروپا آمده است که مطابق با تدابیر محدودکننده جدید، اتحادیه اروپا از صادرات قطعاتی که در ساخت و تولید پهپاد به کار می‌روند، به ایران منع شده است. این تدابیر همچنین علیه اشخاصی که حامی برنامه پهپادی ایران بوده یا در آن دخیل هستند نیز می‌تواند اعمال شود و شامل محدودیت‌های مسافرتی و همچنین توقیف اموال می‌شوند. این تدابیر جدید مکمل سه بسته تحریمی پیشین اتحادیه اروپا علیه اشخاص و نهادهای دخیل در برنامه پهپادی هستند. شورای اروپا همچنین تصمیم گرفت شش ایرانی را به دلیل آنچه «حمایت از تهاجم روسیه علیه اوکراین (با استفاده از پهپاد) و حمایت از سوریه (با استفاده از سیستم ضدهوایی)» خواند به دو فهرست تحریمی موجود اضافه کند. بر اساس این گزارش، گروه شش‌نفره تحریمی شامل فریدون محمدی‌سقایی از فرماندهان سپاه، محمدصادق حیدری‌موسی، محمدرضا محمدی و محسن اسدی از اعضای شرکت پرآورپارس، علیرضا تنگسیری، فرمانده نیروی دریایی سپاه، حمیدرضا شریفی‌تهرانی از اعضای اصلی صنایع هوایی قدس و شرکت پرآورپارس هستند. اموال افراد تحریم‌شده، بلوکه شده و شهروندان و شرکت‌های اتحادیه اروپا از تبادلات مالی با آنها منع خواهند شد. همچنین تدابیر مسافرتی علیه این اشخاص اعمال خواهد شد و باعث می‌شود که نتوانند وارد خاک اتحادیه اروپا شوند یا از اراضی این اتحادیه به مقاصد دیگر بروند. البته جلیلوند در یک سناریوی احتمالی ضعیف که شانس وقوع آن را نزدیک به صفر می‌داند، این گزاره احتمالی را هم مطرح می‌کند که شاید روسیه بعد از پایان‌یافتن تحریم تسلیحاتی ایران مندرج در قطع‌نامه 2231 بعد از مهرماه سال جاری، توجیه حقوقی برای فروش جنگنده سوخو به ایران پیدا کند. البته او یادآور می‌شود که روسیه به‌جای دادن 60 سوخو - 35 همان 24 فروند یا تعداد کمتری را به ایران خواهد داد. در رسانه‌ها عددهای مختلفی درباره سفارش سوخو -35 مطرح شده است. دراین‌باره اعداد بین 24 تا 60 فروند جنگنده در نوسان است که جدی‌ترین و موثق‌ترین گفته‌ها ناظر بر همان 24 فروند سوخو -35 است که سال 2019 توسط ارتش مصر سفارش داده شده بود، اما قاهره به واسطه قانون کاتسا و تحریم‌های ثانویه آمریکا تصمیم به لغو خرید سوخوها از طرف روسی گرفت. بر اساس ماده 231 قانون کاتسا، هر کشوری که «وارد معامله‌های جدی با بخش‌های دفاعی و اطلاعاتی روسیه» شود، از سوی آمریکا تحریم می‌شود. قانون کاتسا یا قانون مقابله با دشمنان آمریکا از طریق تحریم، سال 2017 علیه ایران، روسیه و کره‌شمالی در کنگره آمریکا تصویب شده بود. برخلاف آنچه محسن جلیلوند می‌گوید، احمد وخشیته در گفت‌وگوی خود با «شرق» تأکید دارد که «می‌توان انتظار داشت فروش و ارسال جنگنده سوخو از سوی روسیه به ایران عملیاتی شود، اما چون اگر این اتفاق روی دهد، اسکادران هوایی ایران دچار تحول جدی خواهد شد، طبیعتا روسیه هم انتظار دارد این جنگنده‌ها در راستای افزایش تنش مورد استفاده قرار نگیرد؛ بنابراین این رفتار تهران است که تعیین می‌کند روسیه می‌تواند جنگنده‌ای به ایران بدهد یا نه». خرید سوخو از روسیه در حد یک بررسی از سوی کارشناسان نظامی ایران است در مقابل آنچه عنوان شد، 25 اسفند 1401، سایت «دیپلماسی ایرانی» در گفت‌وگویی با مقامات آگاه عنوان کرد خرید جنگنده‌های سوخو و دیگر تسلیحات نظامی از روسیه هنوز قطعی نشده و صرفا در حد یک بررسی توسط کارشناسان نظامی ایران است. یک مقام آگاه که اسمش فاش نشد، به این سایت (دیپلماسی ایرانی) گفت: «کارشناسان نظامی کشورمان در حال بررسی امکان خرید این تسلیحات هستند، اما هنوز این موضوع نهایی نشده است». این مقام آگاه اذعان کرد: «جنگنده‌های سوخو -‌35 روسیه به زیرساخت‌های مناسب نیاز دارند که هنوز در کشور فراهم نشده‌اند و فراهم‌شدن آنها نیاز به زمان و سرمایه‌گذاری‌های تازه برای تأمین این زیرساخت‌ها دارد که هنوز تصمیم نهایی بر سر آن اتخاذ نشده است». البته درباره امکان خرید این تسلیحات به لحاظ حقوقی هم «دیپلماسی ایرانی» به نقل از این مقام آگاه عنوان کرد: «ایران بعد از لغو تحریم‌های بین‌المللی، بر اساس قوانین بین‌المللی توانایی خرید تسلیحات لازم ازجمله جنگنده‌های سوخو و دیگر سلاح‌های مورد نیازش را دارد. ایران می‌تواند از هر کشوری ازجمله روسیه و چین تسلیحات مورد نیاز خود را در هر سطحی که نیاز خود می‌بیند، تأمین کند. همچنین روسیه نیز مشکلی با خرید این تسلیحات توسط ایران ندارد و حتی از انجام این خرید استقبال هم می‌کند». در همین رابطه، یک مقام آگاه در هواپیمایی نیز به دیپلماسی ایرانی گفته بود: «جنگنده‌های روسی به نگهداری ویژه‌ای نیاز دارند» و به ادعای این مقام، «تجربه‌هایی که از جنگنده‌های سابق روسیه در کشور داشتیم، به ما نشان دادند که به دلیل سیستم‌های ویژه جنگنده‌های روسی نگهداری آنها چندان کار آسانی نیست. همچنین بومی‌سازی آنها یا نسخه‌برداری از قطعات آنها نیز به‌راحتی میسر نیست. این مسئله سبب شده است تا کارشناسان نظامی ما نسبت به خرید جنگنده‌های روسی تردید داشته باشند. با وجود این، شکی نیست جنگنده‌های روسی بسیار پیشرفته‌اند و حتی برخی از انواع آنها از جنگنده‌های مشابه غربی هم پیشرفته‌تر هستند». این در حالی است که یک مقام آگاه به مسائل نظامی، در گفت‌وگو با «دیپلماسی ایرانی» در همان اسفند سال گذشته تأکید کرد: «موضوع خرید جنگنده در اولویت ایران نیست؛ چراکه تهران ترجیح می‌دهد به‌جای سرمایه‌گذاری برای خرید جنگنده بر پهپاد سرمایه‌گذاری کند». در مقابل این نکات یک مقام آگاه هم در گفت‌وگو با «شرق» عنوان کرد: «بعد از اجرای برجام در سال‌های 96 و 97 دولت روحانی توانست قرارداد خرید سوخو -‌35 را با روسیه نهایی کند و بخشی از مبلغ این قرارداد را هم به طرف روس داده بود، اما مسکو به دلیل تحولات بعد از 18 اردیبهشت 1397 (خروج دونالد ترامپ از برجام) تاکنون از ارسال جنگنده یا دیگر تجهیزات نظامی به ایران خودداری کرده است». حتی با وجود تبلیغات گسترده رسانه‌ای حامیان دولت سیزدهم در جریان سفر 29 دی 1400/ 19 ژانویه 2022 سیدابراهیم رئیسی به روسیه، در نهایت حضور دوروزه رئیس‌جمهور ایران در مسکو دستاورد ملموس و شایان ذکری برای اجرائی‌شدن این خریدهای تسلیحاتی دربر نداشت. نه‌تنها دو اتفاق مهم یعنی امضای سند جامع همکاری‌های راهبردی 20‌ساله ایران و روسیه و احتمال تصویب قرارداد تسلیحاتی 10 میلیارد دلاری برای خرید 24 فروند سوخو -‌35 و دو سامانه موشکی اس‌-‌400 که به‌عنوان محور دستاوردهای رئیسی پیش از سفر مطرح شده بود تاکنون عملیاتی نشده، بلکه نحوه استقبال سرد از رئیس‌جمهور ایران، چینش و میزانسن خاص در دیدار سیدابراهیم رئیسی با ولادیمیر پوتین نیز مسائل حاشیه‌ای بود که به این سفر اضافه شد. این در حالی بود که پیش از انجام سفر رئیسی، در رسانه‌های منطقه‌ای و بین‌المللی از روزنامه «نزاویسمایا گازتا» و روزنامه «اوراسیادیلی» چاپ روسیه گرفته تا وبگاه شبکه «تی‌آرتی» ترکیه، نشنال‌اینترست در ایالات متحده، نشریه فوربز، وبگاه آمریکایی «1945» به نقل از وبگاه «اویاسیون‌لاین» و...، اخباری مبنی بر احتمال انعقاد قرارداد نظامی و تسلیحاتی بین جمهوری اسلامی ایران و روسیه در جریان سفر سیدابراهیم رئیسی به مسکو و دیدار با پوتین برای فروش 24 فروند جنگنده سوخو -‌35 و دو سامانه موشکی اس‌-‌400 و یک ماهواره نظامی مطرح شد. حتی مجله آمریکایی «فوبز» ادعا کرد در صورت عقد قرارداد بین ایران و روسیه، احتمالا 15 فروند از جنگنده‌های سوخو -‌35 در اوایل 2022 به ایران تحویل داده خواهد شد که هیچ‌کدام تا به امروز عملیاتی نشده‌اند. با این تفاسیر، بعد از اقدام ضدایرانی روسیه در تأیید ادعا بر سر جزایر ایرانی، حسین امیرعبداللهیان، وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران، به‌تازگی در گفت‌وگویی به صراحت تأکید کرد: «هیچ‌گاه اجازه نمی‌دهیم روسیه و چین تصور کنند تنها انتخاب ما هستند». سیدعباس عراقچی نیز با اشاره به بیانیه شورای همکاری خلیج فارس درباره جزایر سه‌گانه ایران، عنوان کرده بود: «هیچ‌کس موضع روس‌ها را قبول ندارد». کانال عصر ایران در تلگرام تماشاخانه

فیدل کاسترو؛ مردی که یک عمر شعار داد و یک ملت را فقیر کرد (+ فیلم)

شطرنج ژاپنی چیست و چگونه ساخته می شود؟ (فیلم)

فیلم های دیگر