عوامل مختلفی روی موضوع حجاب و رعایت آن تاثیرگذار است

طهورا نوروزی به خبرنگار معارف ایرنا گفت: یکی از ایرادهای ساختاری در کشور ما انحصار موضوعات مرتبط با معارف به بعضی بخش‌هاست. به گونه ای که بخش های دیگر احساس مسئولیت نمی‌کنند.

وی همزمان با روز عفاف و حجاب (21 تیر) در این گفت‌وگو ادامه داد: گویا وقتی نهادهای فرهنگی متولی نشر دینداری می شوند، بقیه باید شانه خالی کنند؛ در حالی که برون داد فرهنگ دینی از ساختارهای آموزشی و رسانه ای و فرهنگی ما می تواند زیربنایی تر و موثرتر در نشر ارزش های دینی باشد و یکی از هدف های مهم انقلاب اسلامی این بود که بتوانیم صحیح ترویج دینداری کنیم.

این پژوهشگر حقوق اسلامی ادامه داد: همواره تلاش کردیم این نوع ترویج را مثلا در موضوع حجاب صرفا در ساختارهای مذهبی اجرا کنیم در حالی که افراد مذهبی، مخاطبان حجاب و عفاف نبودند و مدنظر ما مخاطبان دیگری بودند. به عبارت دیگر همایش حجاب را برای افراد چادری برگزار کردیم ولی کسانی که مخاطب واقعی بودند، از دست ما رفتند. در واقع پرکار هستیم؛ اما در ترویج آموزه های دینی پربار نبودیم و روش های ما روش های جامعه‌پذیر و صحیح نبوده است.

وی اظهار داشت: حجاب یک رفتار دینی است که خواسته ایم آن را در جامعه نهادینه کنیم و فرهنگ اهل بیت (ع) الگوی خوبی برای نهادینه کردن رفتارهای دینی است. مثلا باید ببینیم در فرهنگ اهل بیت برای نهادینه کردن یک رفتار دینی چگونه اقدام می کردند و با توجه به فضای کنونی جامعه اشکالات ما در حوزه ترویج رفتارهای دینی چه بوده است. حجاب در واقع بخشی از جورچین فرایند فرهنگی در کشور است. یعنی مسائل دیگری نیز وجود دارد که روی این موضوع تاثیرگذار است.

وی با تاکید بر آموزش رفتارهای دینی از دوران پیش‌دبستان گفت: اگر بخواهیم کسی به دین نگاه خوبی داشته باشد باید در سن کودکی به او آموزش دهیم؛ ولی کودکان را در سنین پیش‌دبستانی و مهد و دبستان رها می کنیم و در دبیرستان کوتاه می آییم، سپس با این هجمه فضای مجازی انتظار تربیت فرد مذهبی را داریم.

نوروزی افزود: در حالی که حجاب بخشی از تربیت دینی است شخصیت وجودی افراد، زیر هفت سال شکل می گیرد و نهادهای آموزشی می توانند بیشترین تاثیر را در نهادینه کردن عفاف داشته باشند؛ اما ما آن‌ها رها کرده و زمانی به آن می پردازیم که دختران در سن بالاتری هستند و به‌راحتی نمی توانند این امر را بپذیرند.

تربیت دینی یک فرایند است و نمی توانیم فقط روی قسمتی از آن مانند حجاب دست بگذاریم. بنابراین اگر حجاب بخشی از فرایند تربیت دینی است، نمی‌توان در مورد مفاهیمی همچون راستگویی و اخلاق سکوت کرد.

نوروزی ادامه داد: یکی از اشکالات اساسی در ترویج فرهنگ عفاف و حجاب این بوده که ذهنمان را به علت‌های مستقیم بی‌حجابی و بدحجابی درگیر کرده ایم در صورتی که علت های غیرمستقیم به موضوع حجاب ضربه می زند و ما آن علت ها را رها کرده ایم. یعنی از جاهایی ضربه خوردیم که آن موارد در مقوله عفاف موثر بودند ولی ما به موارد دیگری پرداختیم و حجم برنامه هایمان را در آن قسمت ها پررنگ کردیم.

وی افزود: برخی علت ها به صورت مستقیم ارتباطی با حجاب ندارد ولی به صورت غیرمستقیم تاثیر می گذارد. مثلا وقتی جامعه را غریزه محور می کنیم و ازدواج بر مبنای ظاهرگرایی و غریزه محوری قرار می گیرد یا فرهنگ مصرف گرایی به عنوان یک آفت جهان مدرن در کشور ترویج می شود، این ها ربطی به حجاب ندارد ولی همین مقوله ها می تواند به صورت غیرمستقیم در عفاف اثر بگذارد.

مشکلی به نام غلظت معارفی

وی با انتقاد از بعضی سیاست‌های رسانه‌ای صداوسیما افزود: در تربیت دینی به صورت ناخودآگاه اینگونه تصور می شود که مسئولیت ترویج دین با شبکه قرآن است یا در دولت فکر می کنند سازمان تبلیغات اسلامی فقط وظیفه تبلیغ دین را دارد لذا شاید نهادهای فرهنگی و آموزشی در این فرایند خود را بی تکلیف می دانند در صورتی که گروه مخاطبان ما مرتبطان با سایر نهادها هستند.

آخرین اهرم در بحث حجاب مساله برخورد است درحالی که قبل از آن فرایندهای بسیاری داریم ولی همه این فرایندها را رها کرده ایم و فقط به برخورد توجه داریم. از طرف دیگر طبق مصوبه 427 شورای عالی انقلاب فرهنگی نزدیک به سی دستگاه وظیفه اجرای این مصوبه مربوط به حجاب و عفاف را دارند. به عنوان نمونه سیستم شهرسازی و معماری بر عفاف و حجاب تاثیرگذار است. به عبارت دیگر امروزه گرایش به آشپرخانه های اپن و خانه های بدون پرده به وجود آمده و زمانی که یک فضای باز ایجاد و محدودیت ها را کم کنید، به طور طبیعی بر حجاب تاثیرمی گذارد.

ضرورت مخاطب شناسی در موضوع حجاب

نوروزی گفت: مهمترین اشکال در برنامه ریزی برای حجاب و عفاف این است؛ به مواردی می پردازیم که تاثیرگذار نیست. یعنی در مواردی تاکید داریم که گروه مخاطب ما حضور ندارد. مثلا امروز فضای مجازی به عنوان یک فرصت یا تهدید مطرح است و بدون درنظر گرفتن موضوع برخورد در این فضا، بخشی از توسعه بی عفافی وجود دارد. مثلا دختری که به آشپزی علاقه مند است، به دنبال صفحات آشپزی در فضای مجازی است و در کنار آن چند مطلب دیگر یاد می گیرد.

وی افزود: ما تاکنون چه اندازه از صفحات فضای مجازی را بر مبنای اصول خود طراحی کرده ایم. مثلا خانم هایی که در ارائه الگو فعالیت دارند، می توانند ضمن آموزش آشپزی با یک پوشش جذاب، بدون تبلیغ زبانی عفاف را ترویج کنند.

نوروزی افزود: در صفحات فضای مجازی کارهای بسیاری می توان انجام داد. مانند صفحات آشپزی یا تربیت کودک که مخاطب آن نسل جوان است. کسانی این صفحات را اداره کنند که از نظر پوششی الگو باشند. چون در بحث حجاب، زیبایی و والایی مطرح است ولی جوان بیشتر به دنبال زیبایی است و می توانیم این دو را کنار هم بگذاریم و برای همه سلیقه ها الگو ارائه دهیم تا جامعه انتخاب کند.

سیاست خوشایندسازی و هنجارسازی

نوروزی گفت: زمانی که یک فرد مسلمان به کشور دیگر می رود و در یک فضای مختلط قرار می گیرد، غرب به او نمی گوید تو به علت مسلمان بودن در فضای مختلط شرکت نمی کنی، بلکه می گوید جامعه پذیری کشور را مختل می کنی. یعنی غرب با ادبیات جامعه پذیر اینگونه القاء می کند که به عنوان یک شهروند، نافرمانی مدنی می کنی در حالی که به دنبال هدف خود می باشد. سیاست ما در موضوع حجاب این است که به صورت مستقیم آن را دنبال می کنیم و لذا جامعه مقاومت می کند؛ در حالی که برخی سیاست های غیرمستقیم درخوشایندسازی، الگوسازی و هنجازسازی بسیار موثر است.

غرب به جای مقابله با اسلام در فرایندهای فرهنگی به صورت نامحسوس کار می کند. البته آنها در مقولات فرهنگی پای حرف خود هستند ولی روش های آنها به صورت جامعه پذیری است و حتی یک فرد را به عنوان یک انسان بی دین به گونه ای تربیت می کنند که خود شخص متوجه نمی شود. ما در مقولات دینی کم گذاشتیم. البته تلاش هایی مانند اعتکاف و پیاده روی اربعین صورت گرفته که لازم است و حیات جامعه با اینهاست ولی در کنار آنها می توانیم کارهای بسیاری انجام دهیم.

وی اضافه کرد: اگر در موضوع جامعه پذیری دینداری خوب عمل کنیم، می توانیم تاثیر خوبی بگذاریم. مثلا مدیر خوش فکر یک مدرسه از افراد مذهبی به عنوان دبیر ریاضی یا علوم یا زیست استفاده کند و این معلمان هیچ سخنی از دین نمی زنند ولی وقتی دانش آموزان رفتارشان را می بینند، از آنها الگو می گیرند. چون صدای رفتار هیچگاه از گوش انسان پاک نمی شود.

نوروزی افزود: دینداری را نباید در جامعه هزینه بر کنیم. مثلا کسی که می خواهد با حجاب باشد ولی هزینه چادر به اندازه ای است که توانایی مالی ندارد، چنین شخصی با مشکل روبرو می شود یا وقتی یک جوان نمی تواند از راه مشروع تشکیل خانواده بدهد، ناخودآگاه به سمت روابط آزاد می رود؛ در حالی که باید تشکیل خانواده را از نظر اقتصادی به گونه ای فراهم کنیم تا جوانان با کمترین هزینه به فکر تشکیل خانواده باشند

همه متولی عفاف و حجاب هستند

نوروزی اظهار کرد: حجاب و عفاف بخشی از فرهنگ کشور ماست و فرایند فرهنگی را نمی توان فقط در حجاب دید. فرایند فرهنگی را می توان در موضوعاتی مانند نشر و تولید محصولات، آموزش و پرورش، ترویج دین و مانند آن بازخوانی کرد. بنابر این همه باید در کنار هم کار کنیم.

وی افزود: بخشی از فرهنگ به عهده آموزش و پرورش و آموزش عالی است و درحوزه نخبگان مسئولیت با وزارت علوم است. در فرهنگ عمومی بخشی از مسئولیت با صدا و سیما و رسانه هاست و در نشر و تبلیغ دین حوزه های علمیه و سازما ن تبلیغات اسلامی در ترویج دین مسئولیت دارند و همه ما متولی هستیم چون همه ما نقش داریم.

نوروزی ادامه داد: فرهنگ ما یک مبنا دارد که از انقلاب اسلامی نیز ریشه گرفته و به همین دلیل نگاهی متفاوت به فرهنگ داریم. یعنی به فرهنگ نگاه اعتقادی داریم که انسان را به تکامل می رساند؛ اما این که چنین فرهنگی در جامعه چقدر ارزش و قیمت دارد و آیا تریبون ها و آموزش و پرورش و صدا و سیما برای ارتقای آن تلاش می کنند، مساله ای است که باید به آن توجه کرد.

وی تاکید کرد: نهادهای فرهنگی در تربیت دینی در مرحله اول باید به فهم مشترک برسند تا مسیر را پیدا کنند و در موضوع حجاب نیز باید فهم مشترک وجود داشته باشد تا فعالیت برخی نهادها از سوی سایر دستگاه ها خنثی نشود.

نگاهی به قانون عفاف و حجاب 

قانون گسترش راهکارهای اجرایی عفاف و حجاب معروف به مصوبه 427 در 13 دی 84 به تصویب شورای عالی انقلاب فرهنگی رسید و وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی را موظف به پیگیری و نظارت بر امر گسترش فرهنگ عفاف و حجاب کرده و بر اساس این قانون تمام دستگاه‌های مشمول ماده 160 قانون برنامه چهارم توسعه موظف شدند با تشکیل ستاد ویژه، گزارش عملکرد خود را هر سه ماه یکبار به شورای فرهنگ عمومی ارسال کنند. وظایف وزارتخانه های فرهنگ و ارشاد اسلامی، بازرگانی، آموزش و پرورش، امور اقتصادی و دارایی، علوم، تحقیقات و فناوری همچنین وزارت کشور، مسکن و شهرسازی، راه و ترابری، ارتباطات و فناوری اطلاعات، بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، امور خارجه، و تعاون و رفاه اجتماعی در این قانون مشخص شده است. بر اساس این قانون علاوه بر مجلس شورای اسلامی و قوه قضائیه، سازمان های صدا و سیما، تبلیغات اسلامی، بهزیستی، میراث فرهنگی و گردشگری همچنین نیروی انتظامی، شهرداری‌ها، مرکز امور زنان و خانواده، ستاد احیای امر به معروف و نهی از منکر و نیروی مقاومت بسیج موظفند در راستای ترویج فرهنگ حجاب اقداماتی را انجام دهند. شورای عالی انقلاب فرهنگی همچنین در 12 شهریور سال گذشته مجموعه تکمیلی اقدامات اجرایی گسترش فرهنگ عفاف و حجاب را شامل شش ماده به تصویب رساند و مسئولیت هماهنگی، اجرا و نظارت بر عملکرد دستگاه‌ها در خصوص این مصوبه را به عهده وزارت کشور نهاد. بر اساس این مصوبه که در 22 مهر سال گذشته از سوی رئیس جمهوری به دستگاه های مسئول ابلاغ شد، وزارت کشور همچنین موظف است ستاد راهبری و هماهنگی اجرای مصوبه عفاف و حجاب را تشکیل دهد و گزارش عملکرد این ستاد را به‌صورت سالانه به شورای عالی انقلاب فرهنگی ارائه کند.

هدف از تصویب این مجموعه تکمیلی فراگیر شدن عفاف و رعایت حجاب شرعی و قانونی و کاهش بدحجابی عنوان شده و راهبردهای این مصوبه شامل «مسئولیت پذیری و پاسخگویی مسئولان دستگاه‌های اجرایی و سایر دستگاه‌های حاکمیتی در حوزه عفاف و حجاب»، «به فعلیت رساندن ظرفیت های مغفول علمی، فرهنگی، اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و حقوقی برای ارتقای وضعیت عفاف و حجاب»، «صیانت از حریم عفت عمومی و گسترش امنیت اخلاقی و مقابله با تهدیدها و جنگ نرم دشمن در حوزه عفاف و حجاب» اعلام شده است. طبق ماده چهار این مصوبه تمام مصوبات قبلی شورای عالی انقلاب فرهنگی در خصوص عفاف و حجاب به قوت خود باقی است و وظایف مقرر شده در ماده پنج برای دستگاه‌ها وظایف تکمیلی بوده که به وظایف قبلی اضافه شده است. بر اساس ماده پنج این مصوبه وزارتخانه‌های مسئول اجرای این مصوبه عبارتند از: وزارت ورزش و جوانان، وزارت میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری، وزارت کشور، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، وزارت علوم، تحقیقات و فناوری و مراکز آموزش عالی و پژوهشی، وزارت صنعت، معدن و تجارت، وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، وزارت آموزش‌وپرورش، وزارت امور اقتصادی و دارایی و وزارت اطلاعات. همچنین سازمان بسیج مستضعفین، نیروی انتظامی، معاونت امور زنان و خانواده ریاست جمهوری، مرکز مدیریت حوزه علمیه قم، کمیته امداد امام خمینی (ره)، شهرداری های سراسر کشور هم از سایر سازمان‌هایی هستند که طبق مصوبه «مجموعه تکمیلی اقدامات اجرایی گسترش فرهنگ عفاف و حجاب» وظائف و تکالیفی را بر عهده دارند. همچنین ستاد احیای امربه‌معروف و نهی از منکر، سازمان مناطق آزاد تجاری، صنعتی و ویژه اقتصادی، سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی، سازمان صداوسیما، سازمان حج و زیارت، سازمان تبلیغات اسلامی، سازمان بهزیستی، سازمان برنامه‌وبودجه، سازمان اوقاف و امور خیریه، سازمان اداری و استخدامی و بنیاد شهید و امور ایثارگران هم برای اجرای مصوبه فوق‌الذکر باید اقدامات تصریح‌شده در این مصوبه را انجام دهند. البته طبق ماده شش این مصوبه سیاست‌گذاری و تصمیم‌گیری کلان و راهبردی در حوزه حجاب و عفاف و نظارت راهبردی و ارزیابی حسن انجام این مصوبه بر عهده دبیرخانه شورای عالی انقلاب فرهنگی است و ایجاد هماهنگی، تدبیر و پیش بینی ساز و کار لازم برای اجرای این مصوبه و نظارت بر عملکرد دستگاه ها و نهادها بر عهده وزارت کشور است که با استفاده از همه ظرفیت ها و امکانات و منابع از طریق شورای اجتماعی و سازمان امور اجتماعی کشور و تشکیل ستاد هماهنگی و راهبری اجرای مصوبه عفاف و حجاب اقدام می کند و گزارش آن را به‌صورت سالانه به شورای عالی انقلاب فرهنگی ارائه خواهد کرد.

• روز عفاف و حجاب
• وزارت کشور
• حقوق زنان
• شورای عالی انقلاب فرهنگی