وزارت خارجه در میانه میدان
وزیر امور خارجه کشورمان در یادداشتی به تشریح سیاست خارجی کشورمان در یک سالگی دولت چهاردهم پرداخته است.
وزیر امور خارجه کشورمان در یادداشتی به تشریح سیاست خارجی کشورمان در یک سالگی دولت چهاردهم پرداخته است.
به گزارش خبرگزاری مهر، عباس عراقچی وزیر امور خارجه کشورمان در یادداشتی که در روزنامه ایران با عنوان «وزارت خارجه در میانه میدان» منتشر شده است، به تشریح سیاست خارجی کشورمان در یک سالگی دولت چهاردهم، پرداخته است.
متن این یادداشت به شرح زیر است:
وزارت خارجه در میانه میدان
یک سال از آغاز به کار دولت وفاق ملی دکتر پزشکیان می‌گذرد. دولت چهاردهم در همان آغاز و همچنین در آستانه یک‌سالگی‌اش، با دو تجاوز آشکار رژیم صهیونیستی به خاک کشور مواجه شد؛ بار اول، اندک ساعاتی پس از مراسم تحلیف رئیس‌جمهوری، میهمان رسمی و عالی‌رتبه آن مورد حمله تروریستی رژیم صهیونیستی قرار گرفت و بار دوم، در آستانه یک‌سالگی فعالیت دولت وفاق، رژیم صهیونیستی با همکاری همدستان بین‌المللی‌اش یک تجاوز آشکار نظامی را که نقض صریح قوانین و مقررات بین‌المللی بود علیه خاک کشورمان ترتیب داد.
از همان آغازین روزهای دولت و پس از تشکیل کابینه، مشخص بود که پیشبرد اهداف دیپلماسی نظام در چنین شرایطی، طراحی دقیق و کوششی چندلایه را می‌طلبد؛ طراحی‌ای که در رفتار باید فعال و در نتیجه فراگیر و تأثیرگذار باشد. با تشکیل دولت و همزمان با تلاش برای از سرگیری مذاکرات رفع تحریم‌ها که از همان ابتدا با گفت‌وگو با وزرای خارجه کشورهای متعامل در برجام در حاشیه اجلاس مجمع عمومی سازمان ملل آغاز شد و پیش از جنگ تحمیلی رژیم اسرائیل علیه ایران در قالب پنج دور با وساطت عمان ادامه یافت تقویت تعامل با کشورهای منطقه در بالاترین سطح دستگاه دیپلماسی، از طریق سفر به کشورهای منطقه و گفت‌وگو با مقام‌های ارشد همسایگان خلیج فارس، ترکیه، پاکستان و فراتر از آن مصر و اردن، تصمیمی بسیار مهم در زمانی حساس بود. این تصمیم، هم مبتنی بر نگاه اصولی و دیرینه ایران به همگرایی و همکاری منطقه‌ای برای حفظ و حراست از امنیت جمعی در غرب آسیا بود و هم نشانه‌ای از اهتمام جدی جمهوری اسلامی ایران برای بسیج منطقه در برابر ناامن‌سازی و بی‌ثبات‌سازی از سوی رژیم اشغالگر صهیونیستی. به بیان دیگر، جمهوری اسلامی ایران در یکی از پرتنش‌ترین دوره‌های تاریخی، از سیاست همسایگی غافل نشد و یک وضعیت بحرانی تحمیلی را به فرصتی برای اثبات دوستی با کشورهای منطقه و ارتقای تفاهم متقابل بر ضرورت هم‌صدایی علیه تهدید مشترک بدل ساخت. در این یک سال، دستگاه دیپلماسی با چشمانی باز و نگاهی واقع‌بینانه، چالش‌های پیچیده امنیتی و ملی را رصد کرد، برای مواجهه مؤثر با آنها تدبیر اندیشید و همزمان کوشید فرصت‌های ارزشمند جدیدی را برای پاسداری از منافع و امنیت ملی شناسایی یا حتی خلق کند. تمام این اقدامات، ذیل راهبرد اصلی سیاست خارجی دولت یعنی سیاست خارجی فعال، فراگیر و اثرگذار از ابتدا برنامه‌ریزی و اجرا شد. اما باید اذعان کرد که تجربه سخت و تاریخی تجاوز 12 روزه رژیم صهیونیستی به ایران، محک بزرگی برای آزمودن این راهبرد بود. در روزهایی که رژیم صهیونیستی و همدستان بین‌المللی‌اش با نقض قوانین و مقررات بین‌المللی به خاک ایران تجاوز نظامی کردند، وزارت امور خارجه با تمام توان وارد صحنه شد. در همان ساعات اول، نامه‌ای رسمی به دبیرکل سازمان ملل و رئیس شورای امنیت ارسال کردم و در آن تصریح شد: «جمهوری اسلامی ایران قربانی تجاوز آشکار است و بر اساس منشور ملل متحد، حق ذاتی دفاع مشروع را برای خود محفوظ می‌دارد». سه نشست اضطراری شورای امنیت با دستور کار حمله به ایران برگزار شد. در همه این نشست‌ها، نمایندگان ایران با استدلال‌های حقوقی و سیاسی قاطعانه از حقانیت ملت ایران دفاع کردند. بارها تأکید کردم: «اگر شورای امنیت در برابر این تجاوز آشکار سکوت کند، اعتبار خود را از دست خواهد داد». بیش از 60 تماس تلفنی و ویدئویی با وزرای خارجه کشورهای مختلف برقرار شد. محور اصلی همه رایزنی‌ها، محکومیت تجاوز، جلوگیری از گسترش جنگ و تأکید بر ضرورت توقف فوری حملات بود. در این تماس‌ها با صراحت گفتم: «ایران آغازگر جنگ نبوده و نخواهد بود، اما در دفاع از مردم و سرزمین خود لحظه‌ای تردید نخواهد کرد». وزارت امور خارجه توانست در سازمان همکاری اسلامی و جنبش عدم تعهد، بیانیه‌هایی قاطع در محکومیت تجاوز رژیم صهیونیستی به تصویب برساند. در نشست ویژه وزرای خارجه سازمان همکاری اسلامی، این جمله را بیان کردم: «امروز دفاع از ایران، دفاع از منشور ملل متحد است؛ زیرا اگر این تجاوز بی‌پاسخ بماند، فردا نوبت دیگر ملت‌ها خواهد بود.» در همان روزها بارها تکرار کردم: «پیوند دیپلماسی، میدان و رسانه، رمز موفقیت ایران در این نبرد است». وزارت امور خارجه توانست بسیاری از کشورها را متقاعد کند که در مجامع بین‌المللی، موضعی بی‌طرفانه یا حتی همدلانه با ایران اتخاذ کنند. این دستاوردی مهم بود؛ زیرا دشمن می‌کوشید ایران را به‌عنوان آغازگر جنگ معرفی کند، اما دیپلماسی فعال، حقیقت را روشن ساخت. پس از پایان جنگ، مأموریت وزارت امور خارجه وارد مرحله‌ای تازه شد؛ پیگیری خسارات واردشده، فشار برای محکومیت تجاوز در مجامع بین‌المللی و تلاش برای بازسازی روابط منطقه‌ای. بارها تأکید کردم: «ایران نه‌تنها از این جنگ سربلند بیرون آمد، بلکه توانست مشروعیت دفاع خود را در عرصه بین‌المللی تثبیت کند».
دیپلماسی دفاع
وزارت امور خارجه در طول یک سال گذشته کوشید دیپلماسی خود را به فراتر از مرزهای ملی و در چهارچوب یک «دیپلماسی چندجانبه و بین‌المللی» هدایت کند؛ حرکتی که با استراتژی مشخص محور تعامل با نهادهای جهانی و گروه‌های منطقه‌ای را شکل داد، از سازمان ملل گرفته تا سازمان همکاری اسلامی‌از سازمان همکاری «شانگهای» تا گروه «بریکس» و هر گامی‌که برداشته شد، نه تنها بازتاب دهنده منافع ملی ایران بلکه نشانگر توانایی تهران در مدیریت بحران‌ها و مقابله با تجاوزات رژیم صهیونیستی در سطح جهانی بود؛ حضور فعال عراقچی در نشست‌های کلیدی، رایزنی‌های گسترده با دولت‌های مختلف، سفرهای هدفمند به روسیه و دیگر کشورها، گفت‌وگوهای تلفنی پشت پرده، تبادل پیام و بهره‌گیری راهبردی از دیپلماسی رسانه‌ای و عمومی، همه در شبکه‌ای هماهنگ و پیچیده با یکدیگر تنیده شدند تا تجربه‌های دفاع میهنی ایران در برابر تجاوز نظامی‌در صحنه بین‌المللی به تصویر کشیده شود که نتیجه آن، آتش‌بس و محکومیت تجاوز رژیم صهیونیستی توسط نزدیک به 120 کشور و شمار قابل توجهی از سازمان‌های بین‌المللی بود.
ارتقای روابط همسایگی
در فضایی که تحولات منطقه‌ای و بین‌المللی در هر لحظه، تهران را با آزمون‌های استراتژیک و فرصت‌های دیپلماتیک همزمان مواجه می‌کرد، «دیپلماسی همسایگی» نه تنها از دستور کار خارج نشد بلکه به محور راهبردی و نشانه‌ای از اولویت‌بندی دقیق سیاست خارجی تبدیل شد؛ رویکردی که بیشترین سفرهای خارجی رئیس‌جمهوری را به کشورهای همسایه اختصاص داد و به روشنی نشان می‌داد تهران بر تحکیم روابط با همسایگان، تثبیت اعتماد متقابل و ایجاد شبکه‌ای ملموس از همکاری‌های عملی تمرکز دارد؛ شبکه‌ای که در کنار تقویت ارتباط با کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس سبب شد این کشورها در حمایت از آرمان فلسطین و محکومیت تجاوزات رژیم صهیونیستی همراهی و موضع‌گیری‌های جمعی چشمگیری از خود نشان دهند. این رویداد تأثیر دیپلماسی فعال ایران را بر معادلات منطقه‌ای و افکار عمومی‌داخلی و بین‌المللی برجسته کرد و در همان زمان، زمینه‌ساز گسترش همکاری‌ها در حوزه انرژی، حمل‌ونقل و تسهیل رفت وآمد شهروندان شد، به گونه‌ای که اعتماد متقابل و ظرفیت عملیاتی برای توسعه روابط اقتصادی و اجتماعی از سطح حرف و برنامه فراتر رفته و به واقعیت ملموس تبدیل شد.
ساخت روایت و تصویر
وزارت امور خارجه سال گذشته نشان داد که «دیپلماسی عمومی» دیگر صرفاً ابزار اطلاع‌رسانی نیست بلکه بخشی حیاتی از استراتژی ملی برای شکل‌دهی به افکار عمومی‌داخلی و جهانی، روایت‌سازی از مسائل کلیدی و مقابله با تبلیغات دشمنان است. در طول این دوره، تلاش‌ها نه تنها برای انعکاس مواضع رسمی‌کشور در موضوعاتی چون تحریم‌ها، مذاکرات هسته‌ای و تجاوز نظامی‌آمریکا و رژیم صهیونیستی به خاک ایران متمرکز بود بلکه هدف آن ارائه تصویری شفاف و مستند از تصمیم‌ها و سیاست‌ها همزمان با خنثی‌سازی اقدامات روانی دشمنان بود. بیش از 30 جلسه سخنگویی، مصاحبه با رسانه‌های خارجی و انتشار مقالات متعدد، همراه با تولید محتوای متنوع در فضای مجازی، تنها بخش قابل مشاهده این تلاش‌ها بودند و در دوران دفاع میهنی، 27 مصاحبه با رسانه‌های مطرح جهانی توسط وزیر امور خارجه، سخنگو و برخی معاونین، روایت ایران را به دقت و صراحت برای جهان تشریح کردند؛ گامی‌که همزمان مشروعیت دیپلماسی کشور را تقویت و فضای افکار عمومی‌جهانی را مدیریت کرد. برگزاری نشست‌های متعدد توجیهی و تبیینی با اصحاب رسانه، انسان رسانه‌ها، فعالان فضای مجازی، نخبگان و... تنها بخشی از اقدامات مرکز سخنگویی وزارت امور خارجه در سال گذشته بوده است. در این راستا تلاش شده که منطق جمهوری اسلامی‌ایران در حوزه سیاست خارجی در فضای مجازی و از طریق تولید محتواهای چندرسانه‌ای تشریح گردد. همچنین به منظور تصویرسازی از کشورمان فعالیت‌های چشمگیری انجام یافته و تلاش شده که از ظرفیت فضای مجازی در این مسیر، به بهترین شکل ممکن بهره‌برداری شود. لذا تهیه پیوست‌های رسانه‌ای در مقاطع حساس و همزمان با رویدادهای مهم همواره در دستور کار قرار داشته است. هماهنگی برای حضور خبرنگاران رسانه‌های خارجی در کشور به منظور مشاهده میدانی و عینی واقعیت‌ها و انعکاس آن، از دیگر اقداماتی است که به همین منظور انجام شده است. علاوه بر این، تغذیه مستمر مقامات، تصمیم‌سازان و نخبگان در حوزه سیاست خارجی از دیگر اقدامات وزارت امور خارجه طی یکسال گذشته می‌باشد. طی این بازه زمانی، در حوزه دیپلماسی عمومی‌تلاش شده که حضور جمهوری اسلامی‌ایران در محافل ورزشی، فرهنگی و هنری تسهیل گردد و از ظرفیت سازمان‌های مردم نهاد و انجمن‌های دوستی به منظور ارتقای روابط با سایر کشورها بهره‌برداری شود. همچنین تداوم گسترش زبان فارسی و مسأله ایران‌شناسی همواره مورد توجه و پیگیری مستمر قرار داشته است.
مقابله با تحریم‌های غیر انسانی
وزارت امور خارجه در مواجهه با تحریم‌های غیرانسانی نیز با بسیج ظرفیت‌های کارشناسی، دیپلماتیک و رسانه‌ای خود وارد صحنه شد تا با ایجاد شبکه‌ای پیچیده از رایزنی‌ها، تماس‌ها و پیام‌های محرمانه اثرات این محدودیت‌ها را نه تنها مدیریت کند بلکه از دل آنها فرصتی برای مشروعیت بخشی و تثبیت موقعیت ایران در عرصه بین‌المللی بسازد؛ در این چهارچوب، مذاکرات غیرمستقیم با آمریکا با میانجی‌گری عمان آغاز شد؛ این فرآیند که پیچیدگی و ظرافت آن از سطح قابل مشاهده فراتر بود، اگرچه با زیاده‌خواهی طرف آمریکایی و تأثیر مستقیم و غیرمستقیم جنگ 12 روزه از رسیدن به نتیجه نهایی باز ماند اما استمرار این مذاکرات، اهمیت راهبردی خود را حفظ کرد و به وضوح نشان داد که منطق، حقوق و حقوق دفاع مشروع ایران نه تنها در محافل بین‌المللی قابل دفاع است بلکه نزد افکار عمومی‌و شمار قابل توجهی از دولت‌ها مشروع و پذیرفته شده تلقی می‌شود. در نهایت، این شبکه هماهنگ از تلاش‌های دیپلماتیک، بهره‌گیری از رسانه‌ها و افکار عمومی، تحلیل دقیق وضعیت‌های منطقه‌ای و جهانی و مدیریت پیچیده روابط با غرب و اروپا تصویری از کشوری ارائه داد که با صبر، محاسبه و انعطاف‌پذیری قادر است در بطن فشارهای گسترده، نه تنها سیاست‌های خود را پیش ببرد بلکه مشروعیت و نفوذ خود را در عرصه جهانی تثبیت کند.
دیپلماسی خدمت
در کنار این تحرک جهانی، دیپلماسی ایران به درون کشور نیز سرک کشید؛ «دیپلماسی پارلمانی» با مجلس شورای اسلامی‌در بالاترین سطح ممکن شکل گرفت. ارتباط نزدیک با کمیسیون‌های مربوطه و تشریح و تبیین مواضع کشور در حوزه سیاست خارجی از مهم‌ترین اقدامات در این حوزه محسوب می‌شود. همچنین تلاش شد ارتباط مجلس با دستگاه دیپلماسی بیش از پیش تعمیق و تحکیم شده و از ظرفیت دیپلماسی پارلمانی در ابعاد دوجانبه و چندجانبه برای پیشبرد سیاست خارجی کشور و تأمین منافع ملی بهره‌برداری شود. علاوه بر این، «دیپلماسی استانی» نیز از طریق سفر وزیر امور خارجه به استان فارس نشان داد که وزارت امور خارجه می‌تواند شبکه‌ای هماهنگ از روابط داخلی و خارجی ایجاد کند، جایی که سیاست، اقتصاد و همکاری محلی با هم تلاقی می‌کنند و تجربه‌ای نوین از تعامل بین سطح ملی و محلی ارائه می‌دهند. همزمان، خدمات کنسولی و حمایت از ایرانیان در خارج از کشور محور توجه ویژه بود؛ تسهیل بازگشت هموطنان در دوران دفاع میهنی، پاسخ به پرسش‌های آنان، حمایت حقوقی از بازداشت‌شدگان و پیگیری استرداد مجرمین نشان داد که دیپلماسی ایران نه تنها در عرصه بین‌المللی فعال است، بلکه حفاظت از حقوق و منافع داخلی شهروندان را نیز در اولویت دارد.
ابتکار عمل برای بانک شانگهای
عضویت ایران در سازمان همکاری شانگهای را می‌توان نقطه عطفی در مسیر تازه‌ای دانست که دیپلماسی ایران در سال‌های اخیر برای تثبیت جایگاه منطقه‌ای و بین‌المللی خود برگزیده است. این مسیر با حضور فعال در نشست‌ها، کارگروه‌ها و مجامع تخصصی این سازمان به بستری عملی برای پیگیری منافع اقتصادی، امنیتی و فرهنگی ایران بدل شده است. در این چهارچوب، تهران کوشیده است تا با طرح ابتکارات متنوع، هم در حوزه همکاری‌های سخت و امنیتی و هم در عرصه‌های نرم و اجتماعی سهمی‌تعیین‌کننده داشته باشد. از یک سو، محکومیت تجاوز نظامی‌آمریکا و اسرائیل علیه ایران و نیز حمایت از مسأله فلسطین در چهارچوب مواضع خود، به ابزاری برای تقویت مشروعیت منطقه‌ای تهران تبدیل شد و از سوی دیگر تصمیم برای برگزاری رزمایش مشترک ضدتروریسم در سال 2025 در خاک ایران و نیز کسب میزبانی نشست رؤسای قوه قضائیه در 2026 نشان داد که تهران نه تنها یک عضو منفعل نیست بلکه خود را در موقعیت بازیگری فعال و اثرگذار قرار داده است. در همین راستا، پیشنهاد میزبانی نشست موضوعی وزرای ورزش و طرح ابتکاری ایجاد بانک «سهش» با کارکردهایی متناسب با نیازهای کشور، نمودی از تلاش ایران برای گسترش دامنه تعاملات به حوزه‌های فراتر از امنیت و سیاست بوده است. افزون بر این، حضور پررنگ در نشست‌های کارشناسی برای تقویت نقش ارزهای ملی در تسویه حساب‌های متقابل، میزبانی نشست تخصصی صندوق سرمایه‌گذاری سهش و نیز پیشنهاد تشکیل کارگروهی ویژه برای تجهیزات و داروهای حیاتی پزشکی، بیانگر آن است که ایران می‌کوشد سازمان همکاری شانگهای را نه فقط عرصه‌ای برای بیانیه‌های سیاسی، بلکه بستری برای بهره‌برداری عملی از ظرفیت‌های اقتصادی و انسانی آن سازد. چنین روندی، در نهایت موجب شده تا دیپلماسی چندجانبه ایران در قالب این سازمان تقویت شود و موقعیت استراتژیک کشور در معادلات منطقه‌ای جایگاهی تازه و برجسته بیابد.
شتاب دیپلماسی اقتصادی
در سال اول دولت، «دیپلماسی اقتصادی» هم از یک شعار و وعده سیاسی فراتر رفت و به ستونی محوری در سیاست خارجی کشور تبدیل شد؛ مسیری که وزارت امور خارجه با شتاب بخشی به تعاملات دو و چندجانبه و با درک فشارهای خارجی و فرصت‌های منطقه‌ای و جهانی کوشید از آن به عنوان کلیدی برای کاهش تنش‌ها و تثبیت جایگاه تهران در معادلات اقتصادی جهانی بهره گیرد. نقطه عطف این روند، امضای موافقت‌نامه تجارت آزاد با اتحادیه اقتصادی اوراسیا بود که نه تنها مسیر تجارت ایران با بازارهای شمالی را هموار ساخت بلکه پیامی‌آشکار از اراده تهران برای حضور فعال‌تر و مؤثرتر در پیمان‌های منطقه‌ای به جهان ارسال کرد. اجرای توافق تجارت آزاد با اتحادیه اقتصادی اوراسیا در خرداد 1404، جهشی چشمگیر در روابط با قزاقستان و ارمنستان ایجاد کرد و چشم‌انداز تجارت با ترکمنستان را به 3 میلیارد دلار و با تاجیکستان به یک میلیارد دلار رساند. اما این دیپلماسی فراتر از مرزهای اوراسیا بود؛ چه طی یک سال گذشته، 15 کمیسیون مشترک اقتصادی با کشورهای مختلف برگزار شد و در هر یک، بسته‌ای تازه از توافقات و برنامه‌های اجرایی به تصویب رسید و به شکل‌گیری شبکه‌ای انجامید که تدریجاً از سطح حرف و برنامه فراتر رفت و به واقعیتی عملیاتی و قابل سنجش بدل شد. در حالی که تلاش‌ها برای توسعه کریدور شمال - جنوب و اتصال به پروژه «راه و کمربند» با کاهش 30 درصدی هزینه‌های حمل‌ونقل، ایران را به‌هاب ترانزیتی و انرژی تبدیل کرده و محدودیت‌های اقتصادی کشور را خنثی می‌کرد. سفرهای دیپلماتیک به ارمنستان و آذربایجان در تیر و مرداد 1404 و توسعه راه‌آهن INSTC، ایران را به‌عنوان بازیگری فعال و تأثیرگذار در منطقه تثبیت کرد و کسب جایگاه ناظر در EAEU و طرح پیشنهاد اتصال راه‌آهن چین - قرقیزستان - ازبکستان به ایران، نشانه‌ای از عمق‌بخشی به این دیپلماسی بود. همزمان، روابط اقتصادی با عراق و ترکیه نشان داد که ایران توانسته است بازارهای بزرگ منطقه‌ای را فعال نگه دارد؛ صادرات غیرنفتی به عراق به بیش از 12 میلیارد دلار رسید و صادرات به ترکیه در سال 1404 به 5.2 میلیارد دلار بالغ شد، با اینکه توافقات بهمن 1403 برای تقویت کریدور تهران - استانبول و هدفگذاری تجارت 30 میلیارد دلاری با ترکیه تا 1405، چشم‌انداز پایداری را ترسیم کرد. حتی روابط محدود با سوریه و لبنان امکان دسترسی به مدیترانه را برای ایران حفظ کرد و کانال‌های تجاری را در شرایط پیچیده جهانی باز نگه داشت. در همین دوره، تعامل با کشورهای شورای همکاری خلیج فارس و یمن به رشد تجارت غیرنفتی به 3.5 میلیارد دلار انجامید، به‌گونه‌ای که صادرات به عربستان پس از سال‌ها کاهش روابط از چند ده هزار دلار به 14 میلیون دلار رسید و چشم‌انداز یک میلیارد دلاری برای 1405 تعیین شد. امارات با 2 میلیارد دلار، قطر با 300 میلیون دلار و عمان با 1.2 میلیارد دلار، نه تنها دسترسی ایران به بازارهای جهانی و ترانزیت بین‌المللی را تسهیل کردند، بلکه پروژه‌های انرژی تجدیدپذیر و توافقات ترانزیتی، عمق اقتصادی این روابط را تثبیت کرد. مذاکرات ترجیحی با کویت و بحرین نیز در خرداد 1404 نشانه‌ای از گسترش پیوسته شبکه اقتصادی ایران بود. همزمان، برگزاری هفتمین نمایشگاه توانمندی‌های صادراتی ایران موسوم به «ایران اکسپو 2025»، با حضور بیش از سه هزار و صد فعال اقتصادی از 112 کشور صحنه‌ای زنده و ملموس از ظرفیت‌های نوین تعاملات تجاری ارائه داد و تصویری روشن از این واقعیت که تهران می‌تواند دیپلماسی سیاسی و اقتصادی را در هم تنیده و با قدرت مدیریت کند. در کنار همه این تحولات، تشکیل منظم 9 جلسه ستاد هماهنگی روابط اقتصادی خارجی با حضور نمایندگان دستگاه‌های مختلف و به ریاست معاون اول رئیس‌جمهور نشان داد که دیپلماسی اقتصادی با یک طراحی راهبردی می‌تواند جایگاه ایران را در معادلات اقتصادی منطقه‌ای تثبیت کند و حضور کشور در بازارهای جهانی را پررنگ‌تر سازد.
دیپلماسی با قدرت‌های نوظهور
در همین حال «دیپلماسی قدرت‌های نوظهور» نیز وارد میدان شد و آغاز عضویت رسمی‌ایران در گروه «بریکس» نقطه عطفی در تعامل با این قدرت‌ها بود؛ عضویتی که مسیر تقویت همکاری با کشورهای عضو، بهره‌گیری از سازوکارهای گروه و افزایش نفوذ تهران در عرصه بین‌المللی را هموار کرد و همزمان تعامل فعال با سازمان همکاری «شانگهای»، امضای معاهده مشارکت جامع راهبردی با روسیه، اجرای پیمان پولی و اتصال شبکه‌های بانکی ایران و روسیه، تقویت روابط با چین و عملیاتی شدن قرارداد چابهار با هند، تصویری از سیاست خارجی حساب‌شده و مبتنی بر همگرایی اقتصادی و امنیتی ارائه داد. اما این روند محدود به همسایگان و قدرت‌های نوظهور نبود بلکه سیاست خارجی فراگیر، تعاملات تهران با شرق آسیا و اقیانوسیه، آفریقا و آمریکای لاتین را نیز که ظرفیت‌های اقتصادی، فناوری، سیاسی و حتی دفاعی گسترده‌ای را شامل می‌شد، ارائه داد. برگزاری سومین اجلاس همکاری‌های اقتصادی ایران و آفریقا با حضور نمایندگان 31 کشور و گشایش مجدد روابط با مصر پس از چند دهه نه تنها دستاوردی ملموس در سطح سیاسی و اقتصادی که تجربه‌ای آشکار از این حقیقت ارائه کرد که حتی روابط تاریخی محدودشده، با اراده پیگیری دیپلماتیک و طراحی راهبردی، قابل بازسازی، تقویت و به ابزاری برای افزایش نفوذ و مشروعیت در سطح منطقه و جهان تبدیل می‌شوند.
سکویی برای گفت‌وگوی غیررسمی
دستگاه دیپلماسی با استفاده از «دیپلماسی اندیشکده‌ای» هم کوشید روایت ایران را از مهم‌ترین چالش‌های منطقه‌ای و بین‌المللی شکل دهد. مجمع بین‌المللی گفت‌وگوی تهران با حضور 250 هیأت بین‌المللی از جمله 20 وزیر امور خارجه، سکویی برای گفت‌وگوی غیررسمی، تبادل دیدگاه و ارتقای تفاهم بود؛ مجمعی که همانند داووس یا اجلاس امنیتی مونیخ، امکان پیشبرد دیپلماسی در فضایی فراتر از میزهای رسمی‌را فراهم می‌آورد. بررسی آخرین روندهای بین‌المللی با تمرکز بر حوزه‌های مرتبط با ایران و منطقه و همین طور حضور فعال در رویدادها و مجامع بین‌المللی با هدف استمرار ارتباطات و تبیین مواضع و شبکه‌سازی از دیگر اقدامات مهم مرکز مطالعات سیاسی و بین‌الملل بوده است. در همین راستا، بیش از 30 حضور فعال در نشست بین‌المللی چندجانبه و نشست‌های دوجانبه و برگزاری 17 نشست مجازی با اندیشکده‌های خارجی از دیگر اقدامات انجام شده است. افزون بر این، راه‌اندازی کارزار تبیینی بعد از جنگ تحمیلی 12 روزه جهت اصلاح انگاره‌های معیوب در اذهان نخبگان فکری و سیاسی کشورهای شریک و برگزاری نشست‌های مجازی تبیینی در جریان تجاوز رژیم صهیونیستی به کشورمان با اندیشکده‌های خارجی از مهم‌ترین اقداماتی بود که پس از ایام دفاع میهنی به شکل جدی پیگیری شد.
سیطره حقوقی کشور در فراتر از مرزها
در چهارچوب اقدامات حقوقی، ایران با مستندسازی نقض‌های حقوق بین‌الملل توسط رژیم صهیونیستی و آمریکا در جریان جنگ 12 روزه، اسنادی محکم برای ارائه به شورای امنیت سازمان ملل آماده کرد و با مشارکت فعال در فرآیند صدور نظر مشورتی دیوان بین‌المللی علیه رژیم صهیونیستی، نخستین تجربه‌های مکتوب و شفاهی از نوع خود را رقم زد. همزمان، ایران در فرآیند صدور نظر مشورتی دیوان درباره تعهدات دولت‌ها نسبت به تغییرات اقلیمی‌و در تصویب کنوانسیون مقابله با جرایم سازمان‌یافته فراملی و تودیع سند تصویب آن نزد دبیرکل سازمان ملل متحد، نقش مؤثر و فعال ایفا کرد. در همین راستا وزارت امور خارجه با هماهنگی و نظارت بر تنظیم و انعقاد اسناد دو و چندجانبه، توانست حاکمیت حقوقی کشور را در مرزهای آبی و خاکی تثبیت کند و با پیگیری مستمر دعاوی علیه ایران نزد محاکم حقوقی بین‌المللی، جایگاه قانونی کشور را در سطح جهان تقویت نماید. افزون بر این، در پی تجاوز اسرائیل و آمریکا به کشورمان معاونت حقوقی و بین‌المللی وزارت امور خارجه کوشید صدای مظلومیت توأم با اقتدار مردم و دولت ایران را با انبوهی از مکاتبات، مستندات تجمیع و توزیع شده و با زبان و استدلال قابل قبول به اطلاع نمایندگان همه کشورها رسانده و این موارد را در مراجع ذیصلاح ثبت کند. در نتیجه این فعالیت‌ها بیش از 120 کشور در بیانیه‌های متعدد صادره از سوی عدم تعهد، کنفرانس اسلامی، شورای همکاری، شانگهای، اتحادیه عرب و سایر گروه‌های منطقه‌ای و جهانی این تجاوزات وحشیانه را محکوم کردند. وزارت امور خارجه همچنان در دفاع از حقوق مردم فلسطین و مقابله با رژیم آپارتایدی اسرائیل پیشگام بوده است. نمایندگان کشورمان تقریباً در همه مجامع و نشست‌های بین‌المللی به تشریح جنایات و تهدیدات اسرائیل پرداخته و از تمامی‌فرصت‌های نشست‌های بین‌المللی برای تبیین مواضع کشورمان استفاده کردن شد. به طور مشخص تنظیم و هماهنگی سفر رئیس جمهوری برای شرکت در نشست‌های بخش عالی‌رتبه مجمع عمومی‌سازمان ملل در نیویورک یکی از این اقدامات محسوب می‌شود.
چشم‌انداز پیش روی
اینک وزارت امور خارجه چشم‌اندازی را پیش روی خود دارد که در آن هر حرکت دیپلماتیک می‌تواند مسیر گفت‌وگوها و تصمیم‌گیری‌های جهانی را تحت تأثیر قرار دهد. در حالی که تیم دیپلماسی کشور در تلاش برای مستندسازی تجاوز آمریکا و رژیم صهیونیستی و پیگیری حقوقی این جنایات است، مسیر گفت‌وگو با همسایگان و قدرت‌های دیگر مانند چین و روسیه نیز با جدیت ادامه دارد و سیاست حسن همسایگی به عنوان راهبردی عملی در ابعاد سیاسی، اقتصادی و فرهنگی دنبال می‌شود. در ساحتی دیگر دیپلماسی اقتصادی و رسانه‌ای به موازات دیپلماسی اندیشکده‌ای فعال است؛ میزهای گفت‌وگو، کنفرانس‌ها و شبکه‌های رسانه‌ای پلی میان دولت‌ها، نخبگان و مردم ایجاد می‌کنند و به ایران امکان می‌دهند روایت خود را به‌طور مستقیم و تأثیرگذار منتقل کند. همزمان، خدمات کنسولی و تسهیل ارتباطات ایرانیان خارج از کشور نشان می‌دهد که دیپلماسی تنها به میدان بین‌المللی محدود نیست، بلکه زندگی روزمره و رفاه هموطنان را نیز در مرکز توجه خود قرار می‌دهد. در نهایت، این تلاش‌ها تصویری از ایران می‌سازند که نه تحت فشار و محدود، بلکه فعال، خلاق و اثرگذار است؛ کشوری که دیپلماسی‌اش با تمام مسیرها و ابزارها، همزمان از منافع ملی و حقوق شهروندان محافظت می‌کند و جایگاهش را در جهان تثبیت می‌کند.