رد صلاحیت‌های تاریخی؛ از مهدی بازرگان تا خودی‌ها!/ شمارش معکوس برای شورای نگهبان + جدول

به گزارش اقتصادنیوز، مهلت قانونی شورای نگهبان برای بررسی صلاحیت 80 داوطلب انتخابات ریاست‌جمهوری، امروز (شنبه 19 خرداد ماه) به پایان می رسد؛ مهلتی 5 روزه که البته این شورا می تواند آن را به مدت 5 روز دیگر یعنی تا 24 خرداد ماه تمدید و نتیجه بررسی صلاحیت‌ها را اعلام کند.

فارغ از نام هایی که در هر انتخابات به فهرست داوطلبان در ستاد انتخابات کشور افزوده می شوند، مرحله احراز صلاحیت همواره، پربحث‌ترین راند انتخابات بوده؛ به ویژه برای انتخابات ریاست جمهوری که در این سالها برخی افراد صاحب‌نام سیاسی را از ادامه رقابت ها کنار زده و تا به این ترتیب عدم احراز صلاحیت یا به عبارت عامیانه «رد صلاحیت» نامزدها ازجمله چالشی ترین مراحل انتخابات باشد.

بررسی تاریخی برگزاری ادوار مختلف انتخابات ریاست‌جمهوری در ایران نشان می‌دهد که در هر دوره تعداد بسیار محدودی از داوطلبان توانسته‌اند از این شورا برگ سبز عبور دریافت کنند. گواه این مدعا، سخنان عباسعلی کدخدایی سخنگوی وقت شورای نگهبان در پایان مهلت ثبت‌نام آخرین دوره ریاست جمهوری در25 اردیبهشت‌ماه 1400 است که اعلام کرده بود «از 592 نفری که برای حضور در سیزدهمین انتخابات ریاست‌جمهوری ثبت‌نام کردند، تنها پرونده 40 نفر از سوی این شورا مورد بررسی قرار می‌گیرد». به گزارش اقتصادنیوز، تنها حدود 7 درصد از این فهرست، از سوی شورای نگهبان به لیست بررسی صلاحیت شورای نگهبان منتقل شدند تا شرایط ادامه حضورشان در انتخابات از طریق احراز یا عدم احراز صلاحیت مشخص شود.

مشهورترین رد صلاحیت شدگان

اگرچه در همه ادوار انتخابات ریاست جمهوری - آنچنان که در بالا به مصداقی از آن اشاره شد - تعداد رد صلاحیت شدگان کم نبوده اما در برخی دوره ها رد صلاحیت برخی چهره های شاخص که بعضا در مناصب سیاسی مهمی غیر از ریاست جمهوری حضور داشتند، فضا و سرنوشت انتخابات را تحت تاثیر قرار داده است.

اما رد صلاحیت تعداد زیادی چهره سیاسی شاخص کشور ازجمله آیت الله هاشمی رفسنجانی (رئیس دولت پنجم - ششم)، حسن روحانی (رئیس دولت یازدهم - دوازدهم)، محمود احمدی‌نژاد (رئیس دولت نهم و دهم)، اسحاق جهانگیری (معاون اول رئیس‌جمهوری)، علی لاریجانی (رئیس مجلس دهم)، محسن هاشمی (رئیس شورای‌شهر تهران)، مسعود پزشکیان (نماینده ادوار مجلس)، علی مطهری (نماینده ادوار مجلس)، سعید محمد (فرمانده سابق قرارگاه خاتم‌الانبیا)، عباس آخوندی (وزیر سابق راه و شهرسازی)، شمس‌الدین حسینی (نماینده مجلس یازدهم)، مصطفی کواکبیان (نماینده ادوار مجلس)، عزت‌الله ضرغامی (رئیس اسبق سازمان صداوسیما)، محمد خوش‌چهره (نماینده مجلس هفتم)، اسفندیار رحیم مشایی (معاون رئیس جمهور)، حمید بقایی (معاون اجرایی رئیس جمهور) و... در ادوار مختلف رکورد بی‌سابقه‌ای در حذف چهره‌های سیاسی کشور از ماراتن انتخابات به‌حساب می‌آید. هر کدام از این افراد در 3 دوره گذشته انتخابات ریاست جمهوری، از سوی شورای نگهبان رد صلاحیت شدند.

رد صلاحیت مهدی بازرگان 

اگرچه رد صلاحیت اکبر هاشمی رفسنجانی در جریان انتخابات یازدهم ریاست جمهوری (1392) سر و صدا کرد اما پیش از آن هم افراد صاحب‌نام دارای مناصبی بوده اند که نتوانستند از سد شورای نگهبان بگذرند. به گزارش اقتصادنیوز، شاید اولین رد صلاحیت مشهور به سال 1364 باز می گردد؛ چهارمین دوره انتخابات ریاست‌جمهوری که حدود 50 نفر از داوطلبان برای رقابت در آن ثبت‌نام کردند. هرچند چهره‌های سرشناس در انتخابات آن دوره، به دلیل لزوم کناره‌گیری از مناصب عالی دولتی، از شرکت در رقابت انتخاباتی منع شدند اما مهدی بازرگان وارد گود رقابت شد. بر اساس آنچه وب سایت مرکز اسناد انقلاب اسلامی در این باره روایت کرده، «جریان لیبرال یا نهضت آزادی تنها جریانی بود که بعد از حذف جریان چپ و ملی، به عنوان حزب منتقد دولت و حکومت فعالیت محدودی داشت، و با تحریم انتخابات دوره دوم مجلس شورای اسلامی به خاطر رد صلاحیت تمامی کاندیداهای نهضت آزادی، دوباره سعی داشت با نامزدی مهندس مهدی بازرگان؛ لیدر خود، وارد جریان انتخابات شود اما در نهایت شورای نگهبان صلاحیت سه نفر یعنی آیت‌الله سید علی خامنه‌ای، سید محمود کاشانی و حبیب‌الله عسگراولادی مسلمان را تأیید کرد.» به این ترتیب مهدی بازرگان که در ابتدای انقلاب بر جایگاه کرسی نخست وزیری جمهوری اسلامی ایران نشسته بود، برای ریاست جمهوری چهارم رد صلاحیت شد؛ فردی که از 15 بهمن 57 تا 15 آبان 58، منصب عالی سیاسی داشته اما در سال 64 نتوانست از سد شورای نگهبان برای رسیدن به جایگاه ریاست جمهوری بگذرد.

رد صلاحیت جنجالی در سال 1392

با این حال به نظر می رسد رکورد مهمترین رد صلاحیتی که سرنوشت برنده انتخابات ریاست جمهوری را تحت تاثیر قرار داد به نام اکبر هاشمی رفسنجانی در سال 1392 ثبت شده است؛ سالی که روند افزایش شرکت کنندگان در انتخابات و شکل گرفتن جناح های مختلف سیاسی سبب شد که روند بررسی صلاحیت ها برای انتخابات ریاست جمهوری، یکی از جنجالی‌ترین دوره‌های خود را پشت سر بگذارد؛ دوره یازدهم ریاست جمهوری که عدم‌احراز صلاحیت تعدادی از چهره‌های نامدار عرصه سیاست در ایران، حاشیه‌های بسیاری را به‌همراه داشت.

رد صلاحیت اکبر هاشمی رفسنجانی به‌عنوان رئیس‌جمهوری اسبق از یک سو و اسفندیار رحیم مشایی - به‌عنوان نزدیک‌ترین چهره به محمود احمدی نژاد رئیس‌جمهوری وقت - از سوی دیگر، و هاشمی‌رفسنجانی، از مهم‌ترین مصداق‌های مرحله احراز صلاحیت ها در سال 1392 است که نه تنها فعالان سیاسی و حتی اکثر مردم را به حیرت واداشت بلکه در نیتجه انتخابات بی اثر نبود.

به گزارش اقتصادنیوز، هاشمی رفسنجانی به عنوان چهره‌ای که از ابتدای انقلاب تا اواخر حیات، پایگاهی مستحکم در ساختار قدرت و نقشی برجسته‌ای در شکل‌گیری تحولات نظام داشت و عده‌ای او را «شناسنامه انقلاب» می‌دانستند، به دلیل آنچه «کهنسالی و خستگی» عنوان شد، برای ریاست جمهوری یازدهم رد صلاحیت می شود، اما نتیجه به نحوی دیگر رقم می خورد. اگر چه این رد صلاحیت در ابتدا اعتراضات زیادی را برانگیخت اما سیاست آیت الله هاشمی به گونه ای پیش رفت که پس از رایزنی‌های بسیار و فشرده، در نهایت منجر به اجماع سیاسیون ازجمله اصلاح طلبان و اصولگرایان اعتدال‌گرا بر سر کاندیداتوری حسن روحانی شد و در نهایت پیروزی او در انتخابات را به دنبال داشت.

هرچند رد صلاحیت اسفندیار رحیم مشایی همانند هاشمی رفسنجانی بر نتیجه انتخابات موثر نبود اما تکلیف احمدی نژاد و حلقه نزدیکانش که به جریان انحرافی معروف شدند را برای سالهای آتی روشن کرد؛ ماجرایی که از 3 سال پیش نشانه هایی درباره آن شکل گرفت. به گزارش اقتصادنیوز، زمان زیادی از شروع دولت دهم - دولت دوم محمود احمدی نژاد - نگذشته بود که او یک نامه مهم از دفتر رهبری دریافت کرد. ماجرا به انتصاب اسفندیار رحیم مشایی به عنوان معاون اول رییس جمهور باز می گشت و مقام معظم رهبری در این نامه به رییس‌جمهور وقت، دستور عزل مشایی را صادر کردند. اما احمدی نژاد به همراه رحیم مشایی در جلسه هئیت دولت حاضر شد؛ اقدامی که فرضیات پیشین را تایید کرد. پیش از آن، مراجع تقلید، ائمه جمعه، اصولگرایان، نظامیان و... بارها گفته بودند که احمدی‌نژاد چون مومی در دستان مشایی است و او احمدی‌نژاد را سحر کرده است.

با وجود آنکه تاریخ نامه و دستور رهبری به نخستین روزهای پس از اعلام نتیجه انتخابات سال 88 باز می گردد اما احمدی نژاد پس از این منعف نه تنها مشایی را از حلقه نزدیکان خود دور نکرد بلکه در بهار 1392، در روز ثبت‌نام دستان مشایی را در دست گرفت و بالا برد و گفت: «احمدی‌نژاد مشایی است، مشایی احمدی‌نژاد است»؛ اقدامی که برای شخص احمدی نژاد گران تمام شد و احتمالا نقش مهمی در عدم تایید صلاحیت او در دهمین دوره انتخابات ریاست جمهوری یعنی سال 1396 داشت.

«نه» قاطع شورای نگهبان به احمدی نژاد

ماجرای حلقه نزدیکان احمدی نژاد تداوم یافت تا جایی که رد پایی آنان در حواشی دوازدهمین انتخابات ریاست‌جمهوری (29 اردیبهشت ماه 1396) بسیار پررنگ است. این دوره از انتخابات 2 ویژگی مهم داشت؛ یکی ثبت رکورد 1636 ثبت‌نام‌کننده و دیگری رد صلاحیت محمود احمدی‌نژاد، رئیس‌جمهوری سابق. نه تنها احمدی نژاد که حمیدرضا بقایی (معاون اجرایی رئیس جمهور) و اسفندیار رحیم مشایی (معاون رئیس جمهور) نیز در این دوره از انتخابات رد صلاحیت شدند.

البته سال 96 تنها سال ناکامی محمود احمدی نژاد نبود. او در حلقه یاران خود - معروف به جریان انحرافی - سال 1400 هم در انتخابات ثبت نام کرد اما بار دیگر نتوانست مجوز عبور را بگیرد. رئیس جمهور سابق ایران که صلاحیتش برای نامزدی انتخابات 1400 رد شده بود در واکنش به این موضوع گفت: «من نمی توانم بدبختی مردم را ببینم و سکوت کنم. مردم مسائلی را به بنده می گویند که آدم شرم می کند! جامعه در حد انفجار است.» احمدی نژاد البته با ادبیاتی تهدیدآمیز و هشدار دهنده اعلام کرد که «عاملان رد صلاحیت بدانند که این نحوه برخورد با مردم، عاقبتی جز مقابله مردم با آنان نخواهد داشت.»

رد صلاحیت پر سر و صدا / لاریجانی حذف شد

ازجمله چهره شناخته شده دیگری که در انتخابات سال 1400 رد صلاحیت شد، علی لاریجانی است؛ رد صلاحیتی پرحاشیه که به چندین بار نامه نگاری او با شورای نگهبان انجامید. هرچند دلایل رد صلاحیت لاریجانی نیز همان زمان به اطلاع افکار عمومی نرسید نامه های او به صورت علنی به شورای نگهبان می رفت و پاسخ شورای نگهبان به او محرمانه ارسال می شد.

حالا بعد از گذشت 3 سال از آن روزها، محتوای این نامه محرمانه توسط رسانه های نزدیک به علی لاریجانی افشا شد. بر اساس آنچه در این سند محرمانه آمده، «مواضع سیاسی در سال 88»، «حمایت و به کارگیری افراد رد صلاحیت شده»، «مداخله یکی از فرزندان در قرادادهای ساختمانی مجلس»، «اقامت یکی از منصوبین درجه 1 در کشور معاند انگلیس»، «اقامت یکی از فرزندان در آمریکا» و «عدم رعایت اصل ساده زیستی مسئولان» از جمله دلایل رد صلاحیت علی لاریجانی اعلام شده است.

روحانی به جمع خبرگان راه نیافت

البته ماجرای رد صلاحیت چهره ها تنها محدود به انتخابات ریاست جمهوری نیست. بهمن ماه سال گذشته بود که حسن روحانی از ورودش به انتخابات مجلس خبرگان رهبری خبر داد اما او هم نتوانست از فیلتر شورای نگهبان عبور کند. حسن روحانی به غیر از 8 سال ریاست جمهوری، 16 سال دبیر شورای عالی امنیت ملی و نماینده رهبر جمهوری اسلامی در این شورا بوده و 20 سال هم در مجلس شورای اسلامی حضور داشته است. او در واکنش به خبر رد صلاحیتش گفت: «آنان که با انگیزه‌های سیاسی دست به رد صلاحیت اینجانب زده و هزاران نفر از داوطلبان مجلس شورای اسلامی را نیز به دلایل عمدتاً سیاسی رد صلاحیت کرده و حق مشارکت مردم را از آنان سلب نموده‌اند، نه مالک انقلاب و کشورند و نه صلاحیت تعیین مصالح کشور و سلب صلاحیت از خدمتگزاران صدیق و دلسوز کشور را دارند.» روحانی 3 بار از شورای نگهبان خواست تا دلیل رد صلاحیتش را اعلام کند. سرانجام در اردیبهشت ماه، شورای نگهبان دلایل رد صلاحیت حسن روحان را اهانت به قوه قضائیه، اهانت به شورای نگهبان، عدم ایستادگی در برابر غرب، اشکال در اجرای برجام اعلام کرد.

در میان قدیمی‌تر ها، رد صلاحیت عزت‌الله سحابی؛ عضو شورای انقلاب و نماینده نخستین دوره مجلس، حبیب‌الله پیمان؛ عضو شورای انقلاب و دبیرکل جنبش مسلمانان مبارز، ابراهیم یزدی؛ وزیرامورخارجه دولت موقت و دبیرکل نهضت آزادی، علی‌اکبر معین‌فر؛ وزیر نفت دولت موقت و اعظم طالقانی نماینده نخستین دوره مجلس که برای دوره هفتم انتخابات ریاست جمهوری (1376) مجوز ورود دریافت نکردند، بازتاب گسترده‌ای در محافل سیاسی پیدا کرد.

با این همه، امروز موعد اعلام نظر شورای نگهبان برای داوطلبان انتخابات زودهنگام ریاست جمهوری چهاردهم فرا رسیده و گمانه زنی ها درباره آنها که نتوانستند از این شورا کارت سبز عبور از این مرحله به مرحله بعد را دریافت کنند، بسیار است. در میانه این گمانه ها، نام محمود احمدی نژاد پررنگ ترین نامی است که احتمال رد صلاحیتش مطرح شده است. با این حال باید منتظر ماند تا شورای نگهبان رسما نامزدهای نهایی مورد تایید خود برای رقابت انتخابات ریاست جمهوری چهاردهم را اعلام کند؛ یا امروز یا نهایتا تا 5 روز آینده.

همچنین بخوانید

• برجام 2و3 در عربستان بدون ایران / نه چین و نه روسیه، رفیق روز آخر نیستند
• رئیسی برای مذاکرات برجام چک سفید امضا داشت / برخی نمی‌خواستند روحانی پرچم‌دار لغو تحریم ها شود
• حمله احمدی‌نژاد به مجلس و دولت رئیسی
• تغییر موضع دلواپسان در پرونده برجام و FATF/ چراغ سبز رئیسی به لوایح FATF؟

ما را در شبکه‌های اجتماعی دنبال کنید

• اینستاگرم
• تلگرام
• ایکس
• لینکدین