سبد خالی سیاست خارجی ترامپ در سال 2019

روزی که ترامپ رقابت های انتخاباتی سال 2016 را به پایان رساند، سرخوش از آن بود که "هنر معامله" می‌داند و می‌تواند زد و بندهایی که در معاملات املاکی به کار می‌برده است را در دنیای واقعی با بازیگرانی که از هوش و محاسبات قویتری برخوردارند نیز به کار گیرد.

ایران، کره‌شمالی، چین، پیمان آب‌وهوایی پاریس، نفتا، ای‌اف‌ان، استارت جدید، حقوق بشر، یونسکو، معامله قرن، جنگ تعرفه‌ای با چین و اروپا، دیوار مرز جنوبی که قرار بود پول آن را مکزیک پرداخت کند، ائتلاف‌سازی در نشست ورشو، ونزوئلا، ائتلاف امنیت دریایی، پایانی بر جنگ‌های بی پایان و بازگرداندن نیروهای نظامی آمریکایی از خاورمیانه به ویژه از سوریه و افغانستان، مذاکره با طالبان، حل اختلاف کشورهای جنوبی خلیج‌فارس، حل بحران یمن، پایانی بر بحران سوریه و عبور از بشار اسد، اوکراین، بازار انرژی اروپا، تشکیل شاخه فضایی ارتش آمریکا، جنگ سایبری با چین، ترکیه و خرید سامانه اس 400 و در نهایت مهار روسیه به عنوان رقیب استراتژیک، از جمله عناوینی است که دولت ترامپ در سه سال گذشته با آنها روبرو بود. بخش زیادی از آنها بحران‌های خودساخته و عمدی بود تا فقط امضای باراک اوباما نخستین رئیس جمهوری سیاهپوست آمریکا از زیر توافقنامه‌ها حذف شود اما ترامپ هرگز تصور نمی‌کرد، اصلاح یا احیای توافق‌های پیشین که حاصل ساعت‌ها مذاکره است، به آسانی برهم زدن آنها نیست.

علاوه بر این، مسایل سیاست داخلی به ویژه استیضاح ترامپ در مجلس نمایندگان، رقابت‌های مقدماتی برای انتخابات ریاست جمهوری در سال 2020، افزایش بدهی دولت و تداوم استعفاها و برکناری‌ها همچون عزل بولتون و مقام‌های پنتاگون نیز روزهای خوشی را برای ترامپ رقم نزد.

کره شمالی میانجیگری‌های کره‌جنوبی سبب شد تا ترامپ بتواند مذاکرات از دست رفته با پیونگ یانگ را در فوریه (بهمن،‌اسفند) سال 2019 احیا سازد و با کیم در هانوی پایتخت ویتنام - که روزی محل اشغال نظامیان آمریکایی بود - دیدار کند. در حالی که کره‌شمالی بارها نسبت به تیم مذاکراتی آمریکا به ویژه جان بولتون مشاور پیشین امنیت ملی کاخ سفید و مایک پمپئو وزیر خارجه آمریکا ابراز ناراحتی کرده بود اما تلاش‌های چین، کیم را متقاعد کرد که به ازای لغو تحریم‌ها، گام‌های عاری‌سازی هسته‌ای شبه جزیره نیز برداشته شود.

اما طرف آمریکایی که در طول تاریخ بدعهدی خود را نشان داده، در مذاکرات هانوی وعده سرخرمن داد و لغو تحریم‌ها را به برچیده شدن کامل تجهیزات هسته‌ای کره‌شمالی و خلع سلاح آن منوط کرد. این مساله از سوی کیم به شدت رد شد زیرا حیات کره شمالی به این توانایی‌ها بستگی دارد. روسیه و چین نیز بر لزوم اقدامات متناظر و گام به گام از سوی کره شمالی، آمریکا و شورای امنیت تاکید کردند و خواستار آن شدند که به ازای کاهش تحریم‌ها به خصوص در حوزه بشردوستانه، پیونگ یانگ نیز به تعهدات خلع سلاحی عمل کند. اما کاخ سفید بر سیاست یکجانبه خود تاکید کرد و این سبب شد تا کره شمالی در تهدیدی تلویحی، مساله هدیه کریسمسی برای واشنگتن را مطرح کند.

افغانستان تلاش‌های ترامپ که در سایه رایزنی‌های گسترده زلمای خلیلزاد نماینده ویژه آمریکا در امور افغانستان تجلی می‌یافت، در ماه سپتامبر (شهریور - مهر) به حضور سران طالبان در آمریکا و انجام دیداری در کمپ دیوید منجر شده بود که تداوم خشونت و انفجارهای منجر به کشتار مردم بی‌گناه، ترامپ را وادار ساخت در سایه سنگین افکار عمومی، این دیدار را لغو کند. ترامپ مدتی بعد در ماه نوامبر (آبان - آذر) در سفری اعلام نشده به پایگاه نظامی آمریکا در افغانستان رفت و خبر داد مذاکره با طالبان از سرگرفته می‌شود، اما اندکی بعد با وقوع انفجاری دیگر که طالبان مسئولیت آن را برعهده گرفت، این مذاکرات شروع نشده متوقف شد.

سال 2019 چند روز دیگر به پایان می‌رسد و ترامپ که بسیار خوش‌بینانه تصور می‌کرد می‌تواند در مدت کوتاهی مذاکرات صلح افغانستان را پیش برد و این پیروزی را در فهرست خالی دستاوردهای سیاست خارجی‌اش قرار دهد، تاکنون هیچ نتیجه مثبتی به دست نیاورده است. این در شرایطی است که بازیگران منطقه‌ای نیز تلاش داشتند تا با طالبان و دولت افغانستان رایزنی داشته باشند و بر لزوم حل بحران این کشور با رهبری افغان و در سایه مذاکرات افغان - افغان حل و فصل شود. آنها تاکید کردند که مسایل منطقه باید با همکاری کشورهای منطقه و نه خارجی‌ها برطرف شود، بر این اساس روسیه نیز کوشید تا در این فرایند اثرگذاری داشته باشد.

اگرچه خلیلزاد همچنان در تلاش است تا در ابتدای سال جدید میلادی، مذاکرات صلح افغانستان را از سر گیرد، اما می‌توان گفت ترامپ در تحقق این شعار انتخاباتی خود یعنی پایان دادن به جنگ بی پایان در افغانستان، ناکام بوده است.

سوریه اوضاع در سوریه نیز به نفع دولت این کشور در مبارزه با تروریست‌ها پیش می‌رود. ترامپ بارها مساله خروج نیروها از این کشور را مطرح و حتی در یک مرحله تعدادی از نیروهای خود را به پایگاه نظامی این کشور در عراق منتقل کرد. او در توافقی پیش‌بینی نشده به ترکیه اجازه داد در مناطق شمال شرق سوریه علیه کردها، اقدام نظامی انجام دهد و برای این منظور، نیروهای آمریکایی را از این منطقه خارج کرد اما اندکی بعد، به بهانه محافظت از چاه‌های نفت که «بشار الجعفری» نماینده دائم سوریه در سازمان ملل متحد آن را سرقت مسلحانه از ذخایر ملی سوری خواند، نیروی نظامی خود را در این منطقه مستقر کرد.

شرایط در ادلب نیز آنگونه که ترامپ و برخی متحدان منطقه‌ای وی پیش‌بینی یا آرزو می‌کردند، پیش نمی‌رود. روسیه و چین با پیش‌نویس قطعنامه‌ای که به بهانه حمایت از مردم ادلب مانع از مبارزه با تروریسم می‌شد، در شورای امنیت مخالفت کردند. همچنین پایگاه آمریکا در شهر رقه نیز در اختیار نیروهای روسی قرار گرفت و ابزار سازمان منع سلاح شیمیایی هم نتوانست علیه دولت سوریه کاربردی داشته باشد.

اوکراین و اروپا به دنبال اختلاف مرزی روسیه با اوکراین و برگزاری همه پرسی برای الحاق کریمه به روسیه، اختلاف میان آمریکا و اروپا با روسیه تشدید شد. این مساله در دوران ریاست جمهوری پیشین اوکراین به شکل جدی ادامه داشت اما با برگزاری انتخابات ریاست جمهوری در این کشور و پیروزی «ولودیمیر زلنسکی»، ترامپ با رهبری «رودی جولیانی» وکیل شخصی‌اش به طمع افتاد و خواست از فضای جدید کی‌یف برای رقابت‌های انتخاباتی خود استفاده کند. وی در 25 ژوئیه با همتای اوکراینی‌اش تماس گرفت و در آن، ارسال کمک‌های نظامی مصوب کنگره را به انجام تحقیقات درباره فعالیت اقتصادی هانتر بایدن فرزند رقیب انتخاباتی خود منوط کرد. این مساله از سوی یک افشاگر ناشناس به کنگره آمریکا و به ویژه مقام‌های دموکرات رسید و به «اوکراین گیت» شهرت یافت. همین مساله سر منشا آغاز یک فرایند بزرگ دیگری علیه ترامپ در مجلس نمایندگان شد که در نهایت با برگزاری چندین نشست علنی استماعی و حضور شاهدان مربوطه، چهل و پنجمین رئیس جمهوری آمریکا در فهرست سومین رئیس جمهوری این کشور قرار گرفت که در مجلس نمایندگان استیضاح شد.

هرچند که با توجه به اکثریت جمهوریخواهان در سنا و نامشخص بودن فرایند رسیدگی به موارد اتهامی، نانسی پلوسی رئیس مجلس نمایندگان از ارسال پرونده استیضاح به این مجلس خودداری کرده است. علاوه بر اوکراین‌گیت، ترامپ درباره روابط تجاری اروپا با روسیه به ویژه در بخش انرژی نیز اقدامات مخربی انجام داد و تهدید کرد در صورت ادامه ساخت خط لوله انتقال انرژی از روسیه به اروپا به ویژه آلمان که به «نورد استریم2» مشهور است، عوامل دخیل در آن را تحت تحریم قرار خواهد داد. این مساله با مخالفت و واکنش مقام‌های اروپایی از جمله آنگلا مرکل صدر اعظم آلمان مواجه شد و برخلاف این تهدیدها، خط لوله گازی روسیه به اروپا همچنان در حال تکمیل است.

روسیه مقابله با روسیه در راهبردهای کلان آمریکا همواره وجود داشته است. این مساله با اتهام ترامپ در تبانی با مسکو برای پیروزی در انتخابات رنگ و لعاب بیشتری یافت به گونه‌ای که ضدیت با روسیه به عنوان یکی از ارکان اصلی وفاداری به آمریکا درآمده است. ترامپ بارها سعی کرد که همکاری با پوتین را برای امنیت و منافع ملی آمریکا مفید اعلام کند و در کاهش خصومت‌ها تاثیرگذار است اما هیات حاکمه این کشور به ویژه دموکرات‌های کنگره ضمن مخالفت شدید، آن را تهدیدی برای منافع ملی آمریکا می‌دانند.

از این رو، ترامپ می‌کوشد تا هرگونه اتهام به تبانی با روسیه را از خود برطرف کند و در این راه، اقداماتی انجام می‌دهد که نماد خصومت با مسکو باشد. از جمله این اقدامات خروج از پیمان موشک‌های هسته‌ای میانبرد بود که در فوریه (بهمن - اسفند) 2019، ترامپ دستور خروج از آن را صادر کرد و به این ترتیب، دور جدیدی از رقابت‌های تسلیحاتی و همچنین حرکت به سمت مدرنیزه کردن این تسلیحات کشتار جمعی را آغاز کرد. پیمان استارت نیز در سال 2021 به پایان می‌رسد و با گذشت چند نشست بین هیات‌های کارشناسی آمریکا و روسیه، هنوز مشخص نیست سرانجام آن چه خواهد بود.

مقام‌های کنگره آمریکا به ویژه اعضای ارشد دموکرات معتقدند خالی بودن بسیاری از پست‌های مهم وزارت خارجه آمریکا و فقدان کارشناسان مجرب، دستیابی به یک توافق برای پیمان استارت جدید را نگران کننده دانسته‌اند. با این حال، حضور پررنگ روسیه در معادلات بین‌المللی و ایفای نقش محسوس به ویژه در برابر برنامه‌های واشنگتن، سیاست خارجی دولت ترامپ را بی‌معنا کرده به گونه‌ای که آمریکا بیش از همیشه در رینگ جامعه بین‌المللی تنها شده است.

انزوای آمریکا در شورای امنیت و سازمان ملل متحد در موضوع‌هایی همچون برجام، فلسطین، چندجانبه‌گرایی و مورد انتقاد قرار گرفتن به دلیل عمل نکردن به تعهدات خود در توافقنامه کشور میزبان سازمان ملل متحد، گواهی بر این مساله است.

این شکست، در سیاست تغییر رژیم در ونزوئلا نیز مشاهده می‌شود که ترامپ با وجود ذوق‌زدگی در به رسمیت شناختن رئیس جمهوری خود خوانده ونزوئلا و ارسال انواع کمک‌های مالی و تسلیحاتی و حتی فکری و اعمال تحریم‌های سخت، هنوز دولت قانونی نیکلاس مادورو ارکان این کشور را در اختیار دارد و در عمل کودتای واشنگتن در کاراکاس شکست خورده محسوب می‌شود.

در مساله ایران نیز برخلاف تروریسم اقتصادی شدیدی که تیم ترامپ علیه مردم ایران به کار بست تا به زعم خود انزوای این کشور را رقم بزند، شاهدیم که در آخرین روزهای سال 2019، جمهوری اسلامی با روسیه و چین در حال برگزاری رزمایش مشترک دریایی هستند تا پیامی آشکار به آمریکا بفرستد که نه فقط ایران منزوی نشده بلکه امنیت منطقه در دستان کشورهای منطقه است و دیگر ائتلاف‌سازی‌ها ره به جایی نخواهد برد.

از نگاه تحلیلگران آمریکایی، با پایان یافتن سال 2019 و آغاز رقابت‌های جدی انتخابات در سال 2020، به نظر می‌رسد ترامپ شانسی برای موفقیت در بزک کردن سبد سیاست خارجی خود ندارد و تاکنون فقط توانسته است به اقدام بیهوده و بی‌تاثیر در شناسایی قدس به عنوان پایتخت سرزمین اشغالی و الحاق بلندی‌های جولان اشغالی به رژیم صهیونیستی بسنده کند که حتی از سوی سازمان ملل و متحدان اروپایی او نیز تایید نشده است. 2023

• انتخابات 2020
• دولت ترامپ
• دونالد ترامپ
• ایالات متحده آمریکا