گفتگوی ویژه خبرگزاری دانشجو با فعالان دانشجویی / عضویت ایران در سازمان همکاری‌های شانگهای روی میز نقد و بررسی
به گزارش خبرنگار گروه دانشگاه خبرگزاری دانشجو، ابوالفضل لطفی؛ حدود دو ماهی از روی کارآمدن دولت سیزدهم نمی‌گذرد که اخبار خوبی از زاویه نگاه اقدامات دولت به گوش می‌رسد. از بالارفتن سرعت واکسیناسیون با واردات واکسن و افزایش تولید در داخل و طبعا کاهش تعداد مبتلایان و مرگ و میر ناشی از بیماری کرونا گرفته تا عضویت ایران بعد از حدود پانزده سال در سازمان همکاری‌های شانگهای که نوید گشایش‌های...
به گزارش خبرنگار گروه دانشگاه خبرگزاری دانشجو، ابوالفضل لطفی؛ حدود دو ماهی از روی کارآمدن دولت سیزدهم نمی‌گذرد که اخبار خوبی از زاویه نگاه اقدامات دولت به گوش می‌رسد. از بالارفتن سرعت واکسیناسیون با واردات واکسن و افزایش تولید در داخل و طبعا کاهش تعداد مبتلایان و مرگ و میر ناشی از بیماری کرونا گرفته تا عضویت ایران بعد از حدود پانزده سال در سازمان همکاری‌های شانگهای که نوید گشایش‌های زیادی در عرصه‌های مختلفی را می‌دهد.
البته که این ایام عده‌ای تلاش کردند که فعالیت‌های خوب دولت سیزدهم تا حال حاضر را اقدامات دولت قبل و دستاورد‌های آن بدانند، ولی با کمی بررسی و تعقل می‌توان کذب بودن برخی این ادعا‌ها را متوجه شد. با سفر سیدابراهیم رئیسی به تاجیکستان و سخنرانی در سازمان شانگهای و در جمع اعضای این پیمان، ایران رسما به عضو این سازمان درآمد و به نوعی تغییر نگاهی در سیاست خارجه از غرب به سمت شرق پس از سال‌ها اتفاق افتاد.
در این میان سؤالات و ابهامات زیادی درمورد سازمان همکاری‌های شانگهای و اعضا و نوع روابط و فعالیت‌های آنان وجود دارد که به علت عضویت تازه ایران، تا حدودی طبیعی است. اما برآن شدیم برای پاسخگویی به این سؤالات و بررسی نقاط ابهام‌برانگیز خصوصا در فضای بین‌الملل کشور و نقد و تحلیل فضای سیاست‌خارجه ایران در سال‌های اخیر با محوریت دولت سیزدهم، به گفتگو با فعالین دانشجویی آشنا با این عرصه بپردازیم.
امیرمحمد کولانی، دبیر واحد بین‌الملل اتحادیه جامعه اسلامی دانشجویان، محمد موسوی، مسئول بسیج دانشجویی دانشکده اقتصاد دانشگاه تهران و بهار سعیدی، عضو سابق شورای مرکزی اتحادیه دفتر تحکیم وحدت به گفتگو و بررسی عضویت ایران در سازمان همکاری‌های شانگهای پرداختند که گزارش این گفتگوی تصویری به شرح زیر است.
امیرمحمد کولانی، کارشناسی علوم سیاسی و دبیر واحد بین‌الملل اتحادیه جامعه اسلامی دانشجویان
از ابتدای تشکیل دولت سیزدهم و مراسم تحریف در مجلس شورای اسلامی، تحرک بسیار خوبی در عرصه دیپلماسی و سیاست‌خارجه شکل گرفت. از دیداری که رئیس جمهور جدید با رؤسای کشور‌های مختلف در این مراسم گرفته تا مواضعی که ایشان در مسائل مختلف بین‌المللی مانند مسئله هسته‌ای یا تحولات افغانستان یا همین مسئله پیوستن ایران به سازمان همکاری‌های شانگهای، همه نشان‌دهنده‌ی اولویت سیاست خارجه و موضوعات بین‌الملل برای دولت سیزدهم دارد.
ما 16 سال است که به دنبال پیوستن به سازمان همکاری‌های شانگهای هستیم و این موضوع برای ما اهمیت بسیار ویژه‌ای دارد. این سازمان، یک جایگاه امنیتی و اقتصادی هست و قدرت‌های بسیار بزرگی مثل چین و روسیه در آن حضور دارند. در شرایط حال حاضر ایران نیز که مورد تحریم کشور‌های غبری هستیم، پیوستن به این سازمان برای ما وزن سیاسی زیادی دارد و دست مذاکره‌کنندگان ما را در مذاکرات هسته‌ای آتی در نیویورک پر خواهد کرد.
شانگهای به دنبال مقابله با ناتو ایده سازمان همکاری شانگهای به استقرار حکومت شوروی در روسیه برمی‌گردد که این‌ها به دلایل امنیتی با چین به دنبال یکسری توافقات بودند، اما به طور رسمی از سال 1996 با پنج عضو و با عنوان شانگهای پنج شروع به کار کردند و بعد‌ها با اضافه شدن کشور‌های دیگر مانند هند و پاکستان در سال 2017 و ایران در هفته گذشته به نه عضو افزایش پیدا کرد. این سازمان حدود سی درصد وسعت زمین، چهل درصد جمعیت جهان، بیست و پنج درصد تولید ناخالص ملی و بیست درصد تجارت کشورها را در اختیار دارد. از نظر نظامی نیز ما چهار کشور چین، روسیه، هند و پاکستان را داریم که از قدرت هسته‌ای برخوردار بوده و از نظر سیاسی نیز دوعضو شورای امنیت سازمان ملل متحد عضو آن هستند. تشکیل این سازمان دلیل دیگری نیز داشت و آن در مقابله قرار گرفتن با پیمان ناتو بود. البته شانگهای تا حال حاضر به اندازه قدرت ناتو نبوده است.
در کنار پیمان همکاری‌های شانگهای بین همه اعضای آن، یکسری پیمان‌های دوجانبه نیز اعضا با هم می‌بندند و به عنوان مثال ما شاهد همکاری‌های نظامی چین و پاکستان در فضای گسترده‌ای هستیم و یا کار‌های اقتصادی مانند ایجاد بانک و پول مشترک بین دو کشور است. این مسائل برای کشور ما که تحت تحریم هستیم، بسیار حائز اهمیت است. سازمان همکاری‌های شانگهای آینده درخشانی را خواهد داشت و پیوستن ایران به آن، از لحاظ نظامی و اقتصادی آن را قدرتمندتر خواهد کرد. کشور ما تنها کشوری است که از منابع عظیم انرژی برخوردار است و کشور‌های مصرف‌کننده‌ی زیادی وجود دارد. ما می‌بینیم که حتی کشور‌های ترکیه و مصر نیز خواهان عضویت در این سازمان هستند. باید گفت احتمال اینکه در آینده پیمان نظامی مانند ناتو بین اعضای این سازمان بسته شود، بسیار بالا خواهد بود و به موازنه قوا در منطقه ما کمک خواهد کرد.
قرارداد 25 ساله با چین منجر به افزایش توان چانه‌زنی جمهوری اسلامی خواهد شد قرارداد 25 ساله ایران با چین یک تأثیر به سزایی از روابط ایران با شرق بر روابط ایران با غرب دارد. چندماه پیش که این قرارداد مطرح شد، ما شاهد بودیم که جوسازی‌های رسانه‌ای توسط طرف غربی انجام شد و اینگونه روابط نشان می‌دهد که تأثیر به سزایی در رهایی ایران از فشار‌هایی که به آن وارد شده است، دارد. یک طرحی است به نام راه ابریشم که هشتاد درصد مبادلات جهان را به خود اختصاص می‌دهد و چین آن را پیگیری می‌کند. یکسری اقداماتی را باید ایران برای این قضیه انجام می‌دید که به علت کم‌کاری دولت قبل انجام نشد. وقتی یک کشوری تبدیل به یک چهارراه تجاری شد، دیگر منافع بسیاری از کشورها به آن کشور بستگی دارد و تحریم‌ها و فشار‌ها دیگر تأثیر قبلی را ندارد. قرارداد 25 ساله با چین منجر به افزایش توان چانه‌زنی جمهوری اسلامی خواهد شد و ما در شرایط فعلی نیاز به مذاکره از موضع بالا داریم که این مسائل در سال‌های قبل نادیده گرفته شد. البته با دولت و وزارت خارجه جدید و نگاه متفاوت و مطلوب آنان، دست ما در فضای مذاکرات قطعا پر خواهد بود.
ایده تعامل با شرق وارد دستگاه اجرایی کشور شده است دولت یازدهم و دوازدهم بر ایده لیبرالیسم حاکم بوده است و دولت دهم نیز همین تفکر را داشتند. تحلیل بنده این است که حکمیت از یک جایی به بعد تصمیم گرفت که خود وارد عرصه شود و حتی مقام معظم رهبری نماینده خود را برای قرارداد ایران و چین تعیین کردند و آن را به وزارت خارجه نسپردند. در حال حاضر نیز این ایده که مبتنی بر تعامل با شرق و با پایه عزت، وارد دستگاه اجرایی کشور شده است و ترکیب وزارت خارجه نیز این مسئله را نشان می‌دهد. همچنین نگاه کشور‌های شرقی به ایران با روی‌کارآمدن دولت سیزدهم نیز تغییر کرده است. بر اساس شواهد و پیش بینی‌ها آینده جهان در بخش‌های مختلف در شرق خواهد بود. دولت قبل بسیاری از فرصت‌ها را از دست داد و همه چیز را صرفا محدود به غرب کرد. درصورتی که اگر زودتر وارد این پیمان شانگهای یا قرارداد با چین یا روسیه شده بودیم، بدین شکل موردهجمه اقتصادی و سیاسی آمریکا واقع نمی‌شدیم و در دیپلماسی اقتصادی کم‌کاری‌های زیادی داشتیم. قطعا در برخی رویه‌های ما باید تجدیدنظر‌هایی صورت بگیرد.
برجام به عنوان یک چکی هست که وجود دارد که معایب و مزایایی دارد و دولت فعلی این توانایی را دارد که بتواند معایب آن را برطرف کند و از مزایای آن استفاده کند. مقام معظم رهبری در چندماه یک پیام خصوصی برای پوتین ارسال کردند که قطعا آن راهگشای این پیمان شانگهای برای ایران بوده است. در کل ما به همکاری‌های کشور‌های عضو سازمان شانگهای در بخش‌های مختلف نیاز داریم و این مسئله می‌تواند باعث تحولات زیادی در کشور شود.
محمد موسوی، کارشناسی اقتصاد دانشگاه تهران و مسئول بسیج دانشجویی دانشکده اقتصاد دانشگاه تهران
اولین اولویتی که صاحب‌نظران اقتصادی و مردم می‌خواهند از وضعیت اقتصادی آینده می‌خواهند، بررسی تیم اقتصادی دولت است. در این تیم اقتصادی سه رکن اهمیت زیادی دارد و آن سه سازمان برنامه و بودجه، وزارت اقتصاد و بانک مرکزی است. بحثی که در محافل مختلف اقتصادی درمورد دولت مطرح است، یکرنگ‌نبودن و اختلاف در تیم اقتصادی دولت است که باید فرمانده اقتصادی این تیم، باید این مسئله را به صورت مطلوب مدیریت کند و در ماه‌های آینده مسئله محوری تیم اقتصادی دولت مشخص خواهد شد.
پیمان همکاری‌های شانگهای در ابتدا بر روی مسائل مرزی و جدایی‌طلبی مطرح شد، اما پس از مدتی به مسائل حوزه انرژی نیز رسید و ضریب داده شد و بحث نفت و گاز بسیار اهمیت پیدا کرد و سال 2003 نیز یک تفاهم‌نامه اقتصادی امضا شد و به نوعی دیپلماسی اقتصادی وارد این پیمان شانگهای شد و عمده‌ترین دلیل آن نیز بحث عبور از یک‌جانبه‌گرایی در مسائل اقتصادی است که منافع مشترک بین کشورها در عین رقابت، باعث سوددهی به یکدیگر خواهد شد. مجموعه صادرات و واردات کشور‌هایی که عضو پیمان شانگهای هستند، حدود هفت تریون دلار است که میزان سهم تجارت ایران حدود یک درصد است و با عضویت دائم در این پیمان، این سهم افزایش پیدا خواهد کرد.
کشور ما به دلیل اینکه می‌تواند نقطه ثقل کریدور شمال به جنوب و شرق به غرب قرار گیرد، برای کشور‌های دیگر بسیار اهمیت داریم. آقای رئیسی نیز در این نشست تأیید کردند که یکی از اصلی‌ترین اهداف ایران بحث کریدورهاست. نقش ترانزیت در دیپلماسی اقتصادی اهمیت زیادی دارد و انتظار می‌رود در آینده این سهم افزایش پیدا کند.
نگاه به دیپلماسی اقتصادی نباید تک‌ساحتی باشد ما در اقتصاد نباید نگاه تک‌ساحتی داشته باشیم و نباید صرفا به غرب محدود شویم و باید یک موازنه قدرتی ایجاد شود تا منافع ایران به حداکثر خود برسد. به نوعی نگاه به دیپلماسی اقتصادی نباید تک‌ساحتی و تک‌قطبی باشد. در حال حاضر مناقع ایران با مناقع شانگهای همخوانی دارد. کشور‌های عضو این پیمان حق حاکمیت اقتصادی کشورها را باور دارند و قصد نفوذ استراتژیک در کشورها ندارند. همچنین این اعضا بحث مشارکت‌های منطقه‌ای را باور داشته و خواهاان افزایش مسائل اقتصادی و امنیتی هستند. یکی از علل ایجاد کریدوری نیز که توضیح داده شد، بحث ایجاد امنیت در منطقه است. این نکته را نیز باید گفت که علت دیگر همکاری این اعضا با هم، مخالفت با سلطه‌گری‌های آمریکا در منطقه است. کشور‌های عضو این پیمان قبول دارند که با عضویت ایران در آن، قدرت آنان زیادتر خواهد شد. مجموعه این مؤلفه‌ها باعث می‌شود ایران امتیازات زیادی را در این عرصه کسب کند.
کلان ایده دولت گذشته در روابط بین‌الملل تعامل با غرب بوده است کلان ایده دولت گذشته در روابط بین‌الملل تعامل با غرب بوده است و نگاهی برای موازنه قدرت نداشته است. به نوعی راهبردی برای گشایش اقتصادی جز تعامل با غرب نداشته و نتیجه آن را مشاهده کردیم. در دولت سیزدهم این موازنه قدرت و عدم نگاه تک‌ساختی وجود ندارد و در دیپلماسی اقتصادی و روابط بین‌الملل باید انعطاف وجود داشته باشد تا منافع جمهوری اسلامی و مردم به حداکثر خود برسد. این پیمان شانگهای کافی نیست و باید ایران اقدامات دوجانبه‌ای را نیز با این کشورها داشته باشد. ما می‌توانیم بازاریابی خوبی در کشور‌های عضو شانگهای داشته باشیم و این‌ها نیاز به یک تلاش و عزمی دارد.
خنثی‌سازی تحریم‌ها واجب‌تر از رفع آنان رفع تحریم‌ها لازم است، اما خنثی‌سازی آنان واجب‌تر است. این مسئله را دولت باید مورد توجه قرار دهد و در چند وجه می‌توان آن را بررسی کرد. یک وجه مسئله افزایش توان داخلی در تولید است و وجه بعدی مسئله مبادلات بانکی خصوصا با کشور‌های دیگر است. نباید مثل گذشته دیپلماسی اقتصادی کشور نباید تک‌ساحتی جلو رود. ایران اگر بتواند از حلقه وصل بودن خود در این پیمان به نحو استفاده کند، باعث اتقافات زیادی در کشور خواهد شد.
بهار سعیدی، عضو سابق شورای مرکزی اتحادیه دفتر تحکیم وحدت
یک نقطه ضعفی که همیشه در فضای بین‌الملل و سیاست‌خارجه ما مطرح بود، این هست که همیشه از یکسری ظرفیت‌های منطقه‌ای همیشه غافل بودیم. در دولت قبل، اصولا تمام نگاه‌ها و کل دنیا در غرب تعریف شده بود. به نظر می‌رسد در دولت جدید مبنا بر این است که با یک نگاه جدید با کشور‌های دیگر در تعامل و رویکرد دیگری داشته باشیم و این اتفاقات خوشایندی است و باید از چندسال گذشته اتفاق می‌افتاد. رئیس جمهور در جلسه تحلیف در مجلس شورای اسلامی نیز با صحبت‌های خود با کشور‌های دیگر این مسئله تعامل و ارتباط با کشور‌های منطقه را به خوبی مطرح و به گوش همه رساند.
رویکرد و سیاست ایران در پیمان شانگهای، مسیر او را مشخص خواهد کرد عضویت ایران در پیمان شانگهای هم بسیار زود رقم خورد که البته بسیاری از مقدمه‌های آن چیده شده بود و می‌تواند یک نقطه عطفی در سیاست خارجه ایران باشد. این پیوستن ایران به این سازمان، ظرفیت‌هایی را برای ما ایجاد می‌کند که به خودی خود اتفاق مثبتی است. یکسری معادلات منطقه در این سازمان رقم می‌خورد و ایران نیز می‌تواند به عنوان یکی از قدرت‌های منطقه در آنجا نقش ایفا کند. یکسری پیش‌شرط‌ها لازم است تا ایران با عضویت در این سازمان، جلوی بسیاری از تحریم‌ها را بگیرد. یکی از این پیش‌شرط‌ها تشکیل اقتصاد تولیدمحور و صادرات‌محور است و اگر اتفاق نیفتد، خلاف آن چیزی که انتظار داریم، در فضای اقتصادی رقم خواهد خورد و ایران تبدیل به یکی از بازار‌های کشور‌های منطقه خواهد شد. این موضوع نیازمند مراقبت ویژه است و خوبی و بدی این پیمان به این موضوع بستگی دارد. اینکه ایران با چه رویکرد و سیاستی قرار است در این پیمان نقش‌آفرینی کند، دارای اهمیت است.
عضویت در شانگهای؛ امتیاز برای مذاکرات ایران با غرب سیاست خارجه ایران باید دارای یک رویکرد متوازن با شرق و غرب باشد. زمانی مذاکرات ما با غرب نتیجه‌بخش خواهد بود که ابزار‌هایی داشته باشیم تا بتوانیم از آنان امتیاز بگیریم و صرفا روی مذاکره با غرب حساب نکنیم و یک پشتوانه در شرق داشته باشیم. به عبارتی این عضویت و همکاری با کشور‌های شرقی، در امتیازگیری ما از طرف‌های غربی بسیار می‌تواند تأثیرگذار باشد.
معاونت اقتصادی وزارت خارجه تبدیل به یک معاونت فرمایشی شده است به نظر من اساسا انگیزه‌ای در دولت قبل برای روابط با شرق وجود نداشت و تمام دنیا را در غرب می‌دید. برای عضویت مؤثر در پیمان شانگهای نیازمند این هست که اقتصادمان را تقویت کنیم. رویکرد دولت قبل به هیچ عنوان بدین شکل نبود. به عبارتی زمانی که این نگاه وجود نداشت، عضویت در سازمان همکاری‌های شانگهای برای دولت قبل بی‌معنا بود و صرفا به دنبال برداشتن تحریم‌ها بود و کاری به توانمندسازی اقتصاد نداشت. ما باید یک دیپلماسی اقتصادی فعال داشته باشیم. معاونت اقتصادی وزارت خارجه تبدیل به یک معاونت فرمایشی شده است و هیچ نقش فعالی ندارد. در حالی که سیاست خارجه دیگر کشورها، اولین نقش خود را در فضای اقتصادی و بعد از آن سیاسی تعریف می‌کنند.
دولت سیزدهم رویکرد متفاوتی در این قضیه دارد و وزارت اقتصاد نیز به این قضیه و همین‌طور برداشتن برخی مجوز‌ها و مانع‌ها از فضای کسب و کار واقف است. به نوعی رویکرد دولت این است که فضای تولیدمحور و صادرات‌محور تقویت شود. دولت قبل اقتصاد ایران را شرطی و بیمار کرد و به گونه‌ای بود که با یک اقدام یا حرف، اقتصاد بالا و پایین می‌شد و ما این را در هشت سال گذشته مشاهده کردیم.
مهم‌ترین دستاورد عضویت در شانگهای، دستاورد اقتصادی است عضویت در سازمان‌هایی مانند شانگهای قطعا با یکسری رویکرد‌های امنیتی همراه است و بر روی سیاست‌های ایران در خاورمیانه قطعا تأثیرگذار است، اما مهم‌ترین دستاورد عضویت در این سازمان، یک دستاورد اقتصادی است. ما در حال حاضر در یک شرایط تحریمی قرار داریم و باید معادلات بانکی خود را با کشور‌های دیگر مدیریت کنیم و با اینگونه پیمان‌ها اینکار قابل انجام است. برای اینکه این دستاورد محقق شود، نیازمند تقویت تولید داخل خواهد بود. یکی از مسائلی که ما در طی چهل سال گذشته داشته‌ایم، این هست که دولت نقشه کلان درستی برای دخالت در بازار نداشته و یکسری سیاست‌های سوسیالیستی و رهاسازی کامل بازار را تجربه کردیم. نه دولت می‌تواند به طور کامل خود را از بازار کنار بکشد و نه می‌تواند در هر فعالیتی تصدی‌گری کند و این امر نیازمند یک نقشه کلان و منسجم است. اقتصاد کلان ما باید بازطراحی شود و البته در هشت سال قابل انجام نیست، اما با تجربه آسیب‌های گذشته می‌توانیم این کار را انجام دهیم. باید بدنه مردمی در فضای اقتصادی را باید تقویت و راه را برای آنان هموار کرد. نتیجه بازنگری در سیاست‌های کوچک اقتصادی منجر به افزایش تولید و صادرات خواهد بود. با انجام این اقدامات می‌تواند گفت که حضور ایران در این پیمان یا بازار‌های جهانی مؤثر خواهد بود و اگر نباشد، بعضا موجب آسیب‌هایی نیز خواهد بود.
گفتگوی کامل با بهار سعیدی را در کلیپ زیر مشاهده کنید:
