عامل اصلی آلودگی هوای تهران چیست؟

به گزارش ایرنا، سردرد، کاهش هوشیاری، حمله قلبی، سوزش چشم، خس خس سینه، تنگی و سفتی قفسه سینه، عفونت دستگاه تنفسی، تحریک ریه، سرفه و افزایش فشار خون از جمله مشکلاتی است که موجب راهی شدن شمار زیادی از ساکنان کلانشهر تهران طی دو هفته گذشته به مراکز درمانی و اورژانس ها شده است؛ مشکلاتی که برخی از شهروندان با استفاده از ماسک های فیلتردار می کوشند مانع بروز آن شوند.

همه این مشکلات، عوارض شایع زندگی در یک شهر دودی است، استان تهران طی ماههای آبان، آذر و دی امسال روزهای غبار آلود و آلوده ای را تجربه کرده که منجر به تعطیلی چند روزه مدارس و دانشگاهها نیز شده است.

اما در حالی که به نظر می رسد روند آلودگی هوا در هفته های آتی نیز ادامه خواهد داشت، مسئولان همچنان به بیان صحبت های ضد و نقیض در این زمینه ادامه می دهند و چنین پیداست که حتی در باره منشا این آلودگی نیز با یکدیگر اشتراک نظر چندانی ندارند.

موضوع آلودگی هوا در تهران البته موضوع تازه ای نیست و سالها است مردم این کلانشهر با آن دست به گریبانند اما پیداست تا زمانی که در باره منشا این آلودگی اتفاق نظری وجود نداشته باشد، اجرای راهکارهایی برای رفع آن نیز دشوار خواهد بود.

موضوع آلودگی هوای تهران از سال 82 به طور جدی مطرح شد و گزارش بانک جهانی نشان می دهد فقط در همان سال هشت هزار و 152 نفر بر اثر آلودگی هوا در استان تهران جان خود را از دست دادند. در آبان سال 85 یعنی سه سال بعد، آلودگی هوا به میزان نیمی از همین جمعیت قربانی گرفت.

قانونی که اجرا نمی شود

اکنون 16 سال از زمان بحرانی شدن آلودگی هوا در پایتخت در ماههای سرد سال سپری می شود؛ ماههایی که وارونگی هوا، تنفس شهروندان را با مشکل روبرو می کند. از نظر علمی، وارونگی هوا در فصل های پاییز و زمستان؛ زمانی رخ می دهد که لایه ای از هوای گرم بالای هوای سرد در مجاورت کره زمین قرار می گیرد. درچنین شرایطی، پایداری هوا ایجاد می شود و به جای آنکه با افزایش ارتفاع، کاهش دما داشته باشیم تا چند صد متر از سطح زمین با افزایش ارتفاع، افزایش دما وجود خواهد داشت.

با حاکم شدن وارونگی هوا در سطح زمین بویژه در مناطق شهری بزرگ و صنعتی، آلودگی‌های تولید شده توسط منابع آلاینده مانند خودروها، کارخانه ها و لوازم گرمازای منازل به دلیل سنگین بودن هوای سرد و عدم تمایل این هوا به صعود و انبساط و ترکیب آن با هوای فوقانی در سطح زمین متراکم شده و سبب افزایش غلظت آلاینده‌ها در درون هوای استنشاقی انسان می شود و در نتیجه، مشکلات تنفسی را برای شهروندان به همراه می آورد.

پس از ابلاغ سیاست‌های کلی نظام در حوزه محیط زیست توسط مقام معظم رهبری، دولت یازدهم تاکید خود را بر بحث محیط زیست و کاهش آلودگی هوا گذاشت و از همین رو، لایحه هوای پاک را در سال 1393 یعنی پنج سال پیش تقدیم مجلس شورای اسلامی کرد. این لایحه در کمیسیونهای تخصصی مجلس نهم مورد بررسی قرار گرفت ولی فرصت طرح در صحن علنی آن را نیافت. با تغییر دوره مجلس، دولت حسن روحانی بار دیگر لایحه هوای پاک را به مجلس دهم تقدیم کرد و سرانجام، این لایحه در سال 96 از تصویب مجلس و تایید شورای نگهبان گذشت و به قانون تبدیل شد؛ قانونی که در آن 20 دستگاه مسئول کاهش آلودگی هوا و رسیدگی به این مشکل شده اند.

وزارت نفت، وزارت اطلاعات، تحقیقات صنعتی سه قوه، سازمان بازرسی کل کشور، وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات، سازمان انرژی اتمی ایران، سازمان ملی استاندارد، نیروی انتظامی، وزارت دفاع، وزارت نیرو، سازمان صدا و سیما، وزارت راه و شهرسازی، وزارت امور اقتصادی و دارایی، وزارت جهاد کشاورزی (سازمان جنگل‌ها)، وزارت صنعت، معدن و تجارت، وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، وزارت کشور (شهرداری‌ها و سازمان شهرداری‌ها)، سازمان حفاظت محیط زیست، بیمه مرکزی و وزارت دادگستری از جمله 20 دستگاهی هستند که باید طبق قانون، با انجام اقداماتی در حوزه های مسئولیتی خویش نسبت به رفع یا کاهش مشکل آلودگی هوا در کلانشهرها کمک کنند.

حالا نزدیک به سه سال است که این قانون به مرحله اجرا رسیده اما نکته جالب آن است که مسئولان بر سر یافتن علت اصلی این آلایندگی و در نتیجه، مسئولیت رسیدگی به مشکل با یکدیگر اختلاف نظر دارند. هرچند در هفته های اخیر به نظر می رسد بیشتر آنان به این نتیجه رسیده اند که منابع متحرک بیشترین سهم را در انتشار آلاینده ها در سطح استان تهران دارند؛ منابعی که البته هنوز بر سر اینکه در آن، سهم خودروهای سواری بیشتر است یا خودروهای دیزلی و یا حتی، موتورسیکلت بحثهایی وجود دارد.

مرگ سه هزار و 500 تهرانی در هوای آلوده

محمدصادق حسنوند رییس مرکز تحقیقات آلودگی هوا در پژوهشکده محیط‌زیست دانشگاه علوم پزشکی تهران می گوید: بر اساس آخرین گزارش در سال 1397 مرگ سه هزار و 447 نفر 30 سال و بالاتر از آن در تهران به علت مواجهه با ذرات معلق کمتر از 2.5 میکرون ثبت شده است.

به گفته وی، هزینه اقتصادی این آلایندگی نیز حدود 1.3 میلیارد دلار برآورد شده است.

رییس مرکز تحقیقات آلودگی هوا با اشاره به اینکه تهران 13 میلیون نفر جمعیت دارد، خاطرنشان می کند: ایستگاه های کنترل و پایش آلاینده ها در سطح شهر تهران نشان می دهد وضعیت غلظت آلاینده ذرات معلق کمتر از 2.5 میکرون در جنوب غرب و مرکز تهران بیشترین غلظت را دارد و این غلظت نسبت به مناطق یک و دو، حدود 2 برابر است.

در این میان و در حالی که تهران روزهای نگران کننده ای را از نظر کیفیت هوا سپری می کرد، انوشیروان محسنی بندپی استاندار تهران دوم دی ماه در حاشیه نشست خبری سخنگوی دولت در جمع خبرنگاران حاضر شد و اعلام کرد: 60/8 درصد از منابع آلاینده هوای تهران ناشی از منابع متحرک شامل انواع خودروها و موتورسیکلت هاست که در این میان، 33 درصد مربوط به خودروهای دیزلی (اعم از کامیون، اتوبوس و مینی بوس)، حدود 18 درصد سهم خودروهای سواری بنزینی و 10 درصد نیز ناشی از موتورسیکلت ها است..

وی اضافه کرد: سهم آلایندگی فرودگاه 0.2، راه آهن، 0.2، پایانه های اتوبوسرانی 2.3، سیستم های گرمایشی خانگی، تجاری و اداری 2.3، نیروگاه ها 12.1، پالایشگاه 4.4 و صنایع 17.8 درصد ارزیابی شده است.

محسنی بندپی با بیان اینکه 10.1 درصد آلودگی هوای این استان بر عهده موتورسیکلت هاست، گفت: عمر 80 درصد این موتورسیکلت ها بیشتر از عمر استاندارد آنها است و اکنون هر یک از این دستگاه ها به اندازه هفت خودروی سمند آلایندگی دارند.

استاندار تهران ادامه داد: 81 درصد موتور سیکلت ها، 73 درصد اتوبوس ها و 60 درصد کامیونت های این استان فرسوده هستند و نیاز به بازسازی دارند.

پس از آن نیز شرکت کنترل کیفیت هوای تهران وابسته به شهرداری در هفته جاری، آماری از سهم همه منابع آلاینده در انتشار سالانه گازها و ذرات معلق در شهر تهران منتشر کرد که گفته های استاندار را تایید می کند.

آمار متناقض

این آمار استاندار تهران در حالی اعلام می شود که محسن هاشمی رئیس شورای اسلامی تهران دیدگاه دیگری را در این زمینه مطرح کرده و گفته است:«باید توجه داشت که آلودگی هوا در دو بخش منابع آلاینده و ذرات معلق مطرح و نقش خودروهای شخصی در تولید ذرات معلق بسیار کمتر از صنایع آلاینده، پالایشگاه‌ها و کارخانه‌ها است.»

وی این را هم تاکید کرده است که تعطیلی مدارس تاثیری در کاهش آلودگی هوا ندارد.

این گفته های هاشمی با آمارهای مسئولان شهرداری تهران مغایرت جدی نشان می دهد. «غلامحسین محمدی» رئیس مرکز ارتباطات و امور بین الملل شهرداری تهران با انتشار مجموعه توئیت هایی اعلام کرده است: «سهم منابع متحرک در تولید آلاینده های گازی بیش از 80 درصد و در بخش ذرات معلق بیش از 60 درصد است.» علاوه بر آن، نیروگاه ها در تولید آلاینده های گازی با بیش از پنج درصد و در بخش ذرات معلق با بیش از 12 درصد و پالایشگاه ها با چهار درصد در تولید آلاینده های گازی و ذرات معلق بیشترین سهم را دارند.

آمار محمدی با آخرین گزارشی که هفته جاری از سوی شرکت کنترل کیفیت هوا و با جزییات کامل در باره سهم بندی منابع آلاینده شهر تهران منتشر شده است، کاملا مطابقت دارد.

خودروها مقصر هستند یا بنزین آنها یا دیگران؟!

اما در حالی که بیشتر مسئولان شهری و استانی تهران در پرونده آلودگی هوای پایتخت، انگشت اتهام خود را به سوی خودروها نشانه رفته اند، «احمد نعمت‌بخش» دبیر انجمن خودروسازان به خبرنگاران می گوید: خودروها در این زمینه مقصر نیستند بلکه این کیفیت بنزین ارایه شده به آنها است که موجب آلودگی هوا در کلانشهرها می شود.

به گفته نعمت بخش، تولید خودرو بر اساس استاندارد یورو 5 در حالی در کشور مورد تاکید قرار گرفته است که تولید سوخت این خودروها هنوز حتی وارد فاز آزمایشی تولید نشده و از طرفی، در حال حاضر حتی بنزین یورو 4 به صورت سراسری در کشور عرضه نمی شود.

این گفته های نعمت بخش را اما «نیره پیروزبخت» رئیس سازمان ملی استاندارد ایران تایید نمی کند. او اخیرا ضمن تایید کیفیت بنزین تولیدی کشور اعلام کرده است: بنزین نمی‌تواند عامل آلودگی هوا باشد، بلکه عمده خودروهایی که اکنون در کشور تردد می‌کنند قدیمی هستند و چنانچه بنزین با کیفیت هم دریافت کنند، به آلایندگی خود ادامه خواهند داد.

در این میان، «محمد علیخانی» رئیس کمیسیون عمران و حمل و نقل شورای اسلامی شهر تهران یک منبع جدید را به عنوان یکی از مهمترین آلاینده های تهران معرفی کرده است. او می گوید: بخش قابل توجهی از آلودگی هوا مربوط به سیستم های گرمایشی ساختمان‌هاست و در این خصوص شورای شهر باید با تصویب ضوابط برای ساختمان‌های در دست احداث و طبقه بندی محیط زیستی ساختمان‌ها تاثیر بسزایی در کاهش آلاینده های ناشی از این تاسیسات داشته باشد.

به عقیده وی، شهرداری ها می‌توانند با اقداماتی از قبیل گسترش فضای سبز، توسعه حمل و نقل همگانی، حمایت از تولید و توسعه خودروهای برقی با اعمال معافیت ها و مشوق های ویژه برای دارندگان این خودروها، تقویت معاینه فنی خودروها، تغییر در ضوابط شهرسازی و ساخت و سازها و همچنین تدوین سیاست هایی که منجر به تغییر در سیستم های گرمایشی ساختمان‌ها شده و با اعمال مشوق ها یا جرائم لازم، مصرف کنندگان را به سمت الگوی صحیح مبتنی بر حفظ استاندارد های محیط زیستی سوق دهند.

امان از سیاست

در میان تمام آمار و ارقام منتشر شده از سوی نهادهای اجرایی، نظارتی و تصمیم گیر، «محمد سالاری» عضو شورای اسلامی شهر تهران، یک دلیل غیر فنی را به عنوان مهمترین علت تداوم آلودگی هوای پایتخت معرفی می کند. او می گوید: مشکل آلودگی هوای تهران به هیچ عنوان یک مشکل تکنیکی نیست که حل اساسی آن معطل یک نهاد مانند شهرداری باشد بلکه یک مسأله سیاسی است.

«محمد سالاری» روز یکشنبه هفته جاری در یکصد و هشتاد و پنجمین جلسه شورا، در نطق پیش از دستور خود اظهار داشت: این روزها نفس کشیدن در شهر تهران سخت شده اما تعارضات مبتنی بر بخشی نگری در حکمرانی ملی و بی توجهی جدی به ایفای تعهدات در قبال حکومت های محلی و البته اختلافات سیاسی مانع همکاری همه جانبه و همگانی میان نهادهای ذیربط برای حل مشکل بوده و به جای آن بازار اتهام، کارشکنی و سلب مسئولیت، داغ است.

وی افزود: اگر سیاست داخلی ما طوری بازسازی نشود که جمعیت‌های مناطق محروم نیز به اندازه مرکز نشینان در قدرت، صدا و رأی مؤثر برای گرفتن حقشان داشته باشند، همچنان شاهد تخلیه روستاها و مسیر مهاجرت از روستا به شهرهای کوچک و از شهرهای کوچک به حاشیه کلانشهرها خواهیم بود و در فقدان اجرای سند آمایش سرزمینی، کلانشهرها به سیاه‌چاله‌ای تبدیل می‌شوند که هرچقدر هم سرمایه در آن خرج شود بازهم سرانه‌ها و زیرساخت‌هایش چند قدم عقب‌تر از نیاز جمعیت باقی خواهد ماند.

به عقیده سالاری، علت اصلی آلودگی هوا و سایر مشکلات حاد در شهر تهران و سطح ملی، فراموش کردن حقوق عمومی در تصمیم سازی ها و تصمیم گیریها و اجرای آنها است. «به عنوان مثال، در همین قضیه آلودگی هوای کلانشهرها با مجموعه‌ای از حقوق عمومی نقض شده از جمله سوخت بی‌کیفیت، خودرو بی‌کیفیت، کمبود حمل‌ونقل عمومی، از بین بردن باغ‌های شهر که حکم ریه‌های شهر را داشتند، هزینه کردن منابع درآمدی بالقوه و بالفعل شهر اعم از منابع مالی و فضاهای شهری صرفا برای بزرگراه‌سازی و خودرومحوری و مواردی از این قبیل روبرو هستیم.»

این عضو شورای شهر تاکید کرد: غفلت از حقوق عمومی در دهه های گذشته ما را به وضعیت فعلی رسانده و برون رفت از وضع موجود هم جز از طریق یک اراده سیاسی قوی برای رجوع به حقوق عامه در چارچوب قانون اساسی ممکن نیست.

در چنین شرایطی، به نظر می رسد مجموعه ای از عوامل فنی و سیاسی باید دست در دست یکدیگر بدهند تا ضمن شناسایی منشا اصلی آلودگی هوای تهران و سایر کلانشهرها، برای رفع آن اقدامات اساسی و زیربنایی انجام شود؛ موضوعی که حفظ سلامت و جان مردم در گروی آن است و همگان در این زمینه مسئولیت دارند.

بنا به اعلام اورژانس کشور فقط طی یک هفته منتهی به پنجم دی، تعداد 7 هزار و 910 نفر در تهران و 17 هزار و 303 در سطح کشور به دلیل عوارض ناشی از آلودگی هوا به اورژانس مراجعه کرده اند.

• طرح کنترل آلودگی هوا
• استانداری تهران
• تهران
• شهرداری تهران
• استان تهران
• آلودگی هوا

• نفس تنگ شهرها