از بررسی تاریخچه سفر به مناطق عملیاتی در ایران تا ثبت روز ملی راهیان نور در تقویم کشور

به گزارش شبکه اطلاع رسانی راه دانا؛ بر اساس مصوبه شورای عالی انقلاب فرهنگی؛20 اسفندماه به عنوان روز ملی راهیان نور در تقویم رسمی کشور ثبت شده است، که این موضوع نشان دهنده اهمیت و تاثیر این ابر رویداد فرهنگی مردمی می باشد. قبل از پرداختن به اهداف راهیان نور، به فسلفه و پیشینه راهیان نور می پردازیم تا بهتر بتوانیم این ابر رویداد فرهنگی - تربیتی و مردمی را درک کنیم. تاریخچه راهیان نور در صدر اسلام سرزمین نور و راهیان نور قدمت تاریخی به موازات اسلام دارند، پس از شهادت حضرت حمزه سیدالشهداء، عموی پیامبر اکرم (ص)، هر وقت پیامبر (ص) دلتنگ می شدند به اتفاق حضرت زهرا (س) به دامنه کوه احد (سرزمین نور) می رفتند و ساعاتی را درآنجا در جوار مرقد شریف حضرت حمزه سیدالشهداء (ع) می گذراندند. در جریان عاشورا نیز اولین راهیان نور در اربعین حضرت سیدالشهداء و یاران با وفایش جناب جابر و جناب عطیه در معیت حضرت زینب (س) و سایر اسرای کربلا در بازگشت از شام بلا به سمت مدینه پیامبر (ص)، بر سر مزار شهدای عاشورا جمع شدند و ساعاتی را در آنجا ضجه نمودند و زاری کردند. لذا سرزمین نور و راهیان نور دو واژه ای هستند که در جریان پس از دفاع مقدس در ایران باز تعریف و باز سازی شده و در واقع امتداد همان سیره و سنت حضرت رسول اکرم (ص) و اهل بیت گرامی ایشان می باشند. همچنین حضرت آیت الله جوادی آملی می فرمایند: وقتی وجود مبارک پیامبر (ص) کوه احد را مشاهده می کردند می فرمود این محدوه ماست، برای اینکه ما در این محدوده حمزه را دادیم جعفر را دادیم. مثل اینکه گفته شود شلمچه دوست ماست، برای اینکه با شهادت این کشور حفظ شد، با خون حفظ شد، با سپاه، بسیج، ارتش و نیروهای مردمی حفظ شد. فرمود (هذا جبل یحبنا و نحبه)، اگر ما می گوییم ما شلمچه را دوست داریم همان طور که پیامبر (ص) فرمودند کوه احد را دوست دارم. شهید دادند، اسلام حفظ شد. خداوند هم آنها را یاری کرد. لذا آن منطقه را دوست خود دانستند. از هزاران سال قبل تا کنون این فرهنگ مانده است. تاریخچه راهیان نور در ایران در طول جنگ تحمیلی عراق علیه جمهوری اسلامی ایران، افرادی که به هر دلیل امکان حضور آنها در جبهه وجود نداشت، به ویژه خانواده محترم شهدا، از مناطق آزاد شده توسط رزمندگان اسلام در جبهه جنگ بازدید می نمودند و چگونگی آزاد سازی آن مناطق تشریح می گردید. لذا هسته های اولیه اعزام پس از پایان جنگ و پذیرش قطعنامه 598، رزمندگان اسلام و خانواده محترم شهدا در فراق یاران و دوستان خویش بتدریج از مناطق جنگی بازدید نمودند و بدینوسیله خاطره لحظات با شکوه دوران دفاع مقدس را تجدید نمودند. از آن پس نیز افراد جوان که به دلیل اقتضای سن خویش امکان حضور در جبهه را نداشتند، با این گروهها همراه شدند و عزیمت کاروان های راهیان نور به صورت خود جوش شکل گرفت. این اشتیاق در بین دانشجویان با حس کنجکاوی برای دریافت حقیقت جنگ، بیش از سایرین بود. سپس بسیج محلات نیز شروع به اعزام کاروا نهایی کردند. اشتیاق مردمی برای بازدید از مناطق جنگی به ویژه در ایام تعطیلات ابتدای سال موجب شد که مسئولین به مرور به فکر ساماندهی این موضوع تحت عنوان «کاروان های راهیان نور» برآیند. با توجه به استقبال مردم از این حرکت، در نیروی مقاومت بسیج سال 1375، مرکز اردویی تشکیل و زمینه کار سازمان یافته و مدیریت شده برای برگزاری این اردوها انجام شد. برنامه راهیان نور در پی حضور معنا دار و هدایت کننده ی مقام معظم رهبری «مدظله العالی» در هشتم فروردین سال 1378 در شلمچه قوت گرفت و این حضور منشاء تحرکی قابل توجه در جهت توجه، درک و پذیرش عظمت ارزشهای دفاع مقدس و انتشار آن در جامعه گردید. تا اینکه در سال 84 با راه اندازی قرارگاه مرکزی راهیان نور سپاه و بسیج، اردوهای راهیان نور با اعمال مدیریت قوی - تر و بسیج امکانات برای اعزام کاروان ها به این مناطق، رونق چشمگیری گرفت و با تشکیل قرارگاه های جانبی رسانه ای و تبلیغات صدا و سیما، آحاد بیشتری از مردم برای این سفر تشویق شدند و این اردوها در سالهای پس از 84 با شکوه و نظم خاصی برگزار می شود. همچنین در سال 1386، برای پیشبرد هرچه بهتر راهیان نور، نماینده تام الاختیار رئیس جمهور و نمایندگان تام الاختیار همه وزارتخانه ها در امر راهیان نور معرفی شدند و ردیف بودجه های مستقل برای راهیان نور نیز تصویب شد. در پی منویات مقام معظم رهبری مبنی بر گسترش راهیان نور باعث شد سفر های راهیان نور در سال 1388 از امری فصلی و مختص به بازه زمانی اسفند و فروردین ماه خارج شود و راهیان نور غرب و شمالغرب در دستور کار قرارگیرد به طوری که محدوده سرزمینی راهیان نور از استان خوزستان به پنج استان (خوزستان، ایلام، کرمانشاه، کردستان و آذربایجان غربی) تغییر یابد. در سال 90 نیز با تعریف اردوهای راهیان نور دانش آموزی کار بزرگ و مشترک بسیج با وزارت آموزش و پرورش آغاز شد و امروز بنا به گزارش منابع مربوط با عزیمت بیش از 6 میلیون زائر راهیان نور در سال، این برنامه در کشور برگزار می شود. در اجرای این برنامه بنیاد حفظ آثار و نشر ارزش های دفاع مقدس ستاد کل نیروهای مسلح با محوریت ستاد مرکزی راهیان نور و قرار گاه مرکزی راهیان نور سپاه و بسیج در سازمان بسیج مستضعفین به مدیریت و سازماندهی امور می پردازند. هم اکنون با برنامه های ارایه شده در این اردوها سال به سال شاهد ارتقاء کمی و کیفی هستیم. برنامه های متنوع فرهنگی تبلیغی در طول مسیر و در محل یادمان ها، اردوگاه ها و محل اسکان از جمله فضا سازی تبلیغی، نمایشگاهها و فروشگاههای محصولات فرهنگی و نیز فعالیت های ویژه فرهنگی مانند شبهای آفتابی و تئاتر خیابانی ازجمله آن می باشد. تا جاییکه که نتیجه آن را می توان در کلام رهبری بزرگوار امام خامنه ای «مدظله العالی» به وضوح مشاهده کرد. «من از این حرکت راهیان نور که چند سال است به حمد روز به روز هم در کشور توسعه پیدا کرده بسیار خرسندم و این حرکت را حرکت با برکتی می د انم» اهمیت سفرهای راهیان نور و گرامیداشت روز ملی راهیان نور در شرایط فرهنگی کنونی که تهاجم فرهنگی و جنگ نرم دشمنان علیه انقلاب اسلامی با ابزارهای مختلف فرهنگی تیلیغاتی توسعهی گسترده ای یافته است، مصون سازی جامعه بویژه نسل جوان از امواج این تهاجم، از وظایف مهمی است که نمیشود از آن غفلت کرد. در همین راستا اردو های راهیان نور، بستر مناسبی برای حضور میلیونی دلسوختگان و عاشقان ایران اسلامی را فراهم نموده تا در سرزمین شهیدان، بار دیگر ضمن تجدید بیعت با آرمان های امام خمینی (ره) و شهیدان والا مقام و نیز تداوم و استمرار این نهضت حسینی حول محور ولایت مطلقه فقیه و زعامت ولی امر مسلمین جهان حضرت آیت الله العظمی امام خامنه ای (مدظله العالی) خود را برای ایثار و از جان گذشتگی و فداکاری در این راه مهیا نمائیم و در گسترش موج الهام بخشی و تقویت روحیه مقاومت اسلامی در عرصه های بین المللی کارکرد داشته باشد. جامعه پذیری ارزشهای دفاع مقدس نظیر مقاومت، همبستگی، یکپارچگی، اتحاد، همکاری و تشریک مساعی برای کشوری که نماد مقاومت و کانون توجه دوست و دشمن واقع شده و باید برای دوستان خود الگو و برای دشمنانش مایه ناامیدی و ترس باشد، از اهمیت زیادی برخوردار است. فرهنگ دفاع مقدس که سهم بسزایی در استحکام نظام جمهوری اسلامی ایران داشته است، امروز هم میتواند در استمرار این نظام و تقویت مؤلفه های مقاومت موردتوجه ویژه قرار گیرد. فرهنگ دفاع مقدس می تواند با اجتماعی شدن به عنوان میراثی گران سنگ در ذهن ملت ایران و نسل جوان امروز و آیندگان، ماندگار و از آفت تحریف مصون بماند. البته راهیان نور همچون سایر گونه های سفر و گردشگری جهت توسعه پایدارِخود نیازمند عواملی است که با رعایت این عوامل می توان امید داشت این ابر رویداد فرهنگی - تربیتی گسترده و پرطرفدار، توسعه ی مناسب یافته و به سوی اهداف متعالی اش حرکت کند. یکی از راهبردهای مهم کلان در این زمینه: کیفیت بخشی به اردوهای راهیان نور الف): تبیین، تبلیغ و تعمیق ارزش های دفاع مقدس 1) توجه بیشتر به جنبه های عقلانی، حقیقی و واقعی رویداد عظیم دفاع مقدس نه جنبه های احساسی و عاطفی آن، چرا که تأثیرگذاری عمیق مفاهیم و ارزش های دفاع مقدس، با بصیرت و آگاهی رخ میدهد نه با احساس. 2) افزایش معرفت و شناخت زائرین راهیان تور به واقعه دفاع مقدس و حالات و ویژگی های رزمندگان به عنوان انسان های تراز مکتب انقلاب اسلامی 3) زنده نگه داشتن یاد و خاطره دوران دفاع مقدس، شهدای دفاع مقدس و آشنایی با مبانی فکری و سیره عملی شهدا در جهت مراقبت از خطر فراموشی و تحریف تاریخ دفاع مقدس 4) مردمی کردن این اردوها و ایجاد امکان سفر های زیارت با معرفت شخصی و خانوادگی و بستر سازی برای فعالیت ظرفیت های مردمی در کنار گسترش فعالیت های دسته جمعی و اعزام گروهی 5) شناسنامه دار کردن هریک از مناطق عملیاتی بر اساس اطلاعات درست و منطقی 6) ملی کردن اردوهای راهیان نور و برنامه ریزی برای حضور اقشار مختلف جامعه در مناطق عملیاتی 7) توجه به بعد بین المللی اردوهای راهیان نور و فرهنگ سازی برای زائران غیر ایرانی خصوصا در جبهه مقاومت اسلامی 8) استفاده ار مبلغین و راویانی که حدالامکان خود دروان دفاع مقدس را درک کرده باشند 9) برجسته سازی بعد مردمی دفاع مقدس و نقش مقاومت، وحدت، و همبستگی ملت ایران و خصوصا ساکنان مناطق عملیاتی در افتخار آفریی هشت سال دفاع مقدس 10) تهیه و تدوین شناسنامه مناطق عملیاتی، حوادث، عملیات ها، رخدادها و شخصیت های محوری دوران دفاع و ارائه آنها به زائران، عموم مردم و حتی در محتوای کتب درسی دانش آموزان 11) برجسته سازی خوی تجاوزگری صدام و نقش دشمنان در تهییج و حمایت تمام عیار تسلیحاتی و نرم افزاری به تجاوز و ادامه جنگ با ایران 12) یادآوری نصرت الهی و نقش آن در به هم خوردن محاسبات دشمن علیرغم در اختیار داشتن امکانات و تجهیزات پیشرفته 13) توجه به عمران و آبادانی مناطق عملیاتی، رفع مشکلات مردم و گرامیداشت فداکاری های مردم این مناطق 14) تبیین و توجیه نقش اقشار و نیروهای مختلف شرکت کننده در جنگ اعم از ارتش، سپاه، بسیج و نیروهای مردمی، مجموعه ها ی عشایری، شهربانی، ژاندارمری و کمیته ها در دوران دفاع مقدس ب): غنی سازی محتوای اردو های راهیان نور 1) بازنگری در آیین نامه ها موجود و تدوین آیین نامه جدید با در نظر گرفتن برنامه های توجیهی قبل از سفر در جهت آمادگی برای سفر، حین سفر و بعد از سفر به منظور ماندگار کردن پیام های دریافتی به مانند آنچه در سفرهای معنوی حج و عتبات اتفاق می افتد. 2) زمینه سازی حضور شخصیت های محبوب و مرجع، فرماندهان و یادگاران دفاع مقدس، هنرمندان، ورزشکاران، روحانیون برجسته و.... در اردوهای راهیان نور جهت جذب تعداد بیشتر افراد به این اردوها. 3) پرداختن به کیفیت اردوهای راهیان نور و جلوگیری از تبدیل شدن این حرکت بزرگ فرهنگی بصیرتی به یک حرکت نمایشی، البته به کمیت هم توجه شود. 4) تقسیم بندی مناطق و طراحی و تدوین یک برنامه خاص و منطقی برای بازدید و زیارت هر کدام از بخش ها که امکان زیارت و آشنایی با مناطق مورد نظر وجود دارد آن بخش را به سهولت و بدون شتابزدگی مهیا کرده و برای سفرهای بعدی برای آنان ایجاد انگیزه کند. 5) تبدیل نمودن خاطرات دفاع مقدس به امری دارای محتوای الهام بخش و بصیرت افزا و مقاومت آفرینی 6) جلوگیری از نگاه موزه ای به آثار و خاطرات دوران دفاع مقدس و شهداء، باید مثل سفرهای حج و عتبات عالیات نگاه معرفتی به آن داشته باشیم. 7) تدوین برنامه های متنوع از طریق ایجاد نگاه عمیق به مفهوم دفاع مقدس، ترویج عرفان حماسی و همچمین سازگار با منافع ملی و سیاست های کلان نظام اسلامی در جهت شکل گیری زیارت با معرفت از مشهد شهیدان 8) تقویت روحیه اعتزار، عزم ملی و روحیه مقاومت جوانان و مردم در برابر دشمنان در خلال برنامه های راهیان نور 9) تولید محصولات فرهنگی بر اساس مزیت رقابتی با رویکرد افزایش مخاطب بر مبنای ارزش های متعالی انقلاب اسلامی. 10) تقویت و توسعه معنویت گرایی، بصیرت افزایی و هویت انقلابی جوانان در جامعه از طریق بهره برداری از فرصت زیارت با معرفت مناطق عملیاتی دوران دفاع مقدس 11) برنامه ریزی برای استمرار آثار و برکات زیارت مناطق عملیاتی در بین مردم و جوانان 12) تدوین برنامه های مختلف و متنوع و ایجاد تلفیقی از برنامه های حزن انگیز و مفرح برای زائران بخصوص زائران نوجوان و جوان در جهت پرهیز از یکنواختی سفر آنها. 13) توجه حتی حداقلی به سایر جاذبههای گردشگری استان های میزبان برای رونق صنعت گردشگری در کنار کار اصلی که زیارت مناطق عملیاتی می باشد. ج): جامعه پذیری مقاومت و فرهنگ دفاع مقدس 1) سرمایه گذاری روی نسل جوان و نوجوان در جهت انتقال فرهنگ باید بصورت فرایندی، مرحله ای و با توجه به دوران های مختلف زندگی افراد صورت پذیرد. 2) الگوسازی صحیح در دوران کودکی و پس از آن در دورا نوجوانی و جوانی از طریق روایت واقعیت های جنگ، اجتناب از احساسی کردن فضا، سطح بندی و رعایت تناسب (بیان خاطرات شهیدانی که از نظر شاخصه هایی چون سن، جنسیت، جغرافیا، قومیت، شغل، تحصیلات و... با مخاطب ما وجه اشتراک دارند) در جهت ارائه تصاویر واقعی و به دور از مبالغه از رزمندگان و شهداء. 3) ایجاد زمینه برای شکل گیری زیارت با معرفت مشهد شهیدان در مناطق عملیاتی از طریق 4) بهره گیری از ظرفیت هیئت های مذهبی کشور بخصوص در ایامی که دوره زمانی راهیان نور با مناسبت های مذهبی تلاقی پیدا می کند. 5) تاسیس مرکز پیامد سنجی راهیان نور برای بررسی علمی و کارشناسی پیامدهای راهیان نور در جهت تقویت نقاط قوت و رفع نقاط ضعف 6) برطرف کردن ناهماهنگی ها میان مسئولان متولی راهیان نور، با ایجاد یک مرجع تصمیم گیری جهت جلوگیری از پراکندگی، تنوع ارزشها و گاهی تعارض ارزش های رفتاری با هم در انتقال فرهنگ ذفاع مقدس به مخاطبین 7) تدوین سیر مطالعاتی از کتاب های مربوط به فرهنگ و ادبیات دفاع مقدس برای گروه های مختلف (راویان، روحانیون، مدیران کاروان، دانش آموزان، دانشجویان، عامه مردم) و تشویق به مطالعه کتاب ها و برگزاری مسابقات و خاطره نویسی و... 8) ارتباط اردوهای راهیان نور و مناطق عملیاتی به عنوان کربلای ایران با حماسه و راهپیمایی اربعین حسینی 9) بالا بردن ضریب نفوذ آثار فرهنگی دوران دفاع مقدس میان دوستداران انقلاب اسلامی و همچنین خانوادها برزو سبزی: پژوهشگر حوزه راهیان نور و دانشجوی دکتری تخصصی جغرافیا و برنامه ریزی روستایی دانشگاه محقق اردبیلی منبع مطالب: کتاب معنویت در گردشگری با تاکید بر سفرهای راهیان نور / انتشارات فاتحان / تهران / نویسنده برزو سبزی و یعقوب سلیمانی