راهبردهای سیاست خارجی دولت سیزدهم از منظر تحلیلگران مسائل بین‌الملل

به گزارش شبکه اطلاع رسانی راه دانا؛ نشست راهبردهای سیاست خارجی دولت سیزدهم عصر امروز (سه‌شنبه) با حضور «فؤاد ایزدی»، «محمدصادق کوشکی»، «مصطفی خوش چشم»، «سید محمودرضا سجادی» و حجت الاسلام «علی تقی‌زاده» در محل خبرگزاری فارس برگزار شد.

دکتر خوش چشم، کارشناس مسائل بین الملل در ابتدا با انتقاد از تک سناریو بودن دولت و معطل کردن همه چیز به حل اختلاف با آمریکا بیان کرد: آن چه ما نیاز داریم برای دولت آینده تدوین یک نقشه راه راهبردی و استراتژی استفاده از روابط با کشور های خارجی در کل جهان است. باید به شکلی کنشگرانه نه منفعلانه برخورد شود با مقوله سیاست خارجه. وی در ادامه با بیان عدم توازن در گسترش روابط با کشور های دیگر و ضعف استراتژی دستگاه وزارت خارجی خاطر نشان کرد: اگر دستگاه وزارت خارجی دارای استراتژی بود این عدم توازن در گسترش روابط با کشور های دیگر پیش نمی آمد که فقط اهم وزن به برجام داده شود در صورتی که چین نه فقط برای منافع دو جانبه ما بلکه برای خنثی سازی استراتژی مهار آمریکا می تواند به ما کمک کند. این تحلیلگر مسائل بین الملل در ادامه با اشاره به انفعال و سردرگمی در استراتژی فعلی وزارت خارجه و لزوم وجود نقشه راه سیاست خارجی گفت: این نقشه راه باید فعالانه و کنشگرانه باشد، سیاست خارجه تهاجمی که رهبری در دوره دوم احمدی نژاد در دوره آقای متکی در سخنرانی برای کادر وزارت خارجه روی آن تاکید کردند و همچنان ما این رویکرد فعالانه و تهاجمی را نمی بینیم. ایشان در ادامه به لزوم وجود کادر مجرب و با مهارت کافی برای تحقق اهداف جمهوری اسلامی اشاره کردند و خاطرنشان کردند: وقتی وزارت خارجه ما شاکله اش را عوض کرد و بخش اقتصادی را در چارت وزارت خارجه آورد توقع بر این بود که دیپلماسی اقتصادی به شدت رشد کند اما از 20 نفری که باید به این ماموریت ها می رفتند فقط 4 نفر رفتند. بنابر دلایلی مثل کمبود بودجه. این نشان میدهد نگاه بر اساس یک استراتژی مدون و درست نبوده و بیشتر با اهداف دیگری شاید دنبال می شده است. دکتر خوش چشم در ادامه با اشاره به ضرورت وجود رویکرد انقلابی در دستگاه وزارت خارجی به نقد مورد غفلت بودن گسترش ظرفیت روابط دو جانبه با کشور های دیگر پرداختند و بیان کردند: یک مشکل عمده این است که اکثر دوستانی که هدایت وزارت خارجه را بر عهده دارند در سازمان های بین امللی فعالیت می کنند و در پست سفارت نبوده اند. بنابر این ظرفیت گسترش روابط دو جانبه با بسیاری از کشور ها کمتر مورد توجه بوده است. وی با اشاره به بی توجهی به ظرفیت های موجود در حوزه سیاست خارجی و ذکر «سفر آقای روحانی با 6 سال تاخیر به کشور با اهمیت عراق» و «بی توجهی به خط ترانزیت کالا به سوریه از طریق راه آهن شلمچه - بصره» بیان کرد: منافع اقتصادی بسیاری زیادی وجود دارد. فرصت بسیاری از دست رفت. می شد قطب اقتصادی مقاومت را بررسی کرد وسعی کرد همچنین قطبی را به دست آورد. در مجموع می بایستی ما همچنین استراتژی با ابزار های مناسب داشته باشیم. خوش چشم در پایان با ناممکن خواندن راه برطرف شدن همه تحریم ها از طریق مذاکره برای رفع استراتژی مهار آمریکا به لزوم تقویت اقتصادی در داخل و روابط منطقه ای و بین المللی و ظرفیت باشگاه تحریمی ها پرداختند و بیان کردند: پتانسیل های زیادی وجود دارد. در زمینه آمریکا هم خنثی سازی استراتژی مهار امریکا باید روی آن کار شود و از تمامی ابزارها استفاده کرد. دستگاه سیاست خارجی نباید در وزارت خارجه منحصر شود دکتر سجادی، سفیر اسبق روسیه در این نشست در پاسخ به این ادعا که» تحریم آمریکا مانع هرگونه ارتباط با جهان خارج می شود «گفت: در سیاست خارجی داشتن ابزار برای اینکه در معادلات حضور داشته باشی نکته ی مهمی است و جمهوری اسلامی ابزارهای زیادی برای حضور در معادلات جهانی دارد که از بسیاری از آنها غفلت کرده است. در حوزه فناوری نانو ما جزء 4کشور اول جهان هستیم و از این طریق می توانیم با دوستان زیادی ارتباط بگیریم. چندی قبل مسؤول کمیسیون اتحادیه اروپا از ما درخواست کرد الگوهای خودش در باب نانو را با آنها به اشتراک بگذاریم. در میان کشورهای جهان اسلام هم ظرفیت زیادی وجود دارد. ما انرژی و نفت و گاز داریم و از این سرمایه بزرگ هم استفاده حداقلی داشته ایم. به دلیل دوری از این عرصه ها مسؤولین سیاست خارجی ما برای یارگیری از دیگر کشورها استفاده ناچیزی کرده اند و واقعا اسف بار است کشور ما که نفت و گاز دارد توسط دیگر کشورهایی که نفت و گاز ندارد تحریم می شود. وی ادامه داد: این ها ناشی از سوء تدبیرها است و به رسمیت نشناختن این ابزارها است و ما در جهان اسلام به عنوان قطب مطرح هستیم ولی این دیده نمی شود؛ من 27 سال در فناوری های نوین بوده ام و افتخار می کنم که در مجامع بین المللی از دیگر کشورها می شنوم که در مورد ما می گویند اینها بر روی پای خود ایستاده اند و به این جا رسیده اند. سجادی افزود: به خاطر تأکیدات مقام معظم رهبری مردم توجه شان به توانمندی های داخلی هم جلب شده است و امیدوارم مسؤولین سیاست خارجی هم به این فناوری های نوین برای استفاده در ارتباطات بین المللی استفاده کنند. ما از ابزار نیروی انسانی و دیگر امکانات خود استفاده نکرده ایم و فقط به کشورهای خاصی توجه داشته ایم. سفیر اسبق روسیه اضافه کرد: آن قدر کشورهای استکباری بیگدار به آب زده اند و قلدری کرده اند بسیاری از کشورها خواهان بیرون آمدن از یوغ آمریکایی هستند و یورو تلاشی بوده است در همین راستا. حدود 28 کشور بواسطه تحریم های آمریکا به این نقطه رسیده اند. وی با بیان اینکه متأسفانه بانک مرکزی و وزارت نفت اصلا در سیاست خارجی فعال نیستند؛ تاکید کرد: این دستگاه ها باید بیایند پشت دستگاه سیاست خارجی انقلاب و به آن کمک کنند ولی اینطور نبوده است. دنیا نفت را سیاسی کرده است ولی ما می گوییم نفت را سیاسی نباید بکنیم و ضربه اش را هم خورده ایم و سیاست خارجی قوی احتیاج به ابزار دارد و ما ابزارش را به وفور داریم ولی به آنها توجه نکرده ایم. وی در ادامه با اشاره به ارتباط مقتدرانه با شرق بیان کرد: در تعاملات بین المللی یک قاعده کلی وجود دارد و آن این است که «اگر در مذاکره ضعیف ظاهر شوی، صندلی ای که رویش نشسته ای را هم می برند، ولی اگر قوی باشی می توانی موفق شوی.» این اصل در ارتباط با شرق هم باید درنظر گرفته شود؛ البته ما در رابطه با روسیه با دو مشکل شناختی روبرو هستیم. اولا ما و دستگاه دیپلماسی ما شناخت به روز و درستی از روسیه نداریم. روسیه امروز فرق دارد با روسیه گذشته. دو انقلاب در این کشور رخ داده است و اشکال دوم این است که ما از کانال غرب که از روسیه ترس داشته است روسیه را شناخته ایم و در دام سناریوهای انگلیسی که تهمتهایی علیه روسیه می زنند افتاده ایم. سفیر اسبق ایران در روسیه افزود: بنده 15 سال در زمینه فناوری با روسیه ارتباط داشتم. بسیار انسانهای متین و خوش قولی بودند. ما باید با لسان و منطق خود روس ها با آنها صحبت کنیم. روس ها در جنگ روسیه ورود نمی کردند چون فرضشون این بود که اسد رفتنی است و این حرکتها مردمی است. ولی بعد از ارتباط گرفتن با آنها، آنها را قانع کردیم که پشت این اتفاقات خارجی ها هستند و به نفعشان است که ورود کنند. دکتر سجادی افزود: هیچ کشوری با ما منافع و تهدیدات مشترک به اندازه روسیه ندارد همانطور که روس ها در افغانستان با مواد مخدر مشکل دارند ما هم داریم. در مسأله قفقاز و مسائل دیگر همینطور است و امروز خوشبختانه روسیه برعکس گذشته به اروپا و آمریکا اعتماد ندارد و واقعا نگران اروپا و آمریکا هستند. وی اضافه کرد: آقای مدودوف وقتی به سوریه سفر کرد با گروه جهاد اسلامی که دیگران به آن گروه تروریستی می گویند ملاقات کرد. همچنین وقتی هیئت حزب الله لبنان به روسیه رفتند، روس ها خیلی آنان را تحویل گرفتند. اینها مواردی است که نشان می دهد منافع مشترک ما با روس ها در حوزه های مختلف بسیار زیاد است؛ افتخاری که ایران و حاج قاسم در سوریه دارد، سرمایه بزرگی است برای ما در رابطه با روسیه! درسته با عربستان و امارات هم ارتباط دارند و آنها مثل ما عربستان را دشمن ایدئولوژیک نمی دانند. انقلاب اسلامی به وزارت خارجی صادر نشده است!  دکتر کوشکی؛ استاد دانشگاه تهران در این نشست خبری با اشاره به سابقه سیاست خارجی ایران بیان کرد: تا امروز محور سیاست خارجی ما از زمان حکومت قاجار تا جمهوری اسلامی دست به دامن قدرتها شدن است. تعریف سیاست خارجی حتی بعد از پیروزی انقلاب هنوز همین است. نگاه وزارت امور خارجه و نگاه به دیپلماسی همان نگاهی است که فتحلعی شاه داشت یعنی توسل به یک قدرت برای کاستن زیان قدرتی دیگر. وی در ادامه «کسب امنیت و منافع ملی»، «حفظ و حراست از امنیت کسب شده»، و «بسط دامنه منافع ملی از منابع متفاوت با هزینه کمتر» را ارکان تعریف صحیح از سیاست خارجی دانست و بیان کرد: این تعریف از سیاست خارجی اصلا در جمهوری اسلامی به رسمیت شناخته نشده است. هنوز سیاست خارجی ما سیاست خارجی اواخر قرن 18 است. کوشکی در ادامه با نقد «سیاست گفت و گو های انتقادی با اروپا» و «تحقیر آمیز تر از برجام» دانستن آن گفت و گو ها تصریح کرد: انقلاب اسلامی آیا به وزارت خارجه صادر شده است؟ به صراحت عرض می کنم خیر. عزیزان انقلابی بودند و هستند اما ساز و کار وزارت خارجه با انقلاب اسلامی تحول پیدا نکرد. چرا هنوز مدل سفارت خانه های ما اشرافی است؟ اگر دولت آینده بخواهد تغییر در سیاست خارجی بدهد گام اول این است که باید تعریف از سیاست خارجی عوض شود. اگر همین تعریف فعلی باشد یک روز ترکمانچای امضا می کنیم، یک روز گفت و گوی انتقاد با اروپا را می پذیریم، یک روز برجام و یک روز کنفرانس وین. این تحلیلگر مسائل سیاسی در ادامه سیاست «نه شرقی، نه غربی» را به معنای ارتباط به همه دنیا به صورت متوازن بر اساس منفعت و نه قطع ارتباط دانسته و با اشاره به این که «بازیگری بین المللی»، «سیاست منطقه ای»، «اتکا به توان داخلی» و «ابراز اقتدار نظامی» در لحظه ای کارآمد است و باید مورد استفاده قرار بگیرد بیان کرد: برای تحول در سیاست خارجی نیازمند آدم هایی هستیم که کارشناس این عرصه باشند. دکتر کوشکی در ادامه تولید علم در عرصه سیاست خارجی را نقطه آغاز تحول در این عرصه دانسته و خاطر نشان کردند: تولید علم در نظر ما فقط متریال مادی است و اگر علمی تولید شود و به مجریان سیاست خارجی عرضه شود قدرت درک ندارد. وی سپس به بیان این که کسی که در آمریکا روابط بین الملل خوانده چرا باید تولید علم سیاست خارجی در سطح جمهوری اسلامی را بفهمد گفت: ما نگاه تخصصی به دستگاه سیاست خارجی نداریم.  باید از غرب عبور کنیم و عبور از غرب یعنی اولویتمان غرب نباشد دکتر فؤاد ایزدی، کارشناس مسائل آمریکا در ابتدا بیان کرد: سیاست خارجی همه کشورها از جمله ایران نباید در گیرودار رقابتهای سیاست داخلی گیر بکند و به ابزاری برای رقابتهای سیاسی تبدیل شود. ایران هم مثل کشورهای دیگر برای خودش سبک و قانون اساسی ای دارد. فلذا دیگر نباید اینجا رقابتهای جناحی مطرح شود و امید ما این است حرف های ما توسط همه جناح ها مورد استفاده قرار بگیرد. یکی از قوانین خوبی که در وزارت خارجه مطرح است این است که نباید شخصی که در وزارت خارجه ورود می کند نباید جزء حزبی باشد. ما در این 30 سال در سیاست خارجی راهبرد داشتیم و راهبردمان هم تعامل با غرب و بهبود روابط با غرب بوده است و خیلی جدی ذیل این راهبرد کار و برنامه ریزی شده است. وی ادامه داد: مجریان در سیاست خارجی هم کاملا متوجه بودند چه کار می کردند. پروژه های متعددی هم از زمان آقای هاشمی شروع شد و در زمان آقای خاتمی ادامه پیدا کرد که هیچکدام هم به سرانجام نرسید. در اواخر دولت احمدی نژاد هم مذاکره با آمریکا انجام شد و در دولت آقای روحانی هم شدت گرفت. بعد از 30سال مشخص شده است که این راهبرد، راهبرد اشتباهی بوده است و مشکلات کشور را نمی توان با این راهبرد حل کرد. ما خود را مدام معطل غرب کرده ایم و به نتیجه نرسیده ایم. امید داریم این واقعیت که اولویت حل مشکل با غرب از طریق مذاکره غلط است فهم شود و راهبرد جمهوری اسلامی اصلاح گردد. ایزدی تاکید کرد: جمهوری اسلامی باید به جای غرب که آنها نمی خواهند با ما کار کنند، باید برود سمت کشورهایی که می خواهند با ما کار کنند. قاعدتا کار با همسایگان اولویت پیدا می کند. من جمله روسیه! این باید جایگزین سیاست خارجی فعلی ما گردد. وی در ادامه بیان کرد: اگر راهبرد از نگاه به غرب تغییر کند به نگاه به کشورهایی که می خواهند با ما کار کنند، آن وقت جایگاه آمریکا هم مشخص می شود. تجربه 30ساله نشان داد مشکل ما با آمریکا حل شدنی نیست. از طرفی آمریکا کشوری در حال افول است. همانطور که در قرن های گذشته کشورهایی مثل پرتغال و اسپانیا و فرانسه و انگلیس تبدیل شدند به ابرقدرت و افول پیدا کردند. ما الان دعوای خاصی با اسپانیا نداریم. باید از غرب عبور کنیم البته نه به این معنا که سفرای ما در این کشورها کاری نکنند و از فرصت ها استفاده نکنند. عبور از غرب یعنی اولویتمان غرب نباشد. این کارشناس مسائل آمریکا خاطر نشان کرد: اولویت ما نباید حل مشکل با آمریکا باشد. ما طی این سالها متوجه شدیم آمریکا فقط زبان قدرت را می فهمد. بیانیه اخیر مجلس متن قابل تقدیری دارد و اما مجلسی که مشهور است به مجلس انقلابی نباید احتیاط هایی اینطوری داشته باشد که بحث تحریم را مطرح نمی کند. این پیام دارد برای غربی ها و خیال آنها را راحت می کند. وی گفت: عدم حل برخی از مشکلات ریشه ای در سیاست خارجی باعث می شود هر کسی هم در دولت آینده سر کار بیاید، شاهد همان آش و همان کاسه باشیم جز یک سری تغییرات ظاهری! اگر بخواهیم سیاست خارجی در تراز انقلاب اسلامی داشته باشیم و در تراز قانون اساسی پیشرفته ما باشد، باید بحثهایی زیادی انجام دهیم و مشکلات ریشه ای آن حل شود. مشکلات زیادی وجود دارد از جمله عدم قرار گرفتن متخصصین در جایگاه های سیاست خارجی! مردم علاوه بر نیاز به نان و معیشت نیازی عمیق تر به عزت دارند  حجت الاسلام تقی زاده مسئول گروه سیاست خارجی مرکز راهبری برهان، در نشست خبری راهبردهای سیاست خارجی دولت سیزدهم با اشاره به بیانات رهبری در نشست الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت گفت: ما در طول این چهل سال به حرکت های هفت و هشتی مبتلا بودیم. هنوز نتوانستیم نقشه راه دینی حرکت انقلاب را شکل دهیم. در اصول اساسی ما واقعا راقی هستیم و حدود 16 اصل به صورت مستقیم به سیاست خارجی اشاره دارد اما امتداد این مباحث و تبدیل شدن آن به نقشه راه صورت نگرفته است. وی با اشاره به وجود دو نگاه متفاوت در عرصه سیاست خارجی از ابتدای انقلاب افزود: دو نگاه کاملا متفاوت در عرصه سیاست خارجی وجود دارد، نگاهی که خودش را عقلا می داند با ادبیات سازش و این که نمی توانیم با استکبار در بیفتیم. وی در ادامه با اشاره به مصداق های نگاه سازشکار در سیاست خارجی از «ماجرای قطع نامه»، «تابو شکنی های زمان آقای هاشمی» و «گفت و گوی تمدن های خاتمی» تا «مذاکرات 82-84» بیان کرد: این روند نظام را به این تصمیم رساند که یک بار باید تا آخر این مسیر را تجربه بکنیم. تاکتیک هوشمندانه ی نرمش قهرمانانه توسط رهبری انتخاب شد، که سبقه عظیم فکری پشت آن وجود دارد. 8 سال هزینه بدهیم. خسارت بزرگی داشتیم برای این که مردم تجربه کنند. حجت الاسلام تقی زاده در ادامه افزود: صورت سوال را نباید حذف کنیم. با عبور از غرب با استفاده از دیپلماسی اقتصادی و همسایگان شاید بتوان نیاز در فضای معیشت و نان خواهی مردم را جلو برد منتها به نظر می رسد باید روی نقطه نیاز عمیق عزت خواهی که به نظر می رسد در سال های اخیر لطمه خورده و خیلی راحت از کنارش می گذریم دست گذاشت. ادامه یافتن دیپلماسی تحقیر که با اسم تدبیر به مصاف آمده و تا حدی توانست در برهه ای پیش برود توسط مردم ادامه نخواهد یافت اگر نسخه واقعی عزت مندانه بتوانیم طراحی کنیم. حجت الاسلام تقی زاده در ادامه با اشاره به لزوم ایجاد مابزای واقعی برای نسخه عزتمندانه خاطرنشان که به طور خاص انتخابات پیش رو است که باید این نسخه را دقیق تر ما بازا ایجاد کنیم و در فضای راهبرد های سیاست خارجی دولت سیزدهم باید کنش های فعالانه را تجربه کنیم؛ در 42 سال اخیر ما معمولا در با فضای انفعال قرار داشتیم وسعی میکردیم در زمین بازی هایی که طرف مقابل طراحی میکرده است تهدید ها را به فرصت تبدیل کنیم. وی در ادامه مهم ترین راهبرد سیاست خارجی دولت بعد را طراحی فعالانه زمین بازی برای طرف مقابل تعریف کرد وافزود: ما باید به نحوی عمل کنیم که گذر زمان به ضرر طرف مقابل بگذرد. در ادامه وی به دو ظرفیت دیپلماسی دعوت و جذب نخبگانی اشاره کرد و بیان کرد: جمهوری اسلامی نسخه ای متفاوت برای زندگی بشر دارد. این نسخه متفاوت به وسیله ی استفاده از دیپلماسی دعوت میتواند دل توده های تشنه به مسیر حقیقی سعادت را به ما جلب کرده و عمق راهبردی ما را در منطقه و جهان گسترش چشم گیر دهد. راه افتادن دیپلماسی دعوت میتواند به جذب نخبگان هم راستا با آرمان ما بیانجامد که در ادبیات دینی هجرت نامیده شده و ظرفیت های شگرفی را در اختیار دستگاه دیپلماسی ما قرار میدهد. انتهای پیام /