قلم‌هایی که خاموش شدند / از سایه و معروفی تا ندوشن

در سال 1401 در حوزه کتاب و ادبیات نویسندگان و شاعران بسیار زیادی را از دست داده ایم که از میان شان می توان به هوشنگ ابتهاج، عباس معروفی، محمدعلی اسلامی ندوشن و... اشاره کرد.

خبرگزاری مهر، گروه فرهنگ و ادب _ فاطمه میرزاجعفری: با رسیدن سال جدید، یکی از وظایف رسانه‌ها ارائه آماری از تعداد افراد شناخته شده حوزه‌های مختلف فرهنگی و هنری است که در سال گذشته دار فانی را وداع گفتند؛ حوزه کتاب و ادبیات نیز از این قائده مستثنی نیست چراکه نویسندگان و شاعران بسیاری در سال گذشته از عرصه کتاب و ادبیات رخت بستند.

فقدان هریک از چهره‌های فرهنگی عرصه کتاب و ادبیات طبیعتاً به معنای خاموشی قلم و آثار آنان است، به همین جهت نگارش چنین گزارشی سخت و حزن انگیز است چراکه هر کدام از این هنرمندان عمر خودشان را برای ارتقای کتاب، شعر و ادبیات گذشته‌اند.

در گزارش پیش رو تلاش شده نگاهی به فعالیت‌ها و زندگی نویسندگان و شاعرانی که در سال 1401 رخت بسته‌اند بیاندازیم تا از این طریق یاد و نام این هنرمندان را دوباره زنده کنیم و به نوعی مراسم یادبودی را در قالب کلمات برگزار کنیم.

در ادامه نگاهی به اسامی نویسندگان و شاعرانی را که در سال 1401 دارفانی را وداع گفتند می‌اندازید.

پنجم فروردین؛ رضا براهنی

رضا براهنی، شاعر، نویسنده و منتقد ادبی در کانادا در 86 سالگی درگذشت، این خبر توسط اکتای براهنی، فرزند این نویسنده رسانه‌ای شد. رضا براهنی متولد 21 آذر سال 1314 در تبریز بود و از اواخر دهه 70 در کانادا اقامت داشت و در سال‌های پایانی عمرش دچار بیماری فراموشی شده بود.

«رازهای سرزمین من» رمان بلندی به قلم این نویسنده و از جمله آثار مشهور اوست.

هشتم فروردین؛ علی رضاقلی

علی رضاقلی نویسنده «جامعه‌شناسی نخبه‌کشی» بر اثر بیماری قلبی در سن 75 سالگی درگذشت. وی در سال 1326 در شمیران به دنیا آمد. او تحصیلات متوسطه را در رشته ادبی در سال 1346 در دبیرستان بهرام قلهک شمیران به پایان رسانید. در همان سال در رشته علوم سیاسی به دانشکده حقوق دانشگاه تهران رفت و در سال 1350 موفق به اخذ دانش‌نامه کارشناسی از دانشگاه تهران شد و پس از گذراندن خدمت سربازی در سال 1353 برای ادامه تحصیل به دانشگاه سوربن و سپس مدرسه سیاسی مطالعات عالی پاریس رفت.

کتاب‌های «جامعه‌شناسی خودکامگی» و «جامعه‌شناسی نخبه‌کشی» از جمله آثار اوست.

نهم فروردین؛ حسین عبداللهی

حسین عبداللهی مدیرمسئول و سردبیر روزنامه «آرمان ملی» سه شنبه نهم فروردین بر اثر سکته قلبی درگذشت. مرحوم عبداللهی متولد سال 1350 بود و در دهه 70 فعالیت مطبوعاتی خود را با حضور در نشریات مختلف آغاز کرد.

او در دهه 80 سردبیری روزنامه «صدای عدالت» را برعهده داشت وی در سال 88 روزنامه «آرمان امروز» را راه اندازی کرد و در سال 90 نیز صاحب امتیازی روزنامه «آرمان ملی» را برعهده گرفت.

24 فروردین؛ محمدزمان گلدسته

محمدزمان گلدسته شاعر آئینی و سراینده قطعات حاج صادق آهنگران، 24 فروردین ماه بر اثر سانحه تصادف در جاده بین رودهن و بومهن درگذشت.

پنجم اردیبهشت؛ محمدعلی اسلامی ندوشن

محمدعلی اسلامی ندوشن نویسنده، شاعر و منتقد ادبی روز دوشنبه 5 اردیبهشت در کانادا درگذشت. این چهره ادبی، متولد سال 1304 در ندوشن از توابع استاد یزد بود که با مهاجرت به تهران در دبیرستان البرز و سپس دانشکده حقوق تهران تحصیل کرد. پس دریافت مدرک کارشناسی به فرانسه رفته و در رشته حقوق بین‌الملل، مدرک دکترای خود را از دانشکده سوربن دریافت کرد.

اسلامی ندوشن سال 34 به ایران بازگشت و مدتی را به‌عنوان قاضی سپری کرد اما با رهاکردن مشاغل حقوقی به تدریس حقوق و ادبیات رو آورد. او در ادامه زندگی خود را در مسیر ادبیات پیش برد و با چهره‌ها و مجلات ادبی همکاری کرد. از اسلامی ندوشن، مجموعه‌مقالات، مجموعه اشعار، یادنامه‌ها و نوشته‌های مختلف ادبی به جا مانده است.

سال 99 همزمان با 95 سالگی این چهره ماندگار ادبیات معاصر، خیابانی در حوالی دانشگاه تهران به‌نام او نامگذاری شد.

29 اردیبهشت؛ مهمان بختی

مهمان بختی نویسنده، شاعر و درام نویس شهیر تاجیک، عضو اتفاق نویسندگان تاجیکستان (1972)، نویسنده خلقی تاجیکستان و برنده جایزه دولتی تاجیکستان به نام ابوعبدالله رودکی (1998)، در تاریخ 29 اردیبهشت ماه 1401 در شهر دوشنبه پایتخت تاجیکستان، چشم از جهان فرو بست.

بختی سال 1940 میلادی در روستای «شل» ناحیه «غرم» (رشت کنونی) متولد شد. وی فارغ‌التحصیل رشته تاریخ و زبان و ادبیات فارسی تاجیکی دانشگاه آموزگاری دوشنبه در سال 1963 میلادی و فارغ‌التحصیل دانشکده ادبی گورکی مسکو در 1975 میلادی بود.

از مهمان بختی آثار متنوعی به نظم و نثر نشر یافته و پاره‌ای از این آثار جوایز گوناگونی را از آن خود کرده است. سروده‌های مهمان بختی از سال 1960 در روزنامه‌ها و مجله‌های مختلف تاجیکستان به چاپ رسیده است.

15 خرداد؛ سید محمود دعایی

حجت الاسلام سید محمود دعایی، نماینده ولی فقیه و سرپرست مؤسسه مطبوعاتی اطلاعات 15 خرداد 1401 دار فانی را وداع گفت. وی نماینده شش دوره ابتدایی مجلس شورای اسلامی از ابتدا تا سال 1383 بود.

دعایی از همراهان امام خمینی در دوران تبعید در شهر نجف و سفیر جمهوری اسلامی ایران در عراق بین سال‌های 1357 تا 1358 بود.

وی از سال 1359 سرپرستی مؤسسه مطبوعاتی اطلاعات را بر عهده داشت.

27 خرداد؛ احمد مهدوی دامغانی

احمد مهدوی دامغانی، نویسنده و پژوهشگر ایرانی، متخصص ادبیات و زبان عربی و از اساتید دانشگاه تهران و دانشگاه هاروارد آمریکا، جمعه 27 خرداد در سن 95 سالگی در فیلادلفیای آمریکا درگذشت.

او در 13 شهریور 1305 در شهر مشهد به دنیا آمد. پدرش آیت الله شیخ محمدکاظم مهدوی دامغانی، احیا کننده حوزه علمیه مشهد و از روحانیون برجسته عصر خود به شمار می‌آمد. تحصیلات ابتدایی و متوسطه خود را در این شهر گذراند و سپس برای ادامه تحصیل راهی تهران شد تا در رشته الهیات به تحصیل بپردازد.

در سال 1327 لیسانس خود را از دانشکده معقول و منقول دانشگاه تهران اخذ کرد. سپس به تحصیل ادبیات فارسی در دانشکده ادبیات دانشگاه تهران پرداخت و موفق به کسب مدرک لیسانس در سال 1333 از این دانشکده شد. دکترای خود را در زبان و ادبیات فارسی نیز از همین دانشکده در سال 1342 کسب نمود و سپس به عنوان استاد به تدریس در دانشکده‌های ادبیات و الهیات دانشگاه تهران پرداخت.

در سال 1353 به دانشگاه مادرید رفت و تا سال 1354 در این دانشگاه به تدریس ادبیات عرب، فارسی و فقه اسلامی پرداخت. در بازگشت به ایران دفتر اسناد رسمی دایر و از همان سال 1354 به ریاست کانون سردفتران اسناد رسمی منصوب شد.

دهم تیر؛ سبا بابایی

سبا بابایی (کونیکو یامامورا) تنها مادر شهید ژاپنی دفاع مقدس جمعه 10 تیر درگذشت و به فرزند شهیدش پیوست. یامامورا راوی کتاب «مهاجر سرزمین آفتاب» به علت ضایعه تنفسی در بیمارستان خاتم الانبیا بستری شد و پس از آن دار فانی را وداع گفت.

18 تیر؛ حسن ذوالفقاری

حسن ذوالفقاری پژوهشگر ادبیات فارسی و فرهنگ عامه 18 تیر در پی ایست قلبی درگذشت. این استاد ادبیات و زبان فارسی دانشگاه متولد سال 1345 در دامغان بود و آثار و تالیفاتی درباره زبان فارسی، فرهنگ پهلوانی و جوانمردی در ایران باستان و ایران پس از اسلام، اشعار و متون نسخ خطی، عاشورا، ضرب‌المثل‌ها، فرهنگ عامه، اشتباهات رایج زبان نگارش و ویرایش صحیح را در کارنامه دارد.

باورهای عامیانه مردم ایران، فارسی عمومی (برگزیده متون فارسی و آئین نگارش)، آئین نگارش و ویرایش، آموزش ویراستاری و درست‌نویسی، فرهنگ‌واره نامه‌نگاری، یکصد منظومه عاشقانه فارسی، ادبیات مکتب‌خانه‌ای ایران، کتاب زبان و ادبیات فارسی دوره پیش‌دانشگاهی ازجمله تالیفات زنده‌یاد ذوالفقاری هستند.

23 تیر؛ رمضانعلی شاکری

رمضانعلی شاکری از مفاخر فرهنگی قوچان در خراسان رضوی، 23 تیر 1401 درگذشت.

وی در طول زندگی خود آثاری همچون سیاحت شرق یا زندگی‌نامه آقا نجفی قوچانی (تصحیح)، سیاحت غرب یا سرنوشت ارواح بعد از مرگ (تصحیح)، فهرست کتب خطی کتاب‌خانه عمومی فرهنگ و هنر مشهد، گنج هزارساله کتاب‌خانه مرکز آستان قدس رضوی، قبل و بعد از انقلاب، مطالعه‌ای در احوال و آثار عارف ربانی حیدر آقا طباح تهرانی متخلص به معجزه، مزاری در آغوش تاریخ، اترک‌نامه؛ تاریخ جامع قوچان، انقلاب اسلامی مردم مشهد از آغاز تا استقرار جمهوری اسلامی، تاریخچه کتاب‌خانه عمومی فرهنگ و هنر مشهد در پنجاه سال، اصول مقدمات کتاب‌داری یا کتاب‌داری آسان، واقفین عمده کتاب به کتاب‌خانه‌های آستان قدس رضوی، حیات الاسلام فی احوال آیت الملک العلام و ایران همیشه بهار را از خود به جای گذاشت.

پنجم مرداد؛ مرتضی رهبانی

مرتضی رهبانی پژوهشگر، نویسنده و مترجم بر اثر کهولت سن درگذشت. رهبانی به‌عنوان پژوهشگر، نویسنده و مترجم در جوانی از هواداران نهضت ملی شدن نفت بود که به دنبال کودتای 28 مرداد 1332 در اواسط دهه 1330 از ایران مهاجرت کرد.

او در آلمان غربی به تحصیل روان‌شناسی پرداخت و با کنفدراسیون دانشجویان ایرانی در آلمان همکاری داشت. در کنار برخی فعالیت‌های تجاری، در شهر هانوفر نیز یک کتاب‌فروشی تأسیس کرد که بعدها، به هنگام بازگشت به وطن، آن را به کارکنان آلمانی‌اش واگذار کرد.

سیاست عملی (1365)؛ فرهنگ شرق و غرب: تحلیل تاریخ از دیدگاه روان‌شناسی (نشر نی، 1379)؛ فرهنگ شرق و چالش‌های فرهنگ شرق (نشر ثالث، 1386)؛ فرهنگ غرب و چالش‌های آن (نشر ثالث، 1387)؛ روحیه ایرانی؛ روحیه شرقی: نقد و بررسی کتاب سازگاری ایرانی مهندس بازرگان (چاپخش، 1387) ازجمله تالیفات این محقق هستند.

رهبانی متولد سال 1312 بود و روز 5 مرداد 1401 درگذشت.

دهم مرداد؛ احمد گلشیری

احمد گلشیری دوشنبه 10 مردادماه 1401 در اثر نارسایی قلبی دار فانی را وداع گفت. وی دانش‌آموخته ادبیات و از اعضای حلقه اصفهان در دهه 40 شمسی بود و آثار ادبی متعددی نظیر «ساعت شوم» نوشته گابریل گارسیا مارکز، «پدرو پارامو» نوشته خوان رولفو، «نفرین ابدی بر خواننده این برگ‌ها» نوشته مانوئل پوئیگ، «ناپدیدشدگان» نوشته آریل دورفمن، «از عشق و دیگر اهریمنان» نوشته گابریل گارسیا مارکز، «گرسنه» نوشته کنوت هامسون، «شکار انسان» نوشته خوزه ایبالدو ریبیرو، «دوئل» از آنتون چخوف، «سال‌های سگی» و «چه کسی پالومینو مالرو را کشت» نوشته ماریو بارگاس یوسا با ترجمه او به یادگار مانده است.

14 مرداد، پروانه بهار

پروانه بهار فرزند ملک‌الشعرای بهار در آمریکا درگذشت. کتاب «مرغ سحر (خاطرات پروانه بهار)» پیش از این و در سال 98 توسط انتشارات جهان کتاب منتشر شده بود.

پروانه بهار برای این کتاب چند سطر در زمستان 2019 نوشت. کتاب همچنین مقدمه فاطمه کشاورز رئیس کرسی زبان و ادبیات فارسی دانشگاه مریلند را شامل می‌شود که تابستان 2018 نوشته شده است.

پروانه بهار به‌دلیل بیماری پدر، با او به نقاط مختلف اروپا سفر کرده و کشورهایی مثل سوئیس و فرانسه را دیده است. خاطرات این سفرها که مربوط به دوران بیماری محمدتقی بهار هستند، در اولین‌بخش کتاب آمده است.

18 مرداد؛ دیوید مک کولو

دیوید مک‌کولو نویسنده، تاریخ‌نگار و مجری تلویزیون در 89 سالگی از دنیا رفت. او برای نوشتن کتاب‌های بیوگرافی دو رئیس جمهور آمریکا با عنوان «ترومن» و «جان آدامز» شهرت داشت و 2 جایزه پولیتزر را در بازه زمانی 10 ساله به همین دلیل از آن خود کرده بود.

وی همچنین دو بار برای نوشتن کتاب‌های «مسیری بین دریاها: ایجاد کانال پاناما» در سال 1977 و «صبح‌های سوار بر اسب» در سال 1981 برنده جایزه کتاب ملی شد. این کتاب با محوریت جوانی تئودور روزولت و خانواده وی نوشته شده بود.

مک کولو به عنوان نویسنده برای توجه و دقت زیاد در آثار ادبی‌اش مشهور بود. وی برای نوشتن کتاب «جان آدامز» 7 سال به تحقیق پرداخت و برای تکمیل «ترومن» حدود 10 سال وقت صرف کرد. اخلاق کاری وی او را به عنوان یک استاد ادبی در محافل ادبی معرفی کرد و تحقیقات جامع وی، مصاحبه‌ها و استفاده از گزارش شاهدان عینی در آثارش، بر سندیت روایت‌های تاریخی وی افزوده بود.

19 مرداد؛ هوشنگ ابتهاج

هوشنگ ابتهاج (سایه) بامداد چهارشنبه 19 مردادماه 1401 دارفانی را وداع گفت.

ابتهاج متولد 1306 شمسی در رشت بود. «سراب»، «سیاه‌مشق»، «تا صبح شب یلدا»، «یادگار خون سرو» و «تاسیان» از جمله آثار او هستند.

26 مرداد؛ محمدتقی انصاریان حاج محمد تقی انصاریان یکی از ناشران بزرگ کتب شیعه در عرصه بین الملل و خادم قرآن 26 مرداد درگذشت.

او مدیر انتشارت بین المللی انصاریان بود و نزدیک به 50 سال خدمات بزرگی در عرصه کتاب‌های اسلامی و شیعی داشت. همچنین در مدت حیات خود توانست قرآن مجید را به 17 زبان مختلف ترجمه، چاپ و منتشر کند.

دهم شهریور؛ عباس معروفی

عباس معروفی نویسنده و داستان‌نویس پنجشنبه 10 شهریور درگذشت. معروفی که متولد سال 1336 بود، سال 1368 با انتشار رمان «سمفونی مردگان» جایگاه قابل توجهی در ادبیات داستانی معاصر کشور به دست آورد. او در حوزه داستان‌نویسی از شاگردان هوشنگ گلشیری محسوب می‌شود.

«سال بلوا»، «پیکر فرهاد»، «فریدون سه پسر داشت»، «ذوب‌شده» و «نام تمام مردگان یحیاست» ازجمله رمان‌های مهم این نویسنده هستند که در کنار «سمفونی مردگان» قرار دارند. نوشتن مجموعه‌داستان، شعر و مقالات ادبی از دیگر موارد مندرج در کارنامه معروفی است. تأسیس و سردبیری مجله ادبی «گردون» هم ازجمله فعالیت‌های روزنامه‌نگاری اوست.

معروفی پس از درگیری دوساله با سرطان فک و حنجره و با وجود فرایندهای درمانی علی رغم بهبود حالش درگذشت.

یکم مهرما؛ هیلاری مانتل

هیلاری مانتل نویسنده مشهور انگلیسی و برنده 2 جایزه بوکر برای کتاب‌های تاریخی «تالار گرگ» و «جسدها را بالا بیاورید» در سن 70 سالگی درگذشت.

مانتل از مشهورترین نویسندگان بریتانیایی و خالق بیش از 12 عنوان کتاب است. درام تاریخی مهم «تالار گرگ» برنده جایزه بوکر به فیلم مشهوری با بازی مارک رایلنس و دمین لوئیس بدل شد و دنباله آن «جسدها را بالا بیاورید» نیز دومین جایزه بوکر را برد. به این ترتیب هیلاری مانتل به اولین نویسنده زنی بدل شد که دو جایزه بوکر را در کارنامه داشت. وی همچنین تنها نویسنده‌ای است که با دو رمان پیاپی خود دو بوکر پشت سر هم دریافت کرد.

29 مهر؛ ژان تولی

ژان تولی داستان‌نویس و کاریکاتوریست فرانسوی بر اثر ایست قلبی ناشی از مسمومیت غذایی از دنیا رفت. این نویسنده که ابتدا برای تلویزیون می‌نوشت و بعد خالق رمان پرفروشی چون «مونتسپان» شد که بیش از نیم میلیون نسخه فروش کرد، فرزند یک سرایدار مدرسه و ادامه تحصیلش را مدیون معلم نقاشی کلاس سومش بود. این معلم شیفته خط خطی‌های وی شد و به او کمک کرد تا مسیر کاریکاتور را در پیش بگیرد.

این نویسنده نخستین بار با ترجمه رمان «مغازه خودکشی» به فارسی زبانان شناسانده شد. این رمان یک فانتزی سیاه تکان دهنده وهجوی است تمام عیار درباره مرگ و امید. رمان درباره یک دکان فروش ابزار و ادوات خودکشی است. یک فروشگاه منحصر به فرد در زمان و مکانی نامعلوم. این رمان گره خورده است به نام برخی از مهمترین چهره‌های ادبی و هنری که خود را کشته‌اند؛ میشیما، مرلین مونرو، ونسان ون‌گوگ وغیره است.

هشتم آبان؛ بها طاهر

بها طاهر نویسنده، رمان‌نویس و مترجم پیشکسوت مصری که اولین جایزه بوکر عربی را از آن خود کرده بود و از منتقدان رژیم‌های عربی بود، در 87 سالگی دار فانی را وداع گفت. وی که در استان جیزه به دنیا آمده بود مدرک لیسانس خود را سال 1956 در رشته تاریخ در یافت کرده بود و پس از آن هم در دانشگاه قاهره در رشته رسانه تحصیل کرد.

وی اولین برنده جایزه بوکر عربی در سال 2008 برای رمان «واحه غروب» بود که در آن به موضوع استعمار انگلیس در مصر پرداخته است.

طاهر نویسنده رمان‌ها و مجموعه داستان‌های متعددی بود که «شرق درخت خرما»، «ضحی چنین گفت»، «عشق در تبعید»، «نقطه نور» و «نمی‌دانستم طاووس‌ها کجا پرواز می‌کنند» از جمله آنهاست.

20 آبان؛ ابوالقاسم حسینجانی

ابوالقاسم حسینجانی شاعر، نویسنده و مترجم گیلانی و خالق شعر ماندگار «کربلا منتظر ماست» در سن 73 سالگی در رشت در گذشت.

حسینجانی در 12 شهریور 1328 در بندر انزلی به دنیا آمد و از 12 سالگی پا به دنیای شعر و شاعری گذاشت؛ شهرت وی بیشتر به پشتوانه چهره ادبی او و فعالیتش در زمینه‌های شعر، نویسندگی، مترجمی و تدریس است.

25 آبان؛ ناصر تکمیل همایون

ناصر تکمیل‌همایون، مورخ و پژوهشگر تاریخ و جامعه‌شناسی، تهران پژوه و از چهره‌های ملی، امروز صبح، چهارشنبه 25 آبان پس از مدتی بیماری، در بیمارستان طالقانی تهران درگذشت.

تکمیل‌همایون زاده 25 آبان 1315 در قزوین بود، در سال‌های پر فراز و نشیب زندگی، علاوه بر اخذ مدرک دکتری تاریخ و جامعه‌شناسی در فرانسه، همواره به عنوان یک کنش‌گر ملی و مدنی ابتدا در فرانسه و سپس در تهران فعالیت‌های سیاسی خود را پی‌گرفت. وی از دهه 70 به عنوان استاد تاریخ در پژوهشگاه علوم انسانی مشغول به کار شد و نهایتاً با استاد تمامی بازنشسته شد.

چهارم آذر؛ کریستین بوبن

کریستین بوبن نویسنده‌ای شکننده و فاخر که در دنیا شناخته شده بود جمعه 4 آذر درگذشت. وی در آثارش به خوبی چیزهای شگفت‌انگیز را از دل مسائل کوچک و تجربه‌های ساده زندگی مانند کودکی، عشق و تنهایی، بیرون می‌کشید و با کلماتی ساده و موسیقایی به اندازه شعری درخشان، در کنار هم قرار می‌داد.

کتاب «لباس یک مهمانی کوچک» وی که سال 1991 منتشر شد اولین موفقیت بزرگ او بود. پس از آن شاهکاری به نام «قدیس فرودستان» که به فرانسوا داسیس تقدیم شده بود منتشر شد و جایزه دوموگو و جایزه بزرگ کاتولیک را دریافت کرد. وی سال 2016 نیز جایزه آکادمی فرانسه را برای همه خدمتی که به زبان فرانسوی کرده بود دریافت کرد.

پنجم آذر؛ اسدالله حبیب

اسدالله حبیب، نویسنده، شاعر و استاد ادبیات فارسی دانشگاه کابل و بیدل‌شناس، جمعه چهارم آذر 1401 در 81 سالگی در هامبورگ آلمان درگذشت. حبیب متولد 1320، در شهر کابل بود. او دوره مکتب را در ولایت فاریاب افغانستان سپری کرد و دوره لیسانس را در دانشکده ادبیات دانشگاه کابل و دوره دکتری را در انستیتو زبان‌های شرقی دانشگاه مسکو خواند. پس از پایان تحصیل به کابل برگشت و استاد دانشکده ادبیات دانشگاه کابل شد. سال‌ها در این سمت فعالیت کرد.

«وداع با تاریکی»، «آتش در نارنج‌زار»، «سه مزدور»، «آخرین آرزو» «کشف بزرگ»، «پایان غم بزرگ»، «سپیداندام»، «داس‌ها و دست‌ها»، «نظر گل»، «سواحل گنگا»، «شب‌ها ارواح می‌آیند»، «انفجار»، «بیدل شاعر زمانه‌ها»، «راه گورکی»، «ادبیات دری در نیمه نخستین سده بیستم»، «ویژگی‌های داستانی شاهنامه»، «بیدل و چهار عنصر»، «دوره امانی»، «پژوهشی در وضع فرهنگی اجتماعی زمان امیر امان‌الله»، «واژنامه بیدل»، «سایه صدا؛ جلوه‌های هنری شعر بیدل» و «انسان در نگارستان شعر بیدل» از جمله آثار اوست.

پنجم آذرماه؛ ماگنوس انتسنزبرگر

به نقل از اشپیگل، هانس ماگنوس انتسنزبرگر نویسنده، منتقد فرهنگی، مترجم و ناشر که در دهه 1960 به شهرت رسید در 93 سالگی درگذشت. وی که متولد باواریای آلمان بود یکی از مهم‌ترین روشنفکران این کشور محسوب می‌شد و در 60 سال آثاری متفکرانه، شاعرانه و بسیار پیچیده را به جهان ادبی ارائه کرده بود. وی در کنار گونترگراس ومارتین والسر، سه قدرت ادبی آلمان پس از جنگ را تشکیل می‌داد.

انتسنزبرگر در سال 1949 تحصیلاتش را در رشته ادبیات آغاز کرد و سال 1955 دکتری خود را در رشته فلسفه اخذ کرد. وی از همان زمان به عضویت «گروه 47» درآمد که به مدت 20 سال حلقه‌ای از نویسندگان افسانه‌ای را گرد هم آورده بود تا به تجدید حیات ادبیات آلمانی بپردازد. آلمان خیلی زود برای انتسنزبرگر کوچک شد و او به آمریکا، مکزیک، نروژ و ایتالیا سفر کرد و سال‌ها در سفر زیست. یکی از این سفرها به کوبا بود که به اظهارنظرهای تند و صریح او در نقد جوامع سرمایه‌داری منجر شد.

دهم آذر؛ مفتون امینی

مفتون امینی پنجشنبه، دهم آذرماه بر اثر ایست قلبی درگذشت. او متولد 21 خرداد سال 1305 در شهرستان شاهین‌دژ (آذربایجان غربی) بود.

وی دانش‌آموخته رشته حقوق قضائی از دانشکده حقوق دانشگاه تهران بود. امینی در آغاز شاعری کلاسیک و کهن‌پرداز بود، اما بعدها به شعر بی‌وزن و قالب‌های نوپردازانه روی آورد. او علاوه بر شعر فارسی، شعرهایی به زبان ترکی نیز سروده است.

مجموعه‌های شعر «دریاچه»، «کولاک»، «انارستان»، «عاشیقلی کروان»، «فصل پنهان»، «یک تاکستان احتمال»، «سپیدخوانی روز»، «عصرانه در باغ رصدخانه»، «شب 1002»، «من و خزان و تو»، «اکنون‌های دور»، «نهنگ یا موج»، «از پرسه خیال در اطراف وقت سبز»، «جشن واژه‌ها و حس‌ها و حال‌ها»، «طلایی / خاکستری / رگبار»، «گزینه اشعار»، «آجی چای»، «مستقیم تا نرسیده به صبح» از جمله آثار منتشرشده این شاعرند.

15 آذر؛ جلال خسروی

جلال خسروی، شاعر جنوبی روز گذشته سه شنبه 15 آذر درگذشت. او متولد 1341 و اهل برازجان بود و در شعر سپید و پست مدرن و نیمایی آثار زیادی داشت که برخی در نشریات استان بوشهر به چاپ رسیده است.

اولین مجموعه شعر او با عنوان «با باوری به حجم گلوله» در سال 1358 به چاپ رسید. اثر دیگرش با نام «کی وقت داری به هم برویم؟» در سال 1381 منتشر شده است. به احتمال بسیار آئین تشییع و خاکسپاری او روز جمعه (هجدهم آذرماه) در برازجان انجام می‌شود.

22 آذر؛ بهزاد غریب پور

بهزاد غریب‌پور طراح، گرافیست، تصویرگر و از هنرمندان شاخص کتاب‌های کودک و نوجوان و کانون پرورش فکری سه شنبه 22 آذر سال 1401 بر اثر بیماری درگذشت.

غریب‌پور متولد سال 1336 در سنندج بود و در سال 1358 فعالیت خود را در کانون به‌عنوان مربی نقاشی پاره‌وقت مرکز شماره 1کانون تهران آغاز کرد و پس از آن در آذر سال 1360 به فعالیت‌های هنری‌اش به‌عنوان نقاش و گرافیست در بخش انتشارات کانون ادامه داد.

او طی سال‌های تحصیلی در رشته‌های زبان و ادبیات انگلیسی دانشکده ادبیات و علوم انسانی، رشته ارتباط تصویری دانشگاه هنرهای زیبا به تحصیل پرداخت و دارای مدرک دکتری تخصصی گرافیک بود.

همکاری وی با بخش گرافیک کانون او را به‌عنوان یکی از هنرمندان شاخص کانون به جامعه هنری معرفی کرد و از او طی این سال‌ها آثار ارزشمندی در حوزه کتاب کودک و نوجوان و طراحی پوستر برجای مانده است.

تصویرگری و طراحی جلد کتاب‌های خاطره‌انگیز «راز آبگیر»، «کاردستی‌های متحرک»، «راهزن‌ها»، «پلنگ سیاه»، «مرغ عشق»، «یک وجب از آسمان»، «صدای صنوبر» و نمایش‌نامه‌های «کوراوغلوی و چنلی بل»، «کچل کفتر باز» و «استاد خیمه شب بازی می‌آموزد» همچنین پوسترهای جشنواره ادبیات کودکان ایران و اروپا، نمایش طفل و تیر و تشنگی، نمایش حادثه‌ای در شهر عروسک‌ها، نمایش «گنجشکک اشی‌مشی» و طراحی روی جلد کاست‌های صدای شاعر و نمایشنامه خروسک پریشان از جمله آثار برجای‌مانده از این هنرمند باسابقه در کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان است.

28 آذرماه؛ سیدابوالفضل کاظمی

سید ابوالفضل کاظمی راوی کتاب «کوچه نقاش‌ها» دوشنبه 28 آذرماه درگذشت. سید ابوالفضل کاظمی از ناشناخته‌ترین رزمندگان و فرماندهان دفاع مقدس بود و زمانی که جنگ تحمیلی آغاز شد تهران را به مقصد جبهه‌ها ترک کرد.

کاظمی فرمانده گردان بسیجی لشکر 27 محمد رسول الله (ص) بوده وی در طول جنگ در چندین عملیات به صورت نیروی آزاد شرکت داشته و در عملیات کربلای 5 و 8 فرمانده گردان عملیاتی میثم بوده است. او بارها در عملیات مختلف مقابل تیر و ترکش دشمن قرار گرفته و دچار محرومیت‌های سخت و جان فرسا شده بود.

28 آذر؛ ایرج اعتصام

ایرج اعتصام معمار معاصر و شهرساز برجسته ایران در سن 92 سالگی در شهر سن خوزه آمریکا دوشنبه 28 آذرماه درگذشت. وی دارای مدرک دکترای معماری از دانشگاه فلورانس در سال 1339 بوده و کارشناس ارشد طرح‌ریزی منطقه‌ای سازمان ملل متحد از 1350 و از سال 1352 عضو کانون کارشناسان رسمی دادگستری بود.

وی مدیر و طراح پروژه‌هایی چون: مجموعه شاهچراغ، شیراز؛ پردیس دانشگاه سیستان و بلوچستان؛ پارک، تهران / شهر جدید لتیان، تهران؛ مجموعه‌های جهانگردی محلات، سرعین اردبیل، لاهیجان؛ طرح منطقه‌ای و توریستی کرانه‌های دریای خزر؛ طرح جامع شیراز، کازرون، زنجان، ساری، از جمله آثار تألیفی وی می‌توان به: ترجمه کتاب عقاب دو سر، از گذشته تا آینده اسکان بشر اثر کنستانتین دکسپادیس، انتشارات مولین جم 1377، ترجمه کتاب معماری اسلامی، فرم، عملکرد و معنی اثر رابرت هیلن براند، انتشارات پردازش و برنامه‌ریزی شهری شهرداری تهران 1377 و غیره اشاره کرد.

28 آذر؛ سیداحمد وکیلیان

شامگاه دوشنبه 28 آذر، سیداحمد وکیلیان، پژوهشگر فرهنگ عامه و مدیرمسئول فصلنامه تخصصی فرهنگ مردم پس از یک دوره بیماری دار فانی را وداع گفت.

سیداحمد وکیلیان سال 1326 در شهر شیراز متولد شد. وی تحصیلات خود را تا کارشناسی‌ارشد فرهنگ و زبان باستانی ادامه داد و به سبب علاقه خود به فرهنگ عامه، مسیر نوشتاری خود را بر این محور متمرکز کرد.

ازجمله آثار به جای مانده از وی می‌توان «چیستان‌های خواندنی»، «مثل‌ها و افسانه‌های ایرانی»، «افسانه‌های ایرانی، به روایت دیروز و امروز»، «تمثیل و مثل» و «رمضان در فرهنگ مردم» اشاره کرد.

12 دی؛ فضل الله زرکوب

فضل‌الله زرکوب، شاعر و ادیب سرشناس معاصر افغانستان روز شنبه دهم دی در آلمان دار فانی را وداع گفت. وی متولد اردیبهشت 1332 بود. زرکوب مقدمه کتاب «کوسویه در امتداد تاریخ؛ پژوهشی در تاریخ، جغرافیا و رجال کهسانِ هرات» حمیدالله کام‌گار را نوشته بود.

حمیدالله کام‌گار، مورخ و پژوهشگر تاریخ و فرهنگ هرات و افغانستان در یادداشتی برای مهر به زندگی و آثار او پرداخته است.

21 دی؛ ابوالفضل خطیبی

ابوالفضل خطیبی نویسنده، شاهنامه‌شناس و پژوهشگر زبان و ادب فارسی امروز چهارشنبه 21 دی ماه در سن 62 سالگی بر اثر عدم موفقیت در عمل پیوند کبد درگذشت.

وی متولد 25 اردیبهشت 1339 در گرمسار بود و آثاری در حوزه‌های تاریخ ایران، زبان و ادبیات فارسی و ایران‌شناسی 9 کتاب، 60 مقاله در مجله‌ها و مجموعه‌ها و 156 مقاله در دانشنامه‌ها و 23 نقد کتاب داشته است همچنین در حوزه تخصصی خود (شاهنامه فردوسی و ادبیات حماسی) تاکنون در همایش‌های گوناگونی شرکت داشته و در آنها به ایراد سخنرانی پرداخته‌است.

او جایزه حامیان نسخ خطی در آئین بزرگداشت حامیان نسخه‌های خطی در سوم آذر ماه 1384 برای مقاله «اصالت کهن‌ترین نسخه: فلورانس 614 ه‌. ق» دریافت کرده است.

دوم بهمن؛ شهره نورصالحی

شهره نورصالحی، مترجم ادبیات کودک و نوجوان، دیروز شنبه اول بهمن در سن 72 سالگی از دنیا رفت. وی متولد 1329 بود.

از آثار او به «فرار به موزه نیویورک»، مجموعه «رقص تاریکی»، «دانشمندان و آزمایش‌های حیرت‌انگیز»، «توتان خامون و گور گنجینه‌هایش»، «ناشناس: هویت مخفی»، «من موش بودم»، «جنگل جهنمی»، «دریای دلهره»، «آخرین گربه سیاه»، «هانس و گرتل برادران گریم»، «شاگرد ته کلاس»، «خانه افعی»، «جانور» اشاره کرد.

«چشم‌های آدم آهنی قاتل» و مجموعه «چه باید بکنم» از دیگر آثار این مترجم پرکار به شمار می‌رود.

12 اسفند؛ یارعلی پورمقدم

یارعلی پور مقدم نویسنده و نمایشنامه‌نویس بامداد دیروز جمعه، 12 اسفند بر اثر سکته قلبی در سن 71 سالگی درگذشت.

این نویسنده سال 1330 در مسجدسلیمان متولد شد و به‌عنوان نمایشنامه‌نویس و داستان‌نویس شناخته می‌شد. او فارغ‌التحصیل رشته اقتصاد بود و نمایشنامه‌نویسی را با «آه اسفندیار مغموم» آغاز کرد. «ده سوخته»، «یادداشت‌های یک لاابالی»، «گنه گنه‌های زرد»، «ای داغم سی رویین‌تن»، «یادداشت‌های یک قهوه چی»، «مجهول الهویه»، «پاگرد سوم» و... ازجمله آثار منتشرشده از او هستند. پورمقدم در سال 1356 به‌خاطر نوشتن «آه اسفندیار مغموم» برنده جایزه جشن هنر طوس شد.

15 اسفند؛ غلامحسین میرزاصالح

غلامحسین میرزا صالح، پژوهشگر و مترجم نوه میرزا صالح شیرازی از نخستین دانش‌آموختگان ایرانی در اروپا و ناشر روزنامه کاغذ اخبار، نخستین روزنامه ایران، در سن 77 سالگی دار فانی را وداع گفت.

میرزاصالح متولد 1324 در تهران بود. تحصیلات ابتدایی و متوسطه را در تهران به انجام رساند، و در رشته علوم سیاسی از دانشگاه ملی لیسانس گرفت. سپس به انگلستان رفت و از دانشگاه آکسفورد دانشنامه دکتری علوم سیاسی گرفت، هم‌چنین به اخذ درجه دکتری در رشته ادبیات از دانشگاه لوزان سوئیس نائل آمد. او پس از بازگشت به ایران استاد علوم سیاسی در دانشگاه ملی شد و از 1360 یکسره به کار تألیف و ترجمه پرداخت. حوزه کار تخصصی او تاریخ قاجاریه و پهلوی بود اما دامنه علاقه‌اش تاریخ، ادبیات و هنر جهانی را هم دربر داشت. پس از انقلاب فرهنگی از ادامه تدریس ایشان جلوگیری شد و در اوایل دهه هفتاد مدتی بازداشت شد و در برنامه هویت هم اعترافاتی از او پخش شد.

چهار کتاب «سرگذشت ژیل بلاس»، «خاطرات سیاسی قوام السلطنه»، «رجال و دیپلمات‌های عصر قاجار و پهلوی» و ترجمه کتاب «بچه‌های ژیواگو» از این پژوهشگر و مترجم توسط انتشارات معین عرضه شده است.

18 اسفند؛ عبدالله انوار

عبدالله انوار پنجشنبه 18 اسفند پس از یک دوره بیماری سنگین و بر اثر کهولت سن درگذشت. وی در سال 1303 در تهران متولد شده بود. پدرش سید یعقوب انوار شیرازی از روحانیون متجدد و از بزرگان انقلاب مشروطه ایران بود. نسخه‌ای از خاطرات یعقوب انوار پدر وی نیز موجود است که هنوز منتشر نشده اما از سرنوشت این نسخه خبری در دست نیست.

انوار از خادمان فرهنگ ایران زمین بود که در زمینه‌های متعدد حکمی تبحری خاص داشت. بسیاری از نسخ مهم حکمت و فلسفه اسلامی به دست او احیا و شرح شدند که این میان شرح آثار فارابی و ابن سینا از اهمیت خاصی برخوردارند. تعلیقات او بر اساس الاقتباس خواجه نصیرالدین طوسی نیز مشهور است. او در زمینه ترجمه نیز دست داشت و آثار مهمی را از فلسفه‌های شرق و غرب ترجمه کرد. وی همچنین فهرست نویس بود.

22 اسفند؛ کنزابورو اوئه

کنزابورو اوئه که دومین برنده جایزه نوبل ادبیات ژاپن را برای کتاب‌هایی که درباره صلح‌طلبی و پسر معلولش نوشته بود، دریافت کرد، درگذشت. کودانشا ناشر وی اعلام کرد این نویسنده روز 3 مارس در 88 سالگی و به دلیل کهولت سن از دنیا رفته است.

او در کتاب‌هایش درباره رویدادهای وحشتناک بمباران اتمی هیروشیما نوشت و یادآور شد که چگونه شوکی که از شنیدن صداهای آن رویداد شنید الهام‌بخش او برای نویسندگی شد. اوئه هرگز از جواب خواستن از کشور مادری نترسید و از تلاش‌های نخست وزیر سابق شینزو آبه برای بازنگری در قانون اساسی صلح طلبانه ژاپن انتقاد کرد. او در مصاحبه‌ای که سال 2014 انجام داد تاکید کرد که ژاپن در قبال جنگ مسئولیت‌هایی به گردن دارد.

وی تاکید کرد جنگی که قدرت‌های بزرگ درگیر آن بودند، درد و رنج زیادی برای مردم سراسر جهان به بار آورد... و این یک واقعیت است که سلاح‌های هسته‌ای هم در طی آن ایجاد و به کار گرفته شد.

27 اسفند؛ خورخه ادواردز

خورخه ادواردز نویسنده شیلیایی برنده جایزه سروانتس در 91 سالگی از دنیا رفت. وی رمان‌نویس تحسین‌شده‌ای بود که سال 1994 جایزه ملی ادبیات شیلی و سال 1999 جایزه معتبر سروانتس اسپانیا را دریافت کرده بود.

علاوه بر دستاوردهای ادبی وی به عنوان یک چهره دانشگاهی در آمریکا تدریس کرده بود و از دیپلمات‌های قدیمی بود که در کوبا و فرانسه خدمت کرده بود و به عنوان یک مقاله‌نویس با روزنامه‌های بین‌المللی همکاری داشت.

ادواردز که از سال 1979 به آکادمی زبان شیلی راه یافته بود تحصیلاتش را در رشته حقوق در دانشگاه شیلی انجام داده بود اما از آنجا که علاقه‌ای به وکالت نداشت به نویسندگی روی آورد و اولین بار سال 1952 با مجموعه داستان کوتاه «حیاط خلوت» با استقبال منتقدان مواجه شود و گام‌های بعدی را به عنوان یک رمان‌نویس برداشت.

اولین رمان وی «بار شب» در سال 1965 با تمرکز بر داستان یک خانواده از طبقه متوسط شیلی منتشر شد که به روایت ذهنیت پنهان جامعه می‌پرداخت.